Macro

Από την πρώτη στιγμή μετά τις εκλογές, ο σημερινός πρωθυπουργός, προκαταλαμβάνοντας τις αποφάσεις των θεσμικών οργάνων, ανακοίνωσε την απόφασή του να τεμαχιστεί και να αποσπαστεί όλο αυτό το σύνολο, χωρίς να μείνει τίποτα στη θέση του. Κορυφαίοι επιστήμονες δηλώνουν ότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τον Μοροζίνι το 1687. Τμήμα του ίδιου κεντρικού αρχαίου δρόμου είχε αποκαλυφθεί και στον σταθμό της Αγίας Σοφίας. Δυστυχώς, αποσπάστηκε άρον άρον το 2012, όταν η σημερινή υπουργός Πολιτισμού ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου, χωρίς να εξεταστεί η διατήρησή του στη θέση του σε συνύπαρξη με την κατασκευή του σταθμού. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έθεσε τον όρο ότι θα πρέπει να επανατοποθετηθεί κάπου στον σταθμό, όχι στην αρχική του θέση, σαν να ήταν κινητό εύρημα. Στην πορεία του έργου η «Αττικό Μετρό» δήλωσε ότι δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος. Ετσι, η επανατοποθέτηση δεν έγινε ούτε μπορεί να γίνει ποτέ, με αποτέλεσμα στον σταθμό της Αγίας Σοφίας εξαιτίας των αποφάσεων του 2012 να χαθεί για πάντα ο κεντρικός δρόμος της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Είναι, λοιπόν, απολύτως δικαιολογημένος ο φόβος των επιστημόνων για τον σταθμό «Βενιζέλου» ότι άπαξ και πραγματοποιηθεί απόσπαση των αρχαιοτήτων, ούτε εκεί θα υπάρξει επανατοποθέτηση. Το 2017, αντίθετα, μετά την αποκάλυψη και άλλων αρχαιοτήτων στις εισόδους του σταθμού της Αγίας Σοφίας, από την τότε κυβέρνηση προχώρησε ο συνολικός ανασχεδιασμός του σταθμού, προκειμένου οι προσβάσεις να προσαρμοστούν στα αρχαία που βρέθηκαν. Ετσι, επιτεύχθηκε να διατηρηθεί για να αναδειχθεί στη θέση του το μνημειακό σύμπλεγμα έκτασης μισού στρέμματος, που βρέθηκε σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης στη βόρεια είσοδο με μαρμαρόστρωτη πλατεία και μεταγενέστερα βυζαντινά καταστήματα. Ενδεχόμενη απόσπαση του συμπλέγματος θα είχε σημάνει τον τεμαχισμό και την καταστροφή του, η οποία αποφεύχθηκε με την κατά χώραν διατήρηση. (...) Στον σταθμό της Αγίας Σοφίας, η κυβέρνηση του 2015-2019 αλλάζοντας την τακτική απομάκρυνσης των αρχαίων που είχε ακολουθηθεί στο παρελθόν έκανε πράξη τη στρατηγική «και μετρό και αρχαία». Το ίδιο προχωρούσε και στον σταθμό «Βενιζέλου», αξιοποιώντας τις προηγμένες δυνατότητες του επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού της χώρας. Είναι απολύτως εφικτή, η πιο ασφαλής και χωρίς καθυστερήσεις για το έργο λύση, η κατασκευή του σταθμού «Βενιζέλου» να γίνει διασώζοντας ακέραιο, αυθεντικό, αμετακίνητο στη θέση του το μοναδικό μνημειακό σύνολο που έχει βρεθεί εκεί. Με τον τρόπο αυτό δεν θα χαθούν όπως με την απόσπαση, αλλά θα διαφυλαχθούν τα κριτήρια για την ένταξή του στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και θα υπάρξουν συναρπαστικές δυνατότητες ανάπτυξης για τη Θεσσαλονίκη. Είναι αυτό που ζητούν να γίνει η κοινωνία των πολιτών της πόλης και κορυφαίοι επιστήμονες αδιαμφισβήτητου κύρους στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Να τους ακούσουμε.

