Ευκλείδης Τσακαλώτος

Μόνο το κράτος μπορεί να ενεργοποιήσει διαθέσιμους πόρους για επενδύσεις, που μετά ο ιδιωτικός αλλά και ο κοινωνικός τομέας θα ακολουθήσει. Γιατί μόνο το κράτος μπορεί να λειτουργήσει ως συντονιστής μιας νέας πολιτικής οικονομίας. Να λύσει προβλήματα συντονισμού όπου κάποιος θα επένδυε αν κάποιος άλλος ήταν επίσης διαθέσιμος να επενδύσει αλλά κανείς δεν τους φέρνει μαζί, γιατί μόνο το κράτος μπορεί να εξασφαλίσει επενδύσεις στις υποδομές (και όχι μόνο στους δρόμους και το τσιμέντο γενικότερα) ή στο ανθρώπινο κεφάλαιο ή στο κοινωνικό κεφάλαιο, η απουσία των οποίων καθιστά μη ελκυστικές πολλές άλλες επενδύσεις. Τέλος, το κράτος θα κληθεί ενδεχομένως πάλι να παρέμβει στο τραπεζικό σύστημα, όχι μόνο για να μην τεθεί σε αμφισβήτηση η βιωσιμότητά του, αλλά και να εξασφαλίσει το πλαίσιο παρέμβασής του για να ενισχύσει τις ανάγκες της κοινωνίας και της πραγματικής οικονομίας Και κάπου εδώ ερχόμαστε στο θέμα της διαδικασίας, Γιατί αυτό που λείπει και έλειπε τις τελευταίες δεκαετίες, είναι η σοφή διαχείριση της γνώσης, ο προγραμματισμός και το σχέδιο. Και όταν λέμε το σχέδιο, εννοούμε και τη δίκαιη κατανομή των αναγκαίων για την κοινωνική και παραγωγική ανασυγκρότηση βαρών. Μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις (και όχι μόνο οι τράπεζες) θα έχουν πρόβλημα επιβίωσης και άρα μπαίνει με οξύτατο τρόπο το θέμα με ποιους όρους θα παρασχεθεί η βοήθεια γιατί δεν μπορεί να είναι εσαεί αποδεκτό ιδιωτικά κέρδη σε καλούς καιρούς και κοινωνικοποίηση των ζημιών σε εποχές κρίσης. Το επιτελικό κράτος της Ν.Δ. είναι εμφανώς ανίκανο να αντιμετωπίσει τέτοιες προκλήσεις, πρωτίστως γιατί δεν το αφορά η σοφή διαχείριση της γνώσης. Γνώση δηλαδή και για τη φύση του προβλήματος αλλά και για τον σχεδιασμό και υλοποίηση των λύσεων, που είναι διάσπαρτη στην κοινωνία, σε επιμελητήρια, σε συνδικάτα και κινήματα, στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και αλλού. Είναι ανίκανο να εμπλακεί με την κοινωνία για το κοινωνικό κόστος που θα υπάρχει ενώπιον μιας άλλης μεγάλης οικονομικής κρίσης και να διαβουλευτεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Χρειάζεται ένας άλλος οικονομικός κοινωνικός και πολιτικός συσχετισμός που να βασίζεται στην αξία του δημοσίου, της κοινωνικής αλληλεγγύης και την ικανότητα να σκέφτεται κανείς out of the box. 

Χθες σε συνέντευξη του στο CNN ο κ. Μητσοτάκης μίλησε για ύφεση 10%. Αν ξεκινάνε από 4,7% την Πέμπτη, το κάνουν 7,9% την Κυριακή και την Δευτέρα φτάνουν στο 10%, αγχώνομαι που θα φτάσουν μέχρι το άλλο Σαββατοκύριακο. Όπως υπάρχει διαφοροποίηση στο ύψος της καθαρής δημοσιονομικής παρέμβασης που λέει η ΝΔ Εσωτερικού, η ΝΔ εξωτερικού και η ΝΔ πραγματικού, έτσι υπάρχει ανάλογη διαφοροποίηση και για το ύψος της ύφεσης που λέει. Στην Ελλάδα λέει 4.7%, στην Ευρώπη λέει 7.9% στις ΗΠΑ λέει 10%. Όσο για το πραγματικό ύψος της ύφεσης ο Θεός να βάλει το χέρι του. Όμως η ύφεση δεν είναι απλοί αριθμοί. Είναι άνθρωποι που απολύονται. Νέα παιδιά που βλέπουν το μέλλον τους να καταρρέει. Είναι επιχειρήσεις που κλείνουν. Είναι ζωές που καταστρέφονται. Ζωές ανθρώπων για τους οποίους η κυβέρνηση αδιαφορεί. Και κάτι ακόμα. Την Κυριακή η καθημερινή είχε κύριο άρθρο «όχι στα ζόμπι» αναφερόμενη στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις με χρέη. Χθες ο κ. Σταϊκούρας στην ερώτηση για την μεσαία τάξη δεν απάντησε σε τίποτα. Μάλιστα όταν του είπα ότι τα μέτρα που παίρνει, αυτά που δεν προκαλούν χρέη στους πολίτες και δεν μεταθέτουν υποχρεώσεις, είναι μόλις 6 δις, σώπασε. Όμως ο υφυπουργός κ. Ζαββός ήταν ακόμη πιο αποκαλυπτικός. Μίλησε για ανακατατάξεις. Είπε ότι «η παρεχόμενη ρευστότητα δεν θα κατευθυνθεί ούτε σε επιχειρήσεις – ζόμπι, ούτε σε μπαταχτσήδες, που δεν έχουν να προσφέρουν κάτι στην ανταγωνιστικότητα» Η ΝΔ βλέπει την κρίση ως ευκαιρία διάλυσης της μεσαίας τάξης. Πλέον το λέει ανοιχτά. Το ότι οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης για την ΝΔ θεωρούνται πλέον «ζόμπι» και «μπαταχτσηδες» που πρέπει να εξοντωθούν, δεν το λες και συνέπεια με το προεκλογικό τους αφήγημα.

