Συνεντεύξεις

Θα στηρίξουμε ό,τι είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο και επιβεβλημένο για την αντιμετώπιση της πανδημίας, όπως άλλωστε κάναμε στην πρώτη της φάση. Ωστόσο δεν θα ήταν υπεύθυνο εκ μέρους μας να αφήσουμε έξω από το πεδίο της κριτικής μας τη στάση της κυβέρνησης όλο το προηγούμενο διάστημα, που το άφησε να περάσει ανεκμετάλλευτο. Σήμερα λοιπόν βλέπουμε ένα δημόσιο σύστημα υγείας να έχει φθάσει τα όριά του. Τα ερωτήματα που γεννιόνται είναι αμείλικτα. Γιατί δεν έγιναν προσλήψεις ιατρικού προσωπικού; Γιατί τα σχολεία ανοίγουν με τις ίδιες συνθήκες όπως όταν έκλεισαν πριν το καλοκαίρι, χωρίς περισσότερες αίθουσες, χωρίς επιπλέον καθηγητές, με ελλείψεις σε σχολικές καθαρίστριες και χωρίς μαζικά τεστ για το διδακτικό προσωπικό και τις ευάλωτες ομάδες μαθητών; Ενώ, την ίδια στιγμή που δεν στηρίζεται το δημόσιο σύστημα υγείας, έχει στηθεί ένα μηχανισμός υπερκερδών για ιδιωτικές μονάδες υγείας. Αλλά και στον τομέα της οικονομίας η κυβέρνηση επέλεξε να μη στηρίξει όσο μπορούσε τον κόσμο της εργασίας και τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, αντιμετωπίζοντας την ύφεση ως μία ευκαιρία αναδιάρθρωσης της αγοράς και της οικονομίας, δέσμια των πιο σκληρών νεοφιλελεύθερων συνταγών. Έστω και τώρα υπάρχουν δυνατότητες για ένα άλλο μίγμα πολιτικής που θα περιορίσει την έκταση της ύφεσης. (...) Ανεύθυνη είναι η στάση της κυβέρνησης που, ενώ είχε τη δυνατότητα να περιορίσει το βάθος της ύφεσης, άφησε τα πράγματα να κινούνται ανεξέλεγκτα. Τα μεγέθη της ύφεσης είναι πρωτόγνωρα. Σε συνδυασμό με τα φαινόμενα αποπληθωρισμού δημιουργούν ένα πολύ αρνητικό πλαίσιο. Κινδυνεύουμε μέσα σε λίγους μήνες να υποστούμε απώλειες του ΑΕΠ που θα ξεπερνούν το μισό των όσων χάσαμε από το 2010 έως το 2015, αλλά και θα καταστήσουν ακόμα πιο μακρινή την έξοδο από την κρίση. Ο ΣΥΡΙΖΑ - ΠΣ όπως και κατά την πρώτη φάση της πανδημίας κατέθεσε μια ρεαλιστική και κοστολογημένη πρόταση στήριξης της οικονομίας που αγγίζει τα 11,5 δισ. ευρώ. Χρησιμοποιώ τον όρο ρεαλιστική γιατί όλοι πλέον γνωρίζουν ότι με βάση την οικονομική διαχείριση του ΣΥΡΙΖΑ η χώρα διαθέτει τους αναγκαίους πόρους για μία τέτοια πολιτική στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των εργαζόμενων. Ήδη λόγω της ηθελημένης κυβερνητικής απραξίας η κρίση προσλαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Ακόμη και τώρα, όμως, υπάρχουν τα μέσα για να περιορισθεί έτσι ώστε να χαθούν όσο το δυνατόν λιγότερες θέσεις εργασίες και επιχειρήσεις.

