Macro

Θεσπίζεται επιτέλους η απλήρωτη υπερωρία κατόπιν επιθυμίας του εργαζομένου. Είναι τεράστιο φιλεργατικό βήμα αυτό. Μέχρι τώρα η απλήρωτη υπερωρία ήταν κατόπιν επιθυμίας του εργοδότη, του διευθυντή των φυλακών ή του Φαραώ. Τώρα ο εργαζόμενος θα μπορεί να κάνει τζάμπα υπερωρίες μόνο εφόσον το επιθυμεί ο ίδιος. Και ο εργοδότης θα είναι υποχρεωμένος να σου δώσει ρεπό όταν δεν σε χρειάζεται. Κι αυτό είναι τεράστιο βήμα. Όταν θα κάνει τζάμπα υπερωρίες ο άλλος, για παράδειγμα. Γιατί δεν γίνεται να κάνετε τζάμπα υπερωρίες όλοι μαζί. Θα τινάξετε στον αέρα την επιχείρηση. Επίσης, αν σχολάς 9 το βράδυ, απαγορεύεται να σε ξαναφέρουν για δουλειά πριν τις 8 το πρωί. Αυτό είναι τεράστια τομή. Σηματοδοτεί το πέρασμα από τον εργασιακό Μεσαίωνα στον ύστερο εργασιακό Μεσαίωνα. Βέβαια, ο σιδηρόδρομος του Ειρηνικού ακόμα στο Τέξας θα βρισκόταν μ’ αυτές τις ευαισθησίες, αλλά, όπως είπε και ο πρωθυπουργός μας, τα δεδομένα στην εργασία έχουν αλλάξει. Γενικά το ωράριο 8 με 12 το πρωί και μετά 5 με 9 το βράδυ είναι λίγο ζόρικο, αλλά για 578 καθαρά ποιος δεν θα το έκανε; Λες, δουλεύω λίγο σκληρά, αλλά τουλάχιστον εξασφαλίζω το 80% του ενοικίου μου. Και δεν χρειάζεται καν να πάω στο Ντουμπάι ως Σομαλός μετανάστης.

Ο ευρωκομμουνισμός δεν υπάρχει -οι μεταλλάξεις του είναι αξιοθρήνητες- ενώ η σοσιαλδημοκρατία, όπου κυβέρνησε, εφάρμοσε λογικές διαχείρισης και οδηγήθηκε στην απαξίωση. Πλήρωσε πολύ ακριβά τον ταπεινωτικό συμβιβασμό της με το σύστημα και την προσχώρησή της στην οικονομική θεωρία του, τον νεοφιλελευθερισμό. Η κατάληξη του κάποτε μεγαλύτερου σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Ευρώπης, του SPD, είναι η απόδειξη. Κάτι ανάλογο συνέβη και με το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και με το ΠΑΣΟΚ. Στο συνέδριο ενότητας των σοσιαλιστών στο Επινέ το 1971 ο Φρ. Μιτεράν έλεγε ότι «όποιος δεν αποδέχεται τη ρήξη με την καθεστηκυία τάξη, με την καπιταλιστική κοινωνία, δεν μπορεί να είναι μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος». Στη γενέθλια πράξη του ΠΑΣΟΚ το 1974, ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός ήταν ο κεντρικός και αδιαπραγμάτευτος στόχος. Προκύπτουν έτσι τα ερωτήματα: Εχουμε να κάνουμε με προδοσία; Με βάλτωμα των φιλόδοξων εγχειρημάτων λόγω των συνθηκών; Οι συσχετισμοί επέτρεπαν ρήξεις; Σήμερα, γιατί δεν κερδίζουν έδαφος οι αντιλήψεις που πολεμούν το σύστημα; Γιατί η άσχημη κατάσταση που βιώνουν οι υποτελείς τάξεις δεν έχει οδηγήσει σε εξεγέρσεις, αλλά στην αποχή, στην περιφρόνηση της πολιτικής, στη συλλογική μελαγχολία; Γιατί οι αντίπαλοι του καπιταλισμού δεν είναι σε θέση να παρουσιάσουν μια ελπιδοφόρα και γοητευτική προοπτική; Φταίει μόνον η πολυδιάσπασή τους; Γιατί συμπεριφέρονται σαν να έχουν βολευτεί σε περιβάλλον ήττας; Μια απάντηση έχει δώσει ένας φωτισμένος στοχαστής, πολύ καιρό πριν από το θατσερικό ΤΙΝΑ. Σ’ ένα κείμενό του το 1933 ο Τ. Μ. Κέινς έγραφε: «Ο διεθνής και ωστόσο ατομικιστικός