Ευκλείδης Τσακαλώτος

Δυσκολεύομαι να σκεφτώ ότι κάποιος ορθόδοξος μητροπολίτης θα μπορούσε να παραιτηθεί από τη θέση του και να ασχοληθεί με μια ακαδημαϊκή καριέρα, γράφοντας συγχρόνως για τις Αναγνώσεις της Αυγής. Πιο σημαντικό όμως είναι ότι το ακόλουθο απόσπασμα του Rowan Williams μου φαίνεται ότι θα μπορούσε να γραφτεί από ένα Έλληνα διανοούμενο της Αριστεράς για τη δίκη μας περίπτωση: «Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το θέατρο είναι ζωτικής σημασίας. Και είναι εντελώς άστοχο το να αντιμετωπίζει κανείς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα θέατρα λόγω των περιοριστικών μέτρων (lockdown) ως τις δυσχέρειες του “κλάδου ψυχαγωγίας”. Μια ζωντανή και δραστήρια θεατρική κουλτούρα είναι απαραίτητη πτυχή της εκπαίδευσης όλων μας και της ενίσχυσης της πολιτικής μας αντίληψης. Μας βοηθάει να απολαύσουμε ένα θέαμα αλλά και να κρατήσουμε τα μάτια μας ανοιχτά για ότι είναι κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, να ακούσουμε τα σιωπηλά μηνύματα, τις ψευδαισθήσεις, τις συνδέσεις αλλά και τις αντηχήσεις της γλώσσας που μοιραζόμαστε. Έτσι θα μπορούμε να μην εφησυχάζουμε όταν ερχόμαστε σε επαφή με δημόσιο λόγο και συμπεριφορές που απλά αποσκοπούν στα χειροκροτήματα μας.» (Rowan Williams, The politics of play, New Statesman 18-24 September 2020,) (...) Στο οικονομικό πεδίο, στην μάχη απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό κάποιες απόψεις τις αριστεράς έχουν αρχίσει να γίνονται ηγεμονικές. Ο τρόπος λοιπόν να διευρύνουμε το ακροατήριο μας, να προσεγγίσουμε κόσμο και από το κέντρο δεν είναι να εκφράσουμε αυτά που κάποτε αποτελούσαν κοινά παραδεκτές κεντρώες λύσεις όπως μας καλούν συνεχώς οι συστημικές φωνές. Άλλωστε οι λύσεις αυτές αποδεδειγμένα δεν δουλέψαν και για αυτό απογοήτευσαν τον κόσμο. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να πείσουμε τον κόσμο για την ρεαλιστικότητα του ριζοσπαστισμού μας και για τις ιδέες μας. Θα μπορούσα σχετικά να γράψω ότι: «Η αγορά, από μόνη της, δεν μπορεί να επιλύσει κάθε πρόβλημα, όσο κι αν μας ζητηθεί να πιστέψουμε αυτό το δόγμα της νεοφιλελεύθερης πίστης. (…) Ο νεοφιλελευθερισμός αναπαράγεται απλά καταφεύγοντας στις μαγικές θεωρίες του "spillover" ή του "trickle-down" (…) ως η μόνη λύση στα κοινωνικά προβλήματα. (…) Η λεγόμενη «διάχυση» δεν επιλύει την ανισότητα που δημιουργεί νέες μορφές βίας που απειλούν τον ιστό της κοινωνίας. Είναι επιτακτική ανάγκη να έχουμε μια ενεργητική οικονομική πολιτική με στόχο την “προώθηση μιας οικονομίας που ευνοεί την παραγωγική ποικιλομορφία και τη δημιουργικότητα των επιχειρήσεων” και καθιστά δυνατή τη δημιουργία θέσεων εργασίας και όχι τη μείωση τους. Η οικονομική κερδοσκοπία που στοχεύει ουσιαστικά στο γρήγορο κέρδος συνεχίζει να καταστρέφει. Ή ότι «Το δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία μπορεί να θεωρηθεί μόνο δευτερεύον φυσικό δικαίωμα που απορρέει από την αρχή του καθολικού προορισμού των αγαθών». Αλλά το έγραψε ο Πάπας. (Εγκύκλιος Fratelli tutti του Πάπα Φραγκίσκου, 3 Οκτώβρη 2020) (...) Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Μια κυβέρνηση που έχει προσπαθήσει να μας πείσει ότι η Ναζιστική εγκληματική οργάνωση Χρυσή Αυγή διαδήλωνε μαζί με τον κόσμο στις πλατείες, και ότι αυτό αποτελεί σύνδεσμο με τον ΣΥΡΙΖΑ. Τα γεγονότα είναι τα εξής: Όπως έχει αναδείξει πάρα πολλές φορές ο Δημήτρης Ψαρράς, η Χρυσή Αυγή δεν ήταν ποτέ στις πλατείες. Μάλιστα υπάρχουν πάρα πολλά δημοσιεύματα εκείνης της εποχής στην εφημερίδα τους – υπογεγραμμένα μεταξύ άλλων από τον Μιχαλολιάκο και τον Κασιδιάρη - από εκείνες τις ημέρες που καταγγέλλουν το κίνημα των πλατειών. Εξάλλου αν θέλουμε να βρούμε πορείες που συμμετείχαν οι Χρυσαυγίτες δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Οι φωτογραφίες τους από τα συλλαλητήρια για τη συμφωνία των Πρεσπών, αλλά και από συνάξεις στον Άγιο Παντελεήμονα οπού συμπορευτήκαν μαζί με νυν βουλευτές της ΝΔ βρίσκονται παντού στο διαδίκτυο. (...) Από τη μια, χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ σοβαρά για το πως οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τη ζωή μας, το πως κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας, για το ποιοι διαχειρίζονται αυτές τις δήθεν ουδέτερες τεχνολογίες, και ποιοι τις κατασκευάζουν και με πιο σκοπό. Για παράδειγμα, ποιοι διαμορφώνουν τους αλγόριθμους που σκοπεύουν στο να μας κρατάνε στις πλατφόρμες όσο πιο πολύ ώρα γίνεται για να αυξάνεται η επιρροή της πλατφόρμας συνεχώς και άρα η δυνατότητα κέρδους μέσω διαφήμισης – γιατί, όπως αναλύει το ντοκιμαντέρ, οι πελάτες των πλατφορμών είναι οι διαφημιστές και το προϊόν είμαστε εμείς οι χρήστες (και όπως λέγεται μόνο οι έμποροι ναρκωτικών και οι πλατφόρμες αναφέρονται σε χρήστες). Και βέβαια, πρέπει να διαμορφώσουμε θέσεις για το φαινόμενο. Είναι θέμα μόνο μονοπωλιακής θέσης και ρύθμισης αυτών των εταιριών; Δεν νομίζω. Από την άλλη, το φαινόμενο επηρεάζει τις σχέσεις εντός της Αριστεράς. Βλέπουμε και εδώ ομαδοποιήσεις, «φυλές» που δεν φαίνεται να έχουν κοινές προσλαμβάνουσες και άρα καμιά φορά είναι σαν να μην ζουν στην ίδια πραγματικότητα, κι έτσι δεν είναι εύκολο να κατανοήσει ο ένας τον άλλο, να διαβουλευτούν, να βρίσκουν αμοιβαίου συμβιβασμούς ή τουλάχιστον, αν δεν είναι αυτό δυνατό, να έχουν μια καλύτερη κατανόηση, και άρα σεβασμό, για τις διαφορές.