Πρόκειται για μια από τις χειρότερες συνταγματικές αντιμεταρρυθμίσεις στην Ιστορία της χώρας, που φτάνει ή και ξεπερνάει τα επίπεδα των αντιμεταρρυθμίσεων που προσπάθησαν να επιβάλουν ο Μπερλουσκόνι και ο Ρέντζι. Σήμερα είμαστε σε πολύ δυσκολότερη θέση, γιατί ο άνεμος του λαϊκισμού και της αντιπολιτικής, που προωθεί το Κίνημα Πέντε Αστέρων και η Δεξιά και η Ακροδεξιά έχει παρασύρει και το Δημοκρατικό Κόμμα, που για να συμμετάσχει στη δεύτερη κυβέρνηση Κόντε υπέκυψε στις πιέσεις του Κινήματος Πέντε Αστέρων για το ψαλίδισμα της Δημοκρατίας και της αντιπροσωπευτικότητας στην Ιταλία. Η πρόταση που ψηφίστηκε σχεδόν ομόφωνα από τη Βουλή προβλέπει τη μείωση του αριθμού των βουλευτών κατά 230, από 630 σε 400, και των γερουσιαστών κατά 115, από 315 σε 200, με τη λογική ότι μια χώρα σαν την Ιταλία θα πρέπει να κατακρεουργήσει την αντιπροσωπευτικότητα των πολιτών και να ακυρώσει τη σχέση του αιρετού με τους πολίτες, φτιάχνοντας τεράστιες εκλογικές περιφέρειες, για να εξοικονομήσουμε 100 εκατ. τον χρόνο. Η αντιπροσωπευτικότητα και η δημοκρατία υποβαθμίζονται σε μια απλή αριστοκρατική και αυταρχική λογιστική μπακάληδων, αντί να προτείνουμε μια μεταρρύθμιση για τη διεύρυνση και την αναβάθμιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της Δημοκρατίας μας. Ακόμη χειρότερα, το κατακρεουργημένο αυτό κατά το εν τρίτο Κοινοβούλιο θα εκλέγεται κυρίως με ένα είδος πλειοψηφικού. Στη Γερουσία, για παράδειγμα, ακόμη και πόλεις όπως π.χ. η Λάρισα δεν θα έχουν εκπροσώπηση, γιατί έχει λιγότερους από 300 χιλιάδες κατοίκους. Για τα συνταγματικά δημοψηφίσματα δεν προβλέπεται το ποσοστό συμμετοχής του 50% + 1, γεγονός που σημαίνει ότι θα δώσουμε μια δύσκολη μάχη. Μέσα στο Δημοκρατικό Κόμμα δεν έλειψαν πάντως οι πραγματικά προοδευτικοί και δημοκρατικοί άνθρωποι που τάχθηκαν με το «Όχι», ενώ κάτι ανάλογο είδαμε και ανάμεσα στα στελέχη των δεξιών και ακροδεξιών κομμάτων και του Κινήματος Πέντε Αστέρων, που εντελώς οπορτουνιστικά τάσσονται με το «Όχι» για να διαφυλάξουν τις εκλογικές πελατείες και τα προνόμιά τους. Η κυβέρνηση επέλεξε επίσης τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος μαζί με τις μερικές περιφερειακές και δημοτικές εκλογές υποβαθμίζοντας εσκεμμένα τη μεγάλη σημασία του για τη δημοκρατική ζωή της χώρας. Θα δώσουμε τη μάχη μέχρι την τελευταία ψήφο για να μην ξυπνήσουμε την Τρίτη σε μια αυταρχική Δημοκρατία, όπως της Ουγγαρίας ή της Πολωνίας, που εδώ και χρόνια σχεδίαζαν οι παρακρατικές στοές του Τζέλι και του Μπερλουσκόνι και ο Σαλβίνι. Δυστυχώς, το Δημοκρατικό Κόμμα γίνεται συνένοχος της οικοδόμησης του αυταρχισμού στην Ιταλία.

Οι διακρίσεις αφορούν στις αδύναμες ομάδες του πληθυσμού συνολικά και όχι μόνο στους πρόσφυγες και μετανάστες και αυτό φάνηκε εντονότερα στην περίοδο της πανδημίας, όπου μια σειρά κοινωνικών ομάδων, οι ηλικιωμένοι, οι Ρομά, οι φυλακισμένοι – αλλά και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι - αφέθηκαν στη λογική της «ανοσίας της αγέλης». Η κυβέρνηση της ΝΔ εφαρμόζει την πολιτική του νόμου της ζούγκλας, όποιος τα καταφέρει ας επιβιώσει. Είναι μια φιλοσοφία που προάγει την ατομικότητα έναντι της συλλογικότητας. Είναι πραγματικά συγκλονιστική η ανταπόκριση του κόσμου στην καμπάνια για την ανθρωπιστική βοήθεια στη Μόρια είναι αντάξια της φοβερής προσφοράς του ελληνικού λαού στην περίοδο της κρίσης και των μνημονίων. Η αλληλεγγύη αποτελεί σαφή διαχωριστική γραμμή αριστεράς και δεξιάς. Από τη μια εμείς μιλάμε για ανθρώπους και οι άλλοι μιλούν για αριθμούς. Εμείς θέλουμε πολίτες ενεργούς και διεκδικητικούς με δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλους, με συλλογική ανταμοιβή στον πλούτο που παράγεται και όχι στοχοποιημένους, ενοχικούς, φοβισμένους και απαθείς. Τα δικαιώματα των πιο ευάλωτων είναι δικαιώματα όλων, όποιος δεν αντιδρά στην καταπάτηση να είναι σίγουρος ότι έρχεται η σειρά του.

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της πολιτικής που έχει εφαρμόσει μέχρι στιγμής η ΝΔ είναι ότι στηρίζεται σε εργαλεία που δεν παρέχουν ζεστό χρήμα στην αγορά, αλλά δημιουργούν δάνεια και υποχρεώσεις. Οι αναστολές φόρων και εισφορών προς τα ασφαλιστικά ταμεία, η επιστρεπτέα προκαταβολή, αλλά και άλλα, είναι χρήματα που θα ζητηθούν πίσω από τις επιχειρήσεις και τους ελεύθερους επαγγελματίες. Δημιουργούνται έτσι μία νέα γενιά χρεών σε επιχειρήσεις που μόλις είχαν αρχίσει να ανακάμπτουν από την χρηματοπιστωτική κρίση και τα χρόνια των μνημονίων και πλέον αντιμετωπίζουν δυσχέρειες λόγο της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Παράλληλα, από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση κάνει ελάχιστα πράγματα για να στηρίξει το εισόδημα των εργαζομένων, αλλά και τις θέσεις εργασίας. Δημιουργείται έτσι ένα περιβάλλον όπου, από τη μια πλευρά, έχουμε αυτά που περιγράψατε παραπάνω και, από την άλλη, το διαθέσιμο εισόδημα μειώνεται. Άρα, υπονομεύονται οι προοπτικές ανάκαμψης και εντείνονται οι υφεσιακές πιέσεις. Προφανώς μια πολιτική που θα ανακόψει αυτές τις τάσεις στην αγορά, θα πρέπει να έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό την στήριξη των επιχειρήσεων χωρίς να δημιουργεί νέα χρέη, άρα χρήματα που δεν θα έχουν μορφή δανεικών. Παράλληλα, στήριξη του εισοδήματος των εργαζομένων, αναλαμβάνοντας το κράτος το κόστος, αλλά και προστασία των θέσεων εργασίας. (...) Η αριστερά αν θέλει να είναι κοινωνικά χρήσιμη, οφείλει να καταθέσει μια εναλλακτική πρόταση, η οποία θα λαμβάνει υπόψιν ότι ο κόσμος δεν θα είναι ίδιος μετά την επιδημία. Που θα ενσωματώνει προτάσεις για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και την τάχιστη αναστροφή της κλιματικής κρίσης, αλλά δεν θα θεωρεί ότι ένα new green deal και η ψηφιοποίηση της οικονομίας αρκούν για την αντιστροφή της κρίσης. Ένα σχέδιο που θα έχει συγκεκριμένα μέτρα για τη μείωση των ανισοτήτων όλων των ειδών, εισοδήματος, πλούτου, κλπ. Και ένα τέτοιο σχέδιο έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: Πρέπει να έχει αιχμές, δεν μπορεί να αρέσει σε όλους. Ένα τέτοιο σχέδιο πρέπει να θέτει σαφείς προτεραιότητες, να μιλάει για παράδειγμα και για το φορολογικό σύστημα που θέλουμε. Και η αριστερή απάντηση στην κρίση δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να είναι οι οριζόντιες φοροελαφρύνσεις ή ότι θα πληρώνει φόρους μόνο το πλουσιότερο 1%. Η αριστερή απάντηση στην κρίση δεν μπορεί παρά να προτάσσει το ότι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη, αλλά προϋπόθεσή της. Αυτό όμως σημαίνει ότι ένα τέτοιο σχέδιο οφείλει, τη στιγμή που θα καταρτίζεται, να γίνεται και ηγεμονικό στην κοινωνία, γιατί αλλιώς θα είναι ανεφάρμοστο. Και αυτό απαιτεί πολύ σκληρή δουλεία. Η αριστερά πρέπει να μελετήσει ποια κομμάτια του αφηγήματός της είναι αντιδημοφιλή, όχι για να τα αποσιωπήσει, αλλά αντιθέτως για να τα ζυμώσει στον κόσμο, να τα καταστήσει ηγεμονικά. Με το λόγο της, την πρακτική της, με αντιπαραδείγματα. Έτσι θα μπορέσει να μια τέτοια πρόταση όχι απλά να καταρτιστεί, αλλά και να εφαρμοστεί.

Τα ψηφιακά εργαλεία γενικότερα χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι παράγουν και καταγράφουν ίχνη σε σχέση με την κοινωνική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα με τη διαμεσολάβησή τους. Υπό αυτή την έννοια, η τηλεργασία γενικεύει και εμβαθύνει τη λογική της ψηφιακής επιτήρησης, η οποία είναι ήδη παρούσα σε αρκετούς τομείς. Για παράδειγμα, οι υπάλληλοι των τηλεφωνικών κέντρων, όπου δεν υπάρχει τηλεργασία, υπόκεινται σε συνεχή επιτήρηση από τους μάνατζερ, οι οποίοι ελέγχουν διαρκώς την παραγωγικότητα (αριθμός και διάρκεια κλήσεων), την ποιότητα (περιεχόμενο των επικοινωνιών) αλλά και κάθε άλλη δραστηριότητα των εργαζομένων κατά το χρόνο εργασίας τους (πχ. διαλείμματα). Σήμερα αυτή η τεχνογνωσία πωλείται ευρύτερα σε εταιρείες που υποχρεώθηκαν να εφαρμόσουν την τηλεργασία σε μεγάλη κλίμακα, αλλά ακόμη και σε σχολεία ή πανεπιστήμια. Στην αγορά υπάρχουν λογισμικά που επιτρέπουν στον μάνατζερ ή στον δάσκαλο να δει εξ αποστάσεως για πόσο χρόνο έχει μείνει ανενεργό το πρόγραμμα (πράγμα που σημάνει ότι δεν εκτελείται έργο), αν υπάρχει κάποιος άλλος στο δωμάτιο, τι μηνύματα ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι εργαζόμενοι ή οι μαθητές κ.λπ. Από την άλλη βέβαια, όπως είναι αναμενόμενο, οι εργαζόμενοι αναπτύσσουν τακτικές άμυνας –ακόμη και σαμποτάζ– ενάντια στην επιτήρηση και την πίεση του μάνατζμεντ σε περιβάλλον τηλεργασίας.

Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να εκφραζόμαστε όλοι, ελεύθερα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν μας βάζει κανείς φρένο. Αυτή λοιπόν η κρίση που υπάρχει και στις κοινωνικές μας σχέσεις, απέναντι στους θεσμούς, οδηγεί τους ανθρώπους προς τα πίσω. Έτσι, υιοθετούνται τέτοιες, ας πούμε, αρχαϊκές αντιλήψεις και για τα φύλα, τις ηλικίες…. Και δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει επικοινωνία τέτοιων αντιλήψεων με τους ακροδεξιούς οι οποίοι θεωρούν ότι πρέπει η γυναίκα να κάθεται στο σπίτι. (...) Για να καταλάβουμε την τηλεόραση πρέπει να βγούμε έξω από αυτή και να δούμε την κοινωνία, τις οικογένειες, τα σχολεία, τους χώρους εργασίας. Ο κόσμος δεν αντιδρά γιατί έχει δεχτεί σωρεία τέτοιων περιστατικών, δεν πιστεύει ότι είναι εύκολο να αλλάξουμε γιατί κανείς δεν προσπάθησε σοβαρά να αλλάξουμε. (...) Ουσιαστικά εκεί κατατείνει ο σεξισμός και ο ρατσισμός. Στην ανισότητα των δικαιωμάτων. Υπάρχει μια οπισθοδρόμηση. Ο σεξισμός και ο ρατσισμός είναι ιδεολογικά όπλα που νομιμοποιούν και δικαιολογούν την εκμετάλλευση. Έχει να κάνει με την ισορροπία του κοινωνικού συστήματος. Δεν υπάρχει όραμα και γι’ αυτό προσπαθούμε να κρατηθούμε από κάτι που στο παρελθόν έδινε νόημα στη ζωή μας.

Το κεντρικό ζήτημα για τη χώρα είναι το θέμα της εργασίας. Μπαίνουμε σε μία εφιαλτική περίοδο, όπου οι απόψεις ανάμεσα στον κ. Μητσοτάκη και τον ΣΥΡΙΖΑ, όχι απλά απέχουν παρασάγγας αλλά βρίσκονται στον αντίποδα. Το θέμα της εργασίας διαχρονικά αποτελεί μεγάλο θέμα, ωστόσο τώρα κινδυνεύει να πάρει εφιαλτικές διαστάσεις. Οι απόψεις διαφέρουν επίσης και σε άλλα ζητήματα καίριων χειρισμών όπως για την πανδημία του κορωνοϊού και τα μέτρα για την αντιμετώπισή της. Υπήρξε με ευθύνη της Κυβέρνησης ένας πολύ μεγάλος εφησυχασμός για τη δεύτερη φάση που βιώνουμε, τον οποίο αναγνώρισε και ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης μέσα στη Βουλή. Έτσι τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε εξελίξεις που εμφανίζουν το «επιτελικό κράτος» σε μία πλήρη απροετοιμασία. Είναι κόλαφος αυτά που συνέβησαν στα σχολεία και δεν αναφέρομαι μόνο στις μάσκες αλλά και στο μεγάλο αριθμό των μαθητών ανά τάξη την ώρα που εμείς οι βουλευτές κυκλοφορούμε με μάσκες μέσα στη Βουλή και κρατάμε αποστάσεις. Δεν υπήρξε κανένα μέτρο, καμία προετοιμασία γι’ αυτό το κεντρικό ζήτημα. Τα εργασιακά είναι το πεδίο στο οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να αντιδράσουμε. Είναι σαφές ότι δημιουργείται ένα καινούργιο πλαίσιο και σε σχέση με τη διατήρηση του υποκατώτατου μισθού, την αντιστοίχιση των δώρων με αυτόν, τις μη πληρωμένες υπερωρίες. Ακόμα και η αναφορά για τις 100 χιλ. νέες θέσεις εργασίας χωρίς προφανώς καμία διασφάλιση που είναι προτεραιότητα για τις εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις που χάνονται. Το κρίσιμο ζήτημα σήμερα είναι η στήριξη, η διατήρηση δικαιωμάτων , εισοδημάτων και εγγυήσεων για τις θέσεις εργασίας που υπάρχουν. Αντίθετα η ρητορική περί νέων θέσεων εργασίας υποκρύπτει την πλήρη απελευθέρωση των απολύσεων. Οι μισοί από αυτούς που δουλεύουν στις μισές επιχειρήσεις βρίσκονται σε αναστολή εργασίας και με μισθό 534 ευρώ. Αυτό λοιπόν είναι πράσινο φως για απολύσεις έτσι ώστε με νέο υποκατώτατο να πάρουν νέους εργαζόμενους. Μιλάμε για εφιαλτικές καταστάσεις. Ακόμα και για τη τηλεργασία σε πολλές μεγάλες επιχειρήσεις υπάρχει πολύ μεγάλος όγκος διαμαρτυριών για επιβολή ασφυκτικών πιέσεων υπερεργασίας. Ο προϋπολογισμός έχει δώσει μόνο 4,6 δις. από τα προβλεπόμενα στη διάρκεια της πανδημίας. Και εχθές ο κ. Σταικούρας υπερήφανος δήλωσε ότι έχει μαξιλάρι 37,4 δις. Το να κρατάει η κυβέρνηση αυτό το μαξιλάρι και να μην έχει εμπροσθοβαρώς, από τον περασμένο Μάρτιο ή από τον Ιούνιο ή έστω τώρα, ενισχύσει τις μικρές, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, την εργασία αυτή καθαυτή, για τη στήριξη των θέσεων εργασίας και αντίθετα να ανοίγει θέματα είτε απολύσεων είτε νέου συνταξιοδοτικού, ασφαλιστικού με ενδιάμεσο πυλώνα κεφαλαιοκρατικό είναι μία επικίνδυνη στρατηγική. Μία στρατηγική που ευνοεί και μεροληπτεί ευθέως υπέρ του κεφαλαίου σε μία φάση που τόσο η εργασία όσο και το κεφάλαιο υφίστανται τις συνέπειες της πανδημίας.       

Oι συνέπειες της τρέχουσας κρίσης εξαρτώνται βασικά από την πολιτική. Η πολιτική θα αποφασίσει εάν θα μάθουμε ή όχι από τα μαθήματα που η πανδημία προσπαθεί να μας διδάξει. Έτσι, η πολιτική έχει και πάλι σημασία, και έχει τεράστια σημασία. Ένα σενάριο που μπορούμε να σκεφτούμε είναι ότι τίποτα δεν αλλάζει. Είναι μια αφήγηση που λέει ότι η πανδημία έχει ήδη λυθεί, τα εμβόλια υπάρχουν, και όλα θα επανέλθουν στο φυσιολογικό. Φυσικά, το λεγόμενο φυσιολογικό είναι μια κόλαση για την πλειονότητα του πληθυσμού στον κόσμο. Αυτή θα είναι η ηγεμονική αφήγηση. Το πρόβλημα είναι ότι οι χώρες καθίστανται περισσότερο χρεωμένες προκειμένου να ανταποκριθούν στην πανδημία. Εάν δεν υπάρχουν μέτρα, για παράδειγμα, στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές, τότε οι λαοί αυτών των χωρών πρέπει να πληρώσουν αυτά τα χρέη. Προκειμένου να τα πληρώσουν, οι κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να κάνουν ότι έκαναν τα τελευταία 30 χρόνια: περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες, στις δημόσιες υπηρεσίες, στην πρόνοια. Αλλά το έκαναν όλο αυτό, και πολλές χώρες αντιμετώπισαν ήδη μεγάλες κοινωνικές διαμαρτυρίες, από τη Χιλή έως την Κολομβία, την Τυνησία, το Λίβανο, κλπ. Με δεδομένο αυτές τις συγκρούσεις, μπορούν τα κράτη να συνεχίζουν να εφαρμόζουν την ίδια νεοφιλελεύθερη συνταγή; Δεν το νομίζω. Αν το κάνουν, πρέπει να είναι όλο και πιο καταπιεστικά. Θα διατηρηθεί η δημοκρατία; Πιστεύω ότι η δημοκρατία θα υποστεί μια θανατηφόρα κρίση. Έχω γράψει ότι οι δημοκρατίες διατρέχουν τον κίνδυνο να πεθάνουν δημοκρατικά εκλέγοντας αντιδημοκράτες στις κύριες θέσεις. Ο Τραμπ και ο Μπολσονάρο είναι αντιδημοκράτες, δεσποτικοί πολιτικοί με δημοκρατικές μεταμφιέσεις. Εάν συνεχίσουμε να εκλέγουμε αυτούς τους τύπους ανθρώπων, οι δημοκρατίες θα πεθάνουν. Πιστεύω ότι στο μέλλον, αν τίποτα δεν αλλάξει, η καταστολή θα είναι όλο και πιο έντονη, και δεν νομίζω ότι θα περιοριστεί εντός του δημοκρατικού πλαισίου. Πιθανότατα θα εισέλθουμε σε μια περίοδο υβριδικών καθεστώτων με στοιχεία δημοκρατικής ζωής και δικτατορίας μαζί. Αυτή είναι η ιδέα ενός σεναρίου στο οποίο ο νεοφιλελευθερισμός θα συνεχιστεί, αλλά θα γίνεται όλο και λιγότερο συμβατός με τη δημοκρατία.

Εξαρχής υπάρχει η πρόθεση από την κυβέρνηση να μοιραστεί η πίτα και στον ιδιωτικό τομέα. Από την αρχή της πανδημίας θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί δομές με μεγάλη δυναμική ελέγχων, με συμφέροντες για το ελληνικό δημόσιο όρους. Δεν έγινε αυτό. Αντίθετα. Με το ΕΚΕΑ έκανε σύμβαση για 1.000 ελέγχους την ημέρα, δηλαδή 30.000 το μήνα, ενώ η δυναμική του είναι τριπλάσια, από 2.400 έως 3.500 την ημέρα, με βάση τον μοριακό αναλυτή που έχουν. Ωστόσο, τα αντιδραστήρια που πήρε ήταν για 1.000 δείγματα την ημέρα και δεν φρόντισε να πάρει παραπάνω. Σαφώς υπάρχει μια γενικότερη στενότητα διάθεσης αφού οι εταιρείες που τα παράγουν προμηθεύουν όλο τον κόσμο, αλλά η ελληνική πολιτεία θα μπορούσε να πιέσει για να πάρει περισσότερα, ειδικά αν κατηύθυνε εκεί τα περισσότερα δείγματα, ώστε να εξασφάλιζε και καλύτερη τιμή. Επέλεξε να μην το κάνει, για λόγους που πια φαίνονται περίτρανα από όταν έδειξε αδυναμία το ΕΚΕΑ να εξυπηρετήσει. Είμαι περίεργη να δω τώρα που το ΕΚΕΑ επαναλειτουργεί, εάν τα νοσοκομεία που είχαν δωρεάν συνεργασία με το Κέντρο θα επανέλθουν ή θα συνεχίσουν στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω καθυστερεί περισσότερο. Από την εμπειρία μου στο νοσοκομείο Αλεξάνδρα, το ΕΚΕΑ στέλνει μέσα στο επόμενο τρίωρο ηλεκτρονικά τις απαντήσεις, ενώ τα ιδιωτικά εργαστήρια κάνουν δύο τουλάχιστον εργάσιμες μέρες. (...) Υπάρχει στην κοινωνία μια αμφισβήτηση –και δεν αναφέρομαι στους συνωμοσιολόγους και αρνητές της πανδημίας- εξαιτίας της αντιφατικής πολιτικής της κυβέρνησης. Όταν ο πολίτης βλέπει ότι στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κρατούνται κενές θέσεις, για να μην κάθεται ο ένας δίπλα στον άλλον και ταυτόχρονα επιβάτες κρέμονται σαν τα τσαμπιά από τους διαδρόμους, θα αναπτύξει δυσπιστία στα μέτρα που παίρνονται. Ομοίως, όταν πέφτει ξύλο στις πλατείες της Κυψέλης και της Αγίας Παρασκευής και όχι στην Ομόνοια ή όταν τη μια ορίζεται υποχρεωτική η μάσκα και την άλλη όχι, με αντιφατικές δηλώσεις, τότε κλονίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών που αντιλαμβάνεται τα μέτρα προστασίας ως επικοινωνιακή διαδικασία.

Ένα στοιχείο που πρέπει να εντοπίσουμε: η ηγεσία αυτών των μεγάλων θεσμών – οργανισμών που δρουν στην ΕΕ, βγαίνει από την απόλυτη δογματική προσήλωση στη λιτότητα. Κλονίζεται επιτέλους εκείνη η δαιμονική θεωρία ότι η λιτότητα προετοιμάζει την ανάπτυξη. Νομίζω ότι άρχισε και κάτι θετικό θα βγει από αυτό το πράγμα. Τώρα αν αυτό αρκεί για να ελπίσουμε ότι θα καλυφθούν οι ανάγκες της ευρωπαϊκής κοινωνίας είναι μεγάλο ερώτημα. Δεν είναι μόνο οι επιπτώσεις από την πανδημία. Η όξυνση του μεταναστευτικού, η άνοδος της ακροδεξιάς σε μεγάλες χώρες της Ευρώπης, η επάνοδος του νεοσυντηρητισμού, αποτελούν διαστάσεις του ευρωπαϊκού προβλήματος που περιπλέκουν τη διαδρομή προς την ευρωπαϊκή ανάκαμψη. Πώς να είναι, λοιπόν, κανείς αισιόδοξος; Δεν είναι η εποχή κατάλληλη για να δημιουργηθεί μια νέα ευρωπαϊκή αντίληψη που να εγγυάται έναν ανοικτό και δημιουργικό ορίζοντα. Ο Ντράγκι υποστήριζε, εντούτοις, ότι σήμερα υπάρχουν όμοιες συνθήκες – και ανάγκες – μ’ αυτές μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και απαιτούν παρόμοια μέτρα, πρόγραμμα συνολικής ανάπτυξης κτλ. Ναι, αλλά για να γίνει αυτό χρειάζονται και οι αντίστοιχες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αυτές υπήρχαν, είχαν ήδη διαμορφωθεί μέσα από την πατριωτική, την αντιστασιακή και αντιναζιστική δράση. Τώρα, ποιες δυνάμεις θα ανοίξουν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αυτόν τον δρόμο; Είναι τιμητικό για τον Ντράγκι που ανοίγει αυτήν τη συζήτηση, αλλά σε ποιες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις θα στηριχθεί η υλοποίηση; Απ’ όλους τους τωρινούς ευρωπαίους ηγέτες, αυτός που δείχνει ικανός να αντιληφθεί κάποιες απ’ αυτές τις πτυχές του προβλήματος είναι ίσως μόνον η κ. Μέρκελ. Αλλά είναι απερχόμενη. Όπως και μειοψηφία, ως και στο κόμμα της …