Ευκλείδης Τσακαλώτος

Η κριτική που έχουμε κάνει στην κυβέρνηση για τις διαρκείς αναπροσαρμογές των προβλέψεών της από την αρχή της πανδημίας είναι γνωστή. Και το πρόβλημα με τις λάθος προβλέψεις είναι ότι οδηγούν σε ανεπαρκή μέτρα. Πλέον έχουμε και μια νέα προσθήκη. Πριν από ένα μήνα μας ενημέρωναν ότι κακώς θεωρούμε ανεδαφικές και υπεραισιόδοξες τις προβλέψεις που είχαν ενσωματώσει στον προϋπολογισμό. Μας κατηγορούσαν που ζητούσαμε να υπάρχει και σενάριο που ενσωματώνει την περίπτωση 2ου κύματος. Μας κατηγορούσαν που μιλούσαμε για διψήφια ύφεση. Μόλις δύο βδομάδες μετά από αυτές τις δηλώσεις ξεκίνησε νέος κύκλος περιοριστικών μέτρων πρώτα στη Θεσσαλονίκη και μετά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Βέβαια όταν δεν είχαν κάνει τίποτα για να θωρακίσουν την δημόσια υγεία, να μειώσουν τον συνωστισμό στα ΜΜΜ, τα σχολεία και τους χώρους δουλειάς ήταν δυστυχώς αναμενόμενο να έχουμε ένα ισχυρό δεύτερο κύμα. Έτσι σήμερα, μόλις ένα μήνα αργότερα αναθεωρούν και πάλι τις προβλέψεις. Τώρα προβλέπουν και εκείνοι ύφεση με διψήφιο αριθμό πάνω από 10%, αυξάνοντας την πρόβλεψη κατά 2,3 ποσοστιαίες μονάδες, και μειώνοντας την πρόβλεψη για ανάκαμψη το 2021 κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες, κάτω δηλαδή από το 5%. Θυμόμαστε τον Πρωθυπουργό τον Απρίλιο να δηλώνει ότι "η ανάκαμψη το 2021 θα είναι μεγαλύτερη για την Ελλάδα από όση θα είναι η ύφεση του 2020». Τώρα προβλέπουν υπερδιπλάσια ύφεση από την ανάπτυξη. Ελπίζουμε πραγματικά να είναι η τελευταία αναθεώρηση επι τα χείρω. Αν όμως δεν αλλάξουν οπτική φοβάμαι πως θα διαψευστούν ξανά. Και αυτό δεν θα είναι καταστροφικό μόνο για το πολιτικό μέλλον του κ. Μητσοτάκη και του κ. Σταϊκούρα (που με αφήνουν παγερά αδιάφορο) αλλά κυρίως για τον Ελληνικό λαό που θα βιώσει τις συνέπειες της πολιτικής τους.

