Γιώργος Καπόπουλος

Πόσο αποτελεσματικές μπορούν να είναι οι κυρώσεις που ολοένα και συχνότερα επιβάλλουν οι ΗΠΑ με…

Αν το βασικό κίνητρο των ΗΠΑ στην εμμονή για περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ στην πρώην ΕΣΣΔ είναι να προκαλέσει μια ελεγχόμενη ένταση που να νομιμοποιεί την ηγεμονική πρωτοκαθεδρία της Ουάσινγκτον στην εγγύηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας, τότε γιατί η Μόσχα να μην επιδιώξει μια συνολική διαπραγμάτευση με την Ουάσινγκτον για ένα κοινό πλαίσιο κανόνων, έναν συνολικό συμβιβασμό, το στίγμα του οποίου θα πρέπει να αναζητηθεί μεταξύ της ρητής ή της παρασκηνιακής συμφωνίας κυρίων που να ικανοποιεί και τις δύο πλευρές; Κάθε μέρα που περνά γίνεται κάτι παραπάνω από σαφές ότι Μπάιντεν και Πούτιν επωφελούνται από την εμπλοκή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που έχει βραχυκυκλώσει την όποια δυναμική χειραφέτησης, και προωθούν μια παλινόρθωση της παλαιάς παντοδυναμίας τους. Στην παραπάνω οπτική, προφανώς η Ρωσία προκάλεσε συνειδητά μια ελεγχόμενη κρίση στην Ουκρανία για να πετύχει την έναρξη στρατηγικής διαπραγμάτευσης με τις ΗΠΑ – μια επιλογή η οποία μέχρι στιγμής φαίνεται να αποδίδει.

Πολύ πριν από την κάθοδο του Τραμπ στην πολιτική αρένα, η αμφισβήτηση του αποτελέσματος της πολιτείας της Φλόριντα στις προεδρικές εκλογές του 2000 από τον Γκορ και η σθεναρή εναντίωση του Μπους στη συνέχιση της επανακαταμέτρησης των επιστολικών ψήφων ήταν σήματα κινδύνου που υποτιμήθηκαν. Αρχές Δεκεμβρίου του 1991 ο απερίγραπτος Γέλτσιν και η παρέα του εκβίασαν τους ηγέτες της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας να διαλύσουν την ΕΣΣΔ για να διώξουν τον Γκορμπατσόφ από το Κρεμλίνο! Τριάντα χρόνια μετά, ο Τραμπ προέτρεψε τους οπαδούς του όχι να διαμαρτυρηθούν αλλά να καταλάβουν το Καπιτώλιο για να εμποδίσουν το Κογκρέσο να επικυρώσει την εκλογική νίκη του Μπάιντεν. Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι αν οι Ρεπουμπλικανοί κερδίσουν τον Νοέμβριο τον έλεγχο του Κογκρέσου, ο Τραμπ θα θεωρήσει ότι η λαϊκή ψήφος νομιμοποίησε εκ των υστέρων την απόπειρα πραξικοπήματος της 6.1.2021.

Μακράν του να αποτελεί εξαίρεση η Πολωνία για συγκεκριμένους ιστορικούς λόγους θέτει χωρίς προσχήματα ένα ερώτημα που όλοι το σκέπτονται αλλά κανείς δεν το θέτει ευθέως. Ποιο κράτος-μέλος της Ε.Ε. είναι σήμερα έτοιμο να θυσιάσει με μη αντιστρέψιμη, αμετάκλητη επιλογή την εθνική του κυριαρχία; Το ερώτημα της εθνικής κυριαρχίας με αφορμή την πολωνική ανταρσία αναμένεται να κυριαρχήσει στη Γαλλία στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας με ορίζοντα την προεδρική εκλογή και τις βουλευτικές εκλογές της προσεχούς άνοιξης, μια εξέλιξη που σύμφωνα με προχθεσινή ανάλυση του Politico είναι κατά κύριο λόγο παρενέργεια ή παράπλευρη ζημιά της πολωνικής ανταρσίας. Ομως, παρά τις ψευδαισθήσεις που μπορεί να προκαλέσει μια ματιά στον χάρτη της Ευρώπης, η Βαρσοβία, όπου εδρεύει το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πολωνίας, δεν είναι και τόσο μακριά από την Καρλσρούη όπου εδρεύει το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας σε όλη τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης μετά την άνοιξη του 2010 είτε απέρριπτε είτε κήρυσσε εαυτόν αναρμόδιο για τις προσφυγές των ανησυχούντων ότι η ίδρυση του μηχανισμού EFSF, που μετεξελίχτηκε σε ESM στη συνέχεια, μέχρι και η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ που προαναγγέλθηκε από τον Ντράγκι στα μέσα του 2012 και άρχισε να υλοποιείται στις αρχές του 2015 συνιστούν παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της Γερμανίας.