Ο κ. Σταϊκούρας, αφού απέστειλε κείμενο με τα επιτεύγματα του ΣΥΡΙΖΑ βασανίζει ξανά τα δεδομένα προσπαθώντας να τα κάνει να ομολογήσουν ότι τελικά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν τα έκανε τόσο καλά. Μας λέει μάλιστα ότι «Μεταξύ 2015 και 2018, η Ελλάδα ήταν η χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παρουσίασε τη μικρότερη αύξηση του κατά κεφαλήν πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος». Ξεχνάει μάλλον ότι μεταξύ 2010-2014 η φράση «αύξηση εισοδήματος» ήταν άγνωστη στην Ελλάδα. Με προβληματίζει πολύ η φράση «τα κέρδη που απέφερε η πολιτική αυτή στον τομέα των ανισοτήτων είναι πολύ μικρά σε σχέση με το κόστος που προκάλεσε τόσο στη βραχυχρόνια όσο και την μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη.» Δείχνει ότι για τον κ. Σταϊκούρα η ανάπτυξη έχει ως προϋπόθεση την αύξηση των ανισοτήτων. Ή τουλάχιστον ότι είναι θιασώτης της αντίληψης ότι πρέπει πρώτα να μεγαλώσει η πίτα, και μετά βλέπουμε τι θα γίνει με την κοινωνική δικαιοσύνη. Μόνο που για ένα περίεργο λόγο, για τους θιασώτες αυτής της προσέγγισης τα ζητήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης ποτέ δεν είναι επίκαιρα ανεξάρτητα από το μέγεθος της πίτας.

Το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 2020 που κατέθεσε η κυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ένα ενδιαφέρον κείμενο. Προκύπτουν δε εξαιρετικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα, τόσο για τις προβλέψεις της κυβέρνησης για την οικονομία, όσο και για τις δεκάδες ανακρίβειες που η ΝΔ παραδέχεται ότι έχει πει. Τα βασικότερα είναι η παραδοχή της ότι έχει λάβει μέτρα που δεν ξεπερνούν το 3% του ΑΕΠ αλλά και η παραδοχή ότι οι πολιτικές του ΣΥΡΙΖΑ βελτίωσαν την οικονομία της χώρας αλλά και την ποιότητα ζωής της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών. Ακόμη εντυπωσιακό είναι ότι σε ένα κείμενο που στον πυρήνα του έχει τις προβλέψεις για την οικονομία η τεκμηρίωση των προβλέψεων αυτών είναι κάπως ελλειμματική. Οι -ανεδαφικές- όμως προβλέψεις της κυβέρνησης είναι η βάση στην οποία θα κριθεί. 1.Στο κείμενο αυτό υπάρχει μία πανηγυρική κατάρρευση των όσων έλεγε η ΝΔ για την διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Τόσο καλή παρουσίαση των επιτευγμάτων μας παραδέχομαι ότι εμείς δεν είχαμε κάνει. 2.Οι προβλέψεις της κυβέρνησης για ύφεση 4.7% το 2020 και για ανάκαμψη 5.1% το 2021 είναι ανεδαφικές. Για παράδειγμα, δεν παρουσιάζουν καν ένα δυσμενές σενάριο ούτε βέβαια κάποια νύξη για την ύπαρξη σχεδίου αντιμετώπισής του. Θεωρώ ότι δεν έχουν πάρει τα απαιτούμενα μέτρα για να περιορίσουν την ύφεση -πόσο μάλλον αν υπάρξει ένα δυσμενές σενάριο. Ο δε σχεδιασμός για την ανάκαμψη δεν είναι καθόλου σαφής. Αν μάλιστα παρουσίαζαν το 2019 σε εξάμηνα θα πρόκυπτε ότι η καθοδική πορεία της οικονομίας άρχισε τον Ιούλιο του 2019 πολύ πριν τον ιό. 3.Η κυβέρνηση σημειώνει ότι "Το συνολικό δημοσιονομικό́ κόστος των μέτρων για το 2020 ανέρχεται σε 9,5 δισ. ευρώ́, από́ τα οποία 1,56 δις ευρώ́ αντιστοιχεί́ σε αναβαλλόμενα έσοδα." Που είναι τα 12 και 14 δις που έλεγαν; Στην καλύτερη περίπτωση τα μέτρα είναι κάτω από 8 δις (9,5-1,5=8) (δηλαδή 4% του ΑΕΠ). Όμως με μια προσεκτική ματιά βλέπει κανείς ότι στα 8 δις έχουν συνυπολογίσει και την επιστρεπτέα προκαταβολή των 2 δις. Που είναι ακριβώς αυτό που λέει η λέξη. Επιστρεπτέα. 