Συνεντεύξεις

Κολτσίδα: Ένα δεδομένο είναι η έμφυτη τάση της νεολαίας να αμφισβητεί. Ένα δεύτερο δεδομένο, που προέκυψε από την έρευνά μας, είναι ότι η νέα γενιά έχει μεγαλώσει στην επισφάλεια και επομένως έχει προσαρμόσει τη ζωή της στο ελάχιστο της επιβίωσης σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλα, έχουν αναπτύξει στρατηγικές που τους επιτρέπουν να κινούνται και να κινητοποιούνται μέσα σε ένα τόσο αρνητικό περιβάλλον. Το πρόβλημα είναι ότι τα αρνητικά συναισθήματα, προφανώς, δεν είναι μακροπρόθεσμα καλή βάση για την κοινωνική και πολιτική ζωή, γιατί μπορεί να οδηγήσουν στην παραίτηση. Είναι ο ρόλος των πολιτικών υποκειμένων, να επέμβουν στο βίωμα και να προτείνουν την προοπτική. Σεριάτος: Η νέα γενιά από θέση αρχής βλέπει πιο αισιόδοξα το μέλλον. Επίσης, στα επιμέρους φαίνεται ότι οι νέοι δεν είναι διατεθειμένοι να απωλέσουν βασικά δημοκρατικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη διαδήλωση. Εφτά στους δέκα λένε ότι είναι ένα αναφαίρετο δικαίωμα, που δεν πρέπει να θίγεται, ακόμα και εν μέσω πανδημίας. Ένα ακόμα θετικό στοιχείο είναι ότι εννιά στους δέκα νέους κινητοποιούνται είτε με τρόπο φυσικό, παραδοσιακό, είτε ψηφιακά. Και αυτό είναι ένα εξαιρετικά φωτεινό, κατά τη γνώμη μου, σημείο σε όλη αυτή τη μαυρίλα που προκύπτει από την έλλειψη εμπειριών αυτής της γενιάς των κρίσεων.

Προειδοποιούσαμε έγκαιρα ότι πρέπει και ο ιδιωτικός τομέας να αναλάβει ένα σημαντικό κομμάτι από τα περιστατικά covid. Η κυβέρνηση έχει εμπλέξει κάποιες ιδιωτικές δομές υγείας στη φροντίδα κυρίως μη covid περιστατικών. Από τις χιλιάδες ιδιωτικές κλίνες που διαθέτει το λεκανοπέδιο μόνο 250 έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής για περιστατικά covid. Κανένα από τα μεγάλα θεραπευτήρια της Αθήνας δεν έχει εμπλακεί στη νοσήλια περιστατικών covid. Στη Γαλλία, για να έχουμε μια εικόνα, το 30% των συνολικών ασθενειών με κορονοϊό τα έχει αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας. Και επίσης ούτε τα στρατιωτικά νοσοκομεία, τα οποία έχουν υψηλού επίπεδου εξοπλισμό και στελέχωση, κανένα δεν αναλαμβάνει περιστατικά covid. Το μόνο που έχει κάνει η κυβέρνηση είναι η επιστράτευση των 200 περίπου γιατρών η οποία έγινε καθυστερημένα, δεν εντάσσεται σε ένα σχέδιο συνολικής αξιοποίησης και επίταξης του ιδιωτικού τομέα και δεν μπορεί να αποτελέσει την απάντηση σε αυτήν τη μεγάλη κρίση και τη λειτουργική κατάρρευση των δημόσιων νοσοκομείων.

