Κώστας Στρατής

Μετά την απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού για τη διακοπή των σχέσεων με τους ρωσικούς πολιτιστικούς…

Από την πρώτη στιγμή μετά τις εκλογές, ο σημερινός πρωθυπουργός, προκαταλαμβάνοντας τις αποφάσεις των θεσμικών οργάνων, ανακοίνωσε την απόφασή του να τεμαχιστεί και να αποσπαστεί όλο αυτό το σύνολο, χωρίς να μείνει τίποτα στη θέση του. Κορυφαίοι επιστήμονες δηλώνουν ότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τον Μοροζίνι το 1687. Τμήμα του ίδιου κεντρικού αρχαίου δρόμου είχε αποκαλυφθεί και στον σταθμό της Αγίας Σοφίας. Δυστυχώς, αποσπάστηκε άρον άρον το 2012, όταν η σημερινή υπουργός Πολιτισμού ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου, χωρίς να εξεταστεί η διατήρησή του στη θέση του σε συνύπαρξη με την κατασκευή του σταθμού. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έθεσε τον όρο ότι θα πρέπει να επανατοποθετηθεί κάπου στον σταθμό, όχι στην αρχική του θέση, σαν να ήταν κινητό εύρημα. Στην πορεία του έργου η «Αττικό Μετρό» δήλωσε ότι δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος. Ετσι, η επανατοποθέτηση δεν έγινε ούτε μπορεί να γίνει ποτέ, με αποτέλεσμα στον σταθμό της Αγίας Σοφίας εξαιτίας των αποφάσεων του 2012 να χαθεί για πάντα ο κεντρικός δρόμος της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Είναι, λοιπόν, απολύτως δικαιολογημένος ο φόβος των επιστημόνων για τον σταθμό «Βενιζέλου» ότι άπαξ και πραγματοποιηθεί απόσπαση των αρχαιοτήτων, ούτε εκεί θα υπάρξει επανατοποθέτηση. Το 2017, αντίθετα, μετά την αποκάλυψη και άλλων αρχαιοτήτων στις εισόδους του σταθμού της Αγίας Σοφίας, από την τότε κυβέρνηση προχώρησε ο συνολικός ανασχεδιασμός του σταθμού, προκειμένου οι προσβάσεις να προσαρμοστούν στα αρχαία που βρέθηκαν. Ετσι, επιτεύχθηκε να διατηρηθεί για να αναδειχθεί στη θέση του το μνημειακό σύμπλεγμα έκτασης μισού στρέμματος, που βρέθηκε σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης στη βόρεια είσοδο με μαρμαρόστρωτη πλατεία και μεταγενέστερα βυζαντινά καταστήματα. Ενδεχόμενη απόσπαση του συμπλέγματος θα είχε σημάνει τον τεμαχισμό και την καταστροφή του, η οποία αποφεύχθηκε με την κατά χώραν διατήρηση. (...) Στον σταθμό της Αγίας Σοφίας, η κυβέρνηση του 2015-2019 αλλάζοντας την τακτική απομάκρυνσης των αρχαίων που είχε ακολουθηθεί στο παρελθόν έκανε πράξη τη στρατηγική «και μετρό και αρχαία». Το ίδιο προχωρούσε και στον σταθμό «Βενιζέλου», αξιοποιώντας τις προηγμένες δυνατότητες του επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού της χώρας. Είναι απολύτως εφικτή, η πιο ασφαλής και χωρίς καθυστερήσεις για το έργο λύση, η κατασκευή του σταθμού «Βενιζέλου» να γίνει διασώζοντας ακέραιο, αυθεντικό, αμετακίνητο στη θέση του το μοναδικό μνημειακό σύνολο που έχει βρεθεί εκεί. Με τον τρόπο αυτό δεν θα χαθούν όπως με την απόσπαση, αλλά θα διαφυλαχθούν τα κριτήρια για την ένταξή του στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και θα υπάρξουν συναρπαστικές δυνατότητες ανάπτυξης για τη Θεσσαλονίκη. Είναι αυτό που ζητούν να γίνει η κοινωνία των πολιτών της πόλης και κορυφαίοι επιστήμονες αδιαμφισβήτητου κύρους στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Να τους ακούσουμε.