Η Κομμούνα εκφράζει τα συμφέροντα των κατώτερων κοινωνικών ομάδων. Στις μέρες της, θεσπίζεται το πάγωμα των τιμών των ενοικίων, η απαγόρευση των τόκων, επιβάλλονται σκληροί περιορισμοί επί των ενεχυροδανειστηρίων, αναστέλλεται η αποπληρωμή των χρεών. Πίσω από όλα αυτά, διαφαίνεται η μορφή και η επίδραση της διδασκαλίας του Προυντόν. Στον αντίποδα του συγκεντρωτικού πνεύματος που χαρακτήριζε τον γιακωβινισμό, κερδίζουν πλέον έδαφος τα αποκεντρωτικά και αντισυγκεντρωτικά στοιχεία, εκείνα που στρέφονται ανοικτά ενάντια στο κράτος: η παραγωγή στη μικρή κλίμακα, η αλληλοβοήθεια, ο μιουτουαλισμός, η κοοπερατίβα, ο συντεχνιακός συνδικαλισμός, η ομοσπονδία. Ολα διακρίνονται ακόμα ρευστά, απροσδιόριστα, σε μια μεθόριο αμφίσημη και δυσανάγνωστη, σε μια ιστορική στιγμή μετέωρη ανάμεσα στις παλιότερες επαναστατικές μνήμες και στις καινούργιες προτεραιότητες του εργατικού κινήματος. Πράγματι, η παρουσία του εργατικού κόσμου στους κόλπους της Κομμούνας είναι κυρίαρχη. Μισθωτοί χειρώνακτες από κοινού με μικροτεχνίτες, μικροβιοτέχνες, μικρεμπόρους και υπαλλήλους. Πρόκειται πάντως για μια υπόθεση της πόλης, του άστεως, καθώς η ύπαιθρος, η μεγάλη αγροτική ενδοχώρα δεν ακολουθεί. Και οι ομόλογες της παρισινής Κομμούνες, π.χ. στη Μασσαλία, αφορούν και πάλι τα αστικά κέντρα. Εύστοχα λοιπόν έχει υποστηριχτεί πως πρόκειται για μια «εκδίκηση», για μια «ανακατάληψη» της πόλης, του κεντρικού αστικού ιστού από τους εργατικούς και πληβειακούς πληθυσμούς που είχαν ήδη αρχίσει να περιθωριοποιούνται στα περίχωρα και στις απομακρυσμένες, υποβαθμισμένες συνοικίες της. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η είσοδος των μαζών στην πολιτική σκηνή είναι εκρηκτική. Και το γεγονός αυτό από μόνο του αρκεί, παρά τον ιδεολογικά μεταιχμιακό χαρακτήρα του 1871, προκειμένου η Κομμούνα να αποτελέσει αντικείμενο διεκδίκησης και από τους δύο ισχυρούς πόλους της διασπασμένης ηγεσίας της πρώτης Διεθνούς. Για τον Μαρξ, ο Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία συνιστά την πρώτη απόπειρα δημιουργίας μιας «δικτατορίας του προλεταριάτου», παρότι οι προυντονικές και έκδηλα αναρχικές αποχρώσεις της Κομμούνας, όπως και ο πατριωτικός, αντιπρωσικός χαρακτήρας της, έθεταν εμφανή προσκόμματα στον γερμανικό επιστημονισμό του. Από την άλλη, για τον Μπακούνιν, που κατήγγειλε τον «αυταρχικό σοσιαλισμό» των μαρξιστών, η Κομμούνα μπορούσε να υιοθετηθεί μάλλον ευκολότερα, παραβλέποντας αρκετά επιλεκτικά τις γιακωβίνικης υφής καταβολές της.