Η νέα γενιά, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, είναι μια εξαιρετικά πολιτικοποιημένη γενιά. Ασφαλώς, είναι «παιδί» μιας σύνθετης εποχής γεμάτης ανακατατάξεις και πολλαπλές αντιθέσεις και, ως τέτοιο, δεν πολιτικοποιείται ακολουθώντας πάντοτε τους παραδοσιακούς όρους που γνωρίζαμε πριν την κρίση, αλλά με το δικό της τρόπο και στη βάση των δικών της βιωμάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια εκ πρώτης όψεως αντιφατική ταυτότητα. Οι νέοι και οι νέες εκφράζουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό, της τάξης του 70%, έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική και αυξημένη διαθεσιμότητα συμμετοχής σε κοινωνικές και πολιτικές οργανώσεις, αλλά και σε κινητοποιήσεις και δράσεις. Μάλιστα, είναι ενδιαφέρον ότι ένας στους τέσσερις δήλωσε ότι συμμετέχει ή θα συμμετείχε σε πολιτικό κόμμα, έναν θεσμό που – εσφαλμένα προφανώς – πολλοί θεωρούν ξεπερασμένο. Την ίδια βέβαια στιγμή, η νεολαία εκφράζει χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης στους περισσότερους θεσμούς, καθώς ένας στους τρεις δήλωσε χαμηλή ή καθόλου εμπιστοσύνη στο σύνολο των θεσμών για τους οποίους ρωτήθηκαν, με τα κόμματα και κυρίως τα μέσα ενημέρωσης να είναι οι αρνητικοί πρωταγωνιστές. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πώς εξηγείται αυτή η αντίφαση; Κατά τη γνώμη μου οι νέοι σήμερα είναι δύσπιστοι, αλλά όχι κυνικοί. Δεν τους καλύπτει η πολιτική όπως είναι σήμερα, αλλά δεν την απορρίπτουν πλήρως. (...) Αντισυστημική με την έννοια μίας καταστροφικής διάθεσης αυτού που υπάρχει σήμερα, όχι. Η νεολαία βλέπει κριτικά το σημερινό πολιτικό σύστημα, προβληματίζεται, αλλά παρεμβαίνει σε αυτό. Και σε κάθε περίπτωση, είναι σαφώς προσανατολισμένη προς τα αριστερά. Το βλέπουμε στα εκλογικά αποτελέσματα, με την ηλικιακή διαιρετική τομή που παρατηρούμε στην Ελλάδα μετά το 2012. Αποτυπώνεται επίσης στα ευρήματα της έρευνάς μας. Οι νέοι αυτοπροσδιορίζονται περισσότερο ως αριστεροί και δηλώνουν σαφώς μεγαλύτερη εγγύτητα προς τα κόμματα της Αριστεράς. Κυρίως όμως είναι ενδιαφέρον ότι σε όλα τα θέματα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής και αξιών που τους τέθηκαν εκφράζουν σε συντριπτικό ποσοστό απόψεις συγγενείς προς την Αριστερά. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι το πεδίο που ανοίγεται για τα κόμματα της Αριστεράς, να προσεγγίσουν ακόμη περισσότερο τη νέα γενιά, είναι πολύ ευρύ, εφ’ όσον με τον πολιτικό τους λόγο καταφέρουν αφ’ ενός να προτείνουν προγραμματικά λύσεις στα αδιέξοδα που η γενιά αυτή βιώνει, αφ’ ετέρου να συγκινήσουν και να εμπνεύσουν τη νεολαία, εισάγοντας ξανά στην πολιτική ένα οραματικό και αξιακό στοιχείο.

Αυτό που μπορώ να πω εν γένει είναι ότι πουθενά στην Ευρώπη (και εξ όσων γνωρίζω πουθενά στον κόσμο) οι βασικές υποδομές ύδρευσης (όπως δίκτυα ή φράγματα) είναι στα χέρια ιδιωτών ή, σε κάθε περίπτωση, πουθενά δεν υπάρχει προσδοκία να προκύψει κερδοφορία από τη διαχείρισή τους. Ακόμα και όταν ιδιωτικοί φορείς δραστηριοποιούνται στη χρηματοδότηση, κατασκευή ή διαχείριση υποδομών ύδρευσης, η ιδιοκτησία αυτών παραμένει πλήρως στο Δημόσιο. Οι λόγοι για αυτό το ευρέως ισχύον καθεστώς είναι, κατά τη γνώμη μου, πολύ απλοί: οι υποδομές αυτές εξυπηρετούν το γενικό συλλογικό συμφέρον καθώς όλοι χρειαζόμαστε δίκαιη πρόσβαση στους υδάτινους πόρους και, πρωτίστως οι υποδομές αυτές πρέπει να εξασφαλίζουν το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό και την αποχέτευση όπως αυτό αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη. Μόνο μία δημοκρατικά εκλεγμένη πολιτική οντότητα μπορεί και έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για τη χρήση και την εκμετάλλευση αυτών των υποδομών για το συμφέρον των πολιτών. Αν αυτές οι υποδομές υπόκεινται σε κερδοσκοπικές λογικές, ελλοχεύει ο κίνδυνος η εκμετάλλευσή τους να προσανατολίζεται σε χρήσεις ή κατηγορίες χρηστών που δύνανται να πληρώσουν περισσότερα. Κατά συνέπεια, το δικαίωμα στο νερό αλλά και η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να απειληθούν πολύ σοβαρά.