Αναφορικά με το τι πρέπει να περιμένουμε από εδώ και πέρα, δυστυχώς η Ν.Δ. δεν φαίνεται να έχει τη θέληση ή -ακόμη χειρότερα- την κατανόηση της συγκυρίας για να προβάλει ένα σχέδιο που θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ουσιαστικά και στην πηγή τους. Ετσι λοιπόν, ενώ και πάλι έχει την τεράστια ευνοϊκή συγκυρία των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένη να απομακρυνθεί ούτε από τις νεοφιλελεύθερες αγκυλώσεις της ούτε από τις πελατειακές παραδόσεις της. Από τη μια, βλέπουμε από την έκθεση ενισχυμένης εποπτείας να διατηρεί το σύνολο των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων - που ενισχύουν την απορρύθμιση της οικονομίας, τη μείωση του ρόλου και ουσιαστική αποδυνάμωση του κράτους. Από την άλλη, μιλάει ήδη για επαναφορά της δημοσιονομικής πειθαρχίας (ενώ η πανδημία εντείνεται) και προτάσσει ως λύση το σχέδιο Πισσαρίδη, που είναι μια συνταγή που την ακούμε από την αρχή των μνημονίων και η οποία όπου έχει εφαρμοστεί έχει μάλλον απογοητευτικά αποτελέσματα. Αυτό που είναι χειρότερο είναι ότι στον κορμό της συνταγής Πισσαρίδη είναι η αντίληψη πως το κράτος είναι βαρίδι στην οικονομία και οι φόροι μόνο μέσω της μείωσής τους μπορούν να βοηθήσουν την οικονομία. Λες και η πανδημία δεν ήρθε να αμφισβητήσει ακριβώς αυτή τη θεώρηση της πραγματικότητας. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα προβλήματα (οικονομικά, κοινωνικά, θεσμικά), που υπήρχαν πριν από την κρίση και που εντείνονται κατά τη διάρκειά της. Είναι λοιπόν η πλέον αναρμόδια κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει την τριπλή κρίση. Από την πλευρά μας οφείλουμε να συνεχίσουμε να δίνουμε τη μάχη για να αντιμετωπιστούν τα σημεία που είναι ευάλωτες η οικονομία και η κοινωνία, καθώς και να έχουμε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό σχέδιο για το πού και πώς πρέπει να δοθούν τα χρήματα. Αυτό κάναμε μέχρι τώρα ως Αριστερά και αυτό θα συνεχίσουμε να κάνουμε.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για τα τελευταία τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί, στοχαστές, τραπεζίτες και άλλοι πολλοί υπόσχονται ότι το πρόγραμμα τους – φιλελευθεροποίηση και απορρύθμιση των αγορών, χειραφέτηση της επιχειρηματικότητας, μικρότερο κράτος κλπ – θα οδηγήσει σε ευημερία για όλους, αν και όχι στο ίδιο βαθμό για όλους. Και συνεχώς διαψεύδονται οι προσδοκίες με όρους ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας για τους πολλούς, την ίδια στιγμή που ενισχύεται η θέση των πιο ισχυρών οικονομικών παραγόντων.   Μετά από τόσες διαψεύσεις μπορούμε να μιλάμε για απάτη από τη μεριά των υποστηρικτών του όλου εγχειρήματος; Ίσως. Μπορούμε να μιλάμε για απατεώνες; Πιο δύσκολη ερώτηση.   Παλαιότερα αριστεροί και αριστερές στοχαστές ισχυριζόταν ότι ο βασικός ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας είναι να συμφιλιώσει τα λαϊκά στρώματα με τη μοίρα τους – να ελπίζουν για βελτίωση όχι σε αυτή τη ζωή, αλλά στην άλλη. Με λίγα λόγια η θρησκεία δούλευε λειτουργικά για το σύστημα. Δε αμφιβάλλω ότι υπάρχει και αυτή η πτυχή, αλλά η όλη προσέγγιση χωλαίνει για τον ίδιο λόγο που έχουν πρόβλημα πολλές εξηγήσεις του λειτουργισμού (functionalism). Μια εκκλησία που απαρτιζόταν από κυνικούς κληρικούς που δεν πίστευαν στη θρησκεία τους, και είχαν πλήρη επίγνωση ότι εξυπηρετούν άλλους σκοπούς, δε θα μπορούσε να παίξει το ρόλο υποστήριξης του συστήματος. Για να είναι πειστική η θρησκεία χρειάζεται ανθρώπους – ίσως όχι όλους, αλλά τουλάχιστον μια κρίσιμη μάζα – που είναι ειλικρινείς για το ρόλο που εξυπηρετούν.   