Εφημερίδα Εποχή

Έχουμε διαπιστώσει, εδώ και μερικά χρόνια, ότι το ΑΚΕΛ έχει χάσει την επαφή που θα έπρεπε να είχε με αριστερά κοινωνικά κινήματα. Αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να το εντείνουμε. Θεωρώ πως χάσαμε τον πρωτοποριακό μας ρόλο στην κοινωνία, με την έννοια ότι στη γειτονιά, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα κοινωνικά κινήματα, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις οι ΑΚΕΛιστές πλέον δεν είναι οι πρωτοπόροι. Ακολουθούν. Η συμμετοχή τους είναι πιο περιορισμένη από ότι στο παρελθόν. Και χρειάζεται αυτά τα ζητήματα να τα ξαναδούμε με πάρα πολλή προσοχή. Πρέπει να βρούμε ξανά τον πρωταγωνιστικό μας ρόλο στην κοινωνία. (...) Καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι «όλοι είμαστε το ίδιο» και δεν καταφέραμε να πείσουμε για το αντίθετο. (...) Το πρώτο και κύριο είναι να δούμε τον εαυτό μας, το σπίτι μας. Πώς θα το φτιάξουμε με τρόπο αποτελεσματικό. Πρέπει να ανοίξουμε προς την κοινωνία και να αναβαθμίσουμε τη σχέση μας με τα κοινωνικά κινήματα. Θα πρέπει, ταυτόχρονα, να ξεκινήσει να συγκροτείται το μέτωπο για τις προεδρικές εκλογές. Θα πρέπει να βρούμε μια ανεξάρτητη και κοινής αποδοχής υποψηφιότητα.

Από τη μια υπάρχει μια επέκταση της περιόδου χάριτος λόγω της πανδημίας, η οποία δημιουργεί μια τάση συσπείρωσης γύρω από τη πολιτική ηγεσία, ενώ παράλληλα τα μέτρα αντιμετώπισής της, όπως η χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών από την ΕΕ, αποτελούν ένα ανάχωμα στη δυσαρέσκεια. Από την άλλη, η ΝΔ απολαμβάνει μια άνευ προηγουμένου ασυλία από τα ΜΜΕ. Όμως αυτή η στρατηγική έχει κοντά ποδάρια. Όταν τα αδιέξοδα των πολιτικών της ΝΔ έρθουν στην επιφάνεια η μεταστροφή του κλίματος θα είναι απότομη. Όχι όμως αυτόματη. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ως αντιπολίτευση έχει παρουσιάσει συγκεκριμένες προτάσεις τόσο για την αντιμετώπιση της πανδημίας, όσο και για την πιο μεσοπρόθεσμη πορεία της χώρας. Αλλά βγαίνοντας από την πανδημία θα είναι όλα ανοιχτά. Και για να πάμε μπροστά πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι.  Ξεκινώντας  από την εμπειρία μας στον απολογισμό, να πούμε τι μπορούμε να κάνουμε τώρα που οι συνθήκες δεν επέτρεπαν πριν κάποια χρόνια, να εξετάσουμε τι θέλουμε να κάνουμε αλλά θεωρούμε ότι δεν μπορεί ακόμα να γίνει, και κυρίως να πούμε τι είναι στη γκρίζα ζώνη μεταξύ των δύο. Και εκεί οφείλουμε να αμφισβητήσουμε τα όρια, να προσπαθήσουμε την ίδια στιγμή που είμαστε εντός ενός συγκεκριμένου πλαισίου να δώσουμε μάχη εναντίον του. Και επειδή δεν είμαστε λαϊκιστές οφείλουμε να πούμε ότι δεν μπορούμε να υποσχεθούμε τα πάντα στους πάντες. Μπορούμε πολλά σε πολλούς, αλλά και εκεί θα υπάρχουν συγκεκριμένες και εκπεφρασμένες προτεραιότητες και χρονικότητες. Αυτές είναι που δίνουν ταυτότητα και αξιοπιστία σε ένα