Η αστυνομική καταστολή έχει αρχίσει και γίνεται πιο έντονη ήδη από το καλοκαίρι του 2019. Γενικά θέλω να παρατηρήσω πως η αστυνομική καταστολή δεν είναι πρωτοφανές φαινόμενο, καθώς είναι μέρος –σε μεγάλο ή σε ήπιο βαθμό- κυβερνητικών στρατηγικών. Αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν είναι μια στιγμή έντασης της νόμιμης καταστολής. Πλέον όλο και συχνότερα η κατασταλτική δράση υπερβαίνει τα όρια και τείνει να παίρνει μορφές κατάχρησης εξουσίας. Ειδικά τον τελευταίο καιρό, κάθε επέμβαση της αστυνομίας σε εξωτερικούς χώρους, πλαισιώνεται από μια πρακτική, η οποία υπερβαίνει τα όρια μέσα στα οποία πρέπει να λειτουργεί. Επιβεβαιώνεται αυτό που υπογραμμίζει εδώ και χρόνια ο Συνήγορος του Πολίτη, ότι οι αστυνομικοί είναι πιθανό να  μην έχουν την αντίληψη ότι πρέπει να εφαρμόζουν κατά γράμμα το νόμο, αλλά έχουν μια δική τους προσέγγιση πάνω στην ερμηνεία του νόμου. Αυτό σε συνδυασμό με κάποιες εντολές, που φαίνεται ότι λαμβάνουν, διότι δεν λειτουργούν τελείως αυθαίρετα, δημιουργεί μια εκρηκτική κατάσταση, που οξύνεται από άτυπες «συγκαλύψεις» που παίρνουν τη μορφή μιας κακώς εννοούμενης δημόσιας υπεράσπισης της δράσης της αστυνομίας και μιας κωλυσιεργίας σχετικά με τη διεξαγωγή ΕΔΕ. Είμαστε, λοιπόν, σε μία φάση κατά την οποία η αστυνομία όταν παραβιάζει το νόμο που η ίδια πρέπει να προστατεύει, καλύπτεται πολιτικά από την ηγεσία της και αυτό είναι κάτι που δεν το έχουμε συνηθίσει. Το έχουμε δει να γίνεται στο παρελθόν αυτό στις πρώτες στιγμές μετά από συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπου είχε εφήμερο  χαρακτήρα καθώς άμεσα μετά αποκαλυπτόταν, ότι δεν ήταν έτσι όπως υποστήριζε η επίσημη άποψη, όπως συνέβη π.χ. στην υπόθεση του Αυγουστίνου Δημητρίου ή με τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου ή και του Ζακ Κωστόπουλου. Όμως δεν έχουμε να κάνουμε με μία τέτοια περίπτωση, αυτό το διάστημα . Πλέον, η αστυνομία απροκάλυπτα έχει αρχίσει και λειτουργεί κατά βούληση. Και αυτό δεν είναι θέμα κακής εκπαίδευσης ή λάθους, όπως λένε. Είναι αντίληψη και επαγγελματική διαμόρφωση με αυτήν την αντίληψη. Είναι αυτό που ονομάζαμε κάποτε συστημική βία.

Σήμερα υπάρχουν δύο ανταγωνιστικά μοντέλα. Το πρώτο είναι αυτό της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, συνεπάγεται τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος και δεν είναι πλέον υποφερτό. Ξοδεύουμε τρεις φορές περισσότερα για τη μεταφορά των αγαθών από ότι για την παραγωγή τους. Η προτεινόμενη εναλλακτική από αριστερά και δεξιά λαϊκιστικά μορφώματα, περιλαμβάνει  μορφές διεύρυνσης του προστατευτισμού σε συνδυασμό με αυξανόμενη περιφερειοποίηση. Ο μεγάλος κίνδυνος αυτής της προσέγγισης είναι ο περιορισμός της διεθνούς συνεργασίας και οι πιθανές ανταγωνιστικές διαμάχες ανάμεσα στα κράτη. Η προσέγγιση που προτείνουμε με επίκεντρο την κόσμο-τοπική παραγωγή συνιστά μία τρίτη εναλλακτική: «ό,τι είναι ελαφρύ είναι παγκόσμιο και κοινό, ότι είναι βαρύ είναι τοπικό». Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα χρειάζεται να είναι τοπικά. Αναφερόμαστε στην εύλογη τοπική προσαρμογή και στην αποκέντρωση της υλικής παραγωγής. Στην τοποθέτησή της όσο γίνεται πιο κοντά στις τοπικές ανάγκες, αλλά με τρόπο ορθολογικό και χωρίς να αντιστρατεύεται την παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα. Και η επανατοπικοποίηση -η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το μοντέλο των διανεμημένων μικροεργοστασίων- θα έπρεπε ιδανικά να πάρει τη μορφή της διανεμημένης ιδιοκτησίας και διακυβέρνησης μέσω φορέων που θα είναι συνδεδεμένοι με παγκόσμιες κοινότητες ανοιχτού σχεδίου και στηριγμένες σε τεχνικές συνεργασίες ανοιχτού λογισμικού. Για παράδειγμα, το δίκτυο των πολύ-εργοστασίων Invisible Factory στην Ευρώπη. Πρόκειται για 120 συλλογικότητες από χειροτέχνες εργάτες στην παραγωγή υφασμάτων, οι οποίες συνεργάζονται και οργανώνονται με χρήση ανοιχτού λογισμικού και συνεργατικών μοντέλων. Κατά αυτόν τον τρόπο, για εμάς κόσμο-τοπικό σημαίνει επίσης, συνεργατικά μοντέλα όπως αυτά της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, αλλά με προστιθέμενη συνεργασία γύρω από  τεχνικά και επιστημονικά κοινά ανοιχτού λογισμικού. (...) Ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα η φαρμακευτική έρευνα είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτώμενος από τη δημόσια χρηματοδότηση. Ωστόσο, στη συνέχεια έχουν τη δυνατότητα να ιδιωτικοποιούν τα κέρδη. Ακόμα πιο προβληματικό είναι το ότι μπορούν και εμπλέκονται σε κερδοσκοπική τιμολόγηση ή ότι δίνουν προτεραιότητα στους πλούσιους πελάτες, όπως κάνουν αυτή τη στιγμή. Φανταστείτε ο Covid-19 να ήταν περισσότερο θανατηφόρος ως ασθένεια. Η ένταση το θυμού του παγκόσμιου πληθυσμού εναντίον της Δύσης για αυτές τις πρακτικές, όπως το να αφήνει σκόπιμα ανθρώπους να πεθαίνουν όταν δεν έχουν αρκετά χρήματα, θα ήταν τεράστια. Αυτό θα προκαλούσε ζημιά, η οποία είναι σήμερα ελεγχόμενη μόνο εξαιτίας της σχετικά περιορισμένης φονικότητας της ασθένειας, σε σύγκριση με άλλες. Θα ήταν μία γεωπολιτική καταστροφή. Όλα τα δεδομένα σχετικά με το εμβόλιο πρέπει να είναι δημόσιο αγαθό και οι χώρες να μπορούν να το  παράγουν σε τοπικό επίπεδο.

Αυτό που βρίσκω ανησυχητικό είναι ότι η πανδημία μπορεί να έχει σαν συνέπεια να δώσει προσωρινά μια ανάσα στο νεοφιλελευθερισμό. Ενώ, δηλαδή, αυτός είναι σε κρίση, του δίνεται η δυνατότητα να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να διατηρηθεί μέσω του μετασχηματισμού του. Υπάρχει ο κίνδυνος να γίνουμε μάρτυρες μιας νέας μορφής νεοφιλελευθερισμού: του ψηφιακού, αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού. Η στροφή της πολιτικής του Μακρόν, που γίνεται όλο και πιο αυταρχική, το μαρτυρά. (...) Είναι οι GAFA (Google, Apple, Facebook, Amazon) που κερδίζουν περισσότερα από αυτή την κρίση. Παρουσιάζονται σαν αυτοί που θα προσφέρουν λύσεις στην κρίση. Αυτό το είδαμε με τις ψηφιακές εφαρμογές για τον υγειονομικό έλεγχο του πληθυσμού. Οι πολίτες, εξαιτίας αυτού του αιτήματος για προστασία, αποδέχονται πράγματα που στο παρελθόν δεν θα το έκαναν. Όλο αυτό δεν είναι ευνοϊκό για την Αριστερά, η οποία δεν ξέρει πώς να απαντήσει σ’ αυτό το αίτημα. (...) Βρίσκεται μπροστά σε μια πραγματική πρόκληση. Πρέπει να προσφέρει μια προοπτική εξόδου από την κρίση που θα λαμβάνει υπόψη αυτή την επιθυμία για προστασία, η οποία, αντίθετα με ό,τι φοβούνται ορισμένοι, δεν οδηγεί αναγκαστικά σε συντηρητικές πολιτικές. Νομίζω ότι η προοπτική εξόδου θα προέλθει από μια πράσινη δημοκρατική επανάσταση. Θα πρέπει να προβάλουμε την οικολογική πρόκληση σαν την ευκαιρία για να βελτιώσουμε τη ζωή των ανθρώπων. Ο Σπινόζα έλεγε ότι η πολιτική στηρίζεται σε δύο πράγματα: το φόβο και την ελπίδα. Η Δεξιά λειτουργεί με βάση το φόβο και η Αριστερά είναι αναγκαίο να δείξει την ελπίδα.