Το ίδιο, εικάζω, ισχύει και με τους νεοφιλελεύθερους. Βεβαίως πολλοί θα είναι κυνικοί και ξέρουν ακριβώς τι θα είναι τα αποτελέσματα των πολιτικών τους και πόσο τους ευνοεί τους ίδιους. Αλλά δεν μπορεί αυτό να αποτελεί το όλον. Μια κρίσιμη μάζα  νεοφιλελεύθερων  κοινωνικών  επιστημόνων πραγματικά πιστεύουν στις θεωρίες τους - βέβαια άλλοι είναι πιο κυνικοί ή απλώς πάνε με το ρεύμα για να βολευτούν επαγγελματικά. Το ίδιο ισχύει με τους πολιτικούς.   Με αυτή την έννοια πρέπει να είμαστε εξαιρετικά φειδωλοί όταν  αποκαλούμε τους αντιπάλους μας απατεώνες. Από τη μια μεριά, αυτό το είδος πολιτικής αντιπαράθεσης αποξενώνει μεγάλο μέρος των πολιτών, και ιδιαίτερα τους νέους και τις νέες. Και κάτι χειρότερο: πολλοί ταυτίζουν την πολιτική με αυτό το είδος αντιπαράθεσης και όχι με μια εν δυνάμει δραστηριότητα χειραφέτησης. Από την άλλη, ακριβώς γιατί όλοι οι αντίπαλοι μας δεν είναι, και δε θα μπορούσαν να είναι απατεώνες, αυτή η τακτική υποτιμάει τον αντίπαλο – πάντα επικίνδυνο πράγμα σε όλων των ειδών διαμαχών – και δεν είναι πειστική.   Οι θεσμοί του καπιταλιστικού συστήματος εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων της εκκλησίας και των πολιτικών κόμματων, αποτελούν πολύ σκληρά καρύδια και χρήζουν σοβαρής αντιμετώπισης.

Ο κύριος Σταϊκούρας μας ενημέρωσε ότι τα ταμειακά διαθέσιμα, ενώ βαδίζουμε τον 7ο μήνα της υγειονομικής κρίσης, είναι 37,8 δις. Θυμάμαι ότι η Νέα Δημοκρατία μέχρι και την αρχή του COVID αμφισβητούσε τον ρόλο του μαξιλαριού ως εξασφάλιση της χώρας από ενδεχόμενη κρίση. Αρνούνταν ότι ο ρόλος του είναι να δώσει τη δυνατότητα δαπανών σε έκτακτη ανάγκη, ανεξαρτήτως συνθηκών και χωρίς αύξηση του χρέους. Πλέον η ΝΔ έχει κάνει μια ακόμα... κυβίστηση. Από πολέμιος του μαξιλαριού έχει περάσει στο άλλο άκρο αντιμετωπίζοντας το ως αυτοσκοπό που πρέπει να μείνει ανέγγιχτο. Δεν λέμε η ΝΔ να μην αναπληρώνει μέρος του μαξιλαριού αξιοποιώντας τα πανευρωπαϊκά ευνοϊκό περιβάλλον επιτοκίων. Αλλοίμονο. Tο μαξιλάρι όμως τo χτίζεις σε ήρεμες περιόδους για να το ξοδεύεις σε καιρούς κρίσης για να αποφύγεις ακριβώς το να γίνει εκρηκτικός ο λόγος χρέος/ΑΕΠ. Έτσι πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δεν αξιοποιεί την δυνατότητα να ξοδέψει παραπάνω, να ενισχύσει την οικονομία, τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις. Με αυτό τον τρόπο η ύφεση θα ήταν ηπιότερη, όπως και η πτώση των εσόδων, και το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ δε θα αυξανόταν παραπάνω. Δεν καταλαβαίνω γιατί αρνείται τον μόνο τρόπο να μην χρειαστεί σκληρή λιτότητα στο μέλλον. Τον μόνο τρόπο να μην ξανασυμβεί στη χώρα ότι συνέβη και την προηγούμενη φορά που η ΝΔ εκτόξευσε το χρέος της. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι με ΝΔ ή θα έχουμε μνημόνιο de facto - μνημονικές πολιτικές χωρίς επίσημο μνημόνιο - ή μνημόνιο de jure - με τη βούλα.