Εκεί όμως που οι σημερινοί κυβερνώντες αντιγράφουν πλήρως το παπαδοπουλικό μόρφωμα, είναι στις προσπάθειές τους για εξάλειψη του φοιτητικού κινήματος με πρόσχημα τον εξοβελισμό του «κομματισμού». Η ΕΠΕΝ του 1989 ουσιαστικά προανήγγειλε τη σημερινή εξόρμηση Κεραμέως-Χρυσοχοΐδη: «Ο κομματισμός και η πολιτική δραστηριότης πρέπει να αποκλεισθούν μέσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τα αναλυτικά προγράμματα πρέπει να εκσυγχρονισθούν. Τα διδακτικά βιβλία να εκκαθαρισθούν από τα υποπροϊόντα της μαρξιστικής προπαγάνδας που τα κατακλύζει. Οι μαθητικές κοινότητες να περιορισθούν στο έργο της σχολικής αυτοδιοικήσεως. »Ο φοιτητικός συνδικαλισμός πρέπει να εκδημοκρατισθή, με τη συμμετοχή του συνόλου των φοιτητών στους συλλόγους. Ο Νόμος-Πλαίσιο για την Ανώτατη Παιδεία επιβάλλεται να αναθεωρηθή και να απαλλαγή από όλα τα στοιχεία που έχουν προκαλέσει τη διάλυση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων». Αστυνομία στα ΑΕΙ, πάντως, ούτε οι νοσταλγοί της χούντας δεν τολμούσαν να προτείνουν ανοιχτά!

Μετά από τα επαναστατικά κινήματα του 1820, του 1830 και του 1848, τα οποία εξαπλώθηκαν και αναδιαμόρφωσαν πολιτικά και χωροταξικά τον παγκόσμιο χάρτη, η Παρισινή Κομμούνα, αν και εγκλωβισμένη κατά κύριο λόγο στη γαλλική πρωτεύουσα, προκαλεί ισχυρότερους φόβους ή και ελπίδες στην εν πολλοίς σαστισμένη Ευρώπη. Εκτοτε πυροδοτεί το ενδιαφέρον διαφορετικών επιστημών, δεδομένου ότι αποτελεί ταυτοχρόνως μια ιστορία κοινωνική, πολιτική, ταξική· μια ιστορία του εργατικού κινήματος και των επαναστατικών ομάδων· μια ιστορία επιτήρησης, προπαγάνδας και καταστολής· μια ιστορία ιδεολογιών και εννοιών· μια ιστορία των πόλεων και όπως δείχνουν οι νέες κατευθύνσεις της ιστοριογραφίας, μια ιστορία διεθνισμού με παγκόσμιες προεκτάσεις. (...) Η Παρισινή Κομμούνα προκαλεί το ενδιαφέρον καθώς στέκεται αινιγματική στο σταυροδρόμι των επαναστάσεων της νεότερης Ιστορίας. Αποτελεί μια νικηφόρα απόπειρα επανάστασης που προλαβαίνει να δημιουργήσει, έστω πρόσκαιρα, πολλαπλές αναπαραστάσεις ενός νέου, διαφορετικού κόσμου. Γι’ αυτό και η καταστολή που θα ακολουθήσει είναι συστηματική και διαρκεί χρόνια. Αποτυπώνεται στην εγκύκλιο που αποδέχονται οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ως προς τη δίωξη της Διεθνούς Ενωσης Εργατών, στις εκτελέσεις της αιματηρής εβδομάδας, στα στρατοδικεία, στις εξορίες, τις απελάσεις, στη διαπόμπευση των κρατουμένων και στις ποινές που επιβάλλονται ερήμην σε όσους κατόρθωσαν να διαφύγουν.

