Θεόδωρος Γρηγοριάδης

Το 1996, στο London Review of Books, o Κολμ Τομπίν δημοσίευσε μια εκτενή κριτική για…

Ένας θεατράνθρωπος αποτραβιέται σε ένα μοναχικό σπίτι στη βόρεια θάλασσα της Αγγλίας αντιμέτωπος με τα…

Κοντεύουν πενήντα χρόνια από την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος του Σoλ Μπέλοου και τίποτε δεν…

Γκράχαμ Γκρην «Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα», μετάφραση: Μαριάννα Βαρκαρόλη, εκδόσεις Πόλις, 2013    …

Patricia Highsmith «Ιστορίες φυσικών και αφύσικων καταστροφών», μετάφραση: Ανδρέας Αποστολίδης, εκδόσεις Άγρα, 2015    …

Χέρμαν Μέλβιλ «Ο μεγάλος απατεώνας», μτφ: Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, εκδόσεις Πατάκη, 2021 Η ιστορία διαδραματίζεται πριν από τον εμφύλιο, τις τελευταίες μέρες του θεσμού της σκλαβιάς των μαύρων. Πάνω στο ποταμόπλοιο επικρατεί μια αναστάτωση, μια διαρκής κινητικότητα: επιβάτες εμφανίζονται και χάνονται σαν σε χορό μεταμφιεσμένων, ενώ κάποιοι συζητητές μπαίνουν σε επιπλέον ρόλους για να αναπαραστήσουν γλαφυρά μιαν ιστορία αντί να ακουστεί μονολογικά. Δεν υπάρχει βασικός ήρωας, ούτε κάποια ανεπανάληπτη πλοκή. Ο συγγραφέας, που δόμησε τις πιο λεπτοδουλεμένες ιστορίες («Μπάρτλεμπι», «Μπενίτο Σερένο», «Μπίλι Μπαντ»), εδώ αδιαφορεί για κάθε μυθιστορηματική σύμβαση. Όπως στην ταινία «Και το πλοίο φεύγει» του Φελίνι, όπου βλέπουμε το «ψεύτικο» υπερωκεάνιο μέσα στο στούντιο με τους δεκάδες χαρακτήρες, έτσι και εδώ το ποταμόπλοιο θυμίζει μια κατασκευή εντός της αφήγησης, ένα μπουρλέσκ θέαμα στο τσίρκο που διαπλέει το ποτάμι, ενώ οι φιγούρες και οι καταστάσεις αναλογούν όχι μόνον στην διαμορφούμενη τότε Αμερική αλλά στην σημερινή. Από την άποψη αυτή, η απατεωνιά, η έλλειψη εμπιστοσύνης και τα τρικ εξαπάτησης είναι το ίδιο σύγχρονα. Όσο για τις ανθρώπινες μεταμορφώσεις και τα προσωπεία που υιοθετούνται, το καθιστούν ακόμη πιο επίκαιρο στην εποχή των fake διαδικτυακών προφίλ αλλά και των επαγγελματικών υποδύσεων. Υπάρχουν ξεκαρδιστικές σκηνές αλλά και μακροσκελείς διάλογοι («σωκρατικής» μορφής) που θα ήθελες να τους προσπεράσεις ωστόσο, πάντα, μια λέξη, μια φράση, μια σκέψη, μια ιδέα σε επαναφέρει στο κείμενο. Γιατί το βιβλίο είναι χτισμένο, όπως είπαμε, σαν μια σκηνή θεάτρου με εμβόλιμους στίχους του Σέξπιρ,»όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή...», συγγραφέα με τον οποίο συνομιλεί ο Μέλβιλ, ενώ από την αντίπερα όχθη τον χαιρετά ο Θερβάντες. Αυτούς είχε προκατόχους ο Μέλβιλ, ενώ από τους σύγχρονους του αγαπούσε και θαύμαζε τον Ναθάνιελ Χόθορν. Πάνω από τον επιπλέοντα θίασο κρύβεται ο συγγραφέας μαριονετίστας. Συμφωνεί ή διαφωνεί μαζί τους, τους κρεμάει και τους ξεκρεμάει για να απευθυνθεί στον αναγνώστη, παρεμβαίνει στο ίδιο το κείμενο (κεφ. 14, 33, 44), απολογείται για την αναξιοπιστία του, σαρκάζει κάθε μυθιστορηματική σύμβαση αυτός που ανάστησε τρισδιάστατα στον μεγαλειώδη «Μόμπι Ντικ» ωκεανούς και φάλαινες! Οι αναγνώστες το Μέλβιλ θα ξαφνιαστούν με τον «απατεώνα» αλλά θα αντιληφθούν το μεταμυθοπλαστικό παιγνίδι του σπουδαίου συγγραφέα. Οι νέοι αναγνώστες ας μην παραξενευτούν γιατί μετά θα καταφύγουν στα πέλαγα των πρώτων του βιβλίων με αρκετά εφόδια και δίχτυα.