κόμμα. Αυτές είναι που κερδίζουν εκλογές. (...) Δεν υπάρχει τρόπος που δεν πρέπει να δοθεί η μάχη. Δρόμος, πεζοδρόμιο, χώροι δουλειάς, συνδικαλιστικές οργανώσεις, βουλή, κοινωνικά δίκτυα, πολιτιστικά δρώμενα, παντού. Θα κάνουμε πραγματικά τα πάντα για να το σταματήσουμε. Και σε αυτή τη μάχη θέλουμε συμμαχίες. Ακόμη με κόσμο που δεν συμφωνεί σε όλα μαζί μας τον καλούμε να δώσουμε μαζί τη μάχη. Η αρχή μιας συνολικής αντεπίθεσης, ο τρόπος ανάδειξης ενός άλλου μοντέλου. Δεκάωρο αυτοί; Τριανταπεντάωρο εμείς. Ελαστικοποίηση αυτοί; Συλλογικές συμβάσεις εμείς. Απαξίωση του ΣΕΠΕ αυτοί; Ενίσχυσή του εμείς. Δύο δρόμοι, δύο κόσμοι. Μια κρίσιμη επιλογή.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ επικεντρώνει τη στρατηγική του στα χαμηλά και μεσαία στρώματα. Φαίνεται και στην προγραμματική αντιπολίτευση που ασκούμε, από το συνολικό πρόγραμμα του κόμματος και την πρόταση για το Ταμείο Ανάκαμψης, μέχρι τα πιο ειδικά προγράμματα για το ιδιωτικό χρέος, τη δημόσια υγεία κλπ. Η προτεραιότητά μας βέβαια είναι και παραμένει ο κόσμος της εργασίας, γι’ αυτό και δίνουμε πολύ μεγάλη βαρύτητα στις ανατροπές που φέρνει η ΝΔ στα εργασιακά, γιατί έχει αποφασίσει –και υπηρετεί με μεγάλη συνέπεια– το στόχο της υποτίμησης της αξίας της εργασίας, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το είχε αφήσει το 2014. Ο οικονομικός σχηματισμός, όμως, στην Ελλάδα είναι τέτοιος που ένα μεγάλο μέρος της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, παραδοσιακά κατατασσόμενη στη μεσαία τάξη, δεν παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της κλασικής διάκρισης κεφαλαίου – εργασίας. Και η πανδημική κρίση το ανέδειξε αυτό με πολύ έντονο τρόπο. Διαμορφώθηκε, δηλαδή, ένα ενιαίο μέτωπο εργαζομένων και μικρομεσαίων επαγγελματιών, ως προς τις ανάγκες τους, την πίεση που δέχονταν από την πολιτική της κυβέρνησης και ως προς τα αιτήματά τους, τελικά, για οικονομική στήριξη, ώστε να διατηρηθούν και οι θέσεις εργασίας, χωρίς επιδείνωση των όρων τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη μάχη τώρα για τα εργασιακά, οι μικρομεσαίοι επαγγελματίες είναι στην πλειονότητά τους στο πλευρό των εργαζομένων. Διαμορφώνεται μια κοινωνική συμμαχία, την οποία το πολιτικό σχέδιο της ΝΔ βάλλει ευθέως. Συνοπτικά αυτό το σχέδιο λέει: υποτίμηση της αξίας της εργασίας και εκκαθάριση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, ώστε να προσελκυστούν επενδύσεις στη βάση του μειωμένου εργατικού κόστους, για να αυξηθεί, υποτίθεται, ο πλούτος και να λυθούν τα προβλήματα. Αυτό το μοντέλο έχει δοκιμαστεί και έχει αποδειχθεί και κοινωνικά καταστροφικό και οικονομικά αποτυχημένο. (...) Ο πυρήνας του είναι η υποτίμηση της αξίας της εργασίας και αποτελεί συνέχεια του σχεδίου που υλοποιεί εδώ και καιρό η ΝΔ, τόσο σ’ αυτή τη διακυβέρνηση όσο και στην προηγούμενή της. Είναι το πιο σφοδρό χτύπημα, αλλά δεν είναι το μόνο. Αν το δούμε συνολικά, από το 2000 επικρατούν οι πολιτικές της απορρύθμισης, που στόχο έχουν την υποβάθμιση του ορίου των αναγκών της εργατικής τάξης. Αυτές οι πολιτικές κυριάρχησαν και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, σε διαφορετικές ταχύτητες. Στη χώρα μας επιταχύνθηκαν ιδιαίτερα από το 2010 και έπειτα. Υπηρετήθηκαν και από την ΝΔ και από το ΠΑΣΟΚ. Το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ ανέκοψε αυτή την τάση και αυτό αποτελεί σημείο καμπής. Η ΝΔ όταν επανεξελέγη, ξανάπιασε το νήμα από εκεί που το άφησε το 2014, προσθέτοντας τώρα την κατάργηση του 8ωρου, τη μείωση κόστους υπερωριών, εν γένει του εργατικού κόστους, διευκολύνοντας τις απολύσεις, οδηγώντας στη μείωση των μισθών. Αυτές οι επιλογές δεν υποβαθμίζουν μόνο τους νυν εργαζόμενους, αλλά την εργασία συνολικά, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα και στους ανέργους. Ο εργοδότης στο εξής θα προτιμά να εξαντλεί το υπάρχον προσωπικό παρά να προσλαμβάνει νέο. Πρόβλημα θα προκαλέσει και στο καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό, αφού προωθώντας το μοντέλο της πολύ φθηνής εργασίας, θα οδηγήσει τους νέους ανθρώπους σε αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό, αναζωπυρώνοντας το brain drain.

Σε επιστημονικό επίπεδο γίνεται σημαντική έρευνα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη συνολικά σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε διάφορους τομείς (γεωργία, τουρισμός, κλπ.), τις πιθανές δράσεις προσαρμογής, κλπ. Εντούτοις, όπως και στην περίπτωση της μείωσης των εκπομπών, όπου επίσης οι τεχνολογίες είναι διαθέσιμες και εμπορικά ώριμες, λείπει η εξειδίκευση των απαιτούμενων πολιτικών που θα οδηγήσουν σε αυτόν τον μετασχηματισμό, τόσο στον τομέα της προσαρμογής όσο και στον τομέα του μετριασμού. Αρεσκόμαστε στην περιγραφή δράσεων και τεχνολογιών, χωρίς να εξειδικεύουμε στις απαραίτητες πολιτικές που θα επιτρέψουν την εφαρμογή τους και την ενσωμάτωσή της στις παραγωγικές δομές της χώρας. Το παράδειγμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι χαρακτηριστικό. Σήμερα η εγκατεστημένη ισχύς φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών είναι περίπου 6,6 GW. Το 2030 η εγκατεστημένη ισχύς θα πρέπει να έχει υπερδιπλασιαστεί φθάνοντας τα 15 GW, ενώ το 2050 θα πρέπει να έχει τετραπλασιαστεί ακόμη και στα συντηρητικότερα σενάρια. Πώς όμως θα γίνει αυτό όταν σε όλη τη χώρα υπάρχει μια γενικευμένη αντίδραση στην εγκατάστασή τους; Που θα μπουν αυτά τα συστήματα; Με ποια κοινωνική συμφωνία; Νέοι θεσμοί, όπως οι ενεργειακές κοινότητες, που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην κοινωνική αποδοχή των εν λόγω τεχνολογιών, φαίνεται να αγνοούνται από το σχεδιασμό, χωρίς όμως και να προτείνεται κάτι εναλλακτικό.