Πρόκειται για μια παρέμβαση που υπερβαίνει κατά πολύ την αρχή του «ελάχιστου αναγκαίου». Το τοπίο ενός μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς αλλάζει άρδην, χωρίς καμία διαβούλευση για την εξέταση άλλων τεχνικών λύσεων και διαφορετικών προσεγγίσεων, χωρίς καμία έστω παρουσίαση πριν προχωρήσει η υλοποίηση. Αυτός ο απόλυτος αιφνιδιασμός βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τη μακρά παράδοση για τα έργα της Ακρόπολης. Τα ζητήματα της συνολικής σύνθεσης και της αισθητικής της παρέμβασης παρακάμφθηκαν. Το αποτέλεσμα έχει προκαλέσει την κριτική πλήθους ειδικών και την έντονη αντίδραση της κοινής γνώμης ότι το έργο δεν βρίσκεται σε αρμονία με τα μνημεία και τον αρχαιολογικό χώρο, ότι πρόκειται για ένα «σκληρό» τεχνικό έργο χωρίς καμία «τέχνη». Είναι ψηλά και ο πήχης που έχει βάλει το μαγικό πέρασμα της «μαστοριάς» του Δ. Πικιώνη με τον εμπνευσμένο σχεδιασμό, τη μακρόχρονη ωρίμανση, τον αβίαστο τρόπο υλοποίησης. Οι επιστήμονες της Ακρόπολης μόνο να κερδίσουν έχουν αν αντιληφθούν το ρίσκο στο οποίο τους έχουν εκθέσει η ιδιοκτησιακή νοοτροπία της κυβέρνησης και η καθυπόταξη αυτού του οικουμενικού μνημείου στις πολιτικές της σκοπιμότητες. Μόνο κερδισμένοι θα είναι αν αφουγκραστούν την ουσία της κριτικής που γίνεται ανταποδίδοντας τη βαθιά εκτίμηση που υπάρχει για το μοναδικό αναστηλωτικό έργο τους όλα τα προηγούμενα χρόνια. Να σταματήσουν οι διαμορφώσεις στην Ακρόπολη και με νηφαλιότητα να αναζητηθούν εκείνα τα όρια και τα σημεία ισορροπίας που θα έχουν τη μέγιστη δυνατή διεπιστημονική συναίνεση για το τι πρέπει να γίνει διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό και την κοινωνική καταξίωση.

Με τον Προϋπολογισμό 2021 που ετοίμασε η ΝΔ εν μέσω πανδημίας μειώνεται κατά 9 εκ. το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού σε σύγκριση με τον Προϋπολογισμό 2019 που έφτιαξε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ (και είχε την τύχη να εκτελέσει η ΝΔ). Η απέχθεια της ΝΔ για τις δημόσιες επενδύσεις στον Πολιτισμό δεν είναι καινούρια. Υπάρχει προϊστορία. Τον Μάρτιο 2019 με εισηγήτρια την κ. Μπακογιάννη η ΝΔ καταψήφισε τη ρύθμιση που φέραμε και ψηφίσαμε στη Βουλή, ώστε το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου να χρηματοδοτεί εγχώριες κινηματογραφικές παραγωγές με πόρους από το ΠΔΕ. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είχε ήδη θεσπίσει τα αυτοματοποιημένα συστήματα cash και tax rebate μέσω του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων, αποσκοπώντας κυρίως στην προσέλκυση ξένων κινηματογραφικών επενδύσεων. Συμπληρωματικά προσθέσαμε και το ΠΔΕ στα χρηματοδοτικά εργαλεία για τον κινηματογράφο, αυτή τη φορά για την ενίσχυση της εγχώριας κινηματογραφικής παραγωγής μέσω του Κέντρου Κινηματογράφου. Και μάλιστα με συγκεκριμένα κριτήρια, όπως ο μεγάλος βαθμός ανεξαρτησίας από τηλεοπτικούς σταθμούς ή εταιρείες συνδρομητικής τηλεόρασης. Σε αυτή τη ρύθμιση είπαν όχι η ΝΔ και η κ. Μπακογιάννη. Η πολιτιστική και δημιουργική οικονομία αποτελεί πια σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας. Αλλά και ένα δυνατό εργαλείο για την προβολή της διεθνούς εικόνας και την εξωστρέφεια της χώρας. Έτσι, οι επενδύσεις στα οπτικοακουστικά και τον κινηματογράφο έχουν ισχυρό πολλαπλασιαστή, όπως δείχνουν και σχετικές μελέτες. Σε μια εποχή που έχουν αλλάξει τα πράγματα, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ προχώρησε στην αλλαγή παραδείγματος αναφορικά με την αξιοποίηση των δημοσίων επενδύσεων για τον Πολιτισμό. Αντιμετετωπίζοντας τις προκλήσεις της νέας εποχής, ανοίξαμε τον δρόμο με το βλέμμα μπροστά. Όμως, η ΝΔ παραμένει κολημμένη στο χθες. Για αυτήν επενδύσεις ήταν και είναι μόνο τα “μπετά” και οι “μπουλντόζες”. Όχι ο Πολιτισμός. Το έδειξε με τη στάση της ως αξιωματική αντιπολίτευση στη Βουλή για το ΠΔΕ του Κέντρου Κινηματογράφου. Το απέδειξε και μετά τις εκλογές ως κυβέρνηση στερώντας από τα οπτικοακουστικά και τον κινηματογράφο τα 100 εκ. του Ταμείου Εγγυοδοσίας και του Ταμείου Επιχειρηματικών Συμμετοχών που τα παραδώσαμε έτοιμα αλλά δεν τα προχώρησε. Συνεχίζει να το αποδεικνύει και σήμερα ο Προϋπολογισμός 2021 και η μείωση του ΠΔΕ του υπουργείου Πολιτισμού σε σχέση με το 2019 και μάλιστα εν μέσω πανδημίας. Δεν είναι συγκυριακό. Αυτή είναι η διαχρονική άποψη της Δεξιάς. Βλέπει τον Πολιτισμό σαν life style και φόντο για φωτογραφίες, όχι ως ένα σημαντικό πεδίο για δημόσιες πολιτικές και επενδύσεις με ισχυρή προστιθέμενη αξία.

