Αναδημοσιεύσεις

Τον Μάρτη η κυβέρνηση μας είπε ότι μέχρι το Σεπτέμβρη ο εμβολιασμός θα φτάσει στο 70-80% και θα απαλλαγούμε από την πανδημία του covid-19. Έφτασε λοιπόν ο Σεπτέμβρης, οπότε ήρθε η ώρα να κάνουμε ταμείο. Το εγχείρημα της κυβέρνησης για καθολικό εμβολιασμό απέτυχε παταγωδώς. Τα νούμερα είναι αμείλικτα: Η Ελλάδα βρίσκεται μακράν τελευταία ανάμεσα στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου (Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος και Μάλτα) σε εμβολιαστική κάλυψη, αλλά και πίσω ακόμα και από χώρες της ανατολικής Ευρώπης, έχοντας εμβολιάσει μόλις το 53% του συνολικού πληθυσμού με δυο δόσεις. Την ίδια στιγμή το τέταρτο κύμα της πανδημίας θεριεύει στη χώρα, με την Ελλάδα να είναι πρώτη με μεγάλη διαφορά τις τελευταίες εβδομάδες στις εισαγωγές στα νοσοκομεία λόγω covid-19 ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Σε μια χώρα με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού και πολύ αδύναμο αντιεμβολιαστικό κίνημα στην προ covid εποχή μοιάζει πραγματικά παράξενο πως ο κόσμος δεν έσπευσε να εμβολιαστεί με το που έγινε διαθέσιμο το εμβόλιο για μια πραγματικά απειλητική και επώδυνη ασθένεια. Είχα ξαναγράψει ότι η συνολική κυβερνητική πολιτική με το βαθιά διχαστικό, αυταρχικό και νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα της (εργασιακό νομοσχέδιο, πανεπιστημιακή αστυνομία, ασφαλιστικό νομοσχέδιο κλπ) δεν δημιουργούν το κατάλληλο πλαίσιο και τις απαραίτητες συναινέσεις ώστε να συνταχτεί η κοινωνία πίσω από το εμβολιαστικό εγχείρημα. Πέρα από αυτό όμως, η ίδια η διαχείριση της εμβολιαστικής καμπάνιας δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Ήδη ο τίτλος της καμπάνιας (Επιχείρηση Ελευθερίας) έδινε το σήμα της ατομικής στάσης και ευθύνης, ότι δηλαδή όποιος εμβολιάζεται απελευθερώνεται και "καθάρισε", χωρίς να τονίζεται ο συλλογικός χαρακτήρας του εμβολιασμού και τα στοιχεία κοινωνικής αλληλεγγύης που περιέχει. Τα ίδια στοιχεία απουσίαζαν παντελώς και από τα σποτάκια που αποπειράθηκαν να πείσουν τη νεολαία να εμβολιαστεί το καλοκαίρι: αντί να βγάλουν δυο-τρεις γνωστούς καλλιτέχνες ή αθλητές να εμπνεύσουν τη νεολαία, αρκέστηκαν στο να απειλήσουν τους νέους ότι θα χάσουν τις διακοπές τους αν δεν εμβολιαστούν. Χωρίς κανένας να την αντιπολιτεύεται στα σοβαρά στο θέμα του εμβολιασμού, χωρίς να υπάρχει καμία επιστημονική διαφωνία, η κυβέρνηση κατάφερε να αποτύχει. Απέτυχε να σκοράρει σε κενό τέρμα, που λένε και στη μπάλα.

Όποιος λοιπόν στοιχειωδώς έχει εικόνα του ελληνικού πανεπιστημίου, ξέρει ότι η τυχόν εμφάνιση ειδικών φρουρών σε αυτό με το που ανοίξει για μαθήματα θα είναι το πιο εκρηκτικό υλικό που θα μπορούσε κανείς να επινοήσει. Πραγματικό φουρνέλο! Χαίρομαι λοιπόν που έστω και με προσχηματικά επιχειρήματα, η κυβέρνηση παραπέμπει στις καλένδες το σχέδιό της. Η δυσαρέσκεια μου - και πολλών άλλων συναδέλφων - είναι ότι το σχέδιο δεν εγκαταλείπεται. Ξέρω φυσικά ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολιτικός κόλαφος. Για το λόγο αυτό, εντός ολίγων ημερών θα καταθέσουμε και την αίτηση ακύρωσης της προκήρυξης για τη συγκρότηση του σώματος των ειδικών φρουρών στα πανεπιστήμια με την ελπίδα ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας θα τιμήσει το άρθρο 16 του Συντάγματος που παραβιάζεται σφόδρα με το νόμο αυτόν.

Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ο δήμαρχος Χαλανδρίου, Σίμος Ρούσσος, ανέλαβε την ευθύνη να βελτιώσει τους υγειονομικούς όρους λειτουργίας στα σχολεία του δήμου του, παρά τη σημαντική επιβάρυνση για τον δημοτικό προϋπολογισμό. Αντιθέτως, η κυβέρνηση αρνείται να χρησιμοποιήσει τα οικονομικά και άλλα μέσα που διαθέτει προς αυτή την κατεύθυνση, παρ’ ότι οι προειδοποιήσεις των ειδικών προδιαγράφουν μια ακόμη πιο δύσκολη κατάσταση τους επόμενους μήνες, λόγω της αποτυχίας να καλυφθεί το αναγκαίο ποσοστό εμβολιασμού του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την μετάλλαξη «Δ». Στο Χαλάνδρι, ο δήμος αύξησε κατά 50% τον αριθμό των σχολικών καθαριστριών σε σχέση με πέρυσι, επιβαρυνόμενος με 200.000 ευρώ, προκειμένου να εξασφαλιστεί επαρκέστερος καθαρισμός στις σχολικές αίθουσες για την καλύτερη προστασία των παιδιών και των διδασκόντων. Ταυτόχρονα, λαμβάνει μια σειρά μέτρων για την έγκαιρη προετοιμασία των σχολείων και την επάρκεια σε μέσα ατομικής προστασίας. Οι εκκλήσεις για μικρότερο αριθμό μαθητών ανά τάξη, ειδικά στα πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα, για πρόσληψη επιπρόσθετου διδακτικού προσωπικού, για επιπλέον μέτρα προστασίας ανά τάξη, δεν εισακούστηκαν από την κυβέρνηση. Τα σχολεία ανοίγουν χωρίς να έχει ληφθεί κανένα επιπλέον μέτρο, εκτός των self-tests για τους μαθητές που δεν έχουν εμβολιαστεί. Ακόμη χειρότερα, προβλέπεται το κλείσιμο των τμημάτων να γίνεται μόνο όταν νοσήσουν το 50% συν 1 των παιδιών της τάξης. Και οι ελλείψεις δεν σταματούν εδώ, καθώς είναι έκδηλη η ανάγκη για αύξηση του προσωπικού καθαριότητας στα σχολεία, όπως δείχνει και το παράδειγμα του δήμου Χαλανδρίου, με χρηματοδότηση των δήμων για την κάλυψη της πρόσθετης δαπάνης. Ακόμη κι αυτή τη στιγμή, λίγο πριν ανοίξουν τα σχολεία, δεν είναι αργά. Το Υπουργείο Παιδείας, σε συνεργασία με κάθε φορέα του δημοσίου να διερευνήσει τη διαθεσιμότητα χώρων και να εξασφαλίσει το διδακτικό προσωπικό, για να αραιώσει τον αριθμό των μαθητών ανά τμήμα. Να ενισχύσει τα υγειονομικά πρωτόκολλα για τα σχολεία, καθώς θα λειτουργήσουν μέσα σε ένα περιβάλλον ακόμη χειρότερο από πέρυσι, λόγω των μεταλλάξεων που έχουν εμφανιστεί στο μεταξύ. Να στηρίξει δασκάλους, καθηγητές και μαθητές. Να εξετάσει τα αιτήματα των δήμων, όπως αυτό του δήμου Χαλανδρίου, για τη λειτουργία των σχολείων και να εξασφαλίσει την έκτακτη οικονομική ενίσχυσή τους, έτσι ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στο έργο τους. Η κυβέρνηση έχει σημαντικές ευθύνες και οφείλει να τις αναλάβει πλήρως.

