Κατέ Καζάντη

Έτσι, όποιος πάει κόντρα στο σύστημα πληρώνει το ανάλογο, υψηλό, τίμημα, και μάλιστα τοις μετρητοίς. Κι αν ο σύγχρονος Προμηθέας, αυτός που επιθυμεί να αφυπνίσει τις μάζες δεν είναι παρά ο τολμητίας της δημοσιογραφίας, να βρεις τέτοιους σπανίζει. Διότι ο ρεπόρτερ των αποκαλυπτικών ειδήσεων δεν είναι χομπίστας, αλλά άνθρωπος κοινός που βιοπορίζεται από τα γραφόμενα/λεγόμενά του. Και οι «αποκαλύψεις» του σταματούν εκεί όπου αρχίζουν τα συμφέροντα του μιντιάρχη αφεντικού ή των φίλων αυτού. Ακόμα και στα συνεταιριστικά σχήματα, αφ’ ης στιγμής τα έσοδα των εγχειρημάτων, άρα και ο επιούσιος των εργαζομένων, προέρχονται από τη διαφημιστική, λεγόμενη, πίτα, πάλι οι δημοσιογραφικές «αποκαλύψεις» σταματούν εκεί όπου αρχίζουν τα, έννομα ή όχι, συμφέροντα των διαφημιζόμενων επιχειρηματιών. Το αυτό συμβαίνει και με τις αποκαλύψεις για τα λεγόμενα κρατικά μυστικά. Είθισται τούτα να είναι όχι η ύπαρξη εξωγήινων, επί παραδείγματι, ή η συνταγή φαρμάκου δια πάσα νόσον, αλλά μικρές ή μεγάλες υπερβάσεις – καταχρήσεις της ίδιας της κρατικής εξουσίας. Το καπιταλιστικό αστικό κράτος εξάλλου, συχνότατα αν όχι πάντα, λειτουργεί αντ’ αυτών, των επιχειρηματιών και του μεγάλου κεφαλαίου.

«…Ο φασισμός είναι η αλήθεια της σύγχρονης κοινωνίας που η θεωρία είχε εξαρχής συνειδητοποιήσει: ο φασισμός στερεοποιεί τις ακραίες ταξικές διακρίσεις που παράγει αναπότρεπτα ο νόμος της υπεραξίας…»: η αστική τάξη χρησιμοποιεί το έθνος, και τον εθνικισμό, για ίδιον συμφέρον. Μπορεί να τοποθετείται υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών, μοναχά όμως όταν οι ανατροπές που προηγούνται ευνοούν, ή, έστω, δεν θίγουν τα συμφέροντά της. Αλλιώς, ο ολοκληρωτισμός αποτελεί, πάντοτε, μια κάποια λύση, τελευταίο κρυφό άσο στο μανίκι. Από τον Ναπολέοντα ως τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ, ποιος νοιάζεται για τα υπόλοιπα, όταν κινδυνεύει η κυριαρχία του κεφαλαίου;

Αλλά και άντρας δεν γεννιέσαι, άντρας γίνεσαι. Αν ο φαλλοκεντρισμός εκλαμβάνει τη γυναίκα ως πραγμοποιημένο ιδιόκτητο του άνδρα–πατέρα-αφέντη, τούτο στηρίζεται στη συνθήκη που επιβάλλει το σύστημα, ίδιο από τη φεουδαρχία ως τον σημερινό εμπράγματο καπιταλισμό. Σύστημα ίδιο, σε ό,τι αφορά τη φυσικοποίηση των ιδιωμάτων που στερεοτυπικά προσδίδει και αναπαράγει στα φύλα, ίδιο και στις κοινωνικές ηθικές αρχές που διαχέει. Οι άντρες που φτιάχνει, όντα ολωσδιόλου εξουσιαστικά, θεωρούν εν τέλει αυτονόητη την εκμετάλλευση του συν-ανθρώπου. Σε όποιο σημείο του πολιτικού φάσματος κι αν τοποθετούνται. Φαλλοκράτης πατριάρχης, λοιπόν, δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητοι οι εξεγερτικοί αγώνες των γυναικών. Αλλά όχι. Εκείνο που οι άντρες αδυνατούν να καταλάβουν, όσοι χλευάζουν το κίνημα των φεμινιστριών, είναι πως τούτοι οι αγώνες λειτουργούν απελευθερωτικά και προς τις δύο κατευθύνσεις, και του αρσενικού και του θηλυκού. Διότι ανατροπή των ρόλων σημαίνει πως καλείται πια κανείς να αυτοπροσδιοριστεί, πέρα από τους καταναγκασμούς των στερεότυπων. Και να διαλέξει, μακριά από τη φυσικοποίηση των συστημικών χαρακτηριστικών των φύλων, εκείνα που όντως ορίζουν τον καθένα. Ένας ριζοσπαστικός φεμινισμός σήμερα, τον καιρό της νεοδεξιάς παλινόρθωσης, κρίνεται περισσότερο απαραίτητος από τις περασμένες δεκαετίες. Η οπισθοχώρηση των δικαιωμάτων των γυναικών, η υποεκπροσώπηση σε θέσεις κλειδιά στη δουλειά και στην πολιτική –και στα κόμματα της αριστεράς-, η συνεχής προβολή από τα ΜΜΕ του προτύπου της «μητερούλας» ενισχύουν τις ανισότητες και τις σχέσεις εξουσίας. Οι δε νέοι φαλλοκράτες που καθημερινά δημιουργούνται αναπαράγουν τη, φανερή ή υποβόσκουσα, βία σε κάθε πλευρά της ζωής.