Ο Πρωθυπουργός από το βήμα της ΔΕΘ μίλησε για «αυτοπεποίθηση». Όμως για την αυτοπεποίθηση του κόσμου της εργασίας, των ευάλωτων, της μεσαίας τάξης ο κύριος Μητσοτάκης δεν είπε ουσιαστικά τίποτα καινούριο. Ανακοίνωσε 15.000 προσλήψεις στις ένοπλες δυνάμεις αλλά ούτε μια στην παιδεία. Ανακοίνωσε νέες εξοπλιστικές δαπάνες αλλά τίποτα ουσιαστικό για τους εργαζόμενους, τους ανέργους, τις μικρές επιχειρήσεις. Τα περίφημα 12 βήματα είναι δυστυχώς μια από τα ίδια. Δάνεια και αναστολές, χωρίς καμία ουσιαστική ενίσχυση της οικονομίας. Εκτός από τις νεοφιλελεύθερες εμμονές ότι μόνη συνταγή για ανάπτυξη είναι η μείωση των φόρων με έμφαση μάλιστα στους ισχυρούς. Μέτρα αποσπασματικά που αδυνατούν να απαντήσουν στην εκρηκτική ύφεση, τον αποπληθωρισμό, τα χρέη των πολιτών που όλο διευρύνονται, την ανεργία, τις απολύσεις τα λουκέτα. Η κυβέρνηση συνεχίζει να εθελοτυφλεί. Δεν καταλαβαίνει ότι κάθε μέρα που μένει άπραγη η ύφεση βαθαίνει. Ότι όσο εκείνοι αρνούνται να πάρουν αποφάσεις εκατομμύρια άνθρωποι αγωνιούν. Παράλληλα Ο κ. Μητσοτάκης μίλησε για «κατάργηση παρωχημένων ρυθμίσεων» σηματοδοτώντας την κατάργηση κεκτημένων εργασιακών δικαιωμάτων. Γιατί, όπως έχει φανεί, στο μόνο πράγμα που είναι άριστοι είναι στο να μειώνουν τα δικαιώματα των εργαζόμενων. Όμως ένα από τα πιο τρομακτικά πράγματα που ακούσαμε σήμερα είναι η αντικατάσταση του νόμου δημοσίων συμβάσεων και η επανάληψη της πρότασης αλλαγής του ΑΣΕΠ από τον κ. Μητσοτάκη. Γιατί οποίος έχει δει τις πολιτικές που ακολουθεί η ΝΔ γνωρίζει καλά τι σημαίνει αυτό. Λιγότερη διαφάνεια στο δημόσιο χρήμα, λιγότερη διαφάνεια στις προσλήψεις. Με άλλα λόγια το πελατειακό κράτος της δεξιάς ξανά προς την δόξα τραβά. Ο κ. Μητσοτάκης απέδειξε σήμερα ότι ούτε θέλει ούτε μπορεί να κατανοήσει τα προβλήματα του κόσμου, πολλώ δε μάλλον να τα επιλύσει.Όμως ο κόσμος γνωρίζει ότι όταν ακούει για εξοπλιστικά «και καιρους δοξασμένους και πάλι» οι δικές του αγωνίες θα παραμένουν η δουλειά του, το εισόδημα του και το μέλλον του. Και για αυτά ο κ. Μητσοτάκης σήμερα σιώπησε εκκωφαντικά.