Το περασμένο εξάμηνο, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διερευνήσαμε μέσω μιας ποιοτικής έρευνας τα βιώματα της πανδημίας στους νέους σε τρεις διαστάσεις: πώς βίωσαν το πρώτο λοκντάουν, πώς βίωσαν την τηλεκπαίδευση στα πανεπιστήμια όσοι βρίσκονταν σε αυτήν τη διαδικασία και τη λεγόμενη «μάχη της πλατείας». Διαπιστώσαμε ότι από την αρχή της πανδημίας οι νέοι ένιωσαν να στοχοποιούνται και να ενοχοποιούνται με αφετηρία το κυβερνητικό αφήγημα: οι νέοι δεν κινδυνεύουν από τον ιό αλλά είναι φορείς του. Οι νέοι επωμίστηκαν ως καθήκον και χρέος να περιορίσουν τις μετακινήσεις, τις επαφές, τις σχέσεις, τις σπουδές τους αλλά και την εργασία τους. Μετά το πρώτο σοκ, οι νέοι άρχισαν να αναζητούν μια «αναπλαισίωση» για να αντιμετωπίσουν μια πρωτόγνωρη και τραυματική κατάσταση. Τότε άρχισαν να βιώνουν τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της διαχείρισης αυτής. Στην έρευνά μας περιγράφουν μια σειρά από απώλειες: την ελευθερία, την εγγύτητα, το φλερτ, τον έρωτα, τη φιλία, κ.ά. Περιγράφουν επίσης μια σειρά από ψυχοσωματικά συμπτώματα, από πονοκεφάλους μέχρι κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη αυτή την περίοδο καταγράφεται σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο αύξηση των αυτοκτονιών και της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών στους νέους. Η επόμενη φάση αφορούσε την προσπάθεια διαχείρισης του χρόνου και του χώρου τους, αφού είχαν απωλέσει τις χρονικές και χωρικές αναφορές τους, ιδιαίτερα ανάμεσα στον εργάσιμο-σχολικό χρόνο και τον ελεύθερο χρόνο. Παράλληλα, όλες οι δραστηριότητές είχαν συμπυκνωθεί στο χώρο του σπιτιού και μπροστά από μια οθόνη, είχαν δηλαδή απωλέσει την επαφή τους με το δημόσιο χώρο και την κοινωνικότητα.

Κίνημα νεολαίας, όπως αυτό προηγούμενων εποχών, δεν μπορεί να υπάρξει. Η νεολαία σήμερα έχει άλλες ευαισθησίες από αυτές που είχαμε συνηθίσει, άλλους τρόπους κοινωνικότητας, ενημέρωσης, έκφρασης. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι υπάρχει ένα χάσμα. Διαμορφώνονται δύο κόσμοι, οι οποίοι δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας που είναι μορφωμένο, ζει και εργάζεται στην επισφάλεια και πολύ εύκολα στοχοποιείται από την κυβέρνηση για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στην κοινωνία. Επιπλέον, είναι δύσπιστοι απέναντι στα κόμματα και ο λόγος των πολιτικών δεν «περνά» στους νέους ανθρώπους. Δεν υπάρχει κοινή γλώσσα. Θα πρέπει, λοιπόν, να πάρουν τον λόγο. Να μιλήσουν. Να αποκτήσουν συλλογική φωνή. Και αυτό είναι ένα ακόμα τεράστιο ερωτηματικό. Πώς θα βγει αυτό προς τα έξω; Οι νέοι δεν ανέχονται την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, τον πατερναλισμό, τη χειραγώγηση, τον αυταρχισμό και τη βία. Αυτά συνιστούν μια καλή αφετηρία για να διεκδικήσουν το μέλλον τους,  ένα μέλλον που η κυβέρνηση δεν μπορεί να τους προσφέρει.