Η Αριστερά κυβέρνησε. Πλέον έχει γνώση των θεμάτων και εμπειρία από τη διαχείριση κρίσεων. Ευθύνη της είναι να υπερβεί το τοξικό κλίμα που καλλιεργεί η κυβέρνηση. Αν θέλει όχι μόνο να λέγεται αλλά και να είναι στην πράξη ριζοσπαστική, στο θράσος, την έπαρση και την αλαζονεία οφείλει να απαντήσει με ήθος και ουσία. Και να έχει το θάρρος να παραδεχτεί ότι κατά την κυβερνητική της θητεία έκανε πολλά καλά αλλά δεν έλυσε όλα τα προβλήματα ούτε τα έκανε όλα τέλεια. Στην επικοινωνιακή διαχείριση οφείλει να αντιτάξει τη συζήτηση για τις αδυναμίες, τα προβλήματα και τις αιτίες τους. Και κυρίως τις επεξεργασμένες θέσεις για το τι πρέπει να γίνει από εδώ και μπροστά. Με αφορμή την πυρκαγιά στις Μυκήνες η Αριστερά έχει την ευθύνη να μπει μπροστά και να ξεκινήσει τη συζήτηση που πρέπει να γίνει για τη θωράκιση των μνημείων μας από τις φυσικές καταστροφές στην εποχή της κλιματικής κρίσης. Και μάλιστα όχι μόνο σε επίπεδο αρχών και γενικών κατευθύνσεων αλλά περνώντας και σε συγκεκριμένες προτάσεις. Για τις υποδομές και τα μέσα που είναι αναγκαία. Για την εξειδικευμένη γνώση, τη γενναία στελεχιακή ενίσχυση και την ηλικιακή ανανέωση του προσωπικού που χρειάζονται. Για τη σταθερή και έγκαιρη χρηματοδότηση που πρέπει να εξασφαλιστεί. Για τις διαρθρωτικές τομές που πρέπει να γίνουν στον κρατικό μηχανισμό. Για τα σχέδια διαχείρισης των μνημείων και αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων που πρέπει να υπάρχουν. Για το πώς τα σχέδια αυτά θα εφαρμόζονται στην πράξη και δεν θα είναι ευχολόγια και τυπικά χαρτιά στα συρτάρια. Σε μια χώρα όπως η δική μας η προστασία των μνημείων έχει πολλαπλή σημασία. Είναι ηθική υποχρέωσή μας απέναντι στις περασμένες και τις μελλοντικές γενιές. Ταυτόχρονα έχει να κάνει με την προστασία της ανθρώπινης ζωής, είτε πρόκειται για επισκέπτες είτε για εργαζόμενους και σχετίζεται με το αίσθημα ασφάλειας της κοινωνίας. Και, καθώς τα μνημεία μας αποτελούν πόλο έλξης για εκατομμύρια επισκέπτες από ολόκληρο τον κόσμο, αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την ανθεκτικότητα του τουρισμού και της οικονομίας μας στις συνθήκες πολλαπλών κρίσεων που βιώνουμε. Όλα αυτά πρέπει να βρουν τη θέση τους στις προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία αλλά και στις προτάσεις του για την αξιοποίηση του ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης. Είναι ευθύνη μας να το κάνουμε.