Υπάρχει ένας μύθος γοητευτικός και επαληθεύσιμος για την πόλη. Είναι αυτός της Πύλης προς τη Δύση. Από το λιμάνι της απόκτησε δύναμη και ισχύ, από τη θάλασσα. Οι Ρωμαίοι δημιούργησαν την πόλη και το λιμάνι ως είσοδό τους στην Ελλάδα. Κατ' αντιστροφή μετατράπηκε ως Πύλη προς τη Δύση. Έτσι πέρασαν από δω ο Κικέρων, ο Αντώνιος κι η Κλεοπάτρα πριν το Άκτιο, ο Ηρώδης ο Αττικός. Στον ύστερο Μεσαίωνα από τα όστρακα του Πατραϊκού οι Ρωμανιώτες Εβραίοι παρήγαγαν και εμπορεύονταν την πορφύρα. Ο Βενιαμίν της Τουδέλης βρήκε εδώ τρεις συναγωγές και θρυλείται πως για ένα διάστημα έζησε κι ο ιδρυτής της εκστατικής Καββάλα, Αμπουλαφιά. Επί Οθωμανών ήταν κέντρο εξαγωγικού εμπορίου. Στον πρώτο αιώνα του ελληνικού κράτους από το λιμάνι της εξαγόταν η σταφίδα. Στον δεύτερο, τα μεγάλα καράβια μετέφεραν εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες από τα Βαλκάνια στον Νέο Κόσμο και προς το τέλος του αιώνα, κρυμμένους στα αμπάρια των καραβιών πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής και του Αφγανιστάν στη Δυτική Ευρώπη. Μερικοί εξ αυτών, συγγραφείς και εικαστικοί, κατέγραψαν το πέρασμά τους από την πόλη. Η πόλη κατέστη ένα κεφάλαιο του διαχρονικού έπους των μεταναστεύσεων.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, στη νέα εποχή μετά την πανδημία, πρέπει να διατηρήσει όλα εκείνα τα δυναμικά στοιχεία της πολιτικής του, που τον κατέστησαν μια δύναμη ανατροπής του παλιού δικομματισμού που μας χρεωκόπησε. Δεν μπορεί να υπάρξει μια νικηφόρα προοπτική δίνοντας την εντύπωση πως θα γίνουμε μέρος ενός νέου συναινετικού δικομματισμού. Κατά συνέπεια, χρειάζεται μια πιο δυναμική και τεκμηριωμένη πολιτική παρουσία. Η νέα προγραμματική μας πρόταση πρέπει να απαντά στις προκλήσεις που θέτει η πολλαπλή κρίση, που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Η μείωση των ανισοτήτων, η απάντηση στην κλιματική κρίση, η υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών με πρώτο αυτό της υγείας, η ψηφιακή δημοκρατία ως απάντηση στον ψηφιακό καπιταλισμό, δεν αρκεί να αποτελούν ένα πεδίο γενικής αναφοράς, αλλά να μπολιάζουν το σύνολο των προγραμματικών μας θέσεων και να καθορίζουν την καθημερινή μας δράση μέσα στην ίδια την κοινωνία. Αυτός κατά  τη γνώμη μου είναι ο δρόμος που θα καθιερώσει τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ως βασικό κορμό του ευρύτερου αριστερού και δημοκρατικού χώρου, μετατρέποντάς τον σε ένα πλειοψηφικό μπλοκ.

Ο ποιητής, δοκιμιογράφος και διηγηματογράφος, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, πολυμαθής και πολυμήχανος δημιουργός, βάλθηκε να ερμηνεύσει τον κόσμο μέσα από την ιδιαίτερη γραφή του. Εφόδια του Μπόρχες τα άπειρα βιβλία που διάβασε και φαντάστηκε, οι εγκυκλοπαίδειες και τα λεξικά που αναζήτησε και ξανάγραψε, οι παραδοξότητες και οι συμπτώσεις της καθημερινότητας, η λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, η απίστευτη δυνατότητα του μυαλού να δημιουργεί λαβυρινθώδεις κόσμους αποδρώντας σε διαφορετικές διαστάσεις του αντιληπτού. Οι περισσότερες ιστορίες του Μπόρχες διαβάζονται σαν δοκίμια ή μη μυθοπλαστικές κατασκευές, ενώ τα μη μυθοπλαστικά του γραπτά περιλαμβάνουν όλα εκείνα τα δημιουργικά και φανταστικά στοιχεία που συνδέονται με τη σύγχρονη μυθοπλασία. Όλα, ωστόσο, περιφέρονται γύρα από τα αιτήματα της λογικής ή των φιλοσοφικών αινιγμάτων. Aρχετυπικά σύμβολα, τίγρεις, μαχαίρια, σκοτεινά νοήματα και λογοπαίγνια, είδωλα και καθρέπτες, φιλοσοφικές δοξασίες και αλληγορίες, κόσμοι συμπαντικοί αλλά και του κόσμου τούτου, άνθρωποι της ζωής και άνθρωποι που τους ονειρευτήκαμε. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες γεννήθηκε στην Αργεντινή το 1899 και πέθανε στην Γενεύη το 1986. Μεγάλωσε στη συνοικία Παλέρμο του Μπουένος Άιρες, σκηνικό πολλών ιστοριών του. Στα δώδεκα διάβαζε Σέξπιρ. Λάτρεψε τον Μαρκ Τουέιν, τα βιβλία του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς, τις Χίλιες και μία νύχτες, τον Δον Κιχώτη. Στο τελείωμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια του Μπόρχες ήρθε στη Γενεύη, όπου ο Χόρχε σπούδασε και έμαθε γαλλικά και γερμανικά, και αργότερα ξαναγύρισαν στο Μπουένος Άιρες. Η πρώτη του εκδοτική εμφάνιση ήταν το 1923 με τα ποιήματα «Πυρετός στο Μπουένος Άιρες». Το 1935 εκδόθηκε η «Παγκόσμια Ιστορία της Ατιμίας». Δούλευε σε μια βιβλιοθήκη του Μπουένος Άιρες για εννιά χρόνια. Με την άνοδο του Χουάν Περόν στην εξουσία, το 1946, ο Μπόρχες έχασε τη θέση του στη βιβλιοθήκη και μετατέθηκε σε μια ταπεινωτική θέση επιθεωρητή, αλλά επιβίωνε με τη βοήθεια των φίλων του κάνοντας διαλέξεις, διορθώσεις και γράφοντας. Το 1955, με πρωτοβουλία της Βικτόρια Οκάμπο, η νέα αντιπερονική στρατιωτική κυβέρνηση τον διόρισε επικεφαλής της Εθνικής Βιβλιοθήκη. Όμως ο Μπόρχες είχε υποστεί πια ολική τύφλωση. Το 1961 μαζί με τον Σάμιουελ Μπέκετ μοιράστηκαν το Formentor Prize, βραβείο της Διεθνούς Συνάντησης Εκδοτών. Πριν από αυτό ο Μπόρχες ήταν ελάχιστα γνωστός στην πατρίδα του. Μετά τον θάνατό του, ο κόσμος των μυθοπλασιών του συγκρινόταν με εκείνο του Φραντς Κάφκα για του οποίου τη Μεταμόρφωση έγραψε τον πρόλογο στην ισπανική έκδοση.

Είναι δικαίωμα, λέει η κυρία Νικολάου, των κρατουμένων, επιτρέπεται η συνδρομητική τηλεόραση και η ειδική διατροφή, αρκεί να πληρώνουν οι κρατούμενοι. Όπως επιτρέπεται ένα ψυγείο μέσα στο κελί, ένα ραδιόφωνο, σύνεργα για παρασκευή φαγητού, καθαριστικά, σαπούνια. Το σωφρονιστικό μας σύστημα είναι φιλελεύθερο, ανεκτικό, ανθρώπινο... Στους έχοντες.... Γιατί υπάρχουν και αυτοί που δεν έχουν και είναι η συντριπτική πλειοψηφία στη χώρα των κλουβιών. Ή δεν είναι έτσι κυρία Νικολάου; Ας πάμε μια βόλτα στις φυλακές νέων στο Βόλο ή σε Αυλώνα και να αναζητήσουμε την περιβόητη ισοτιμία, που μεριμνά η κ. Νικολάου στο μηδενικό ποσό, που έχουν στο λογαριασμό τους οι νεαροί κρατούμενοι. Ας πάμε μέχρι την Θήβα στις γυναικείες φυλακές. Ας επισκεφθούμε την Ε' πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού, αναζητώντας μια χλωρίνη. Ας βρεθούμε στις φυλακές Χαλκίδας με τα εκατομμύρια των κοριών, που δίνουν μάχη μέχρι εσχάτων με τις κατσαρίδες. Ας πάμε σε μια φυλακή, τυχαία, χωρίς προγραμματισμό, μια ματιά μόνο φτάνει για να σκύψουμε το κεφάλι από ντροπή. Αλλά η κυρία Νικολάου, δεν ντρέπεται. Πανηγυρίζει και αναφέρεται στο γράμμα του νόμου και όχι στην ουσία του. Όχι κυρία Νικολάου, μέριμνα για την ισοτιμία των κρατουμένων σημαίνει ότι η Πολιτεία φροντίζει τα δικαιώματα να τα απολαμβάνουν όλες και όλοι. Και όχι μόνο οι έχοντες.... Ο κ. Φθουρθιώτης δικαιούται και ειδική διατροφή και συνδρομητική τηλεόραση και χλωρίνη και σαπούνι και οδοντόκρεμα και πολλά πολλά άλλα. Αλλά τα ίδια δικαιούται και ο Αχμέτ, και ο Γιώργος και η Ελένη και ο Ρόμπερτ και ο Χασάν. Τα δικαιούνται όλες και όλοι, που βιώνουν τον εγκλεισμό στη χώρα των κλουβιών. Ή δεν είναι έτσι κυρία Νικολάου;