Τις τελευταίες μέρες οι υπουργοί του οικονομικού κύκλου επιδεικνύουν μια χαλαρότητα σχετικά με την ύφεση 15,2% το δεύτερο τρίμηνο: «Είναι κοντά στο μ.ο. της Ευρώπης», «Είναι εντός του σχεδιασμού για το σύνολο της ύφεσης του έτους», κλπ Δεν θα ήθελα να τους αγχώσω υπερβολικά ενόψει και του σαββατοκύριακου, αλλά ίσως θα έπρεπε να αγχωθούν για το χθεσινό αρνητικό ρεκόρ αποπληθωρισμού στο -2,3%, όπως αυτό προκύπτει από τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή. Και παρότι είναι γεγονός ότι αυτό είναι ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα, στην Ελλάδα είναι σαφώς εντονότερο. Ο αποπληθωρισμός δημιουργεί έναν «φαύλο κύκλο» υπό-ανάπτυξης και δημοσιονομικών προβλημάτων ειδικά όταν εμφανίζεται σε μια χώρα με υψηλό χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) και μεγάλο ύψος κόκκινων δανείων όπως η Ελλάδα. Και αυτό συμβαίνει γιατί τα χρέη είναι ονομαστικά, άρα όταν έχουμε αποπληθωρισμό δηλαδή μείωση του επιπέδου τιμών, το πραγματικό χρέος αυξάνεται. Ταυτόχρονα οι άνθρωποι που έχουν χρέη - συνήθως οι πιο αδύναμοι - είναι εκείνοι που πλήττονται περισσότερο και αυτοί που χρησιμοποιούν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για κατανάλωση. Αυτοί οι άνθρωποι που βλέπουν τα (πραγματικά) χρέη τους να αυξάνονται θα μειώσουν την κατανάλωση. Και αυτό όπως έχουμε μάθει με τον πιο άσχημο τρόπο στην χώρα οδηγεί σε βαθιά και παρατεταμένη ύφεση. Παράλληλα σε συνθήκες αποπληθωρισμού οι επενδυτές αναβάλλουν τις επενδυτικές αποφάσεις ενισχύοντας τις υφεσιακές τάσεις. Η κυβέρνηση οφείλει να ενισχύσει τώρα τα εισοδήματα των πολιτών, να στηρίξει τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες, τους ευάλωτους, τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Έχει ήδη καθυστερήσει εξαιρετικά να το κάνει και τα σημάδια ενός νέου κύκλου βαθιάς ύφεσης είναι παραπάνω από εμφανή. Και όσο και να εθελοτυφλεί η ίδια οι ευθύνες της είναι παραπάνω από προφανείς.

Η κυβέρνηση έχει βάλει την οικονομία σε μια ελεύθερη πτώση και μονολογεί αυτάρεσκα «ως εδώ όλα καλά». Όμως όπως πολύ καλά γνωρίζουμε σημασία δεν έχει -μόνο- η πτώση αλλά -κυρίως- η πρόσκρουση. Και για να αποφευχθεί αυτή η πρόσκρουση η κυβέρνηση οφείλει να αλλάξει σήμερα λογική. Η οικονομία, οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις χρειάζονται στήριξη άμεσα. Οι λογικές περιστολής των δικαιωμάτων των εργαζομένων που η ΝΔ εμμονικά επιλέγει βαθαίνουν την ύφεση. Είναι αδιανόητο ότι η κυβέρνηση αυτή τη στιγμή, με το νομοσχέδιο για το πτωχευτικό που έχει βάλει στη διαβούλευση, επιλέγει να προωθήσει τις ρευστοποιήσεις έναντι της προστασίας. Αυτή τη στιγμή για να αλλάξουμε πορεία απαιτείται πολύ πιο γενναίο πρόγραμμα από αυτό που θα χρειαζόταν στην αρχή της πανδημίας. Έστω και τώρα ας μας ακούσει η κυβέρνηση. Αλλά σημασία δεν έχει μόνο το πόσο, αλλά και το πώς. Η κατάσταση δεν μπορεί να σωθεί με αποσπασματικές λύσεις. Χρειάζεται συνολική αλλαγή λογικής. Άμεσα. Με ζεστό χρήμα και όχι με δανεισμό. Με άμεσες ενισχύσεις. Που θα κατευθυνθούν στους εργαζόμενους, στους ευάλωτους, στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Που θα αποτρέψουν έναν νέο κύκλο χρέους. Και όπως πλέον γράφουν και οι Financial Times (που κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει ότι αποτελούν όργανο του ΣΥΡΙΖΑ) έχουμε μάθει ότι η δημοσιονομική επέκταση δεν θα προκαλέσει προβλήματα με το χρέος. Το αντίθετο. Γιατί η στήριξη της οικονομίας με πραγματικά μέτρα θα μειώσει την ύφεση και άρα τον λόγο Χρέους/ΑΕΠ. Γιατί ο μόνος τρόπος να ενισχυθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις είναι να μειωθούν οι δημόσιες αποταμιεύσεις. Η κυβέρνηση έχει ήδη αργήσει. Τώρα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της. Έχουμε ήδη μπει σε ύφεση, με ευθύνες της ΝΔ πριν από την πανδημία. Η ύφεση είναι ήδη εξαιρετικά βαθιά. Το ζήτημα είναι να μην γίνει και παρατεταμένη.

