Στέφανος Δημητρίου

Η αξίωση να εφαρμοστεί ο νόμος δεν συνιστά συμπάθεια προς το πρόσωπο και τις απεχθείς εγκληματικές πράξεις για τις οποίες καταδικάστηκε. Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε νεκρό από απεργία πείνας. Εάν συμβεί, τότε θα αλλοιωθεί η σύμφυση δημοκρατίας και κράτους δικαίου: όταν ένας άνθρωπος, ο οποίος εκτίει τη δίκαιη ποινή του, διεκδικεί ισόνομη μεταχείριση, δεν θα πρέπει να καταφεύγει στην απεργία πείνας ούτε να υφίσταται τη βάσανο της αναγκαστικής σίτισης. Δεν αρμόζουν αυτά σε κράτος δικαίου. Αυτά απαξιώνουν τον διαφωτιστικό και δημοκρατικό ανθρωπισμό, ο οποίος ενέπνευσε τον ευρωπαϊκό, συνταγματικό πολιτισμό, αλλά και την αξιακή μας αντίληψη για τη δημοκρατία. Απαξιώνουν την ίδια την αρχή της ισονομίας, χωρίς την οποία δεν μπορούμε να είμαστε πολίτες σε ευνομούμενη Πολιτεία. Μας απαξιώνει ως ανθρώπους σεβόμενους την αξία της ανθρώπινης ζωής χωρίς εξαιρέσεις. Το άρθρο 2, παρ. 1 του συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», δεν χωράει εξαιρέσεις. Αλλιώς η βαρβαρότητα θα είναι ο κανόνας.

Η κοινωνία, αυτήν τη στιγμή, περιμένει ένα πρόγραμμα αποτελεσματικής πολιτικής. Η αποτελεσματική πολιτική είναι αυτή την οποία θα αναγνωρίσει ως αξιόπιστη πολιτική. Και η προγραμματική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ θα μπορεί να είναι αποτελεσματική, και άρα αξιόπιστη, ακριβώς επειδή θα εγγράφεται στην προοπτική του σοσιαλιστικού κοινωνικού μετασχηματισμού, αλλά και θα εξειδικεύεται στις παρούσες συνθήκες, σε αναφορά προς συγκεκριμένα προβλήματα των συγκεκριμένων ανθρώπων, αυτών δηλαδή που χειμάζονται από αυτά τα προβλήματα. Αυτό θα είναι και το πολιτικό «νεύρο» του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, τόσο ισχυρό, ως προς την άσκηση αποτελεσματικής πολιτικής για την καθημερινότητα, όσο στέρεο θα πρέπει να είναι και το ιδεολογικό του έρμα, το οποίο θα αντιστοιχεί στον σοσιαλιστικό του προσανατολισμό. Έτσι μπορεί να αποτελέσει κορμό μιας πλειοψηφικής κυβερνητικής δυναμικής, ικανής να αλλάξει τα πράγματα, τώρα, για τους συγκεκριμένους, πραγματικούς ανθρώπους και τις ανάγκες τους. Και αυτό, επειδή πολύ απλά, είναι ένα αριστερό κόμμα, άρα ένα σοσιαλιστικό κόμμα. Γιατί δεν μπορεί να είναι το ένα χωρίς το άλλο. Αλλιώς δεν θα είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, οπότε θα είναι ακατανόητο το γιατί θα τύχει της προτίμησης της κοινωνίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ πρέπει να ξέρει να κάνει αποτελεσματική διαχείριση, επειδή έχει και στρατηγικό προσανατολισμό. Τα αριστερά κόμματα δεν είναι διαχειριστές πολυκατοικίας. Είναι δυνάμεις εκσυγχρονισμού, δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων και συντελεστές κοινωνικών αλλαγών. Και αυτό κάνει ένα αριστερό κόμμα: ξέρει πώς να κοιτάζει, όταν το κοιτάζουν. Με άλλα λόγια, όταν η κοινωνία σε κοιτάξει στα μάτια, επειδή κάτι θα περιμένει από σένα, δεν γίνεται να της κάνεις γκριμάτσες.