Ray Bradbury «Τα χρονικά του Άρη», μετάφραση: Δημήτρης Αρβανίτης, πρόλογος: Jorge Luis Borges, εκδόσεις Άγρα, 2021 Ray Bradbury «Ο εικονογραφημένος άνθρωπος», μετάφραση – επίμετρο: Βασίλης Δουβίτσας, β΄ επίμετρο: Margaret Atwood, εκδόσεις Άγρα, 2021 Στις συνεντεύξεις του, ο Ρέι Μπράντμπερι δήλωνε πως δεν πιστεύει στα κολέγια και τα πανεπιστήμια. Οι βιβλιοθήκες τον είχανε μεγαλώσει. Τελείωσε το σχολείο στην αιχμή του Μεγάλου Κραχ του ’29 και με γονείς φτωχούς δεν μπόρεσε να πάει για ανώτερες σπουδές. Ούτως, φοιτούσε στις βιβλιοθήκες, τρεις φορές την εβδομάδα επί δέκα χρόνια κρατώντας λεπτομερείς σημειώσεις. Αυτά ήταν τα πανεπιστήμια του πιο σημαντικού –μαζί με τον Φίλιπ Κ. Ντικ– συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Αν και ο Μπράντμπερι απέρριπτε κατηγορηματικά το εν λόγω είδος, καθώς διατεινόταν πως «η επιστημονική φαντασία είναι η απεικόνιση του πραγματικού. Ενώ η λογοτεχνία είναι η απεικόνιση του φανταστικού». Γράφοντας για το μακρινό μέλλον κριτίκαρε την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου και του φασίζοντος μακαρθισμού. Γεννημένος το 1920, σε μια εποχή που τίποτε δεν προμήνυε την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο συγγραφέας απ’ το Ιλινόι εντρύφησε στα περιπετειώδη, στα γοτθικά μυθιστορήματα του προηγούμενου αιώνα: Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Χ. Φ. Λάβκραφτ αλλά κυρίως Έντγκαρ Άλαν Πόου, όπως υπογραμμίζει στον πρόλογο των Χρονικών του Άρη ο Χόρχε Λούις Μπόρχες. Εξαιρετικός παραμυθάς, ένας ποιητής του μέλλοντος –ελεγειακός με όλη την σημασία της έννοιας– χαίρει μεγάλης δημοφιλίας, με δημιουργική πορεία εξήντα χρόνων: συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα, δοκίμια, θεατρικά έργα – πλήθος τα σενάρια για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Πέρα από τα Χρονικά και τον Εικονογραφημένο άνθρωπο, εξίσου σπουδαία είναι επίσης τα: «Φαρενάιτ 451» (μτφ: Βασίλης Δουβίτσας, εκδόσεις Άγρα), «Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα δω» (μτφ: Βασίλης Καλλιπολίτης, εκδόσεις Αίολος) «Κρασί από πικραλίδα» (μτφ: Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδόσεις Καστανιώτης).

«Βροντάνε στράτες κι αγορές» μετά την είδηση του χαμού σου, αγαπημένε μας Μίκη...

Η «Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν», σε ποίηση του Ιάκωβου Καμπανέλλη, κρατούμενου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Αυστρία από το 1943 ώς το 1945, είναι το πρώτο έργο που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης ειδικά για τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη. Καμπάνες πένθιμες ανοίγουν και δοξαστικές της ανάστασης κλείνουν αυτόν τον ελεγειακό κύκλο. Ηλεκτρική κιθάρα στη θέση του μπουζουκιού, βιολοντσέλο, φλάουτο και τύμπανα. Η αντίστιξη με μια σχεδόν ανάλαφρη μελωδία του Μότσαρτ υπομνηματίζει με τραγική ειρωνεία την τύχη του δραπέτη -«Α, τι θανάσιμη ερημιά στου Μπέρτολτ Μπρεχτ τη χώρα». Σ’ αυτή τη χωρική εφιαλτική συμπύκνωση, το έσχατο όριο της ανθρώπινης ιστορίας, το έργο αντιτάσσει ένα βλέμμα μεταξύ δύο κρατουμένων, ενός άντρα και μιας γυναίκας, που τους χωρίζουν τα συρματοπλέγματα, η ταπείνωση της ύπαρξής τους και ο θάνατος. Ο ποιητής κρατιέται απ’ αυτό το ίσως ονειρικό «σιωπηλό αλληλοκοίταγμα» -«Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια άμα τελειώσει ο πόλεμος μη με ξεχάσεις»- για να αντέξει, να επιβιώσει, να κρατήσει τη μνήμη. Να μιλήσει για τη γύμνια, την εκμηδένιση, τον αριθμό, το κίτρινο αστέρι, τη σκάλα του μαρτυρίου, τον βράχο του εξευτελισμού, τη σιωπηρή συνενοχή των χωρικών, τους θαλάμους αερίων, όλα τα μέρη του θανάτου. Το «Romancero Gitano» του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα απέδωσε στα ελληνικά ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Μίκης το μελοποίησε λίγο πριν από τη δικτατορία. Τα εφτά τραγούδια παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά σε συναυλία στη Ρώμη με τη Μαρία Φαραντούρη. Υπάρχει μια βαθύτερη συγγένεια του Θεοδωράκη με τον Λόρκα, που εδράζεται όχι μόνο στις ανοιχτές πληγές των δύο λαών από τον φασισμό, αλλά και στη συνειδητή επιλογή και των δύο, σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους, να στραφούν στην παράδοσή τους, με τα εργαλεία της κλασικής τους παιδείας και των συγκαιρινών τους αισθητικών αναζητήσεων, δημιουργώντας έργα καινοτόμα βαθιάς και γνήσιας λαϊκότητας. «Σ’ αυτή τη δραματική στιγμή του κόσμου, ο καλλιτέχνης πρέπει να κλαίει και να γελάει με το λαό του… Ο πόνος του ανθρώπου και η σταθερή αδικία που βασιλεύει στον κόσμο μ’ εμποδίζουν να μεταφέρω το σπίτι μου στ’ άστρα» θα πει ο ποιητής. Ο Θεοδωράκης συνομίλησε με το σχεδόν αρχετυπικό σύμπαν του Λόρκα, που το κατοικούν Τσιγγάνες, ταυρομάχοι, λαθρέμποροι, αντάρτες, αγόρια και κορίτσια, αλλόκοτα φεγγάρια, ζωντανοί άνεμοι, άλογα και ταύροι, αρχαία ποτάμια κι αιωνόβια δέντρα ορίζοντας ένα σύνολο εξαίσιων μελωδιών με ισπανική ατμόσφαιρα, έναν θρηνητικό και δοξαστικό κύκλο έρωτα, αντίστασης και θανάτου. Η Μαρία Φαραντούρη, με τη φωνή της βγαλμένη από τα βάθη των αισθημάτων, της μνήμης και της Ιστορίας, υπηρετεί αυτόφωτα αυτή τη μυστηριακή συνάντηση. Το «Canto General» του Πάμπλο Νερούδα είναι η Βίβλος της νοτιοαμερικανικής ηπείρου. Ξεκινά από τη γέννηση της γης της, των βουνών και των νερών της, των ζωντανών και των πουλιών της και οικοδομεί ένα σύμπαν με κέντρο τον άνθρωπο, που κοπιάζει, που δύναται, που επιθυμεί, που αγαπά, τον άνθρωπο που αντιστέκεται, που εξεγείρεται, που ονειρεύεται, τον δυναστευόμενο άνθρωπο. Μικρές και μεγάλες ιστορίες ανθρώπων στο καμίνι της ηπείρου. Οι εταιρείες που καρπώνονται ό,τι παράγουν. Οι στυγνοί δικτάτορες. Και οι ελευθερωτές.