καπιταλισμός, στα χέρια του οποίου βρεθήκαμε μετά τον πόλεμο, δεν συνιστά κάποια σπουδαία επιτυχία. Του λείπουν η ευφυΐα, η ομορφιά, η δικαιοσύνη, η αρετή και δεν τηρεί τις υποσχέσεις του. Με λίγα λόγια, αυτός μας δυσαρεστεί και εμείς έχουμε αρχίσει να τον περιφρονούμε. Οταν, όμως, αναρωτιόμαστε με τι να τον αντικαταστήσουμε, αισθανόμαστε τεράστια αμηχανία». Αυτά το 1933 που υπήρχε η Σοβιετική Ενωση, η οποία για πολλούς ήταν το αντίπαλο δέος στον καπιταλισμό και ένα ελκυστικό κοινωνικό μοντέλο για τους εργαζομένους. Η Σοβιετική Ενωση έχει εξαφανιστεί, εξαιτίας της διασύρθηκε το ιδεώδες του σοσιαλισμού και θριαμβεύει η θεωρία ότι η Ιστορία τελείωσε. Τη δική του απάντηση έδωσε ο Χ. Μ. Εντσενσμπέργκερ πολλά χρόνια μετά τον Κέινς: «Η άποψη ότι δεν υπάρχει εναλλακτική δεν είναι επιχείρημα, είναι δήλωση συνθηκολόγησης». Δεν γίνεται όμως να συνθηκολογήσεις με τη φτώχεια, τις ανισότητες, τη ζωώδη απληστία των πλουσίων, την αδικία, τη διαφθορά, την κολοβή δημοκρατία, τον λουστραρισμένο κυνισμό των ελίτ, με το αλαμπές μέλλον που σου ετοιμάζουν.

Από τη Συρία και τη Λιβύη μέχρι τη Γάζα και τον Καύκασο η παρουσία της Τουρκίας προσλαμβάνεται από ΗΠΑ - Ρωσία ως συνιστώσα περιπλοκής και βραχυκυκλώματος της προσπάθειας για περιφερειακή σταθεροποίηση. Τα μέτωπα που ανοίγει ο Ερντογάν δεν περιορίζονται στην ξηρά, αλλά θέτουν θέμα αναγνώρισης της Τουρκίας ως μεγάλης θαλάσσιας δύναμης. Οταν οι ΗΠΑ του Μπάιντεν καλούν την Αγκυρα να συμμαζέψει τις φιλοδοξίες της για κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο, έχουν προφανώς υπόψη ότι η τουρκική πλευρά είναι παρούσα στον Κόλπο και στην Ερυθρά Θάλασσα και με το φαραωνικό έργο της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης προσπαθεί να ελέγξει πλήρως την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα. Οι Ολλανδοί με την Ρεαλπολιτίκ του εμπορικού έθνους που σφραγίζει την ταυτότητά τους κινούμενοι άλλοτε με τους μεγάλους και άλλοτε με τους μικρούς προώθησαν σταθερά και διαχρονικά τα συμφέροντά τους χωρίς να γίνει γεωπολιτική παρενόχληση. Ως επίμονος παρενοχλητής ο Ερντογάν αναδεικνύεται ως ο καλύτερος μετά θάνατον μαθητής του Οζάλ, ο οποίος οραματιζόταν μια «διπλωματία της αναστάτωσης», σύμφωνα με τα δικά του λόγια, που θα δημιουργούσε μια ζώνη επιρροής της Τουρκίας από την Αδριατική μέχρι το Σινικό τείχος! Υπάρχει ένα ιστορικό προηγούμενο γεωπολιτικής παρενόχλησης και εθνικιστικού μικρομεγαλισμού που θα έπρεπε να ανησυχεί τον Ερντογάν. Είναι η Ιταλία στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού το 1918-19, που ζητούσε τις Δαλματικές Ακτές και τη Μικρά Ασία ως αντίτιμο για τη συμμετοχή της στον πόλεμο. Το μόνο που κατόρθωσε ο πρωθυπουργός Ορλάντο ήταν να ενώσει απέναντί του τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλσον και τους πρωθυπουργούς Βρετανίας και Γαλλίας, Λόιντ Τζορτζ και Κλεμανσό, παρά την καχυποψία και τους ανταγωνισμούς που κυριαρχούσαν στις σχέσεις των τριών μεγάλων δυνάμεων.