Ο κ. Α. Ξανθός τόνισε ότι είναι επείγουσα ανάγκη και σημαντική προτεραιότητα Δημόσιας Υγείας, η πλήρης αποκατάσταση της τακτικής λειτουργίας όλων των δημόσιων δομών υγείας (νοσοκομείων-Κέντρων Υγείας-ΤΟΜΥ-ΠΙ-ΚΨΥ). Ταυτόχρονα απαιτείται καλή επιδημιολογική επιτήρηση στην κοινότητα, αξιόπιστο testing και συνεχής ενδυνάμωση του ΕΣΥ, ειδικά στις τουριστικές περιοχές. Και, πάνω απ’ όλα, χρειάζεται μια γενναία και μόνιμου χαρακτήρα επένδυση στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας και στο ανθρώπινο δυναμικό του, αναβαθμίζοντας τις συνθήκες εργασίας και αμοιβής του προσωπικού και βελτιώνοντας ταυτόχρονα τις συνθήκες νοσηλείας των πολιτών. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει μια σοβαρή «παρακαταθήκη» από την πανδημία, που θα ενισχύσει το ηθικό του προσωπικού, θα «θωρακίσει» το ΕΣΥ σε βάθος χρόνου και θα εγγυηθεί την ισότητα και την ποιότητα στη φροντίδα υγείας.

Τα κινήματα της δεκαετίας του '60, κινήματα που, για την Ιταλία, εκτός από τα πανεπιστήμια, εκδηλώθηκαν σε πολύ σημαντικό βαθμό και στα εργοστάσια, πέρα από τον καπιταλισμό αμφισβήτησαν και την ορθοδοξία, την πειθαρχία και τον συντηρητισμό των παραδοσιακών κομμουνιστικών κομμάτων. Το PCI δοκιμάστηκε στις συνθήκες εκείνες, ειδικά στο επίπεδο της βάσης, ενώ υπέστη και μια διάσπαση από τα αριστερά. Την ίδια περίοδο, καταλαβαίνοντας ότι ο μόνος τρόπος να κυβερνήσει ήταν η συνεργασία με την Ιταλική Χριστιανοδημοκρατία, προσανατολίστηκε σε μια πολιτική ευελιξίας και ρεαλισμού, που έμοιαζε πολύ με νερό στο κρασί του: συναίνεσε σε προγράμματα λιτότητας, δήλωσε υπέρ της παραμονής της Ιταλίας στο ΝΑΤΟ, στήριξε κυβερνήσεις στις οποίες δεν συμμετείχε. Ακόμα κι έτσι, η ιδέα της κυβερνητικής συγκατοίκησης των κομμουνιστών με τους χριστιανοδημοκράτες, γνωστή ως ο «ιστορικός συμβιβασμός», προκαλούσε ανατριχίλα στους συντηρητικούς, τους εργοδότες και το ΝΑΤΟ. Η ιδέα αυτή τελείωσε ουσιαστικά με την δολοφονία από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες του Άλντο Μόρο, του μοναδικού από την ηγεσία της Χριστανοδημοκρατίας που ήταν θετικός σε μια τέτοια προοπτική. Όπως και να είχαν τα πράγματα, το PCI δεν σταμάτησε ποτέ να είναι ένα μεγάλο εργαστήριο παραγωγής πολιτικής και αριστερών ιδεών. Η εξαιρετική ικανότητα του Μπερλινγκουέρ να συνθέτει διαφορετικές απόψεις, να κάνει πολιτική και, παράλληλα, να κρατάει το κόμμα σε αριστερές ράγε, έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Όμως το 1984 ο Μπερλινγκουέρ πέθανε ξαφνικά, στα 62 του χρόνια, μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας του για τις ευρωεκλογές. Μέχρι να μπορέσει το PCI να ορθοποδήσει, το πρόλαβαν οι κοσμογονικές εξελίξεις με τις οποίες θα έκλεινε η δεκαετία του '80.