4.Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η αναφορά στις ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου προς τους ιδιώτες. Είναι δε τόσο αφαιρετική, που δεν προκύπτει κανένα συμπέρασμα. Αλήθεια, πως πάει η μείωση αυτών; Υπάρχει; Ή τώρα που κυβέρνηση είναι η ΝΔ οι ληξιπρόθεσμες οφειλές δεν είναι τροχοπέδη για την οικονομία; 5.Ακόμη και σε αυτά τα πενιχρά μέτρα, είναι χαρακτηριστικό το πως έχει επιλέξει η κυβέρνηση να διαθέσει τα χρήματα. Για παράδειγμα, τα χρήματα που υπολογίζονται για τους ανθρώπους του πολιτισμού είναι μόλις 10 εκ. και το συνολικό κόστος της άδειας ειδικού σκοπού για τους εργαζόμενους είναι μόλις 15 εκ. 6.Το κείμενο παρουσιάζει ορισμένες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες λεκτικές ακροβασίες. Παρουσιάζει δε και την πολιτική της ΝΔ για την επόμενη μέρα όσο και αν προσπαθεί να την κρύψει. Η επί της ουσίας κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας που η ΝΔ νομοθέτησε αναφέρεται ως «εμπλουτισμός του περιεχομένου τους» ενώ γίνεται αναφορά σε ένα « αποδεκτό χαμηλό επίπεδο υγειονομικού ρίσκου» που θέλει να εξασφαλίσει η κυβέρνηση χωρίς όμως να διευκρινίζεται τι σημαίνει αυτό. 7.Η κυβέρνηση σημειώνει ότι θα αναβάλει την αύξηση του κατώτατου μισθού αρνούμενη να καταλάβει την αναπτυξιακή σημασία των μισθών. Κάτι που φαίνεται ότι είναι μέγιστη προτεραιότητα της αφού έσπευσε να φέρει ήδη ΠΝΠ. Τουλάχιστον για τους χαμηλούς και μεσαίους μισθούς, γιατί στους εξαιρετικά υψηλούς μισθούς στελεχών δε φείδεται χρημάτων.

Επιστήμονες, διανοούμενοι και επαγγελματίες, που, απομακρύνθηκαν από την αριστερά και την κεντροαριστερά, και που συνεχίζουν να έχουν σημαία τους το λαϊκισμό των Συριζαίων. (...) Μια ευνοούμενη γενιά που, όπως και εγώ βέβαια, επωφελήθηκε τα μάλα από τη μεγάλη επέκταση του κράτους, της δημόσιας εκπαίδευσης, και την ανάπτυξη στην περίοδο πριν, και λίγο μετά τον νεοφιλελευθερισμό. (...) Δεν είχαν καμία μέριμνα να περάσουν τα αγαθά που τους προσφέρθηκαν πλουσιοπάροχα στις επόμενες γενιές. Δεν φαίνεται να τους απασχολεί ότι τα νέα παιδιά, τουλάχιστον τα νέα παιδιά των υπολοίπων, αντιμετωπίζουν την προοπτική για χειρότερους μισθούς, χειρότερες θέσεις εργασίας και χειρότερες συντάξεις, από αυτές που οι ίδιοι απολάμβαναν και θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν. Ο κίνδυνος δεν είναι ούτε η λιτότητα ούτε οι ανισότητες, αλλά ο λαϊκισμός των Συριζαίων. Δε ξέρω τι με ενοχλεί περισσότερο - η δυσοσμία της ιδιοτέλειας ή αυτή της υποκρισίας. (...) Ο κ. Μητσοτάκης αρχίζει το διάγγελμά του με το θέμα της αξιοπιστίας και φτάνει στη σημασία του δημοσίου συστήματος υγείας, και βέβαια των ανθρώπων που το υπηρετούν. Μικρή πρόσκρουση όμως, συνέρχεται γρήγορα, και με ευκολία επιστρέφει στο βασικό αφήγημα του νεοφιλελευθερισμού – τη σημασία της αποτελεσματικότητας του κράτους, του ιδιωτικού τομέα, το πως τα αιτήματα του κόσμου είναι «αλόγιστα» και οι παροχές που ζητάει «πρόχειρες». Και τελειώνει ζητώντας «τα