Ο πρωθυπουργός, στην ομιλία του στη ΔΕΘ, διευκρίνισε ποιες είναι οι «παρωχημένες ρυθμίσεις του προηγούμενου αιώνα».  Όπως εξήγησε, «ένας συνδικαλιστικός νόμος, ο οποίος, αν δεν κάνω λάθος, είχε ψηφιστεί το 1982, χρειάζεται κάποιον εξορθολογισμό». Δεν κάνει λάθος. Πρόκειται για τον Ν. 1264/1982, ο οποίος αποτέλεσε ριζοσπαστική, δημοκρατική μεταρρύθμιση των εργασιακών σχέσεων έτσι όπως τις ρύθμιζε ο Ν. 330/1976. Ο τελευταίος αποσκοπούσε στο να παρεμποδίζει την άσκηση των συνδικαλιστικών ελευθεριών και του δικαιώματος της απεργίας. Είναι χαρακτηριστικό το άρθρο 38, παρ. 1 του ίδιου νόμου σύμφωνα με το οποίο θα μπορούσε να αρθεί η ασυλία συνδικαλιστικών στελεχών εάν αποφασιζόταν η κήρυξη απεργίας, δηλαδή η άσκηση του αντίστοιχου δικαιώματος κατά παράβαση του Ν. 330/1976. Ας δούμε, όμως, και πιο συγκεκριμένα τις «παρωχημένες ρυθμίσεις του προηγούμενου αιώνα» σε σχέση με την εργοδοτική αυθαιρεσία, η οποία εκδηλώνεται και με τις ελεύθερες και αναιτιολόγητες απολύσεις εργαζομένων. Αυτή είναι η κύρια, προς κατάργηση, «παρωχημένη ρύθμιση». Η εισηγητική έκθεση του «παρωχημένου» Ν. 1264/1982 κατέληγε ως εξής: «Οι διατάξεις αυτές, με τις οποίες ανοίγεται μια νέα εποχή στον χώρο του συνδικαλιστικού δικαιώματος, αποτελούν την πρώτη φάση στην προσπάθεια μεταρρύθμισης του καθεστώτος της επιχείρησης και ενίσχυσης της εκπροσώπησης των συμφερόντων της εργασίας. Πράγματι, η μεγάλη πρακτική σημασία από την προτεινόμενη μεταρρύθμιση θα πρέπει να αναζητηθεί στο γεγονός ότι αποτελεί την αφετηρία για τη νομιμοποίηση μιας αντεξουσίας στην παραδοσιακή εργοδοτική εξουσία στους χώρους της δουλειάς». Αυτή είναι η μεταρρύθμιση που έφερε αυτός ο νόμος: νομιμοποίησε μια αντεξουσία ικανή να περιορίζει την αυθαιρεσία που επέβαλλε η «παραδοσιακή εργοδοτική εξουσία στους χώρους της δουλειάς». Αυτή η αντεξουσία εκφράζει και το περιεχόμενο του άρθρου 22, παρ. 2 του συντάγματος του 1975, το οποίο εγγυάται τη συλλογική αυτονομία, δηλαδή την προστασία των ΣΣΕ, ως περιορισμό και φραγμό της εργοδοτικής εξουσίας. Η επιστροφή, όμως, τώρα, αυτής της αυθαίρετης παραδοσιακής εργοδοτικής εξουσίας συνιστά παλινόρθωση του πνεύματος του συντηρητικού φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα. Αυτή είναι η παράδοσή της. Εκεί θεμελιώθηκε.  Έχουν αλλάξει βεβαίως οι συνθήκες. Δεν υπάρχον πλέον τρώγλες. Δεν υπάρχει ενιαία εργατική τάξη. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση αλλάζει τα πάντα. Τα πάντα;  Ίσως όχι τα πάντα εφόσον βλέπουμε να επανέρχεται αυτή η ιδεολογική νομιμοποίηση της ανέλεγκτης εργοδοτικής εξουσίας. Εάν όλα συρρικνώνονται στην ατομική ευθύνη, τότε δεν έχουν λόγο -αλλά ούτε και χώρο- ύπαρξης τα συλλογικά δικαιώματα. Η κατεξοχήν «παρωχημένη ρύθμιση του προηγούμενου αιώνα» διατυπώνεται εναργέστατα στο άρθρο 16, παρ. 1 του Ν. 1264/1982: «Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το κράτος». Η κατάργηση αυτής της αρχής είναι η -διά του νεοφιλελευθερισμού- επανάκαμψη του συντηρητικού φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα.

Χωρίς τις ρυθμιστικές αρχές της δημοκρατίας, η αγορά θα κατέρρεε λόγω των αυτοματισμών της. Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός αδιαφορεί για το ότι όσοι έχουν χαμηλή αγοραστική δύναμη αδυνατούν να εξασφαλίσουν αναγκαία για τη ζωή τους αγαθά και υπηρεσίες. Η πρόσφατη πανδημία το ανέδειξε εκ νέου αυτό και, εάν δεν ληφθούν μέτρα προστασίας των δημοσίων αγαθών και ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους, θα το αναδείξει και με πιο επώδυνο τρόπο. Να, όμως, που και αυτός ο πόνος τη φτώχεια θα πλήξει περισσότερο. Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός αδιαφορεί για τους φτωχούς. Αυτή είναι η νέα μορφή ρατσισμού. Αδιαφορεί, όμως, και γι’ αυτό που ο ίδιος παράγει, δηλαδή πολύ υψηλή ανεργία, ανάγκες τις οποίες δεν μπορούν να καλύψουν οι οικονομικώς αδύναμοι και έναν πλανήτη που αργοπεθαίνει χάριν του μεγαλύτερου κέρδους. Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός, που φιλοτέχνησε και προέβαλλε τον ιδεότυπο του «ορθολογικού» ανθρώπου ως του εγωιστή θηρευτή του ατομικού κέρδους και συμφέροντος, αδυνατεί να κατανοήσει τον δικό του ανορθολογισμό.

Η ολιγαρχία που νέμεται τον δημόσιο πλούτο και αναρριχάται ως παρασιτικός κισσός στον κορμό του Δημοσίου, αλλά και της ίδιας της κοινωνίας, μόνο μέσω ολοκληρωτικής άσκησης της εκτελεστικής εξουσίας μπορεί να κυριαρχεί. Η ολοκληρωτικού τύπου ειδησεογραφική προπαγάνδα και η πελατειακή επιχειρηματικότητα μόνο με τον πολιτικό φιλελευθερισμό δεν σχετίζονται. Είναι εκδηλώσεις του πολιτικού δεσποτισμού αυτής της ολιγαρχικής συμμαχίας συμφερόντων. Γι’ αυτό θα πληγεί ο κόσμος της εργασίας. Γι’ αυτό θα στερηθούν οι εργαζόμενοι το δικαίωμά τους στην αξιοπρεπή ζωή, στην περίθαλψη, στην κοινωνική ασφάλιση. Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα μπορεί να τα απολαύσει κάποιος μόνον όταν διασφαλίζεται η ισότιμη άσκησή τους και για όλους τους άλλους. Κανείς δεν απολαμβάνει την ατομική ελευθερία του χωρίς να πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της βιοτικής του αυτοτέλειας. Έτσι επανέρχεται το ζήτημα των κοινών αγαθών και η σχέση τους με την αρχή της συλλογικής αυτονομίας, στην οποία περιλαμβάνονται και οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας. Επανέρχεται η έννοια των δημοσίων αγαθών, που εξοβέλισε ο αδηφάγος κτητικός ατομικισμός, ο οποίος αφαιρεί την ατομικότητα από την ατομική ελευθερία και συρρικνώνει την τελευταία στην εγωιστική επιδίωξη του στενού συμφέροντος και μόνο. Χωρίς τα δημόσια αγαθά, καμία ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν είναι εφικτή. Χωρίς δημόσια Παιδεία και Υγεία, δεν υπάρχει εαυτός προς καλλιέργεια. Δεν υπάρχει ατομικότητα, δηλαδή η αυτοσυνείδητη κατάφαση στην αυτεξουσιότητα, την προσωπική αυτονομία, αυτήν που επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να είναι διακριτό πρόσωπο από τους άλλους, αλλά και ταυτόχρονα ενεργός, ισότιμος πολίτης μαζί με όλους τους άλλους. Γι’ αυτό η κρίση που επέφερε η πανδημία μπορεί να ανοίξει την προοπτική προς την αλληλέγγυα συνύπαρξη, αλλά μπορεί και να ανοίξει την καταπακτή προς το ψυχικό έρεβος των ανθρώπων. Εκεί φωλιάζει ο αδηφάγος ατομικισμός, που συχνά εξαλλάσσεται σε ανθρωποβόρο ρατσισμό. Το είδαμε και με τους πρόσφυγες αυτό.

