Macro

Πολλά βιβλία του Τζ.Γκ. Μπάλαρντ τοποθετούνται στο λεγόμενο Νέο Κύμα της επιστημονικής φαντασίας. Οι βίαιοι δυστοπικοί κόσμοι του αποτυπώνουν μια κοινωνία που μοιάζει να έχει επιλέξει από μόνη της να πάρει τον δρόμο για την αυτοκαταστροφή της, ενώ ο συγγραφέας πολλές φορές στέκεται ιδιαίτερα στις ψυχολογικές και υπαρξιακές διαδρομές των ανθρώπων που κινούνται σ’ αυτούς τους κόσμους που μπορούν εύκολα να τους ρουφήξουν, κόσμους που βρίσκονται κρυμμένοι πίσω από το προσκήνιο, όπως στις Νύχτες κοκαΐνης (μτφ. Αγορίτσα Μπακοδήμου, εκδ. Καστανιώτη, 1997). Σε ένα σύμπαν όπως η Εδέμ-Ολυμπία και ο κόσμος γύρω της, το ταξικό στοιχείο είναι πανταχού παρόν, και πάντα ασφυκτικό. Δεν είναι απλώς ότι σε ένα τέτοιο σύμπαν ο παράδεισος του ενός είναι η κόλαση του άλλου, αλλά ότι για να φτιάξει ο ένας τον παράδεισό του «οφείλει» να δημιουργήσει μια κόλαση για τον άλλο, καθώς οι διαχωριστικές γραμμές βαθαίνουν κάθε στιγμή και σαρώνει τα πάντα η αγριότητα. Και επιπλέον, πολλές δικλίδες σωτηρίας δεν υπάρχουν: «εξάλλου, πολλοί είναι αυτοί που κρυφά επιδοκιμάζουν όσα γίνονται», και επιπλέον «οι φόροι που πληρώνει η Εδέμ-Ολυμπία αντιστοιχούν σε δισεκατομμύρια φράγκα». Με διεισδυτική ματιά, με χιούμορ πολλές φορές σαρκαστικό, ο Μπάλαρντ έχει γράψει βιβλία που τότε, στο παρελθόν, ανήκαν σε μια επιστημονική φαντασία (προφητική, έλεγαν κάποτε) που σήμερα μοιάζει σχεδόν με ρεπορτάζ του παρόντος. Πέρα πάντως από την αλληγορική, συμβολική πλευρά, ο Μπάλαρντ λέει και τα πράγματα με το όνομά τους: όπως γράφει, όλη αυτή η νοσηρή δυστοπική μικροκοινωνία «είναι ήδη εδώ. Λέγεται καταναλωτικός καπιταλισμός». Βέβαια, αυτή η καταστροφική και αυτοκαταστροφική νέα κοινωνία δεν μπορεί να κυριαρχήσει εύκολα. Ρωγμές φωτός, αντίστασης, εξέγερσης υπάρχουν. Χαραμάδες ανοίγουν. Ωστόσο, το δύσκολο ερώτημα τίθεται, πώς μπορεί να γίνει αλλιώς: άραγε όταν κανείς καταβυθιστεί σ’ αυτή τη νοσηρή αγριότητα, έστω και με πρόθεση να αντιδράσει, πώς μπορεί να αποφύγει να γίνει ίδιος με το τέρας;

«Είναι εμφανής η εμμονή ορισμένων με τη Μεταπολίτευση», μας λέει. «Η πολιτειακή αλλαγή το ’74, το τέλος του μετεμφυλιακού κράτους και η θεμελίωση της πιο μακροχρόνιας και ουσιαστικής δημοκρατίας σε κάποιους έπεσε βαριά. Δείτε με πόση εμμονή λένε “Να τελειώνουμε με τη Μεταπολίτευση”. Το πνεύμα της φταίει για όλα, είναι πνεύμα άκριτων διεκδικήσεων, συντεχνιακού κατακερματισμού και προνομίων. Φυσικά υπήρξαν στρεβλώσεις και καταχρήσεις. Ολοι τις γνωρίζουμε, πάσχουμε από αυτές, τις πληρώσαμε ακριβά. Αλλά η εργαλειοποίησή τους σκοπό έχει να αποδομηθούν και να διαλυθούν οι ιμάντες της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας. Τι λένε; Τα Πανεπιστήμια είναι χώροι ανομίας, θα βάλουμε πανεπιστημιακή αστυνομία. Τα συνδικάτα είναι κάτι προνομιούχοι τεμπέληδες, θα περιορίσουμε νομοθετικά την απεργία και τις διαδηλώσεις. Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις είναι πράκτορες του Σόρος ή διακινητές μεταναστών, θα τους στείλουμε στον εισαγγελέα. Δείτε πώς δαιμονοποιείται συστηματικά επί χρόνια το δικαίωμα στο συνέρχεσθαι: η διαδήλωση φταίει για τα άδεια μαγαζιά, το κυκλοφοριακό και τον Covid-19. Ξέρετε τι λέει ο κυρίαρχος λόγος που εκπέμπεται από την κυβέρνηση και τα μεγάλα ΜΜΕ; “Σας δώσαμε όσα συνιστούν μια συμμετοχική δημοκρατία και κάνατε κατάχρηση. Σας δώσαμε πολλή δημοκρατία και το παρακάνατε. Ωρα να τελειώνουμε με την πολλή ελευθερία”. Σαν να γυρεύουν ρεβάνς από τη Μεταπολίτευση». (...) «Οντως πολλοί νέοι αντιδρούν, είναι υποψιασμένοι, ζουν υπό πίεση. Νέοι “υπεράνω υποψίας”. Αλλά να μην ξεχνάμε ότι εκεί ακριβώς αναζητούν άλλοι τους ορμητικούς υποστηρικτές μιας δεξιάς ριζοσπαστικοποίησης. Δίπλα στους νέους που διεκδικούν με προτάγματα ισότητας και ελευθερίας, άλλοι νέοι γίνονται γόμωση αυταρχική, αποζητούν εθνική ή φυλετική περιχαράκωση, επιστροφή σε ένα ιδεατό παρελθόν καθαρότητας. Και οι μεν και οι δε νιώθουν πως λειτουργούν αντισυστημικά, ανατρεπτικά. Προσβλέπω πάντως κι εγώ σε μια αμφισβητητική επαναπολιτικοποίηση, στην εκκίνηση μιας ευρείας δημοκρατικής διεκδίκησης των νέων, με νέα εργαλεία, νέες δικτυώσεις, νέες συλλογικότητες. Σε μια στράτευση όχι μόνο ενσώματη, στον δρόμο, αλλά και στον χώρο των ιδεών, της πληροφόρησης, της γνώσης».

Η παλινόρθωση της παλιάς τάξης πραγμάτων το 2019 ήταν αποτέλεσμα - εκτός των άλλων - και μιας κυριαρχίας στο χώρο των εννοιών. Η αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ σε διάφορα επίπεδα, επέτρεψε στην άλλη πλευρά να ξανα-ορίσει λέξεις και έννοιες στην πολιτική αντιπαράθεση. Έτσι η πολιτική που επιχειρεί να παρέμβει προς την φορολόγηση των ισχυρών και την προστασία των πιο αδύναμων βαφτίστηκε και πάλι λαϊκισμός και η μεταπολιτευτική είσοδος των μαζών στην πολιτική και η συνακόλουθη επιδίωξη της βελτίωσης της θέσης των λαικών τάξεων, αναγορεύτηκε ως η ρίζα του κακού. Ο κυρίαρχος λόγος επιχειρεί - επιτυχώς προσώρας - να πάρει την ρεβάνς σε όλα τα επίπεδα στοχοποιώντας ιδίως την περίοδο 2010-2015. Στο πλαίσιο αυτό επιβάλλονται ως αλήθειες τα πιο ακραία ψέματα, όπως πχ η δήθεν συνύπαρξη της Αριστεράς με την Χρυσή Αυγή στις πλατείες το 2011. Αντιθέτως, οι πραγματικά πιο ακραίες μορφές εθνολαικισμού, αν δεχτούμε για τις ανάγκες της συζήτησης αυτό τον όρο, δηλαδή η συνύπαρξη του συνασπισμού του κυβερνά με την (και ναζιστική) ακροδεξιά στα συλλαλητήρια του 2018 για το Μακεδονικό και οι ακραίες φωνές περί προδοσίας, ξεπουλήματος ανταλλαγής της Μακεδονίας με τις συντάξεις (!), αποσιωπούνται για να μην αμφισβητηθεί το αφήγημα μιας δήθεν υπεύθυνης και ευρωπαϊκής ηγεσίας. Πλήρης αντιστροφή της αλήθειας και των εννοιών. Αλλά αυτό είναι η κυριαρχία: η δυνατότητα να ορίζεις τις λέξεις. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί σήμερα κάποιες δικαστικές αποφάσεις να μας θυμίζουν ότι στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ όπως η Αναγνωστοπούλου ή ο Μπαλαούρας συκοφαντήθηκαν από μέσα που κατά τα άλλα θεωρούνται mainstream όπως το Πρώτο Θέμα ή τα ΝΕΑ, αλλά για κάποιους φίλους η μόνη πηγή λαϊκισμού και τοξικότητας, παραμένει η Αριστερά. Μπορεί να αγανακτούν - και δικαίως - με τις αθλιότητες κάποιων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ ή με τον Καμμένο, αλλά όταν η λάσπη αφορά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, τότε την αναπαράγουν ευχαρίστως και άκριτα. Χωρίς λοιπόν να θέλω να πω ότι η Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αθώοι σε όλα αυτά, θα πρότεινα στους φίλους και τις φίλες που κάνουν μια συγκεκριμένη ανάγνωση της πολύ σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ελλάς, από το 2010 έως σήμερα, να σκεφτούν και αυτή την πλευρά.

Αν κάποιοι πιστεύουν, ότι η απάντηση για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο, δεν είναι να αναλάβουν τις ευθύνες τους, αλλά να ορθώνουν περισσότερους φράκτες και να αγοράζουν πού και πού κανένα τετράδιο για τα παιδιά της Αφρικής, τότε κοιμούνται μακάριο ύπνο και θα ξυπνήσουν πολύ αργά, πολύ απότομα και πολύ τρομαγμένοι. Το δείχνει η ισπανική Θέουτα, όπου μαζί με τους γονείς τους κολύμπησαν 1.500 μικρά παιδιά! Λέει αυτό τίποτα στους νεοφιλελεύθερους σχολιαστές και υπερασπιστές του φράχτη στον Έβρο, για την ανθρώπινη φύση; Για το πάθος του γονιού να ζήσει καλύτερα, ακόμα και αν για να το πετύχει πρέπει να πηδήξει φράχτες, να σκάψει τούνελ, να μπει σε επικίνδυνες βάρκες, να περάσει ναρκοπέδια ή να κολυμπήσει στη Μεσόγειο, μαζί με τα παιδιά του; Κανένα εμπόδιο δεν μπορεί να σταματήσει ολότελα το απελπισμένο ανθρώπινο ποτάμι. Μπορεί μόνο προσωρινά να το εκτρέψει αλλού, ίσως με μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων. Αλλά όταν έρχονται οι ειδήσεις των πνιγμών, θα ανακαλούν στη μνήμη τους τις απόψεις τους οι υποστηρικτές κάθε φράχτη; Το να γίνει η Ευρώπη «Φρούριο» δεν υπήρξε ποτέ ιστορικά, και δεν είναι ούτε σήμερα, η λύση στις προσφυγικές ροές. Η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη από το Διεθνές Δίκαιο και τις συμφωνίες που έχει υπογράψει, να παρέχει τη δυνατότητα στους πρόσφυγες να υποβάλλουν αίτημα ασύλου (όπως υπενθύμισε πρόσφατα, σε άλλη περίπτωση, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), ενώ η χώρα μας έχει στη συνέχεια δικαίωμα να το εξετάζει, σε ατομική βάση. Το κυριότερο: η Ευρώπη να πάψει να συμπεριφέρεται ως ιμπεριαλιστική δύναμη σε παρακμή και να εργαστεί στα αλήθεια για να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων στις φτωχότερες γωνιές του πλανήτη.