Οι αλλαγές που εμπεριέχονται στο νομοσχέδιο του κ. Χατζηδάκη δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Αποτελούν συνέχεια αλλαγών εις βάρος του κόσμου της εργασίας, που είχαν προωθηθεί την περίοδο των μνημονίων, αλλά και πριν από αυτά αποτελούσαν βασικές θέσεις και αιτήματα του ΣΕΒ. Ουσιαστικά, έρχονται να ολοκληρώσουν την απόλυτη ελαστικοποίηση και υποβάθμιση της εργασίας. Κορυφαίο είναι το θέμα της καταστρατήγησης του οκταώρου και των απλήρωτων υπερωριών, με στόχευση μέσω αυτού του μηχανισμού να μειωθεί το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων. Να σημειώσουμε ότι τα χρόνια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ σπάσαμε ένα ρεκόρ, είχαμε το μεγαλύτερο ποσοστό πληρωμένων υπερωριών από συστάσεως του ελληνικού κράτους και αυτό γιατί το ΣΕΠΕ (Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας) έπαιζε τον ρόλο του. Δεν είναι τυχαίο ότι πριν έρθει το νομοσχέδιο Χατζηδάκη έχουν ήδη φροντίσει να απαξιώσουν το ΣΕΠΕ, ενώ η Ελλάδα είναι μια χώρα με ένα από τα πιο ξεχαρβαλωμένα εργασιακά πλαίσια. Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση δια του κ. Χατζηδάκη, ο οποίος άλλωστε έχει γίνει πια ειδήμονας στην εισήγηση και διεκπεραίωση σκληρών νεοφιλελεύθερων πολιτικών, εμφανίζει το νομοσχέδιο σαν μια ελεύθερη δυνατότητα και επιλογή του εργαζόμενου να διευθετεί το χρόνο εργασίας του. Δεν πρόκειται περί αυτού. (...) Νομίζω ότι για το κυριότερο που έχει να εγκαλέσει κανείς την κυβέρνηση είναι ότι δεν μπόρεσε να έχει μια συνεκτική πολιτική απέναντι στην πανδημία, τουλάχιστον μετά το πρώτο κύμα. Κάθε φορά παίρνονται αποσπασματικά μέτρα, χωρίς να απαντάνε στις ανάγκες. Το είδαμε στα σχολεία, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στο δημόσιο σύστημα υγείας. Για αυτά είναι ασυγχώρητοι. Αν είχαν γίνει, είναι βέβαιο ότι θα είχαμε μικρότερο αριθμό κρουσμάτων. Δεν το έκανε διότι είναι δέσμια μιας ιδεοληπτικής προσέγγισης, αλλά και διότι ασκεί πολιτική αποθεώνοντας την επικοινωνία και τον τακτικισμό. Θεωρεί ότι έτσι μπορεί να ανταπεξέλθει, αλλά μια τέτοια τακτική έχει κοντά ποδάρια. Για αυτό φτάσαμε να είμαστε σε μια από τις χειρότερες θέσεις ως προς τις απώλειες ανά εκατομμύριο κατοίκους.

Η κυβέρνηση δεν έχει πλέον σχέση με την προηγούμενη Δεξιά, την κυβέρνηση του Α. Σαμαρά και το τρίπτυχο «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια». Τείνει ένα κομμάτι της ακόμα προς τα εκεί, αλλά η πλειονότητά της δεν έχει κανενός είδους αναστολή, για τίποτα. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που γίνεται η διασπάθιση της δημόσιας περιουσίας. Δεν τηρούνται καν τα προσχήματα, γίνονται όλα χωρίς περίσκεψη και χωρίς αιδώ. Και με τη στήριξη των καλοταϊσμένων ΜΜΕ, των δημοσιών υπαλλήλων που βιώνουν το σύνδρομο της Στοκχόλμης από την εποχή της τρόικας, του δικαστικού σώματος που πάντα στεκόταν στο πλευρό της Δεξιάς. Έχουν, δηλαδή, τα πάντα με το μέρος τους, εκτός από την πραγματικότητα. Αυτή η λεηλασία δεν έχει ξαναγίνει, και μάλιστα επαίρονται που τα έδωσαν όλα. Δείτε, για παράδειγμα, την τούρτα γενεθλίων του κ. Χατζηδάκη ως τον σούπερμαν των ιδιωτικοποιήσεων. Προηγούμενα, άλλωστε, ο κ. Γεωργιάδης έλεγε να μην μου παίρνει τη δόξα η τρόικα ή ο κ. Μητσοτάκης δήλωνε περήφανος για τη συρρίκνωση του δημοσίου. Για ποια επανεκκίνηση, λοιπόν, μιλάμε; Αυτά είναι για τους αφελείς. Δεν υπάρχει σχέδιο με μελέτη παραμέτρων και επιλογή εργαλείων. Όταν μάλιστα η οικονομία είναι υπό τη μπότα του χρέους, δεν υπάρχουν ενδείξεις για ανάκαμψη και το σχέδιο για «επενδύσεις» περιορίζεται μόνο στο «φάγωμα», δεν υπάρχει προοπτική. (...) Όσο πηγαίνεις πιο κοντά στη βάση, όταν φτιάξεις ρίζες παντού, είναι πολύ πιο δύσκολο για την κεντρική ηγεσία να υποχωρήσει και να γίνει εφεκτική, καθώς θα έχεις κάνει αλλαγές και ρήγματα στην κοινωνία. Όταν, λοιπόν, ο κόσμος διαμορφώνει ένα άλλο πρόγραμμα, μέσα από την καθημερινή του πρακτική, είναι αυτός που θα υποχρεώσει την ηγεσία να το υποστηρίξει.  Και προφανώς η λογική των μεγάλων μοντέλων και των μεγάλων ηγετών που θα φέρουν τις αλλαγές έχει παρέλθει. Πλέον, ο μόνος τρόπος για να ξαναέρθει στο προσκήνιο ο ρόλος των μαζών, είναι να φτιάξεις εστίες αντίστασης παντού στο επίπεδο της βάσης και ταυτόχρονα να τους δοθεί μια προοπτική. Μια τέτοια συζήτηση, αν μη τι άλλο, πρέπει να ξεκινήσει, ώστε να προκύψει αυτή η επεξεργασία. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει ενεργή παρουσία στους μαζικούς χώρους, με στόχο ένα γενικότερο κοινωνικό όραμα.