Τα 32 δισ. που αναμένεται να λάβουμε από το ταμείο ανάκαμψης μας δίνουν τη δυνατότητα να πάρουμε γενναία μέτρα για τη διάσωση της οικονομίας και να θωρακίσουμε τις κοινωνικές υποδομές, με έμφαση στην Υγεία, την Παιδεία και τις μεταφορές. Να αντιμετωπίσουμε δηλαδή άμεσα τις συνέπειες της πανδημίας. Το κατεπείγον της άμεσης ανακούφισης πρέπει να είναι εφαλτήριο ενός οραματικού μετασχηματισμού. Η πανδημία μάς έδειξε τα όρια του “χθες”. Μπορεί να σκιαγραφήσει και τα χαρακτηριστικά του “αύριο”. Θέλουμε ένα βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο με κανόνες για όλους και στόχο την καταπολέμηση των ανισοτήτων κάθε είδους: εργασιακών, κλαδικών, περιφερειακών, έμφυλων, ηλικιακών. Αυτό το μοντέλο περιλαμβάνει την προώθηση παραγωγικών επενδύσεων σε νευραλγικούς τομείς, όπως η βιομηχανία, η μεταποίηση, η κυκλική οικονομία και η ψηφιακή και πράσινη μετάβαση. Τη δημιουργία ολοκληρωμένων αλυσίδων αξίας από την πρωτογενή παραγωγή μέχρι τη μεταποίηση και τη διάθεση στην αγορά και την ενίσχυση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας σε όλο το παραγωγικό και τεχνολογικό φάσμα. Τη στήριξη της εργασίας και την αξιοποίηση των επιστημόνων και του τεχνικού δυναμικού της χώρας μας. Την οικοδόμηση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους. Στόχος όλων πρέπει να είναι οι πόροι αυτοί να έχουν παραγωγικό αποτύπωμα στην ελληνική οικονομία. Και αυτό προϋποθέτει την διαφάνεια και τον δημοκρατικό σχεδιασμό. Η παντελής έλλειψη διαβούλευσης από την κυβέρνηση σχετικά με την αξιοποίησή τους φοβόμαστε ότι υποκρύπτει την κατεύθυνσή τους σε συγκεκριμένους οικονομικούς ομίλους και έργα χωρίς προστιθέμενη αξία.  Όπως έχει συμβεί πάμπολλες φορές στο παρελθόν, με τα γνωστά οδυνηρά αποτελέσματα.

Ο πυρήνας ενός αριστερού και προοδευτικού προγράμματος πρέπει να είναι η εξάλειψη των ανισοτήτων στην υγεία. Στην Ελλάδα, την περίοδο της κρίσης σημειώθηκε έκρηξη των ανισοτήτων. Ο ΣΥΡΙΖΑ με τις παρεμβάσεις του για τους ανασφάλιστους και για την ενδυνάμωση του ΕΣΥ μείωσε τις ανισότητες με μετρήσιμο τρόπο, ρίχνοντας κατά τέσσερις μονάδες τον δείκτη των ανικανοποίητων αναγκών, τον πιο ευαίσθητο δείκτη ανισότητας. Αυτός ο δείκτης ήταν πριν το 2009 στο 4% περίπου, πήγε στην αιχμή της κρίσης, το 2014-2015, στο 14,4% και μέσα σε δύο χρόνια, μεταξύ 2016-2018, μειώθηκε κατά τέσσερις μονάδες. Σήμερα παραμένει στο 10%, τη στιγμή που ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι στο 2%. Για το στόχο της ισότητας στην Υγεία απαιτείται ένα νέο ΕΣΥ που θα καλύπτει περισσότερες ανάγκες με δωρεάν, ισότιμο και ποιοτικό τρόπο, μειώνοντας παράλληλα το κόστος χρόνου και χρήματος των πολιτών. Με άλλα λόγια, απαιτείται διεύρυνση του δημόσιου χώρου στην υγεία.