Κατά τη γνώμη μου, τα συμπεράσματα που θα μπορούσε κάποιος να εξαγάγει από τις συγκεκριμένες εκλογές, παρότι αναφερόμαστε σε ένα μικρό τμήμα της Ισπανίας, είναι άλλα. Ότι η «συστημική» Δεξιά, όχι μόνο δεν διστάζει να εκμεταλλεύεται τους εύλογους φόβους των πολιτών που, μετά από χρόνια κρίσης και χρεoκοπίας ανησυχούν για τα εισοδήματά τους που πλήττονται από τα μέτρα περιορισμού, λόγω της πανδημίας, αλλά και δεν διστάζει να υιοθετήσει συνθήματα και πολιτικές, από την φασιστική, ρατσιστική ακροδεξιά, αλλά ακόμα και να συμμαχήσει μαζί της, αρκεί να μη χάσει την εξουσία. Εν τέλει, όταν η Αγιούζο έθετε ως κεντρικό της προεκλογικό σύνθημα το δίλημμα μεταξύ «ελευθερίας και σοσιαλισμού», ως «ελευθερία» θεωρούσε και θεωρεί αυτό που υποστηρίζουν (και οι εγχώριοι) ακραίοι νεοφιλελεύθεροι: ελαχιστοποίηση των μέτρων κοινωνικής πολιτικής και υγειονομικής προστασίας, λιγότερο κράτος Πρόνοιας- και για λιγότερους. Όσον αφορά στον Πάμπλο Ιγκλέσιας είναι σίγουρο ότι μας ενώνει, ως ΣΥΡΙΖΑ, μια πορεία αγώνων κατά του νεοφιλελευθερισμού και των ακραίων πολιτικών λιτότητας. Και θεωρώ την προσωπική του συμβολή στην υπόθεση της ισπανικής και της ευρωπαϊκής Αριστεράς ιδιαίτερα σημαντική. Όμως, οι Podemos, η Ενωμένη Αριστερά Ισπανίας, οι αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις που συγκροτούν την ισπανική κυβέρνηση υπό τον σοσιαλιστή Σάντσεθ είναι κάτι ευρύτερο από ένα πρόσωπο. Τόσο στην Ισπανία, όσο και στην Ελλάδα και συνολικά στην Ευρώπη συγκρούονται σήμερα δύο αντίπαλα σχέδια , δύο διαφορετικοί κόσμοι. Και από όσο παρακολουθω τις εξελίξεις μπορώ να σας πω ότι υπάρχουν μια σειρά προσώπων και στους Podemos , με πρώτη τη Γιολάντα Ντιαζ, που εκφράζουν τα κινήματα και τους προοδευτικούς πολίτες στην Ισπανία και όσους θέλουν την έξοδο από την κρίση με όρους κοινωνικής αλληλεγγύης και δημοκρατίας.