Tο ασφυκτικό νεοφιλελεύθερο πλαίσιο, εμπλουτισμένο με το βαθιά συντηρητικό «τάξις και ασφάλεια», που συναγελάζεται την ακροδεξιά και εναντιώνεται στη διαφορετικότητα του ξένου και του παρία, καθώς και οι γεμάτοι αυταρέσκεια για τη μακροημέρευσή τους εκπρόσωποί του, φέρουν εντός τους τον σπόρο του καταποντισμού τους: γεννούν, με την πολιτική τους στάση, το όραμα μιας Ανοιχτής Πόλης, η οποία πλανάται πάνω απ’ τα κεφάλια τους και τους στοιχειώνει.

Στη μαζική κοινωνία, εκείνη όπου ο κόσμος της εργατικής τάξης, της χειρωνακτικής ή και της διανοητικής εργασίας, διαθέτουν ελεύθερο χρόνο τόσο ώστε ο καναπές να αποτελεί προσφιλέστερη επιλογή από τη ριζασπαστική κοινωνικοποίηση, η, κάθε είδους, καλλιέργεια του ιδιώτη περνά, προφανώς, μέσα από τις οθόνες. Εκλαμβάνεται, λοιπόν, ως δεδομένο ότι οι επιχειρηματίες της τηλεόρασης δεν επενδύουν τα λεφτά τους μοναχά στις ενημερωτικές, λεγόμενες, εκπομπές, αλλά περισσότερο, ίσως, σ’ εκείνες της ψυχαγωγίας. Και προσβλέπουν, εννοείται, στο οικονομικοπολιτικό διάφορο που θα αποκομίσουν. Ενισχύοντας την ατομικότητα του ιδιώτη, με πλύσεις εγκεφάλων και δια-φθορές συνειδήσεων, ενισχύουν ταυτόχρονα την αίγλη της δικής τους, περιώνυμης ιδιωτικής πρωτοβουλίας, μιας και διαθέτουν κάμποσες «δουλειές», πέρα, φυσικά, από εκείνες των ΜΜΕ.

Ο έρως, λοιπόν, λέει το μήνυμα, χρώμα, φύλο, ρώμη, δεν κοιτά. Ίσοι απέναντί του απαξάπαντες, δικαιωματικά. Άτομα με αναπηρίες, έγχρωμοι, ομοφυλόφιλοι, όλοι, μπορούν να γευτούν την ηδονή του φτερωτού θεού και, στο καπάκι, ολίγη σοκολάτα. Το διαφημιστικό συμπεριλήφτηκε σ’ εκείνα που περνούν κοινωνικό μήνυμα –σεβασμός στον διαφορετικό Άλλον, ανοχή κ.ο.κ. Ως τέτοιο, ενόχλησε υπερσυντηρητικά αντανακλαστικά και σήκωσε τις σχετικές αντιδράσεις. Αλλά, βεβαίως, μοναχά, σε ό,τι αφορά τον ομοφυλόφιλο έρωτα. Το πρόβλημα ήταν οι αγκαλιές των ομόφυλων εραστών –οι αγκαλιές και όχι τα φιλιά, καθώς αυτά η διαφημιστική τα φύλαξε μονάχα για τους στρέιτ. Διότι όλοι οι καλοί χωράνε όταν πρόκειται να γίνουν πελατάκια, αλλά, ας μην ξεχνιόμαστε, κάποιοι εκ του αγοραστικού κοινού είναι πιο ίσοι από τους άλλους. Οι στυλοβάτες δηλαδή του «πατρίς - θρησκεία – οικογένεια» δικαιούνται να φιλιούνται δημοσίως, αλλά μονάχα τούτοι. Οι άλλοι θα μολύνουν, με το υπόδειγμά τους, την κανονικότητα.

Με την επιμονή του Λένιν σε ό,τι αποκαλούμε δημοκρατικό συγκεντρωτισμό επικράτησε η κόκκινη επανάσταση, σε μια χώρα με πολυποίκιλες ιδιομορφίες. Η δε σταλινική συνέχεια του κράτους δεν μπορεί να χρεωθεί στον Λένιν, αφού αποτελεί μιαν άλλη, άλλων, φυσικά, συνθηκών ιστορία. Επιπλέον, η κίνηση των μαζών προς τη χειραφέτησή τους αποτελεί ιδιόμορφη διαδικασία με πολλά πισωγυρίσματα. Η διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης, αυτής που επί της ουσίας διαμορφώνει τη συνείδηση του επαναστάτη, ούτε στην εποχή μας ούτε σε καμιά άλλην εποχή υπήρξε εύκολη υπόθεση. Και, ναι μεν «τα σφάλματα που διαπράχθηκαν από ένα αληθινά επαναστατικό κίνημα είναι ιστορικά απείρως γονιμότερα και πολυτιμότερα από το αλάθητο της καλύτερης κεντρικής επιτροπής», όμως η ιστορία των μαζών του 20ου αιώνα δεν είναι παρά μια αλυσίδα από λάθη. Η παλινόρθωση της ακροδεξιάς τούτο καταδεικνύει, ενώ οι ιδεολογικές αντεπαναστάσεις των δήθεν απολιτίκ υπερσυντηριτικών τεχνοκρατικών κύκλων κερδίζουν έδαφος στο συλλογικό ασυνείδητο. Δίχως τον λενινιστικό «συγκεντρωτισμό», ένα ριζοσπαστικό κόμμα σήμερα, με τις πολιτικές των ορθάνοιχτων θυρών, εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε κόμμα αστικών μεταρρυθμίσεων. Αλλά και δίχως τον ιδιαίτερο σεβασμό στους μενσεβίκους και τις απόψεις τους, δίχως τη λουξεμπουργκιανή εμπιστοσύνη στην κίνηση των μαζών, η έκπτωση στον αυταρχισμό καραδοκεί.

Η «μπίζνα» διαμορφώνει και τους όρους της δημοτικότητας των προτύπων. Οι –όντως ίσως- ταλαντούχοι, προϊόντα από τα πριν της βιομηχανίας, οφείλουν, για να ανέβουν σε κάθε είδους βάθρο, να συμμορφωθούν με τους αγοραίους όρους. Πρώτα και κύρια, να συγκατανεύσουν στην υφιστάμενη ρήξη μεταξύ της ιδιωτικής και της κοινωνικής τους ύπαρξης. Να αποδεχτούν το ρόλο τους ως εξωκοινωνικά όντα, στοχοπροσηλωμένα στα «μεγάλα και τα σπουδαία» για τα οποία αγωνίζονται, μακριά από τη γκρίζα ζώνη των αντιφάσεων ενός κόσμου που, ακόμη, βασίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Οι υπερασπιστές της κουλτούρας των νικητών έχουν συγκεκριμένο πολιτικό πρόσημο. Είναι εκείνοι που ομνύουν στις νεωτερικές αξίες της ελευθερίας και της ισότητας, παρουσιάζοντας τις «μεγάλες επιτυχίες» ως αποτέλεσμα διαδικασιών ελεύθερης δημιουργίας. Ο βαθύς, σχεδόν ζωώδης, ανταγωνισμός για την ενίσχυση της ατομικότητας, ώστε να έρθει η «πρωτιά», αποκρύπτεται, μαζί με τις εκ γενετής ανισότητες ενός κόσμου που προβάλλεται ως ο μόνος δυνατός. Αλλά και η ελευθερία μοναχά ως φενάκη μπορεί να ειδωθεί, όταν για να συμμετέχει κανείς στη διαμόρφωση ακόμα και της δικής του τύχης πρέπει να ανήκει ή να υπακούει στην ελίτ.

Κι αν στις δυτικού τύπου κοινωνίες ο ξυλοδαρμός, ας πούμε, διώκεται ποινικά, δεν εκλείπει –ενίοτε δε, αφορμής δοθείσης, επαναηθικοποιείται. Τα, δημόσια και ιδιωτικά, υπαινικτικά ή απροκάλυπτα, εκφρασμένα, «τά ΄θελε», όπως στην αλήστου μνήμης περίπτωση του περιστατικού της χειροδικίας Κασιδιάρη σε Κανέλλη – Δούρου, αποτελούν συχνό φαινόμενο, στερεοτυπική συμπεριφορά ανδρών τε και –δυστυχέστατα– γυναικών.