Η υπουργός Πολιτισμού δεν είναι άμοιρη ευθυνών για το απόστημα της ΑΕΠΙ, καθώς έχει υπάρξει επί σειρά ετών και με διαφορετικές κυβερνήσεις Γενική Γραμματέας του Υπουργείου. Τώρα, το μόνο «έργο» της ως υπουργός είναι οι καθυστερήσεις που έχει προκαλέσει για περισσότερο από έξι μήνες, θέτοντας σε κίνδυνο τον μεγάλο στόχο για έναν αυτοδιοικούμενο οργανισμό των δημιουργών. Με την πολιτική της μας επιστρέφει μας στο παρελθόν, με τους δημιουργούς να καθίστανται και πάλι έρμαιο μιας νέας ή περισσότερων νέων ΑΕΠΙ, με σοβαρές συνέπειες σε βάρος τους. Έχει άραγε αντιληφθεί η υπουργός σε ποιο σημείο έχει οδηγήσει τα πράγματα με τους άστοχους χειρισμούς της; Αντί να επιτίθεται στον ΣΥΡΙΖΑ, ας αναλάβει τις ευθύνες της και ας δώσει λύση στο αδιέξοδο που η ίδια έχει προκαλέσει.

Η νυν υπουργός της ΝΔ γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα προβλήματα και τις χρόνιες παθογένειες του ΥΠΠΟΑ και του ΤΑΠ, με τις οποίες εμείς συγκρουστήκαμε μετωπικά χωρίς να σκανδαλολογήσουμε. Φέρει μάλιστα ακέραια την πολιτική ευθύνη γι’ αυτά, αφού υπήρξε γενική γραμματέας του Υπουργείου για πολλά χρόνια, και μάλιστα «διακομματικά», επί των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ αρχικά και στη συνέχεια επί της συγκυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ. Γνωρίζει επίσης πολύ καλά τα πραγματικά επιτεύγματα που της παραδόθηκαν και με τα οποία έχει να αναμετρηθεί. Ένα ΤΑΠ το οποίο μετά την υποβάθμιση πολλών ετών, έχει ήδη υπερδιπλασιάσει τα έσοδά του από 57 εκατ. το 2014 σε 119 εκατ. το 2018, με αποτέλεσμα η χρηματοδότηση από αυτό προς το Υπουργείο Πολιτισμού να έχει σχεδόν δεκαπλασιαστεί από 7 εκατ. το 2014 σε πάνω από 65 εκατ. το 2019, με τα 45 εκ. να έχουν ήδη εκταμιευτεί από τον Φεβρουάριο. Παράλληλα, δεν περνά απαρατήρητο ότι το λαλίστατο κατά τα άλλα Υπουργείο Πολιτισμού με τον καταιγισμό δελτίων Τύπου και ανακοινώσεων, τηρεί «αιδήμονα» σιωπή για τη φερόμενη εμπλοκή της σημερινής υπουργού σε σκοτεινές υποθέσεις του παρελθόντος σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα , ενώ οι από παλαιότερα γνωστές υποθέσεις στις οποίες φέρεται να είχε συμμετοχή  αποτελούν τμήμα του φακέλου για το Ταμείο Αλληλοβοήθειας που έχει αποσταλεί στη Δικαιοσύνη. Εδώ, το ρόλο του άτυπου Γραφείου Τύπου της πολιτικής ηγεσίας, για να δοθεί απάντηση στα δημοσιεύματα, ανέλαβε η συνδικαλιστική παράταξη της Νέας Δημοκρατίας. Επιβεβαιώνεται, έτσι, για μια ακόμα φορά αυτό που η (όχι και τόσο) νέα υπουργός φρόντισε να μας καταστήσει σαφές ήδη από την ημέρα της παράδοσης - παραλαβής του Υπουργείου: μαζί της επιστρέφουν δριμύτεροι οι ίδιοι μηχανισμοί που υπήρξαν καταχθόνιο έρεισμα του συστήματος εξουσίας που χρεοκόπησε τη χώρα. 