Maurizio Landini: Η πανδημία έδειξε με δραματικό τρόπο τη μη βιωσιμότητα του σημερινού μοντέλου ανάπτυξης, που οδήγησε στη ρήξη των ισορροπιών με τη φύση. Η διάδοση του ιού βοήθησε να αναδυθούν δραματικά αντιθέσεις, που υπήρχαν από καιρό, και επιτάχυνε την ήδη υπάρχουσα κρίση δημοκρατίας. Η εργασία έγινε επισφαλής και υποτιμήθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάποιος να είναι φτωχός ακόμη και αν εργάζεται. Η εξουσία λήψης αποφάσεων συγκεντρώθηκε στα χέρια λίγων. Μετράνε περισσότερο οι μεγάλες πολυεθνικές από τα μεμονωμένα κράτη. Έχουν γίνει όλο και πιο μακρινοί και απρόσιτοι οι χώροι όπου λαμβάνονται καθοριστικές αποφάσεις για όλους μας. Με ρωτάς αν τα έχουμε συνειδητοποιήσει πλήρως όλα αυτά. Εγώ είμαι βέβαιος για ένα πράγμα: απέναντι στο μέγεθος της κρίσης που βιώνουμε, δεν μπορούμε να επιστρέψουμε, όπως κάποιοι μπορεί να νομίζουν, στα ίδια πράγματα που κάναμε πριν. Χρειάζεται μια ριζική αλλαγή: να σκεφτούμε ένα διαφορετικό μοντέλο κοινωνίας. Το συνδικάτο πρέπει κι αυτό να αλλάξει. Μεγάλωσε σε έναν κόσμο στον οποίο οι όροι μεγέθυνση, τεχνολογική πρόοδος, διάχυση της ευημερίας συνέπιπταν. Σήμερα είμαστε απέναντι σε ένα ριζικά νέο πλαίσιο: έχει διαρρηχθεί εκείνη η σχέση που φαινόταν δεδομένη και σταθερή ανάμεσα στην ανάπτυξη και την ευημερία. Εκτός αυτού η μεγέθυνση πρέπει να αναμετρηθεί με ένα νέο θέμα για το συνδικάτο, και όχι μόνο γι’ αυτό: την έννοια του «ορίου», που μας λέει ότι οι φυσικές πηγές -αέρας, νερό, η ίδια η γη- δεν είναι απεριόριστες. Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι το μοντέλο ανάπτυξης που έχει κυριαρχήσει μέχρι σήμερα, θέτει σε αμφισβήτηση τη ζωή των ανθρώπων πάνω στον πλανήτη ή τουλάχιστον την ποιότητά της, πυροδοτώντας ένα νέο μηχανισμό επιλογής μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Αυτό είναι το νέο δύσκολο έδαφος πάνω στο οποίο πρέπει να εργαστεί το συνδικάτο. Το θέμα «τι να παράγουμε, πώς να το παράγουμε, για ποιον να παράγουμε» γίνεται καθοριστικό, αν δεν θέλουμε να πληρώσει ο κόσμος της εργασίας το λογαριασμό της κρίσης.