Οι κοινωνικο-πολιτικές δυνάμεις που ενδιαφέρονται για την αλλαγή των ισχυουσών κοινωνικών σχέσεων ή ακόμη αποσκοπούν στην «αλλαγή του κόσμου», οφείλουν να αντιληφθούν ότι η ενότητά τους δεν μπορεί να προκύψει με βάση ένα a priori κοινό υπερβατικό ιδεώδες, ένα απόλυτο θεμέλιο, αλλά μέσα από τη συνάρθρωση των πολλαπλών κοινών δράσεων και αξιών. Με άλλα λόγια, πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη των ίδιων των σχέσεων, των αλληλεπιδράσεων ακόμη και των ανταγωνισμών τους, στην εμμενή σχέση τους, προκειμένου να επιτύχουν κάτι από κοινού στο παρόν και όχι στο επέκεινα. Από την πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά στην αμφισημία της εγελιανής διαλεκτικής περνούμε στη διάλυση του πεδίου της με τη χρηστική αξιοποίηση ορισμένων ιδεών του γαλλικού μεταστρουκτουραλισμού για τη σύλληψη της ανοικτότητας του κοινωνικού πέρα από ένα σύστημα διαμεσολαβήσεων. Ολα κατατείνουν στο να επινοηθεί μια νέα σχέση μεταξύ οριζόντιων δράσεων και του αγώνα για την πολιτική εξουσία. Δύσκολο αλλά απαραίτητο μάθημα μετά από ενάμιση αιώνα ηρωικών πλην κατά κύριο λόγο ηττημένων αγώνων. Επιπροσθέτως, συλλαμβάνοντας μια τέτοια διηρημένη, ανταγωνιστική στο εσωτερικό της και πολλαπλή καθολικότητα- ηγεμονία κατόρθωσε να προτείνει μια νέα θεωρητική και πολιτική στρατηγική υπεράσπισης της ριζοσπαστικής δημοκρατίας. (...) Κατά τη γνώμη μου, η θεωρητική παρέμβαση των Laclau - Mouffe είχε μια διπλή επίδραση: αφενός δοκιμάστηκε η λογική της ηγεμονίας με τις πρακτικές και τους θεσμούς-οργανώσεις της οριζοντιότητας που δρουν σε σχετική απόσταση από την κρατική εξουσία, στα κινήματα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ και τις ποικίλες παγκοσμιοτοπικές αντιστάσεις (πλατείες Occupy). Αφετέρου, ενέπνευσε τα κινήματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς τα οποία αναπτύχθηκαν από το 2010 και μετά, ως απότοκο συχνά των εν λόγω κινημάτων, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ και οι Podemos αλλά και τα αντίστοιχα στη Λατινική Αμερική με πλούσια, πικρή αλλά πολύτιμη εμπειρία διακυβέρνησης. Εναποτίθεται στους κληρονόμους το καθήκον της επέκτασης της αναλυτικής ισχύος της στα σύγχρονα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής. ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, LACLAU ERNESTO, MOUFFE CHANTAL

Δεδομένων των ταξικών ανισοτήτων που ενυπάρχουν στις ουσιαστικές δυνατότητες για μόρφωση, τούτο αυτομάτως αναπαράγει τις εν λόγω ανισότητες προσκολλώντας σε δαύτες το επιπρόσθετο χαρακτηριστικό της διάκρισης ως προς την κριτική ικανότητα: «…αυτοί που είναι φτωχοί κάνουν λάθος επιλογές σε κρίσιμες στιγμές». Δημιουργείται κατ’ αυτόν τον τρόπο μια ιδεολογική αναπαράσταση της κοινωνίας, σύμφωνα με την οποία η μεγάλη μάζα των «απλών ανθρώπων», παρ’ ότι ενήλικοι και τυπικά αυτόνομοι πολίτες, «στην πραγματικότητα» δεν είναι και τόσο ώριμοι να κρίνουν για όσα τους αφορούν. Χρειάζονται διαρκή διαπαιδαγώγηση. Επομένως το πρόβλημα δεν συνίσταται απλώς στο ότι ορισμένα πολιτικά καθεστώτα είναι λιγότερο δημοκρατικά επειδή υποτιμούν την ωριμότητα των πολιτών τους. Ο καπιταλισμός εν γένει, αλλά ιδίως στη νεοφιλελεύθερη φάση του όπου η συρρίκνωση της δημόσιας και δωρεάν παιδείας τείνει να καθιστά τις ανισότητες ευκαιριών στην εκπαίδευση ακόμη εντονότερες, είναι βαθύτατα αντιδημοκρατικός στον βαθμό ακριβώς που στηρίζεται στο ιδεολόγημα του διπόλου: «μορφωμένη ελίτ / αμόρφωτη μάζα». Στον καπιταλισμό τίθεται διαρκώς και εμπράκτως σε αμφισβήτηση το ότι όντως οι «απλοί πολίτες» έχουν επιτύχει την καντιανή «έξοδο από την ανωριμότητα». Στην εποχή της πανδημίας, όπου οι συνθήκες έχουν οδηγήσει στην εξαιρετικά επικίνδυνη πολιτική κατάσταση να συγχέεται διαρκώς η επιστημονική γνώση των ειδικών με την άσκηση πολιτικής εξουσίας, το ιδεολόγημα περί απαραίτητης παιδαγωγίας των ανεύθυνων και ανώριμων μαζών εκφράζεται πλέον ρητά. Εξ ου και το ότι για ορισμένα από τα μέτρα που ισχύουν δηλώνεται τώρα ευθέως πως έχουν παιδαγωγικό χαρακτήρα.