Ο ριζικός μετασχηματισμός του κράτους αποτελεί προνομιακό πεδίο για την Αριστερά του 21ου αιώνα, και μάλιστα για μια Αριστερά που έχει σήμερα πίσω της τέσσερα και πλέον χρόνια πείρας στη διακυβέρνηση. Η συζήτηση τίθεται εδώ σε άλλη βάση, όχι με όρους μεγέθους, μιας και το μέγεθος του δημόσιου τομέα είναι εκ των πραγμάτων μεγάλο στα σύγχρονα κράτη (γύρω στο 40% του ΑΕΠ). Αλλά με όρους διασφάλισης του δημόσιου χαρακτήρα κρίσιμων αγαθών και υπηρεσιών, ώστε να είναι προσβάσιμα σε όλους, με όρους ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, ώστε να υπάρχει κοινωνική ανταποδοτικότητα, και με όρους αποτελεσματικής διαχείρισης, προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος και του πολίτη. Τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια έγιναν σημαντικά θετικά βήματα. Για να υπάρξει, ωστόσο, ουσιαστική αλλαγή απαιτούνται ακόμη περισσότερες και πιο ριζικές τομές, προκειμένου να συντονιστούμε με τις απαιτήσεις και τις δυνατότητες που παρέχει η εποχή μας και να δημιουργήσουμε δημόσιες δομές αντάξιες της αποστολής τους και του πλούτου που διαχειρίζονται. Με γνώμονα τα χρήματα των φορολογούμενων πολιτών αλλά και τον πλούτο που παράγεται από τα δημόσια αγαθά να επιστρέφουν στην κοινωνία. Αυτές τις αλλαγές, όπως και ευρύτερα την αναμόρφωση της χώρας, μόνο μια κυβέρνηση της Αριστεράς και των προοδευτικών δυνάμενων με τις οποίες συμπορεύεται μπορεί να τις πετύχει.

Δεν έχει συντελεστεί καμία μεταβίβαση ακινήτου πολιτιστικής κληρονομιάς και τόσο ο Νόμος όσο και η Απόφαση του Υπουργού Οικονομικών προβλέπουν ρητά την εξαίρεση αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων από τη μεταβίβαση στην ΕΤΑΔ. Το σύνολο των 2.330 Κωδικών Αριθμών Εθνικού Κτηματολογίου που υπέδειξε το Υπουργείο Πολιτισμού συμπεριλαμβάνονται στην Απόφαση του Υπουργού Οικονομικών για την εξειδίκευση των εξαιρέσεων που θα εκδοθεί εντός των επόμενων ημερών. Στη συνέχεια, όπως έχουμε επανειλημμένα ανακοινώσει και στη Βουλή, θα κατατεθεί ρύθμιση η οποία θα εξασφαλίζει στο διηνεκές την πολιτιστική κληρονομιά από προσπάθειες ιδιωτικοποίησης, όπως εκείνη της κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου τα έτη 2013-2014 που μεταβίβασε για εκποίηση στο ΤΑΙΠΕΔ τα ακίνητα του Υπουργείου Πολιτισμού στην Πλάκα. Δυστυχώς, βουλευτές της αντιπολίτευσης, παρά τις συνεχείς ανακοινώσεις των Υπουργείων Πολιτισμού και Οικονομικών, συνεχίζουν να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα και να δημιουργούν θόρυβο ανακινώντας ένα ανύπαρκτο θέμα. Έλλειψη ενημέρωσης δεν υφίσταται. Η πολιτική ευγένεια δεν μας επιτρέπει να καταλογίσουμε αδυναμία κατανόησης. Το μόνο που μένει είναι η μικροπολιτική εκμετάλλευση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε μια απελπισμένη προσπάθεια αναζήτησης διεξόδου μετά τις αλλεπάλληλες αποτυχίες της αντιπολιτευτικής τους στρατηγικής. Οι πολίτες έχουν μέτρο σύγκρισης και μπορούν να κρίνουν.