Η δραστική μείωση του εργατικού κόστους, ο δεύτερος μετά τη δημοσιονομική προσαρμογή στόχος των δύο πρώτων μνημονίων, στον οποίο συνέκλιναν οι δανειστές, οι ελληνικές κυβερνήσεις και οι εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου της χώρας, υπαγόρευσε τη δραστική περικοπή των εργασιακών δικαιωμάτων και την αποκαθήλωση των θεσμών της αγοράς εργασίας. Πρόκειται για βίαιη ταξική σύγκρουση, μεθοδικά ενορχηστρωμένη από τις κυβερνήσεις της εποχής, που εκτός από τη δραματική μείωση των μισθών, οδήγησε σε ελεύθερη πτώση το βαθμό κάλυψης των μισθωτών από συλλογικές συμβάσεις εργασίας από το 80% το 2008 στο 14% το 2017 (ακόμα χαμηλότερο σήμερα), τοποθετώντας την Ελλάδα ανάμεσα στις αναπτυγμένες χώρες και αυτές της Ε.Ε. με τα χαμηλότερα ποσοστά κάλυψης (ΗΠΑ, Βρετανία, Ρωσία, χώρες της Ανατολικής Ευρώπης) που κυμαίνονται μεταξύ 7% και 26%. Τη στιγμή που η πρόταση Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον κατώτατο μισθό προβλέπει ρητά την αύξηση της κάλυψης των μισθωτών από συλλογικές διαπραγματεύσεις και την υποχρεωτική εκπόνηση εθνικών σχεδίων δράσης που θα παρακολουθούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις χώρες όπου το ποσοστό είναι κατώτερο του 70%, φαίνεται ότι η χώρα μας εμμένει θατσερικά και πορεύεται αντίστροφα, κατρακυλώντας στον πάτο της Ε.Ε., σε σφιχτό εναγκαλισμό με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και απομακρυνόμενη από τις χώρες της Δυτικής. Παρομοίως, ανεβάζοντας με το εργασιακό νομοσχέδιο τον επιτρεπόμενο χρόνο εργασίας καθ΄ υπέρβαση του συμβατικού ωραρίου (υπερεργασία συν υπερωρίες) στις 400 ώρες ετησίως, εναρμονίζεται απόλυτα με την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Σλοβακία που έχουν τα υψηλότερα πλαφόν στην Ε.Ε. Η ειρωνεία είναι ότι η σύγκλιση της Ελλάδας με τα πλέον νεοφιλελεύθερα καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης προβάλλεται ως μέγιστη μεταρρύθμιση στο όνομα ενός «εξευρωπαϊσμού-εκσυγχρονισμού», που προϋποθέτει την εξατομίκευση, την κοινωνική υποταγή και πραγματώνεται μέσω του περιορισμού των ελευθεριών και του κρατικού αυταρχισμού. Το εργασιακό νομοσχέδιο βρίσκεται λοιπόν, άθελά του, στο επίκεντρο της διαμάχης σε ΗΠΑ και Ευρώπη για την επίλυση των πολλαπλών κρίσεων μετά το τέλος της πανδημίας μεταξύ των δυνάμεων του νεοφιλελεύθερου αυταρχισμού από τη μία πλευρά, εκείνων της προόδου, της δημοκρατίας και του κοινωνικού μετασχηματισμού από την άλλη.

Ο συμβιβασμός του ΣΥΡΙΖΑ στα 2015, ο οποίος χωρίς να αποτελεί συστατικό μέρος ενός στρατηγικού σχεδιασμού προκάλεσε ρήξη στη συνέχεια της ριζοσπαστικής του πολιτικής, δεν αποτελεί στοιχείο το οποίο να αναιρεί το αναμφισβήτητο γεγονός ότι όταν η αριστερά ακολουθεί μια ριζοσπαστική γραμμή επιβραβεύεται από την κοινωνία, και ιδιαίτερα από το πιο ριζοσπαστικό της τμήμα, τη νεολαία. Είναι φανερό ότι τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, είναι η αριστερά αυτή που υιοθετώντας μια αριστερή ριζοσπαστική πολιτική, μπορεί να αποτελέσει φραγμό σε όλες τις εκδοχές της νεοφιλελεύθερης και «λαϊκής» δεξιάς, στη βάση ενός προγράμματος μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων και ρήξεων· ενός προγράμματος μετάβασης το οποίο στους ιστορικούς στόχους του κινήματος θα ενσωματώνει την οικολογική διάσταση, τα κινήματα των δικαιωμάτων, του αντιρατσισμού, του αντιφασισμού, του φεμινισμού, του φύλου, τα κινήματα της πόλης, της προστασίας του κλίματος κ.λπ. Η συγκρότηση ενός ισχυρού και μαζικού μετώπου πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων είναι σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, αναγκαία. Η αριστερά δεν χρειάζεται να μετατραπεί σε μια άνευρη κεντροαριστερά. Δεν χρειάζεται να μετασχηματιστεί. Δεν χρειάζεται να αλλάξει το πρόσωπο της. Δεν χρειάζεται να πυροβολεί τα πόδια της. Μπορεί όμως να συνεργαστεί, με όρους και προϋποθέσεις, τόσο μεταξύ της –η αριστερά παραμένει πολιτικά διασπασμένη για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής της διαδρομής– όσο και με άλλες πολιτικές δυνάμεις, καθώς και με τα ζωντανά κινήματα. Σε ποιες δυνάμεις πρέπει, λοιπόν, να απευθυνθεί για συνεργασία και κοινή δράση η αριστερά τόσο η ευρωπαϊκή όσο και ελληνική; Στα σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, σε αυτά βέβαια που είναι διατεθειμένα να γυρίσουν στο δικό τους παρελθόν. Με τμήματα της σοσιαλδημοκρατίας εκεί που οι ηγετικές της ομάδες της εμμένουν στους «μεγάλους συνασπισμούς». Με τα κόμματα της πολιτικής οικολογίας, τα οποία αμφισβητούν τον κυβερνητισμό με τα κατεστημένα αστικά κόμματα. Με τμήματα των πράσινων κομμάτων, εκεί που η ηγεσία τους οδηγείται σε κυβερνήσεις συνασπισμού κατά το γερμανικό πρότυπο. Και βέβαια με τις οργανώσεις της ριζοσπαστικής αριστεράς. Ο ΣΥΡΙΖΑ, για παράδειγμα, έχει επ’ αυτού μια μεγάλη εμπειρία, από την περίοδο του φόρουμ διαλόγου, μέχρι και από την ίδια τη συγκρότηση του. Τέλος, με τα ποικιλόμορφα αγωνιστικά κινήματα. Πώς, όμως, μια αριστερή κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει σε εθνικό επίπεδο τις αφόρητες πιέσεις, τις απειλές και τους ωμούς εκβιασμούς των πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων που κυριαρχούν τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη; Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει πικρή εμπειρία. Οι κυρίαρχες δυνάμεις γνωρίζουν ότι με τις απειλές και τους εκβιασμούς, οικονομικούς και πολιτικούς, αποδυναμώνουν τις αριστερές κυβερνήσεις. Κάθε αποτυχία της αριστερής διακυβέρνησης ενισχύει τελικά όχι μόνο τη δεξιά, αλλά και την ακροδεξιά. Η επιστροφή της ΝΔ στη διακυβέρνηση της χώρας και η μεγάλη νίκη της δεξιάς στις περιφερειακές εκλογές στην Μαδρίτη φανερώνουν την αποτελεσματικότητα αυτής της τακτικής. Η αμφισβήτηση της σημερινής δομής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των πολιτικών της υπάρχει τόσο από την πλευρά της ακροδεξιάς όσο και της αριστεράς. Η άκρα δεξιά προτείνει σε εθνικό επίπεδο την αποχώρηση ή στην καλύτερη περίπτωση την αποδυνάμωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ενίσχυση του εθνικού κράτους. Το σχέδιο αυτό έχει μεγάλη δόση ρεαλισμού, με την έννοια ότι προσφέρει διέξοδο σε όσους είναι απογοητευμένοι και δεν βλέπουν το μέλλον τους στη σημερινή ενωμένη Ευρώπη. Οι εκλογές που οδήγησαν στο Brexit το αποδεικνύουν. (...) Σύμφωνα με τον Χ. Μπίρμπαουμ «Είναι ζωτικής σημασίας να σχεδιάσουμε το δρόμο για ισχυρές μελλοντικές δράσεις, και να συνεχίσουμε να συζητούμε τρόπους για να ασκήσουμε πίεση στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα». Οι πιέσεις στα θεσμικά όργανα έχουν αποδειχθεί, όπως κάλλιστα μπορούν να μας διαβεβαιώσουν πολλά κυβερνητικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, κατά κανόνα ατελέσφορες. Σε τι συνίστανται όμως οι ισχυρές δράσεις; Ποιες ισχυρές δράσεις πρέπει να ακολουθήσει μια αριστερή κυβέρνηση σε εθνικό επίπεδο για να μην υποχωρήσει στις αναμενόμενες πιέσεις, για να εφαρμόσει εν τέλει το πρόγραμμα της;  Από δω πρέπει να αρχίσει, ή μάλλον να συνεχιστεί, η συζήτηση και ο διάλογος για το αν έχει μέλλον η σημερινή ενωμένη Ευρώπη, για το ποια Ευρώπη θέλουμε, για το αν υπάρχουν δυνατότητες για αλλαγές, οικονομικές, πολιτικές και θεσμικές, σε ευρωπαϊκό επίπεδο κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση, ο προβληματισμός για το μέλλον, για τα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής της ελληνικής και ευρωπαϊκής αριστεράς, βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Η συζήτηση, εκ των πραγμάτων, θα ανοίξει και πάλι.

Το καίριας σημασίας θέμα όμως είναι οι σχέσεις Ελλάδας–Τουρκίας όπως εμπλέκονται με το επικίνδυνο και σύνθετο περιβάλλον που θεσμοθετούν οι σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας, ΕΕ – Τουρκίας, ΕΕ – ΗΠΑ. Όπως φάνηκε από την επίσκεψη Τσαβούσογλου, ιδίως από τη συνέντευξή του στο Βήμα, η Τουρκία έχει αποφασίσει να κρατήσει χαμηλά την ελληνοτουρκική διένεξη, γιατί εκτιμά ότι τη διευκολύνει για το κύριο –που καθορίζεται βέβαια και από πολλά άλλα– που είναι η εξομάλυνση των σχέσεών της με ΕΕ και ΗΠΑ. Και αυτό δεν θα τελειώσει σε αυτές τις συνόδους ή με τα ραντεβού του Ερντογάν με τον Μπάιντεν ή τον Κ. Μητσοτάκη. Για την Ελλάδα, το ζήτημα δεν σταματά εκεί. Μπορεί να βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο να γίνει χαρτί στο παιχνίδι που παίζουν οι ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας. Διαβάζει κανείς, ιδίως σε αναλύσεις όσων δεν έχουν διδαχθεί τη βλάβη που έχουν υποστεί οι εξωτερικές σχέσεις της χώρας λόγω εμμονών, υπερβολών ακόμη και μαξιμαλισμών, ότι ήλθε η ευκαιρία για την Ελλάδα να εκμεταλλευτεί το κενό που θα αφήσει – κάποιοι μάλιστα το εύχονται – η Τουρκία και αυτό τον ρόλο θα αναλάβει, για τη Δύση, η Ελλάδα! Ας ελπίσουμε ότι οι σχέσεις ΗΠΑ, ιδίως, και ΕΕ με την Τουρκία δεν θα φθάσουν σ’ αυτό το άκρο και η Ελλάδα, όπως μου έλεγε έμπειρη συνάδελφος, δεν θα βρεθεί στο δίλημμα. Όποιος δεν έχει ανησυχήσει για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αν συμβεί αυτό, ας διαβάσει την πρόταση Μενέντεζ – Ρούμπιο που προβλέπει τη στενότερη συνεργασία Ελλάδας – ΗΠΑ. Να πάρει, λένε, η Ελλάδα τα F 35 που είχαν κατασκευασθεί για την Τουρκία.

Το εμβόλιο σώζει. Όπως όλα τα εμβόλια. Το καλύτερο για τον καθένα μας είναι να μη μείνει κανείς ανεμβολίαστος. Αν έχει νόημα να κρίνουμε και να επικρίνουμε την κυβερνητική τακτική, είναι γιατί δεν πρόκειται να επιταχύνει την επίτευξη του κοινά παραδεκτού στόχου της ανοσίας της κοινότητας γρηγορότερα, μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα, αλλά και γιατί αφήνει ένα ισχυρό αντιδημοκρατικό αυταρχικό αποτύπωμα στην κοινωνία, επικίνδυνο όπως και οι συνέπειες της πανδημίας. Εμβολιάζει την κοινωνία και τη δημόσια ζωή με μια φοβική νεοδεξιά, νεοσυντηρητική αυταρχική αντίληψη. Αντί, λοιπόν, να δει και να παραδεχτεί ότι για την άρση των επιφυλάξεων για τον εμβολιασμό δεν έχει κάνει το παραμικρό, δεν έχει σχεδιάσει μια ειδική, στοχευμένη καμπάνια, δεν έχει αξιοποιήσει τους γιατρούς τής πρωτοβάθμιας φροντίδας, τους οικογενειακούς γιατρούς που εμπιστεύεται ο κόσμος γενικά για την υγεία του και όχι μόνο για τα εμβόλια, αντί να προμηθέψει τις ευάλωτες στον αρνητισμό ομάδες τού πληθυσμού με τα αποτελεσματικά αντίδοτα της ενημέρωσης και της αποβολής του φόβου από τα υπαρκτά επεισόδια παρενεργειών με τη βοήθεια των επιστημόνων, αφού εργαλειοποίησε πολιτικά το εμβόλιο, προαναγγέλλει τώρα απαράδεκτες διακρίσεις, με τη μορφή προνομίων ή κινήτρων, που εντείνουν τις ανισότητες, και στρέφεται με ιδιαίτερο μένος εναντίον των εργαζομένων που δεν έχουν εμβολιαστεί, προλειαίνοντας το έδαφος για επιβολή κυρώσεων, πραγματικών ποινών στην ουσία, προκειμένου να πετύχουν έναν στόχο, που δεν έκαναν καν τον κόπο να σκεφτούν μήπως επιδιώκεται με άλλο τρόπο. Το κακό είναι ότι βρίσκουν ελάχιστους συμπαραστάτες από το χώρο της νομικής επιστήμης. Κάποιους που σπεύδουν να διατυπώσουν άποψη ευνοϊκή για την κυβερνητική αντίληψη, μιλώντας σαν τυπικοί και ψυχροί ερμηνευτές του γράμματος του νόμου, ενώ θα περίμενε κανείς –μάταια– να μιλήσουν σαν διανοούμενοι, που απευθύνονται σ’ έναν λαό που ζητάει αξίες ζωής και όχι μόνο «πρακτικές» λύσεις.