Κοινό στοιχείο των περισσότερων τραγουδιών είναι ο ασίκικος ρυθμός, ένας μουσικός δρόμος με διονυσιακή ιδιοσυγκρασία που εμπνεύστηκε ο Μίκης Θεοδωράκης χτίζοντας καταγωγικές γέφυρες με τις μουσικές των παράλιων της Μικράς Ασίας, γενέθλιο τόπο της μητέρας του. Ο Διόνυσος αποτελεί, κατά τον δημιουργό του, ένα μουσικό θρησκευτικό δράμα. Μέσα από τη δίκη, την καταδίκη και την νεκρική πομπή ολοκληρώνεται μια αλληγορία για τον εξεγερμένο άνθρωπο και το τραγικό του «τέλος» στις συμπληγάδες της εποχής που λειτουργεί και ως αυτοβιογραφικός αναστοχασμός. Αναδεικνύεται έτσι στο έργο δυναμικά η σχέση μορφής και περιεχομένου ως μια διαλεκτική ενότητα, ως μια ολότητα ικανή να διαυγάσει τα διαφαινόμενα συγκαιρινά της αδιέξοδα και ταυτόχρονα γεμάτη από πύκνωση ιστορικού χρόνου, από προτροπή αναμνημόνευσης κι από ανάγκη λύτρωσης. Ένας ολόκληρος κόσμος λάμπει ολόφωτος μέσα του λίγο προτού βυθιστεί στη σιωπή. Θα έλεγα λοιπόν πως ο Διόνυσος λειτουργεί σαν μια, κατά Μπένγιαμιν, διαλεκτική εικόνα. Διασώζει από τη λήθη, την παραχάραξη και την αφομοίωση μια εικόνα του παρελθόντος που αστράφτει φευγαλέα στο παρόν. Ο κύκλος τραγουδιών αναφέρεται σε μια χωροχρονική πομπή μέσα στην πόλη της Αθήνας, που ακολουθεί τη διαδρομή Μακρυγιάννη 1944 και μέσω Συντάγματος- Πανεπιστημίου- Σταδίου τη δεκαετία του ’60 θα επιστρέψει ξανά στου Μακρυγιάννη και τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και θα οδηγηθεί στην Πνύκα του 1984 όπου ο Διόνυσος, μετά από στημένη δίκη με κριτές τους τυράννους του, θα τιμωρηθεί παραδειγματικά υπό το άγρυπνο βλέμμα της Ακρόπολης η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, όχι μόνο σφραγίζει την ταυτότητα της πόλης αλλά χρεώνεται και τις μεταμορφώσεις που της επιβάλλουν οι κυρίαρχες ιδεολογίες και οι ευμετάβλητες συλλογικές νοοτροπίες. Θα επισημάνει στο σημείωμά του ο Χατζιδάκις, παρουσιάζοντας το έργο: «Ο Διόνυσος, όπως είναι γνωστό, έλαβε μέρος στη μάχη του Μακρυγιάννη, το Δεκέμβρη του 1944. Στις 10 του Δεκέμβρη ο αγγλικός στρατός κατέλαβε την Ακρόπολη. Παρά την υπόσχεσή τους ότι θα σεβαστούν το ιερό μνημείο, από κει πισώπλατα ήρθε το θανάσιμο πλήγμα. Ο Διόνυσος κηδεύτηκε την ίδια μέρα […] μαζί με δεκάδες άλλα αγόρια και κορίτσια που είχαν προσφέρει κι αυτά τα νιάτα τους στην Άνοιξη. Η φανταστική πομπή ξεκίνησε από τη γωνία Τζιραίων και Συγγρού και στη συνέχεια ακολούθησε προς τ’ αριστερά τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Ήταν φυσικό η ζωή της Ελλάδας να κινηθεί από τότε με άξονα την πομπή του Διονύσου. Οι Έλληνες φώναζαν: ο Διόνυσος ζει- ο Λαμπράκης ζει- ο Πέτρουλας ζει- ο Παναγούλης ζει- και ούτω καθεξής. Γιατί φυσικά ο Διόνυσος, παρότι νεκρός, διατηρούσε, ως ημίθεος, ολοζώντανη την παρουσία του […]».