Ο ποιητής, δοκιμιογράφος και διηγηματογράφος, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, πολυμαθής και πολυμήχανος δημιουργός, βάλθηκε να ερμηνεύσει τον κόσμο μέσα από την ιδιαίτερη γραφή του. Εφόδια του Μπόρχες τα άπειρα βιβλία που διάβασε και φαντάστηκε, οι εγκυκλοπαίδειες και τα λεξικά που αναζήτησε και ξανάγραψε, οι παραδοξότητες και οι συμπτώσεις της καθημερινότητας, η λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, η απίστευτη δυνατότητα του μυαλού να δημιουργεί λαβυρινθώδεις κόσμους αποδρώντας σε διαφορετικές διαστάσεις του αντιληπτού. Οι περισσότερες ιστορίες του Μπόρχες διαβάζονται σαν δοκίμια ή μη μυθοπλαστικές κατασκευές, ενώ τα μη μυθοπλαστικά του γραπτά περιλαμβάνουν όλα εκείνα τα δημιουργικά και φανταστικά στοιχεία που συνδέονται με τη σύγχρονη μυθοπλασία. Όλα, ωστόσο, περιφέρονται γύρα από τα αιτήματα της λογικής ή των φιλοσοφικών αινιγμάτων. Aρχετυπικά σύμβολα, τίγρεις, μαχαίρια, σκοτεινά νοήματα και λογοπαίγνια, είδωλα και καθρέπτες, φιλοσοφικές δοξασίες και αλληγορίες, κόσμοι συμπαντικοί αλλά και του κόσμου τούτου, άνθρωποι της ζωής και άνθρωποι που τους ονειρευτήκαμε. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες γεννήθηκε στην Αργεντινή το 1899 και πέθανε στην Γενεύη το 1986. Μεγάλωσε στη συνοικία Παλέρμο του Μπουένος Άιρες, σκηνικό πολλών ιστοριών του. Στα δώδεκα διάβαζε Σέξπιρ. Λάτρεψε τον Μαρκ Τουέιν, τα βιβλία του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς, τις Χίλιες και μία νύχτες, τον Δον Κιχώτη. Στο τελείωμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια του Μπόρχες ήρθε στη Γενεύη, όπου ο Χόρχε σπούδασε και έμαθε γαλλικά και γερμανικά, και αργότερα ξαναγύρισαν στο Μπουένος Άιρες. Η πρώτη του εκδοτική εμφάνιση ήταν το 1923 με τα ποιήματα «Πυρετός στο Μπουένος Άιρες». Το 1935 εκδόθηκε η «Παγκόσμια Ιστορία της Ατιμίας». Δούλευε σε μια βιβλιοθήκη του Μπουένος Άιρες για εννιά χρόνια. Με την άνοδο του Χουάν Περόν στην εξουσία, το 1946, ο Μπόρχες έχασε τη θέση του στη βιβλιοθήκη και μετατέθηκε σε μια ταπεινωτική θέση επιθεωρητή, αλλά επιβίωνε με τη βοήθεια των φίλων του κάνοντας διαλέξεις, διορθώσεις και γράφοντας. Το 1955, με πρωτοβουλία της Βικτόρια Οκάμπο, η νέα αντιπερονική στρατιωτική κυβέρνηση τον διόρισε επικεφαλής της Εθνικής Βιβλιοθήκη. Όμως ο Μπόρχες είχε υποστεί πια ολική τύφλωση. Το 1961 μαζί με τον Σάμιουελ Μπέκετ μοιράστηκαν το Formentor Prize, βραβείο της Διεθνούς Συνάντησης Εκδοτών. Πριν από αυτό ο Μπόρχες ήταν ελάχιστα γνωστός στην πατρίδα του. Μετά τον θάνατό του, ο κόσμος των μυθοπλασιών του συγκρινόταν με εκείνο του Φραντς Κάφκα για του οποίου τη Μεταμόρφωση έγραψε τον πρόλογο στην ισπανική έκδοση.