Με τέσσερα χρόνια καθυστέρηση και χωρίς σχεδιασμό για ανέγερση ή χρήση κατάλληλων αιθουσών για τη δίχρονη προσχολική αγωγή, ο Δήμος Αθηναίων επιφυλάσσει για τους λιλιπούτειους δημότες του την αδιαφορία ως πρώτη γεύση τους από την πολιτεία. Η δίχρονη προσχολική αγωγή, που αποτελεί κατάκτηση για την κοινωνία, προσκρούει στη χρόνια αδράνεια της δημοτικής αρχής που οδηγεί σε πρόχειρες και επικίνδυνες λύσεις, με την τοποθέτηση κοντέινερ σε αδόμητα οικόπεδα και αυλές, τα οποία θα λειτουργήσουν σε συνθήκες «προσωρινής μονιμότητας». Αφαιρούνται αίθουσες που με κόπους χρόνων έχουν διαμορφώσει οι σχολικές μονάδες για τις ανάγκες τους (αίθουσες μουσικής, αίθουσες ένταξης ή τάξεις υποδοχής αλλόγλωσσων παιδιών, προσφύγων ή παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες), κόβονται στη μέση αυλές για να τοποθετήσει αίθουσες νηπιαγωγείων, με ό,τι συνεπάγεται ο συνωστισμός νηπίων με παιδιά άλλων ηλικιακών ταχυτήτων σε κτίρια χωρίς υποδομές νηπιαγωγείου. (...) «Ο Δήμος Αθηναίων οφείλει να έχει σχεδιασμό για ιδιόκτητα σχολεία που θα καλύψει τις ανάγκες σε σχολική στέγη όχι μόνο της δίχρονης προσχολικής αγωγής, αλλά και της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως μάλιστα αυτές έχουν διαμορφωθεί μετά την πανδημία» τονίζει η Ανοιχτή Πόλη και καλεί τη δημοτική αρχή να βρει τρόπο για την ορθή υλοποίηση του προγράμματος δίχρονης προσχολικής αγωγής, με σεβασμό στις ανάγκες και την ασφάλεια της σχολικής κοινότητας, κάτι που «μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από έναν τολμηρό σχεδιασμό που θα δίνει οριστικές λύσεις στο κτιριακό ζήτημα και θα αξιοποιεί χωρίς εκπτώσεις το απόθεμα των διαθέσιμων χώρων». Η δημοτική κίνηση έχει καλέσει επανειλημμένα τη δημοτική αρχή να βρει την πολιτική βούληση και να διεκδικήσει τη στήριξη της πολιτείας, ώστε να αξιοποιήσει δημιουργικά, αλλά και να διευρύνει το διαθέσιμο κτιριακό απόθεμα, επισημαίνοντας και τις ευθύνες της προηγούμενης δημοτικής αρχής που είναι αδιαμφισβήτητες. Επανειλημμένως έχει καλέσει το δήμαρχο Αθηναίων, Κ. Μπακογιάννη, «να αναθεωρήσει αντιπαιδαγωγικούς και αναχρονιστικούς σχεδιασμούς και να προχωρήσει, έστω και την τελευταία ώρα, σε αξιοποίηση κατάλληλων οικοπέδων», καθώς και του κτιριακού δυναμικού που διαθέτει είτε ο Δήμος, είτε η ΚΤΥΠ Α.Ε. και το ελληνικό δημόσιο, προχωρώντας σε απαλλοτριώσεις και αγορές οικοπέδων όπου χρειάζεται». Αντίστοιχο αίτημα διατυπώνει η δημοτική κίνηση και προς την ΚΤΥΠ Α.Ε. που «οφείλει να προχωρήσει σε παραχωρήσεις προς τον Δήμο Αθηναίων των οικοπέδων που δεν συμπεριλαμβάνονται στο παραχωρητήριο του Δήμου και που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για να λυθεί το στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η δίχρονη προσχολική αγωγή, αλλά και ευρύτερα η εκπαίδευση».

Η Human Rights Watch επιχειρεί να θέσει ένα όριο: «Το να επιτρέπεται στις μηχανές να επιλέγουν και να επιτίθενται σε ανθρώπους χωρίς ουσιαστικό ανθρώπινο έλεγχο ξεπερνά μια ηθική γραμμή. Η ρύθμιση με τη μορφή νέων νόμων είναι η μόνη βιώσιμη επιλογή όταν αντιμετωπίζει τις σοβαρές ηθικές, νομικές, επιχειρησιακές και άλλες προκλήσεις που δημιουργούνται από την απομάκρυνση του ανθρώπινου ελέγχου από τη χρήση βίας».