Γράφει ο Ιάκωβος Καμπανέλλης για την ιστορία του τραγουδιού: «Ήταν μετά το μεσημεριανό φαϊ. Οι Ες-Ες επικεφαλής των συνεργείων των τιμωρημένων είχανε ως εκείνη την ώρα «ξεκάνει» 17 Εβραίους και Ρώσους αιχμαλώτους πολέμου. Μόλις κάποιος παραπατούσε τον σέρνανε στα συρματοπλέγματα του φράχτη. Εκεί ο Ες-Ες τον έχωνε ανάμεσα στο φράχτη και τον πυροβολούσε. Ύστερα έγραφε σε ένα μπλοκ «Ο υπ’αριθ. 137.566 κρατούμενος, αποπειραθείς να δραπετεύσει, εξετελέσθη επι τόπου». Αυτή τη σημείωση την κρατούσε για την βραδυνή αναφορά. Έγραφε όμως άλλη μια και την καρφίτσωνε πάνω στον πεθαμένο «Μόνο η πειθαρχία οδηγεί εις την ελευθερία». Σ’ ένα ανέβασμα της σκάλας του λατομείου, ένας Εβραίος άρχισε να παραπατά. Ο Αντώνης του έκανε νόημα να πλησιάσει. Ο Εβραίος πλησίασε κι ο Αντώνης κράτησε το δικό του αγκωνάρι με το δεξιό και με τ’ αριστερό σήκωσε το αγκωνάρι του Εβραίου. Όμως αυτό έγινε στη μέση της σκάλας. Έμενε ακόμα πολύ ανέβασμα. Ο Ες-Ες τους είδε και τους χώρισε. Διέταξε τον Εβραίο να τρέξει. Αυτός ανέβηκε λίγα σκαλοπάτια, ύστερα άφησε την πέτρα να πέσει και γονάτισε στο σκαλί. Ο Ες-Ες πλησίασε και του είπε να ανοίξει το στόμα. Ο Εβραίος άνοιξε το στόμα. Ο Ες-Ες έβγαλε το περίστροφο, το έχωσε στο στόμα του Εβραίου και πυροβόλησε. Ύστερα γύρισε προς τον Αντώνη και στύλωσε τα μάτια επάνω του. Ο Αντώνης τον κύτταξε άφοβα. Ύστερα πλησίασε τον νεκρό, φορτώθηκε και το δεύτερο αγκωνάρι και συνέχισε να ανεβαίνει την σκάλα. Ο Ες-Ες πάγωσε. Δεν είπε τίποτε. Δεν έκανε τίποτε. Όταν όμως ξαναγύρισαν στο λατομείο για να ξαναφορτωθούν αγκωνάρια φώναξε τον Αντώνη να πάει κοντά. Άρχισε να βολτάρει σαν μανιακός ανάμεσα στις πέτρες και να ψάχνει. Βρήκε ένα αγκωνάρι διπλό από τ’άλλα, τό’δειξε στον Αντώνη και του είπε "Αυτό είναι το δικό σου". Ο Αντώνης κύτταξε το αγκωνάρι, ύστερα τον Ες-Ες, ύστερα τα σκόρπια αγκωνάρια γύρω του. Όλοι οι άλλοι κάνανε πως δεν βλέπανε, πως δεν ακούγανε. Στο Μαουτχάουζεν το ένας για όλους και όλοι για έναν, ήταν νόμος. Τρέμανε για το τι θα έβγαινε από τούτο το μπλέξιμο. Αυτός ο Έλληνας το πήγαινε φιρί-φιρί. Ο Ες-Ες είχε κιόλας βγάλει το περίστροφό του από τη θήκη, το 'τριβε νευρικά στο παντελόνι του και ετοιμάζονταν. Ο Αντώνης σταμάτησε μπροστά σ’ένα αγκωνάρι ακόμα πιο μεγάλο από εκείνο που του διάλεξε ο Ες-Ες. «Αυτό είναι το δικό μου», είπε και το φορτώθηκε. Σ’ όλους τους δρόμους που κάνανε ως το βράδυ, ώσπου σήμανε η ώρα για μέσα ο Αντώνης διάλεγε και φορτωνόταν τα πιο βαριά αγκωνάρια. Το ίδιο βράδυ το στρατόπεδο απ’άκρη σ’άκρη μίλαγε για τον Έλληνα τον Αντώνη. Τέτοια νέα αναταράζανε το Μαουτχάουζεν. Ήταν μια κρυφή διανομή ελευθερίας.» Όπως μας πληροφορεί ο Adam Giannikos "η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, από το «Αντώνης» στην «Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν», ακούγεται στο πλέον πατριωτικό τραγούδι του Αφγανιστάν, το «Watan Ishq Tu Watan Iftekharam» («Πατρίδα μου, η αγάπη μου για 'σένα είναι η τιμή μου»), όπως ηχογραφήθηκε το 1980 και τραγουδήθηκε από τον θρύλο Abdel Wahab Madadi κι έγινε περίπου ο εθνικός ύμνος των Αφγανών στις δεκαετίες που ακολούθησαν, όποιο πολιτικό πείραμα (αστικό, κομμουνιστικό, ισλαμικό) κι αν επιφύλαξε η μεταπολεμική ιστορία γι' αυτή τη χώρα."