μέτρα της επικαιρότητας, να γίνουν πυροδότες διαρκών μεταρρυθμίσεων.» Ποια μέτρα και ποιες μεταρρυθμίσεις άραγε;  (...) Το νεοφιλελεύθερο αφήγημα ήδη χτίζεται. Πρέπει να έχουμε, μας λένε, χαμηλό χρέος και πλεονάσματα σε καλούς καιρούς, ακριβώς για να μπορούμε να δαπανήσουμε όταν χρειάζεται σε μια κρίση (όπως και τώρα). Μεταφράζω: μόλις τελειώσει η υγειονομική κρίση θα πρέπει οι χώρες να κάνουνε την αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή για να χτίσουν ξανά πλεονάσματα και να μειώσουν το χρέος. Με λίγα λόγια άλλη μια περίοδος λιτότητας για να μην ξεχνιόμαστε. Ανάμεσα στα θύματα θα είναι πάλι και η νέα γενιά. Τώρα είναι η στιγμή για πρωτοβουλίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για τη νέα γενιά, να μην γυρίσουμε πίσω. Σε πρώτο χρόνο η μάχη για το ευρωομόλογο έχει τα στοιχεία που χρειάζονται – μια αντιμετώπιση των ανισοτήτων σε υπερεθνικό επίπεδο. (...) Διαβάζω ότι κάποιες χώρες προχωράνε, ή σκέφτονται να προχωρήσουν, στη νομιμοποίηση μεταναστών. Τώρα βλέπετε υπάρχει πρόβλημα στην αγροτική παραγωγή λόγω της κρίσης, χρειάζονται χέρια και άρα τα μεταναστευτικά εργατικά χέρια αποτελούν μια λύση. Οι μετανάστες, όπως και παλαιότερα οι γυναίκες, αποτελούν για τους κατέχοντες τα μέσα παραγωγής το αμορτισέρ του συστήματος, χρήσιμες εφεδρείες, αλλά χωρίς πολλά-πολλά δικαιώματα - γιατί οι έκτακτες ανάγκες κάποτε τελειώνουν. Ο ρατσισμός και ο εθνικισμός πολύ συχνά πέφτουν σε ενδογενείς αντιφάσεις. Δέσμιοι της ρητορικής τους, πολύ συχνά κάνουν ζημιά ακόμα και στα δικά τους τα συμφέροντα. Άλλες φορές αλλάζουν γραμμή με περισσή υποκρισία. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε που θα κατασταλάξει η κυβέρνηση της ΝΔ. (...) Η ΝΔ ανακοίνωσε ότι παίρνει πίσω το πρόγραμμα των voucher. (...) Σκέφτομαι ότι υπάρχουν δύο θετικά συμπεράσματα. Το πρώτο είναι ότι ακόμη και σε συνθήκες μιντιακής μονομέρειας που θυμίζουν ανελεύθερα καθεστώτα, τα social media και τα σοβαρά ρεπορτάζ μπορούν να προκαλέσουν ισχυρές ρωγμές στο αφήγημα της κυβέρνησης. Το δεύτερο είναι ότι η αντιπολίτευσή μας είναι αποτελεσματική. Πήραν πίσω τα voucher, αναγκάστηκαν  να παραδεχτούν χρήση του μαξιλαριού μετά από ερώτησή μας, έδωσαν ένα (αποσπασματικό και κουτσουρεμένο βέβαια) επίδομα στους μακροχρόνια ανέργους μετά από ερωτήσεις προτάσεις και παρεμβάσεις μας.  (...) Η ΝΔ σε συνθήκες πανδημίας, με την βουλή να υπολειτουργεί και τα κοινωνικά κινήματα να μην μπορούν να αντιδράσουν όπως θα αντιδρούσαν κανονικά,  φέρνει προς ψήφιση δυο νομοσχέδια για θέματα που αφενός δεν είναι εξαιρετικά επείγοντα, αφετέρου απαιτούν διευρυμένη συζήτηση.  Η επιλογή της να φέρει ένα νομοσχέδιο «περιβόλι» νεοφιλελεύθερων και αντιδημοκρατικών διατάξεων  για την παιδεία εν κρύπτω, που αυξάνει τους μαθητές ανά τάξη,  επαναφέρει πειθαρχικά μέτρα που ανήκουν σε άλλες εποχές, με ανησυχεί βαθύτατα. Ίδια ανησυχία  για το νομοσχέδιο του κ. Χατζηδάκη, του οποίου την άμεση απόσυρση του ζητούν με ψήφισμά τους περίπου 100 περιβαλλοντικά κινήματα και συλλογικότητες από ολόκληρη τη χώρα.  Δεν τιμά την δημοκρατία μας τα νομοσχέδια για κρίσιμα ζητήματα να έρχονται και να ψηφίζονται με αυτές τις συνθήκες. 