Η οικονομική κρίση, που εξελίχτηκε σε κοινωνική κρίση και σε κρίση του πολιτικού συστήματος και της αντιπροσώπευσης, μετατρέπεται σε κρίση νομιμοποίησης των πολιτικών θεσμών και η τελευταία, από κρίση νομιμοποίησης, καθίσταται κρίση της ίδιας της νομιμότητας. Συνεπώς, είμαστε σε συνθήκες κρίσης – ή διακινδύνευσης – της δημοκρατικής νομιμότητας. Όταν, δηλαδή, προκρίνεται η σκοπιμότητα σε βάρος της νομιμότητας, τότε το δόγμα δεν είναι «νόμος και τάξη», αλλά είναι το δόγμα του «εσωτερικού εχθρού». Η Αριστερά, δηλαδή ο ΣΥΡΙΖΑ, ως κόμμα εξουσίας, αλλά και, τώρα, ως αξιωματική αντιπολίτευση, πρέπει να καταστεί και δύναμη θεσμικής εγγύησης και προστασίας όλων των συνταγματικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, από τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας, μέχρι το να μην ξεγυμνώνονται πολίτες στον δρόμο από την αστυνομία (περίπτωση πρόκλησης και διαχείρισης του φόβου). Η Αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει ξανά, όπως η ΕΔΑ, να είναι ο μαχητικός, αξιόπιστος και, με μεστό, ευκρινή προγραμματικό λόγο, εγγυητής της δημοκρατικής νομιμότητας. Η τελευταία πλήττεται και από την πρόσφατη εισαγγελική πρόταση να μην κριθεί εγκληματική οργάνωση η Χρυσή Αυγή. Έτσι, όμως, η δημοκρατική πολιτεία μετατρέπεται σε ανοχύρωτη, ευάλωτη πολιτεία. Η Αριστερά είναι φρουρός της δημοκρατικής νομιμότητας και πρέπει να εγγυηθεί και το νόμο και την τάξη, αλλά το νόμο που επιβάλλει υποχρεώσεις και προστατεύει δικαιώματα, και την τάξη ως συνταγματική τάξη. Ο νεοφιλελεύθερος ολοκληρωτισμός – και η κυβέρνηση που τον εκφράζει – διασαλεύει την τάξη, τη δημοκρατική τάξη των δικαιωμάτων, των ελευθεριών, της κοινωνικής και πολιτικής εκπροσώπησης. Η Αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ, οφείλει να υπερασπιστεί αυτή την τάξη και να εγγυηθεί την αποκατάστασή της ως μέλλουσα κυβέρνηση. Γιατί δεν υπάρχει τίποτε πιο ριζοσπαστικό από το να βελτιώνεις, έστω και λίγο, όσο μπορείς, την καθημερινότητα και τη ζωή των ανθρώπων. Εάν κάποιος δεν ξεκινήσει από εκεί, σε κανέναν σοσιαλισμό δεν πρόκειται να φτάσει ποτέ, ούτε ένα τετράγωνο πιο πέρα δεν θα πάει.

Η Ευρώπη θα πρέπει να επιλέξει αν θα πορευτεί έχοντας σηματωρό την αλληλεγγύη ή το ρατσιστικό μίσος. Εάν συμβεί το δεύτερο, οι νεοφασίστες θα έχουν νικήσει. Τώρα, χρειαζόμαστε την αλληλεγγύη. Το φάντασμα που πλανιέται στην Ευρώπη είναι, σήμερα, ο βόγγος αυτών των αδύναμων, κατατρεγμένων ανθρώπων. Τώρα, χρειάζεται η Ευρώπη να στηριχθεί στις ιδρυτικές αξίες της και να αναθεμελιωθεί πολιτικά ως δημοκρατική πατρίδα των λαών της. Εάν δεν ακούσει τον πόνο των δυστυχισμένων, δεν θα είναι απλώς κουφή. Θα παραμείνει η τυφλή Ευρώπη, που δεν θα μπορεί να δει το ζοφερό σκοτάδι που φέρνει ο συμφυρμός του νεοφιλελευθερισμού με την Άκρα Δεξιά. Η Αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ, οφείλει να πρωταγωνιστήσει, επειδή η πολιτική της αυθυπαρξία καθορίζεται από τέτοιες αξίες, βαθύριζες αξίες, σαρκωμένες στην Ιστορία∙ και τη δική της πολυαίμακτη Ιστορία. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να διευρύνει την κοινωνική, πολιτική και εκλογική της επιρροή και να εκφράσει τους δημοκρατικούς πολίτες, να γίνει το σπίτι τους, να γίνει η πολιτική τους φωνή, η κοινοβουλευτική τους εκπρόσωπος, εντέλει να είναι το πολιτικό τους πρόσωπο.

«Η Ελλάδα δεν είναι ξέφραγο αμπέλι» ανεφώνησε ο κ. υπουργός, που κατάργησε τον ΑΜΚΑ για τους ξένους εκτός Ε.Ε., δηλαδή για ανήμπορους ανθρώπους, αιτούντες άσυλο, μετανάστες και ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, ανθρώπους με βαριές ασθένειες, χωρίς καμιά έγνοια για τη δημόσια υγεία. Αρκεί η έγνοια για την κολακεία των ανακλαστικών των ακροδεξιών ψηφοφόρων. Άλλο ένα φίλεμα, για να κορεστεί η ανθρωποβόρα βουλιμία και να είναι πιο κιμπάρικη η φιλοξενία, που ξεκίνησε από τις περικεφαλαίες των συλλαλητηρίων. Αυτός είναι ταξικός ρατσισμός: δεν είναι απλώς μετανάστες και πρόσφυγες. Είναι πρωτίστως φτωχοί. Αυτή είναι η νεοφιλελεύθερη, λαϊκιστική στρέβλωση της αρχής του συνταγματικού πολιτισμού περί αξίας του ανθρώπου: δεν έχουν καμία αξία με οικονομικό αντίκρυσμα, άρα δεν είναι ακριβώς άνθρωποι. Για να μην είναι κάτι ξέφραγο αμπέλι, θα πρέπει κάτι ξένο να μείνει έξω από τον φράχτη. Τώρα, έμειναν εκτός οι δημοκρατικές αξίες αναγνώρισης του άλλου ως προσώπου άξιου ίσου σεβασμού, επειδή απλώς και μόνο είναι άνθρωπος. Είναι ο πυλώνας του δημοκρατικού συνταγματισμού: «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» (άρθρο 2 παρ.1 Σ.) και «Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων» (άρθρο 5 παρ.2 Σ.). Μόνο που, χωρίς φάρμακα (ΑΜΚΑ), δεν προστατεύεται η ζωή των βαριά άρρωστων, ανήμπορων ανθρώπων.