Ο Άγγελος Πουλής ήταν χαρισματικός ομιλητής, κι αυτό διασώζεται στο χαρτί. Το βιβλίο όμως δεν είναι μονάχα μια ζωντανή και καλοδουλεμένη μεταφορά της αφήγησης, αλλά κάτι ποιοτικά διαφορετικό. Με αφετηρία την αφήγηση του πατέρα, ο Κωνσταντίνος Πουλής στοχάζεται για την κοινωνία, τους ανθρώπους, τον τρόπο που ζουν, σκέφτονται και νιώθουν. Τον στοχασμό τον διατρέχει ένας πλούτος αναφορών: στον Μπροντέλ, τον Φαίδωνα Κουκουλέ, περιηγητές της Τουρκοκρατίας, την «κυρία Κοκοβίκου», τον Μπαλζάκ, τσελεμεντέδες ή έναν πίνακα του Τζόζεφ Ράιτ του Ντέρμπυ κ.ά. Ένας κρουνός γνώσεων και ζητημάτων, μικρών και μεγάλων: οι «βυζαντινές πολυκατοικίες, το «ερίφιον διά χαβιαρίου κεκαρυκευμένον» που έστειλε ο Νικηφόρος Φωκάς στον Λιουτπράνδο, η ιστορία του πιρουνιού, το «Kitchen Debate» Νίξον-Κρούτσεφ, τα σκατά σκύλου που χρησιμοποιούνταν στη λαϊκή ιατρική, το χοροθέατρο της Ντόρας Στράτου, η «ηλιθοποίηση» από το google, η «τυραννία» του power point… Ο συγγραφέας αποφεύγει εξίσου τη δαιμονοποίηση και την εξιδανίκευση, για το παρελθόν αλλά και για το παρόν (παρεμπιπτόντως, οι σελίδες για τις συνέπειες του διαδικτύου στον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε είναι από τις πιο δυνατές). Κι όλα αυτά χωρίς καμιά σοβαροφάνεια: «Το μπιζ», σημειώνει, «περιγράφεται στην Καινή Διαθήκη (Λκ. ΚΒ 64) σε μία εικόνα που είναι πέρα από κάθε φαντασία: έπαιζαν μπιζ με τον Χριστό». Εκτός της θητείας του ως πολιτικός σχολιαστής, λογοτέχνης και μεταφραστής, ο Πουλής φαίνεται ότι είχε καλούς «δασκάλους» στη γραφή: τον Κωστή Παπαγιώργη στον οποίο θα αφιέρωνε το βιβλίο (το αφιερώνει τελικά στον αδελφικό του φίλο, Κώστα Εφήμερο, που πέθανε στα 42 του), τον Καστοριάδη και τον Κονδύλη. Στον αντίποδα των άψυχων papers, έχουμε ένα σύγχρονο δοκίμιο, μακριά από τον διδακτισμό, την πομπώδη θεωρητικολογία και την τιποτολογία. Οι αναφορές ενσωματώνονται αβίαστα στον καμβά του κειμένου, κι έτσι δεν το βαραίνουν, αλλά του δίνουν βάθος και το απογειώνουν, καθιστώντας το σαφές, γλαφυρό, απλό και στοχαστικό ταυτόχρονα. Κι αυτό κάνει το βιβλίο πραγματικά ξεχωριστό.