Η ΝΔ παρέδωσε μια χώρα το 2015 που δεν είχε πάρει χρήματα από το Αύγουστο του 2014, είχε σχεδόν μηδενικό πρωτογενές πλεόνασμα, δεν είχε πρόσβαση στις αγορές, και δεν είχε υπολογίσιμα αξιοποιήσιμα ταμειακά διαθέσιμα. Μια χώρα με μη βιώσιμο χρέος, τεράστιες ανάγκες για την αποπληρωμή του χρέους της το επόμενο 6μηνο, ανάγκες που για το σύνολο του 2015 έφταναν τα 21.9 δις. Μια χώρα δηλαδή έτοιμη να χρεοκοπήσει. Και ο κ. Σταικούρας το γνωρίζει αυτό γιατί αυτό ήταν συνειδητή επιλογή της ΝΔ. Αντίθετα εμείς αφήσαμε στα ταμεία του κράτους 31 δις (43 με τον ευρύ ορισμό), ρυθμισμένο χρέος, πρωτογενές πλεόνασμα, πρόσβαση στις αγορές, καμία ανάγκη για νέο πρόγραμμα. Η διαφορά είναι κολοσσιαία. Καλό είναι όταν μιλάμε για τα χρήματα των Ελλήνων πολιτών να δείχνουμε τον ανάλογο σεβασμό στις θυσίες τους. Ειδικά όσοι πήγανε να στήσουν παγίδες ονειρεμένοι αριστερές παρενθέσεις. Τώρα είναι η ώρα να αξιοποιηθεί σωστά η παρακαταθήκη που άφησε ο ΣΥΡΙΖΑ. Μπορεί ο κ. Σταικούρας να το αγνοεί αλλά η έξοδος της χώρας από τα μνημόνια ήταν μια δύσκολη δουλειά. Ας μην χρειαστεί να την επαναλάβουμε.

Το 2010 τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη υποστήριξαν την Ελλάδα με αυτό που αποδείχθηκε να είναι τελικά το πρώτο από τρία προγράμματα διάσωσης. Αυτό το πρόγραμμα υποτίθεται ότι θα έσωζε την Ελλάδα από τη χρεοκοπία. Θα αφήσω κατά μέρος το αν αυτή η διάσωση ήταν επιτυχημένη και αν το Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Προσαρμογής, με το οποίο συνοδεύτηκε, ήταν η σωστή απάντηση για την ελληνική οικονομία και τον ελληνικό λαό. Αυτό που είναι σημαντικό να τονιστεί, και αποκαλύφθηκε εκείνη την περίοδο μέσω διαρροών στην εφημερίδα "Wall Street Journal", ήταν ότι η ελληνική διάσωση ήταν κρίσιμη για να σώσει εκείνες τις τράπεζες που είχαν ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Εδώ έχουμε μια σημαντική διαφοροποίηση. Ενώ οι γερμανικές, ολλανδικές και γαλλικές εμπορικές τράπεζες ήταν πολύ εκτεθειμένες στα ελληνικά ομόλογα, οι ιταλικές και ισπανικές εμπορικές τράπεζες δεν ήταν. Παρ' όλα αυτά, η Ισπανία και η Ιταλία, ούσες μεγάλες οικονομίες, συνεισέφεραν σχεδόν το ίδιο στην ελληνική διάσωση όπως η Γερμανία και η Γαλλία. Και αυτό σημαίνει ότι, στην πραγματικότητα, η Ιταλία και η Ισπανία μετέφεραν πόρους προς τις πιο εύρωστες οικονομίες του Βορρά. Κατά την περίοδο που συμμετείχα στο Eurogroup, η Γερμανία και η Ολλανδία καθυστερούσαν την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης (και ειδικότερα τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων) με το πρόσχημα ότι θα έπρεπε να διασφαλίσουμε πως μειώνουμε τον κίνδυνο πριν αρχίσουμε να τον μοιραζόμαστε - ακόμα μία φορά χρησιμοποιώντας το επιχείρημα ότι δεν θα έπρεπε να αναμένει κανείς οι φορολογούμενοι των βορείων χωρών να βοηθήσουν τις επίφοβες τράπεζες των χωρών του Νότου. Πάντως, το 2010, οι οικονομίες των νότιων ευρωπαϊκών κρατών ήταν εκείνες που έδειξαν πρόθυμες να μοιραστούν τον κίνδυνο προς όφελος των βορειοευρωπαϊκών οικονομιών. Τώρα που η Ιταλία και η Ισπανία χρειάζονται έναν υποτυπώδη επιμερισμό του κινδύνου, οι Βόρειοι αρνούνται, στην πραγματικότητα, να επιστρέψουν τη χάρη. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μεγαλύτερο δείγμα υποκρισίας.

Η χώρα μας έχει μπει στη δίνη του κορονοϊού και τόσο οι ξένοι όσο και οι εγχώριοι αναλυτές αναγνωρίζουν τη σημασία της ύπαρξης του ταμειακού μαξιλαριού για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης και το μετριασμό της επερχόμενης οικονομικής ύφεσης. Σιγά-σιγά σχεδόν όλοι όσοι επέκριναν την πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ για το χτίσιμο ταμειακού μαξιλαριού,  ακόμα και η κυβέρνηση της ΝΔ, αντιλαμβάνονται τις δυνατότητες που προσφέρει, το πλεονέκτημα και τη σχετική ανεξαρτησία που προσδίδει στη χώρα. Μέχρι και ο κ. Στουρνάρας, που επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, είχε ταχθεί ανοιχτά κατά του μαξιλαριού και υπέρ της πιστοληπτικής γραμμής, τάσσεται πλέον κατά της δεύτερης και υπέρ των ευρωομολόγων. (...) Ολόκληρη τη συνέντευξη τύπου και το πλήρες πρόγραμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης η ΕΡΤ κατάφερε να το συμπυκνώσει σε λιγότερο από δύο λεπτά. Όσο καλοπροαίρετος να είναι κανείς και να έχει εμπιστοσύνη στην ικανότητα των δημοσιογράφων να συμπυκνώνουν αντικειμενικά και αμερόληπτα τόσες πληροφορίες, ένα είναι σίγουρο. Δύο λεπτά δεν επαρκούν για ενημέρωση της κοινής γνώμης, για ανάπτυξη των επιχειρημάτων και σε τελική ανάλυση – που είναι και το πιο σημαντικό – στη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα επιτρέψουν την εκκίνηση ενός διαλόγου με βάση επιχειρήματα για να αναδειχθούν οι αντιθέσεις και να μπουν οι βάσεις για συνθέσεις. Η ΕΡΤ δεν ήταν ποτέ έτσι. Άλλωστε ειλικρινής και ελεύθερος διάλογος είναι ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της δημοκρατίας τόσο σε περιόδους κανονικότητας αλλά ακόμη περισσότερο σε περιόδους κρίσης. Γιατί ο διάλογος είναι σημαντικός για την εύρεση καλύτερων λύσεων και έτσι με πλούσιο διάλογο μπορούν να αποτραπούν λάθη που θα κοστίσουν περισσότερο στο κοινωνικό σύνολο. Αν αυτός ο διάλογος δεν γίνεται στην ΕΡΤ, στη δημόσια τηλεόραση δηλαδή, τότε που θα γίνεται; (...) Με απασχολεί κάτι όχι μόνο με την επιτροπή Τσιόδρα, αλλά με όλες τις παρόμοιες επιτροπές παγκοσμίως. Όπως πιστεύω ότι η οικονομία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήσουμε στους οικονομολόγους, νομίζω ότι η υγεία γενικότερα, και αυτή η υγειονομική κρίση ιδιαίτερα, δεν είναι μόνο θέμα επιδημιολόγων ή λοιμωξιολόγων. Λέγεται, για παράδειγμα, ότι ο ιός επηρεάζει πιο πολύ τους άντρες από τις γυναίκες. Μόνο που στη βόρεια Ιταλία επηρεάζει πολύ τις γυναίκες, ακριβώς επειδή υπεραντιπροσωπεύονται στον τομέα της υγείας, και γενικότερα στη φροντίδα. Επιπλέον, εκτός των τομέων αυτών, η μεγαλύτερη ανοχή των γυναικών στον ιό, μπορεί να εξηγείται από πολιτισμικούς παράγοντες για παράδειγμα συνήθειες προσωπικής υγιεινής ή κοινωνικής συναναστροφής. Μου φαίνεται προφανές ότι η φτώχεια ή η έλλειψη στέγασης, αλλά και άλλα κοινωνικά φαινόμενα, μπορεί να επηρεάζουν σημαντικά την εξάπλωση της επιδημίας. Με αυτή την έννοια η ερμηνεία των στατιστικών στοιχείων γενικότερα χρειάζεται και μια κοινωνική και πολιτιστική ματιά γιατί, αλλιώς θα βγαίνουν λάθος συμπεράσματα. Με λίγα λόγια ανησυχώ για την επικράτηση μιας τεχνοκρατικής βιοπολιτικής αντίληψης στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Πολλοί επιστήμονες, για παράδειγμα κοινωνιολόγοι και κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, και όχι μόνο από την υγεία και βιολογία, θα έπρεπε να συμμετέχουν σε αυτές τις επιτροπές. Όχι μόνο για την κατανόηση της