Εδώ και έναν μήνα υπάρχει μια φρενήρης και συγκεχυμένη διπλωματική υπερδραστηριοποίηση του Ερντογάν με αφετηρία τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, όπου δεν κατάφερε να συναντηθεί με τον Μπάιντεν. Ακολούθησε η τετ α τετ συνάντηση με τον Πούτιν στο Σότσι με επίσημη συσκότιση για το αντικείμενό της αλλά και ταυτόχρονη ανεπίσημη ομοβροντία διαρροών για προμήθεια μαχητικών αεροπλάνων, αρμάτων μάχης, πλοίων και υποβρυχίων ακόμη και για διαστημική συνεργασία! Πίσω στην Αγκυρα ο Ερντογάν μέσω των συνεργατών του άρχισε να προεξοφλεί ως βέβαιη τη συνάντησή του με τον Μπάιντεν στη Ρώμη στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της ομάδας των G-20. Πριν από μία βδομάδα και με δεδομένη την άρνηση των ΗΠΑ να δεχτούν την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35 ο Ερντογάν ζήτησε την αγορά 40 νέων μαχητικών F-16 και τον εκσυγχρονισμό-αναβάθμιση 80 παλαιοτέρων. Μετά την ακύρωση των F-35 η Αεροπορία της Τουρκίας έχει επείγουσα ανάγκη κάλυψης του κενού, καθώς τα μαχητικά πέμπτης γενιάς είχαν υπαγορεύσει έναν συνολικό σχεδιασμό. Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι με τα σημερινά δεδομένα ακόμη και αν ο Λευκός Οίκος ήθελε να απαντήσει θετικά, η πώληση αεροσκαφών στην Τουρκία θα κόλλαγε στο Κογκρέσο όπου υπάρχει ισχυρή διακομματική πλειοψηφία αρνητικά τοποθετημένη απέναντι στον Ερντογάν. Ετσι πολλοί στην τουρκική πρωτεύουσα θέτουν το ερώτημα αν ο Ερντογάν επιδιώκει αρνητική απάντηση από τις ΗΠΑ, για να προχωρήσει σε νέες αγορές οπλικών συστημάτων από τη Ρωσία. Ολα τα παραπάνω στη σκιά απίστευτων σεναρίων συνωμοσίας που φέρουν τις ΗΠΑ και τη Γαλλία να παίρνουν θέσεις μάχης πριν επιτεθούν στην Τουρκία… Ο Τσαντάρ μας προειδοποιεί ότι όσο θα στριμώχνεται όλο και περισσότερο στη γωνία ο Ερντογάν, τόσο δεν θα μπορούμε να αποκλείσουμε μια τυχοδιωκτική του κίνηση είτε στη Συρία, είτε στην Ανατολική Μεσόγειο.