Ο κυνισμός της εξουσίας - που δεν πρέπει να συγχέεται με τον πραγματισμό στην εφαρμοζόμενη πολιτική - είναι θρασύς, ωμός, στυγνός, αδιάφορος για την κατάσταση που βρίσκεται αυτός στον οποίο απευθύνεται. Και οι εκφραστές του δεν είναι απλά αναίσθητοι. Είναι επιθετικοί, μισάνθρωποι, αντικοινωνικοί. Αρκεί να είναι καλά οι ίδιοι και το σινάφι τους, αρκεί οι ευθύνες να μην τους ακουμπούν. Το τελευταίο «κατόρθωμα» της κυβέρνησης της ΝΔ - με το ακαταδίωκτο μελών των τριών Επιτροπών Υγείας, μεταξύ αυτών και πολιτικά στελέχη - είναι απολύτως ενδεικτικό της συγκεκριμένης νοοτροπίας. Την ίδια ώρα, ωστόσο, οι κυνικοί αυτοί καριερίστες συνιστούν μια διαρκή υπόμνηση προς την κοινωνία για το πού οδηγείται όταν εκχωρεί τις ευθύνες της, όταν παραδίδεται στην «αυθεντία» της εξουσίας και των ειδικών, όταν αναθέτει τις προσδοκίες της, όταν έχει μόνο ελπίδες αντί για θέσεις, όταν αποθεώνει την ισχύ χωρίς αξίες.  Και το ερώτημα που γεννάται: είναι ο κυνισμός του καριερίστα ανίκητος; Φαντάζει ανίκητος ως τη στιγμή που αρχίζει και παραδίδεται στην ύβρη. Έως ότου αρχίζει και πιστεύει την ίδια του την προπαγάνδα. Μέχρι τη στιγμή που γεννά με την πολιτική του τόσα ερείπια, ώστε η όποια προπαγάνδα καθίσταται ανεπαρκής. Η πτώση του καριερίστα -αν και όχι απαραιτήτως του καριερισμού- ξεκινά όταν η αυταρέσκεια καταλαμβάνει τον ίδιο και το επιτελείο του σε τέτοιο βαθμό που να θεωρεί ότι οι “από κάτω” θα τα δεχτούν όλα. Η κυβέρνηση της ΝΔ, και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, δείχνουν να βαδίζουν ήδη σε αυτό το μονοπάτι. Την ώρα που η χώρα θρηνεί πάνω από 10 χιλιάδες νεκρούς, σημαντικότατα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας φαίνεται να ριζοσπαστικοποιούνται με πρωτόγνωρους τρόπους, με ένταση, έμπνευση και φρεσκάδα, έξω από γνωστές κομματικές φόρμες (είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των Support Art Workers). Φαίνεται να επαναπροσδιορίζουν τη σχέση τους με την πολιτική απορρίπτοντας λογικές εργαλειοποίησής τους και προϊδεάζουν για τη σύγκρουση που θα γίνει εκεί που γίνεται πάντα: στον δρόμο. Ο οποίος – φροντίζει η κυβέρνηση γι΄ αυτό- δείχνει να ξαναζωντανεύει για τα καλά.