κρίσης, αλλά και για την καλύτερη αντιμετώπισή της. (...) Στην Ιταλία έχει αρχίσει η συζήτηση για την απίστευτη τραγωδία που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι εκεί. Τις τελευταίες ημέρες έχει γίνει viral μια ανάρτηση που καταγράφει τις αντιδράσεις των επιχειρηματιών, ιδιαίτερα στη Λομβαρδία, αφότου ξέσπασε η υγειονομική κρίση. Η Confindustria, κάτι σαν το ΣΕΒ δηλαδή, και της Λομβαρδίας και του Μπέργκαμο, της πιο επιβαρυμένης περιοχής και της πιο επιβαρυμένης πόλης της περιοχής, κάνανε το Μάρτιο, μετά δηλαδή που ήταν ξεκάθαρο που πήγαινε το πράγμα, συνεχείς παρεμβάσεις, ακόμα και βίντεο, που εξηγήσουν ότι όλα πάνε καλά, είναι υπό έλεγχο, ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να σταματήσει η παραγωγή, και πολύ σύντομα θα επιστρέψει η κανονικότητα. Οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες αντέδρασαν, όπως ήταν λογικό, με δικές τους κινητοποιήσεις και παρεμβάσεις στα σόσιαλ μίντια, κάτι που εννοείται απέκρυψαν τα κυρίαρχα ΜΜΕ (πράγμα που μας συγκλονίζει όλους), διεκδικώντας τα αυτονόητα: συμμετοχή στην πολιτική απομόνωσης ή τουλάχιστον μέτρα προστασίας στους χώρους δουλειάς. Σε πολλές περιπτώσεις αντιμετωπίστηκαν με απειλές – όποιος δεν έρθει στη δουλειά, δε θα επιστρέψει ποτέ! Όταν εμείς οι αριστεροί και αριστερές καταγγέλλουμε τον καπιταλισμό, ότι βάζει τα κέρδη πάνω από τους ανθρώπους, κάτι ξέρουμε. (...) To Eurogroup κατέληξε σε συμφωνία. Είναι άλλη μία απόφαση που δεν έδωσε λύση στα προβλήματα, και είχε σίγουρα για άλλη μια φορά την ασάφεια που επιτρέπει σε κάθε πλευρά να την παρουσιάζει σαν νίκη ενώ δεν πήρε αυτό που πραγματικά ήθελε. Έτσι η Ολλανδία μπορεί να λέει ότι το ευρωομόλογο έφυγε από το τραπέζι και ταυτόχρονα η Ιταλία να λέει ότι το ευρωομόλογο είναι ακόμη στο τραπέζι. Οι ηγέτες της Ευρωζώνης και το Eurogroup (...) πέταξαν την μπάλα στην εξέδρα. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι σε αυτή τη μάχη δεν κέρδισαν η Γερμανία και η Ολλανδία.

Το μάτι μου πέφτει στην Εστία. Έχει φωτογραφία του Κ. Μητσοτάκη και τίτλο «Θα νικήσουμε στον πόλεμο με σημαία το κοινωνικό κράτος». Τελικά η κρίση έχει φέρει τα πάνω κάτω και η Δεξιά γίνεται υπέρμαχος του κοινωνικού κράτους. Στα επόμενα περίεργα φαινόμενα περιμένω εναγωνίως πρωτοσέλιδο του Φιλελεύθερου «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε» ή - όταν ο ήλιος ανατείλει από την δύση - η ΑΥΓΗ να βγει με πρωτοσέλιδο «Μοναδική απάντηση η αυτορρύθμιση της αγοράς».  Μια από τις πιο μίζερες φράσεις, που συνήθως έχει την τιμητική της τις πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου, είναι «άντε, να πιάσουν οι πρώτες βροχές, καιρός να συμμαζευτούμε». Από μικρό παιδί είχα την  απορία - γιατί τόσο καημό για συμμάζεμα; Τώρα οι καλβινιστές παίρνουν την εκδίκησή τους, με ένα συμμάζεμα χωρίς, ακόμα, ημερομηνία λήξης. Τουλάχιστον, στην τραγωδία που αντιμετωπίζουμε, έχουμε χρόνο για αναστοχασμό, να επανεξετάσουμε τα πράγματα που αξιολογούμε θετικά, που έχουν πραγματικά σημασία. Λίγοι και λίγες θα είναι αυτοί, που δεν θα έχουν επανεξετάσει το ρόλο της υγείας στην ευδαιμονία μας, ως προϋπόθεση για ότι άλλο αξιολογούμε θετικά. Απελπιστική η έλλειψη συμφωνίας για το ευρωομόλογο. ο θυμός δεν κρύβεται. Στον κυρίαρχο λόγο ακούμε πολλά για τους λαϊκιστές τύπου Σαλβίνι και Όρμπαν. Ας το ξεκαθαρίσουμε, χωρίς τον Rutte, και το συνάφι του, δεν θα υπήρχε ούτε Σαλβίνι ούτε Όρμπαν. Η Ιταλία της χαμηλής ανάπτυξης, του μεγάλου χρέους, και των τεράστιων αναγκών μπροστά στην κρίση θα έχει τεράστιο πρόβλημα στο άμεσο μέλλον στη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων της. Χωρίς το ευρωομόλογο, δύσκολα θα τα βγάλει πέρα, και η κρίση στην Ιταλία θα μετατραπεί σε υπαρξιακό πρόβλημα για την ίδια την ευρωζώνη και ίσως και την Ευρώπη. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ξέρουμε ποιοι είναι οι νέοι Daladier, οι νέοι Chamberlain, οι πολιτικοί που τη δεκαετία του τριάντα, αντί να αντισταθούν στην άνοδο του Χίτλερ, προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τον κίνδυνο με καταστροφικές συνέπειες. Σε αυτή την κρίση τα κοινωνικά ερωτήματα έρχονται στην επιφάνεια μαζί με τα πιο επιστημονικά, που απασχολούν είτε τους επιδημιολόγους είτε τους οικονομολόγους. Διαβάζω το άρθρο του Κώστα Γαβρόγλου από την Εποχή για την παιδεία, που επισημαίνει ότι πρέπει να σκεφτόμαστε πολύ πιο βαθιά από αν θα χαθεί η χρονιά στο σχολείο ή το εξάμηνο στα πανεπιστήμια. Πως θα αντιμετωπίσουν τα παιδιά την απομόνωση, πως εκλαμβάνουν τις νέες μορφές επικοινωνίας, τι υποστήριξη χρειάζονται; Κρίσιμα ερωτήματα και γενικότερα. Γιατί, όπως αναλύουν οι ανθρωπολόγοι, η κοινωνία δουλεύει με δομές, που καθορίζουν πως συναστραφομαστε, πως κατανοούμε τον εαυτό μας και τους άλλους, τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται. Όλα αυτά έχουν ανατραπεί με βίαιο τρόπο και όσο περισσότερο κρατάνε τα μέτρα απομόνωσης, τόσο περισσότερο θα έχουμε σημαντικές αλλαγές στις δομές. Εμάς τους αριστερούς και αριστερές μας ενδιαφέρει πολύ το θέμα των ανισοτήτων. Ξέρουμε ότι μια ανισότητα σε ένα τομέα εύκολα μετατρέπεται σε ανισότητα σε κάποιον άλλο τομέα. Η ανισότητα, στην αγορά εργασίας, για παράδειγμα, εύκολα μετατρέπεται σε ανισότητα υγειονομικής φύσεως. Δύσκολα να πιστέψει κανείς ότι οι ελίτ εννοούν το ευχολόγιο, ότι πρέπει να μοιραστούν τα βάρη αυτής της κρίσης με δίκαιο τρόπο. Στην Αριστερά θα πέσει πάλι ο κλήρος να σηκώσει το θέμα, και εντός των χωρών και μεταξύ των χωρών.  Κατά πάσα πιθανότητα δε, στην αριστερά θα πέσει και ο κλήρος να μας βγάλει και από αυτή τη κρίση. Για άλλη μια φορά.

Η έκδοση ευρωομολόγου είναι μια πάγια θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Στο σημερινό Eurogroup θα τεθεί στο τραπέζι το αίτημα έκδοσης ενός τέτοιου ομολόγου του λεγόμενου Covid bond. Η ευρωομάδα της Αριστεράς, μέσω του Αντιπροέδρου του ευρωπαικού κοινοβουλίου Δ. Παπαδημούλη, έχει μάλιστα καταθέσει ήδη σχετική ερώτηση στην commission. Το αίτημα αυτό στηρίζεται απο την Ιταλία και την Γαλλία και η ευρωπαική επιτροπή το εξετάζει ήδη ως πρόταση. Ποιά η θέση της Ελληνικής Κυβέρνησης; Θα λάβει θέση ή για άλλη μια φορά θα παραμείνει θεατής της συνεδρίασης; Καλούμε τον κ. Σταικούρα να θέσει σήμερα αυτό το ζήτημα μετ' επιτάσεως. Και σε αυτό το αίτημα θα έχει την στήριξή μας. Παράλληλα τον καλούμε να στηρίξει κάθε θέση για πιο επεκτατικά μέτρα όπως το αίτημα των υπολοίπων χωρών του νότου ο ESM να παράσχει δανεισμό χωρίς όρους και μνημόνια, παρότι αυτό το εργαλείο φοβάμαι ότι θα αποδειχθεί ανεπαρκές. Η Ευρώπη πρέπει να λάβει άμεσα πιο επιθετικά μέτρα. Οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες, οι επιχειρήσεις, χρειάζονται "ζεστό χρήμα" ώστε να μην υπάρξει μια νέα κρίση χρέους όταν εξέλθουμε της υγειονομικής κρίσης. Η Ελλάδα οφείλει να δώσει μάχη προς αυτή τη κατεύθυνση. Ελπίζω να μην θεωρηθεί και αυτή η θέση μαξιμαλιστική και λαικίστικη.