Σύμφωνα με τον Μιτεράν, η Ε.Ε. των 15 έπρεπε κατ’ αρχήν να μετεξελιχθεί σε ομοσπονδία, η οποία μαζί με τις χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης θα συναποτελούσαν την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία. Η εξέλιξη των πραγμάτων υπήρξε μια πλήρης διάψευση του οράματος του Μιτεράν, καθώς επί της ουσίας, η διεύρυνση προς Ανατολάς πραγματοποιήθηκε χωρίς κανένα ουσιαστικό βήμα εμβάθυνσης και ενίσχυσης της συνοχής της Ε.Ε. Η διαμάχη Γαλλίας-Γερμανίας για τη διεύρυνση προς Ανατολάς έληξε με έναν συμβιβασμό την άνοιξη του 1998. Τότε η Γαλλία των Σιράκ-Ζοσπέν επέβαλε στην Γερμανία του Κολ να αποδεχθεί τη συμμετοχή της Ιταλίας στην πρώτη ομάδα χωρών της ευρωζώνης και σε αντάλλαγμα απέσυρε το βέτο της στη διεύρυνση προς Ανατολάς. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι η δεύτερη φορά που φαίνεται ότι θα έχει μοιραίες επιπτώσεις στη σταθερότητα των Βαλκανίων. Πριν από 30 χρόνια, το καλοκαίρι του 1991, ένας άλλος συμβιβασμός ήταν μοιραίος για την Ευρώπη. Η τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα των 12, στο όνομα της ομαλής πορείας προς τη σύνοδο κορυφής του Μάαστριχτ, υπέκυψε στην εκβιαστική πίεση της Γερμανίας και αναγνώρισε εσπευσμένα και χωρίς να υπάρχουν σταθεροποιητικές εγγυήσεις, τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Η ταπεινωτική αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η δήλωση του Μπάιντεν ότι ταυτόχρονα τερματίζονται οι υπερπόντιες επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας δεν ξεκαθαρίζουν τη νέα γραμμή πλεύσης της μόνης υπερδύναμης. Χωρίς αντίπαλο δέος στη διεθνή σκηνή από το 1989-91 μέχρι και σήμερα, οι ΗΠΑ κατασπατάλησαν μια μοναδική στα ιστορικά χρονικά ευκαιρία, την προθυμία όλων των πρωταγωνιστών της διεθνούς σκηνής να αποδεχθούν μια Pax Americana και να συνάψουν μια στενή ειδική σχέση με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, νικήτρια του Ψυχρού Πολέμου λόγω της αυτοδιάλυσης της ΕΣΣΔ, είχαν τη δυνατότητα είτε να αναζωογονήσουν τον ΟΗΕ, είτε να αξιοποιήσουν πιο ευέλικτα άτυπα φόρουμ όπως για παράδειγμα η Ομάδα των G-7. Στην πρώτη μεταψυχροπολεμική υπερπόντια επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ, την άνοιξη του 1991, η διεθνής στήριξη από τη Μόσχα μέχρι τον αραβικό κόσμο υπήρξε ομόθυμη. Ίδια και μεγαλύτερη στήριξη στην εισβολή στο Αφγανιστάν την επαύριον της 11.9.2001. Η Ουάσινγκτον είχε την ευκαιρία και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν να θέσει τη στρατιωτική επέμβαση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, όπως ακριβώς συνέβη με τον πόλεμο της Κορέας το 1950-53, αλλά εξ αρχής ήθελε πλήρη ελευθερία κινήσεων. Ακόμη χειρότερα, επιχείρησε μονομερώς όχι μόνον να επιβάλει καθεστωτικές αλλαγές στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά και να επαναχαράξει τον χάρτη της περιοχής. Το 1970, ο τότε ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Ρότζερς μεσολάβησε και πέτυχε τον τερματισμό του πολέμου φθοράς μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ στη διώρυγα του Σουέζ. Στον μισό αιώνα που ακολούθησε από τότε, οι ΗΠΑ απέτυχαν παταγωδώς να εγκαθιδρύσουν μια Pax Americana στη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοδυτική Ασία και όχι μόνον, καθώς αποσταθεροποίησαν μια ήδη βεβαρημένη από συγκρούσεις περιοχή. Οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο αεροδρόμιο της Καμπoύλ θα σκιάζουν την προσπάθεια των ΗΠΑ να συγκροτήσουν αντικινεζική συμμαχία στον Ειρηνικό και στον Ινδικό Ωκεανό.

Από τη Συρία και τη Λιβύη μέχρι τη Γάζα και τον Καύκασο η παρουσία της Τουρκίας προσλαμβάνεται από ΗΠΑ - Ρωσία ως συνιστώσα περιπλοκής και βραχυκυκλώματος της προσπάθειας για περιφερειακή σταθεροποίηση. Τα μέτωπα που ανοίγει ο Ερντογάν δεν περιορίζονται στην ξηρά, αλλά θέτουν θέμα αναγνώρισης της Τουρκίας ως μεγάλης θαλάσσιας δύναμης. Οταν οι ΗΠΑ του Μπάιντεν καλούν την Αγκυρα να συμμαζέψει τις φιλοδοξίες της για κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο, έχουν προφανώς υπόψη ότι η τουρκική πλευρά είναι παρούσα στον Κόλπο και στην Ερυθρά Θάλασσα και με το φαραωνικό έργο της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης προσπαθεί να ελέγξει πλήρως την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα. Οι Ολλανδοί με την Ρεαλπολιτίκ του εμπορικού έθνους που σφραγίζει την ταυτότητά τους κινούμενοι άλλοτε με τους μεγάλους και άλλοτε με τους μικρούς προώθησαν σταθερά και διαχρονικά τα συμφέροντά τους χωρίς να γίνει γεωπολιτική παρενόχληση. Ως επίμονος παρενοχλητής ο Ερντογάν αναδεικνύεται ως ο καλύτερος μετά θάνατον μαθητής του Οζάλ, ο οποίος οραματιζόταν μια «διπλωματία της αναστάτωσης», σύμφωνα με τα δικά του λόγια, που θα δημιουργούσε μια ζώνη επιρροής της Τουρκίας από την Αδριατική μέχρι το Σινικό τείχος! Υπάρχει ένα ιστορικό προηγούμενο γεωπολιτικής παρενόχλησης και εθνικιστικού μικρομεγαλισμού που θα έπρεπε να ανησυχεί τον Ερντογάν. Είναι η Ιταλία στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού το 1918-19, που ζητούσε τις Δαλματικές Ακτές και τη Μικρά Ασία ως αντίτιμο για τη συμμετοχή της στον πόλεμο. Το μόνο που κατόρθωσε ο πρωθυπουργός Ορλάντο ήταν να ενώσει απέναντί του τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλσον και τους πρωθυπουργούς Βρετανίας και Γαλλίας, Λόιντ Τζορτζ και Κλεμανσό, παρά την καχυποψία και τους ανταγωνισμούς που κυριαρχούσαν στις σχέσεις των τριών μεγάλων δυνάμεων.