Το μεγάλο θέμα είναι τι κόμμα θέλουμε. Κανείς, νομίζω, δεν διαφωνεί στο ότι θέλουμε ένα μεγάλο, ηγεμονικό αριστερό κόμμα. Ένα κόμμα που θα κυβερνήσει ξανά τη χώρα για να ενισχύσει τους ανθρώπους της κοινωνικής πλειοψηφίας. Για να μειώσει τις ανισότητες, να οικοδομήσει κοινωνικό κράτος, να ενισχύσει τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα. Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι για να τα πετύχουμε όλα αυτά πρέπει να αποδεικνύουμε κάθε μέρα πως ανήκουμε σε άλλον κόσμο από τις δυνάμεις που κατέστρεψαν και χρεοκόπησαν την χώρα. Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι, για αυτό το λόγο μας στήριξε ο κόσμος και μας έκανε κυβέρνηση, για αυτό θα μας ξανακάνει. Με μία προϋπόθεση. Ένα κόμμα της Αριστεράς δεν μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του έναν απλό αποδέκτη αιτημάτων, αν δεν τα ιεραρχεί και δεν τα ενσωματώνει σε μια ανάλυση για την πολυσύνθετη και πολύπλοκη κρίση που αντιμετωπίζουμε και μια στρατηγική εξόδου από την κρίση. Να σκεφτόμαστε ότι δεν είναι μόνο η επιδημία, αλλά ταυτόχρονα συμβιώνει με τις ανισότητες, την κλιματική κρίση, τον ψηφιακό καπιταλισμό και ιδιαίτερα με την κρίση της δημοκρατίας και τη βιοεξουσία. Να συμφωνήσουμε ότι το κόμμα έχει και έναν παιδαγωγικό ρόλο, μεταλαμπαδεύει αξίες. Με αυτή την έννοια οφείλει να έχει ισχυρή ταυτότητα, να παρεμβαίνει στις ιδεολογικές διαμάχες και να πείθει ότι μια αριστερή πολιτική είναι η μόνη που μπορεί να μας βγάλει από το αδιέξοδο που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Να καταστήσει ηγεμονικό το ρεύμα της κοινωνικής προόδου. Να πείσουμε για παράδειγμα ότι η ισότητα είναι εντελώς συμβατή με μια νέα αναπτυξιακή πορεία ή ότι ο εθνικισμός δεν αποτελεί καλό σύμβουλο στην εξωτερική πολιτική. Δεν λέω λοιπόν ότι οφείλουμε να συμφωνήσουμε σε όλα. Ένα κόμμα της κοινωνικής πλειοψηφίας δεν θα μπορούσε να είναι ένα κόμμα αρραγούς ιδεολογικής ενότητας -δεν υιοθετώ βέβαια ούτε την παλιά κατάσταση του κόμματος πολιτικής ενότητας, που μας κόστισε είτε με το πλαδαρό κόμμα χωρίς ταυτότητα είτε με τον ΣΥΡΙΖΑ των συνιστωσών. Λέω όμως να συμφωνήσουμε στη μέθοδο.  Όχι επειδή έτσι αόριστα πρέπει ή επειδή μας έλειψαν τα γραφεία. Ζήσαμε όλη μας τη ζωή χωρίς αυτά. Αλλά διότι πιστεύουμε ότι η κοινωνία μάς έχει ανάγκη ενωμένους. Διότι και θέλουμε και μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα.