Μαρία Καραμεσίνη

Την επιβράβευση, από την αποστολή του ΔΝΤ, για τις εργασιακές διατάξεις του αναπτυξιακού πολυνομοσχεδίου απέσπασε η ελληνική κυβέρνηση πριν λίγες μέρες, με την κριτική επισήμανση ότι προτιμότερο θα ήταν «να στοχεύουν στην πλήρη αποκατάσταση των μεταρρυθμίσεων-ορόσημο που εισήχθησαν κατά την περίοδο 2011-2013». Φαίνεται όμως πως η κυβέρνηση εκτιμά ότι οι θεσμικές αλλαγές του πολυνομοσχεδίου αρκούν στο να δώσουν τη χαριστική βολή στις κλαδικές συμβάσεις εργασίας, στα συνδικάτα και στον θεσμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων συνολικά, χωρίς να χρειάζεται επαναθεσμοθέτηση της υπερίσχυσης των επιχειρησιακών έναντι των κλαδικών συμβάσεων, κομβικό μέτρο-ορόσημο της περιόδου 2011-2013, που υπαινίσσεται η έκθεση της αποστολής το ΔΝΤ. Οι βασικές θεσμικές αλλαγές συνοψίζονται ως εξής: ουσιαστική κατάργηση της δυνατότητας των συνδικάτων για μονομερή προσφυγή στη Διαιτησία, εξαιρέσεις επιχειρήσεων από τις κλαδικές συμβάσεις και επιβολή εμποδίων στην επέκταση της ισχύος των τελευταίων στους μη συνδικαλισμένους μισθωτούς, υπερίσχυση των τοπικών κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών συμβάσεων έναντι των αντίστοιχων εθνικών.

Η τελευταία κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έβαλε τη σφραγίδα της στις αλλαγές της μεταμνημονιακής περιόδου στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν του σχεδίου της κυβέρνησης Σαμαρά - Βενιζέλου, του ΣΕΒ και της τρόικας επί δεύτερου μνημονίου. Επανατοποθετώντας τις κλαδικές συμβάσεις στην καρδιά του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων και ρύθμισης των όρων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έδωσε ταυτόχρονα το φιλί της ζωής στα συνδικάτα, δίνοντάς τους πίσω το πεδίο δράσης που είχαν χάσει με τα μνημόνια, ενώ με την επαναφορά της επεκτασιμότητας βελτίωσε τους μισθούς και τους λοιπούς όρους εργασίας χιλιάδων εργαζομένων. Επιστρέφοντας στη μνημονιακή λογική, το αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο θέτει ξανά στο στόχαστρο τις εθνικές κλαδικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, βάζοντας εμπόδια στη σύναψη και στην εμβέλειά τους με τέσσερις διακριτές επεμβάσεις. Πρώτον, εισάγει εξαιρέσεις από το πεδίο κάλυψής τους για εν δυνάμει χιλιάδες επιχειρήσεις με οικονομικά προβλήματα και με αδιευκρίνιστες προϋποθέσεις που θα ορίσει με υπουργική απόφαση ο υπ. Εργασίας. Οι εξαιρέσεις είναι τυπικά δυνητικές για τους κοινωνικούς ανταγωνιστές, εφόσον είναι μεν στη διακριτική ευχέρεια των τελευταίων να τις εισαγάγουν στην κλαδική σύμβαση, αλλά όταν δεν υπάρχει τέτοια πρόβλεψη αυτές μπορεί να επιβληθούν αυτοδίκαια μέσω επιχειρησιακών. Δεύτερον, το πολυνομοσχέδιο νομιμοποιεί τις προς τα κάτω παρεκκλίσεις τοπικών κλαδικών συλλογικών συμβάσεων εργασίας από τους όρους των αντίστοιχων εθνικών κλαδικών, σε πλήρη αντίθεση με τα διεθνώς ισχύοντα. Τρίτον, δυσκολεύει τόσο πολύ την επέκταση των εθνικών κλαδικών συμβάσεων και προβλέπει τέτοιες εξαιρέσεις από την εφαρμογή της, που στην πράξη υπονομεύει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις σε αυτό το επίπεδο, με το να παρέχει αντικίνητρα στους εργοδότες να συμμετέχουν στις εργοδοτικές οργανώσεις. Τέταρτον, τυπικά μεν διατηρεί, αλλά στην πράξη καταργεί τη δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία των συνδικαλιστικών οργανώσεων του ιδιωτικού τομέα. Ακυρώνει δηλαδή ένα μέσο πίεσης των συνδικάτων για τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων, δίνοντας κίνητρα στις εργοδοτικές οργανώσεις να μην προσέρχονται ή να είναι αδιάλλακτες στις διαπραγματεύσεις. Οι παραπάνω επεμβάσεις δεν ακυρώνουν μόνο το έργο της προηγούμενης κυβέρνησης στο πεδίο των συλλογικών εργασιακών σχέσεων. Πλήττουν ευθέως τον ίδιο τον θεσμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων και απειλούν τα συνδικάτα του ιδιωτικού τομέα με πλήρη αφανισμό. Αγνοώ εάν και κατά πόσο αυτό αποτελεί συνείδηση των ίδιων των συνδικάτων και εάν αυτή η συνείδηση θα μπορούσε να τα οδηγήσει στη συγκρότηση κοινού μετώπου.

Δεν υπάρχει κοινωνική αλλαγή χωρίς συλλογικό στόχο και όραμα. Το όραμα της δικής μας Διοίκησης συνοψίστηκε στο κεντρικό επικοινωνιακό μας σύνθημα «Ο δικός σου ΟΑΕΔ», δηλαδή ένας Οργανισμός που οι άνεργοι τον θεωρούν δικό τους γιατί είναι στο πλευρό τους. Ο στόχος αυτός, όπως και η μετατροπή του ΟΑΕΔ από ένας απρόσωπος γραφειοκρατικός Οργανισμός παροχών σε χρήμα σε μια σύγχρονη κοινωνική υπηρεσία, βρήκε απήχηση στους εργαζόμενους που αναζητούν έναν νέο κοινωνικό ρόλο.

Κατά τη διάρκεια της καταστροφικής εξαετίας 2008-2014 η μισή μεσαία τάξη του 2008 απώλεσε πλήρως το προ κρίσης εισόδημα και καταναλωτικό της επίπεδο λόγω ανεργίας, κλεισίματος επιχειρήσεων, μείωσης αποδοχών, ενώ η άλλη μισή, αφού εξάντλησε τις οικογενειακές αποταμιεύσεις, σχεδόν το διατήρησε με μικρότερες απώλειες, σε αντίθεση με την κατώτερη τάξη του 2008 που οδηγήθηκε σχεδόν στο σύνολό της στη φτωχοποίηση και ένα μέρος της στην ακραία φτώχεια. Το σύνολο πάντως της μεσαίας τάξης βίωσε και βιώνει ανασφάλεια ως προς τις κοινωνικές και οικονομικές προοπτικές των παιδιών της που τα είδε να μεταναστεύουν ή να αναγκάζονται να δουλεύουν για χαρτζιλίκι. Οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ σταθεροποίησαν αρχικά την κατάσταση της μεσαίας τάξης, που εμφανίζει από το 2017, και κυρίως το 2018, σημάδια ανάκαμψης. Κατά την μεταμνημονιακή περίοδο η κυβέρνηση δίνει προτεραιότητα στην απομείωση και στη ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους φυσικών προσώπων και επιχειρήσεων, που επηρεάζουν τόσο την κατώτερη όσο τη μεσαία τάξη. Η ουσιαστική όμως ανάκαμψη της τελευταίας θα προέλθει από την αναζωογόνηση της μικροεπιχειρηματικότητας - που έχει ήδη ξεκινήσει - και από την ανάκτηση της ικανότητας του ιδιωτικού τομέα να δημιουργεί θέσεις ειδικευμένης εργασίας σε μεγάλη κλίμακα, του δημοσίου τομέα να προσλαμβάνει επιστημονικό δυναμικό, και των μισθωτών να διαπραγματεύονται καλύτερες αμοιβές και όρους εργασίας. Εξαρτάται, δηλαδή, από την επούλωση των πληγών της κρίσης και την εδραίωση ενός μοντέλου δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης.

Η Αναπτυξιακή Στρατηγική της κυβέρνησης μπορεί να αξιοποιηθεί από τα κοινωνικά κινήματα ως βάση για τη διεκδίκηση και υλοποίηση θετικών μέτρων και πολιτικών για τον κόσμο της εργασίας και την κοινωνία ευρύτερα. Αποτελεί ταυτόχρονα για την κυβέρνηση και την ριζοσπαστική Αριστερά αφετηρία για την περαιτέρω επεξεργασία και υλοποίηση μέτρων και πολιτικών που θα συμβάλουν στον παραγωγικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Αυτός προϋποθέτει όραμα και αξίες, αλλά και τη διαμόρφωση των κοινωνικών υποκειμένων που θα παλέψουν για αυτόν. Η έλλειψη τέτοιων υποκειμένων, παρακαταθήκη δεκαετιών νεοφιλελευθερισμού, εξατομίκευσης και του οδοστρωτήρα τριών μνημονίων, αποτελεί σημαντικότατο περιοριστικό παράγοντα για τέτοιου είδους μετασχηματισμό, μέσα σε μια διεθνή και ευρωπαϊκή συγκυρία που από μόνη της αποτελεί τροχοπέδη, αλλά και πρόκληση για συσπείρωση των προοδευτικών δυνάμεων σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Τίποτα δεν προεξοφλεί ότι ο σημερινός συσχετισμός θα παραμείνει ο ίδιος τα επόμενα χρόνια. Ένα είναι σίγουρο, ότι στη μεταμνημονιακή εποχή δεν θα πλήξουμε.