Θα προχωρήσουν οι εσωκομματικοί αντίπαλοι του Τραμπ στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα στην ίδρυση νέου μετριοπαθούς κεντροδεξιού κόμματος επιβεβαιώνοντας το σχετικό προχθεσινό ρεπορτάζ του Reuters; Δεν θα πρόκειται για την πρώτη φορά στην Ιστορία των ΗΠΑ που επιχειρείται η συγκρότηση τρίτου πόλου στην πολιτική σκηνή, αλλά σήμερα δίχως αμφιβολία η διαφορά είναι ότι η χώρα βρίσκεται στη δίνη μιας γενικευμένης πολιτικής και κοινωνικής αποσταθεροποίησης. (...) Αν από τη διάσπαση των Ρεπουμπλικανών προκύψει κεντροδεξιό κόμμα με αξιώσεις εκπροσώπησης στο Κογκρέσο, τότε εγγράφεται μια σοβαρή υποθήκη στη δικομματική σταθερότητα του πολιτικού συστήματος της χώρας. Με άλλα λόγια, διάσπαση των Ρεπουμπλικανών, με τους αποχωρούντες να καταγράφουν υπολογίσιμο ποσοστό, είναι βέβαιο ότι θα πριμοδοτήσει δυναμική εσωτερικών εντάσεων και διαφοροποιήσεων ανάμεσα στη μετριοπαθή και τη ριζοσπαστική πτέρυγα. Η πιθανή δημιουργία τρίτου κόμματος θα επιτρέψει στον Τραμπ να μετατρέψει τους Ρεπουμπλικανούς σε προσωπική παράταξη, καθιστώντας έτσι τον λαϊκισμό της περιχαράκωσης και της εσωστρέφειας σταθερά του αμερικανικού πολιτικού συστήματος.

Το 2016 η καταπάτηση της πολιτικής ορθότητας από τον Τραμπ σκιάστηκε από ένα ετερόκλητο ρεύμα συνολικής απαξίωσης της Χίλαρι Κλίντον ως επιτομής της διαπλοκής και της διαφθοράς. Εκτροχιασμός, με τον Τραμπ να έχει ήδη δηλώσει ότι ενδεχόμενη ήττα του θα οφείλεται σε νοθεία, ή επιστροφή στη μέχρι το 2016 κανονικότητα της πολιτικής των ΗΠΑ; Και βέβαια το ερώτημα των ερωτημάτων, ποια επίδραση θα έχει η απόφαση του Τραμπ να εργαλειοποιήσει τη συρρίκνωση της αμερικανικής παρουσίας και εμπλοκής εκτός συνόρων για εκλογικά οφέλη; Με άλλα λόγια, αν μέχρι την πρώτη Τρίτη του Νοεμβρίου θα έχουμε κινήσεις ανάλογης βαρύτητας με την πρόσφατη δέσμευση Τραμπ για ολοκλήρωση της απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν μέχρι το τέλος του χρόνου. Ποτέ άλλοτε δεν είχε υπάρξει ταυτόχρονη αβεβαιότητα για τις εσωτερικές εξελίξεις στις ΗΠΑ αλλά και για ρόλο τους στη διεθνή σκηνή. Eνα είναι βέβαιο, ότι η κρίση του πολιτικού συστήματος στις ΗΠΑ επιταχύνει την ανάδυση ενός μετα-αμερικανικού κόσμου.