Συνεχίζονται οι ανταλλαγές με τον κ. Σταϊκούρα για τις επιδόσεις της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: η κυβέρνησή μας επέστρεψε την οικονομία στην ανάπτυξη, βελτίωσε σημαντικούς κοινωνικούς δείκτες, όπως της ανισότητας και της φτώχειας, ρύθμισε το χρέος για τα επόμενα χρόνια. Όπως αμείλικτη είναι και η σύγκριση των πλαισίων άσκησης πολιτικής. Η κυβέρνηση του του κ. Σαμαρά μας άφησε με άδεια ταμεία, μη ρυθμισμένο χρέος, και ένα πρόγραμμα που έληγε, ενώ εμείς αφήσαμε στην επόμενη κυβέρνηση το μαξιλάρι, μια χώρα με πρόσβαση στις αγορές και άρα, όχι μόνο εκτός μνημονίων, αλλά χωρίς την ανάγκη για νέα μνημόνια. Ωστόσο καταλαβαίνω την ανάγκη της τωρινής κυβέρνησης να επιμένει, ακόμα και κόντρα στα αντικειμενικά στοιχεία, για τη συνολική απόδοση της κυβέρνησης μας, αλλά ιδιαίτερα για τους πρώτους μήνες πριν από το δημοψήφισμα. Γιατί είναι σημαντικό για αυτή, όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Νίκος Βούτσης, να βάλει ένα Χ σε όλη την προηγούμενη δεκαετία: στις πλατείες, στο δημοψήφισμα, στις αντισυστημικές κινητοποιήσεις, στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Έτσι καταλαβαίνει την επιστροφή στην κανονικότητα, ως επιστροφή σε ένα πλαίσιο που προσπαθεί να πείσει τον κόσμο ότι δεν υπάρχει εναλλακτική, ως επιστροφή δηλαδή στο δόγμα του TINA (There is no alternative), που για λίγα χρόνια, και όχι μόνο στην Ελλάδα, είχε υποχωρήσει. Όπως γράφει και ο Paul Mason, το βασικό αφήγημα των νεοφιλελεύθερων, παρά τις πενιχρές οικονομικές αποδόσεις και τις συνεχείς κρίσεις του συστήματος που έχουν οικοδομήσει, παραμένει πειστικό για σημαντικές μερίδες του πληθυσμού: κάποια στιγμή τα πράγματα θα πάνε καλύτερα, αν όχι για όλους, τουλάχιστον για εσένα και την οικογένεια σου, όποτε μη ρισκάρεις τη δουλειά σου, την οικονομία, το στάτους σου, ψηφίζοντας κάτι ριζοσπαστικά διαφορετικό. Η «στρατηγική της επιβίωσης» που προκύπτει αποτελεί μια ατομική βερσιόν του τέλους της ιστορίας που θέλει να ξεμπερδέψει, μια και καλή, με τη «στρατηγική της αντίστασης», όπου για όλη τη προηγούμενη περίοδο του καπιταλισμού τα άτομα πάλευαν, όχι μόνο για τη βελτίωση τη δίκη τους ζωής, αλλά για να αλλάξει το σύστημα που τους κρατούσε τους ίδιους, αλλά και τη συλλογικότητα στην οποία αισθανόταν ότι ανήκαν, χωρίς προοπτική. Και ένα τελευταίο. Ακριβώς επειδή η στρατηγική της επιβίωσης δε βασίζεται πια μόνο στην εργασία, λόγω της κατάρρευσης του φορντικού μοντέλου παραγωγής, οι στρατηγικές των ανθρώπων οικοδομούνται και γύρω από την ταυτότητά τους, και τις αξίες της ευρύτερης κοινότητας μέσα από την οποία έχουν καθημερινή επαφή ή δράση. Αυτό αποτελεί την αντικειμενική βάση πάνω στην οποία η Νέα Δεξιά παγκοσμίως επιδιώκει να χτίσει την ηγεμονία της, σε μια πολιτισμική ατζέντα, στο πεδίο των αξιών και την αίσθηση του ανήκειν. Είναι καιρό που πιστεύω ότι η Αριστερά δεν μπορεί να περιοριστεί στη δημιουργία ενός ρεαλιστικού ριζοσπαστικού οικονομικού και κοινωνικού προγράμματος. Πρέπει να εμπλακεί και σε αυτό το επίπεδο των αξιών, αν είναι να ξανακερδίσει την ηγεμονία. Με προτεραιότητες βέβαια, και επιλογή των μαχών που θα δώσουμε σε κάθε δεδομένη στιγμή, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε κο-κο-κο, όπως θα έλεγε ο Αντώνης Καρπετόπουλος, στα θέματα του εθνικισμού, του προσφυγικού ή του ρόλου της εκκλησίας.

Η κυβέρνηση της ΝΔ, που έχτισε το προεκλογικό της αφήγημα πάνω στη μεσαία τάξη, τώρα δείχνει τις πραγματικές προτεραιότητές της. Επιλέγει τη ρευστοποίηση των περιουσιών των ανθρώπων, αντί για την αναδιάρθρωση των χρεών τους. Και αυτό ίσως είναι ακόμη πιο εμφατικό στις επιχειρήσεις, όπου δεν υπάρχει καμία σκέψη για την ανασυγκρότησή τους. Η λογική της κυβέρνησης είναι η επιβίωση του ισχυρότερου, το μεγάλο ψάρι να φάει το μικρό. Αλλά δεν αρκούνται καν σε αυτό. Ενισχύουν συγκεκριμένους μεγάλους ώστε να είναι βέβαιοι ότι το «σωστό» μεγάλο ψάρι θα φάει τα μικρά. Ποια είναι η απάντηση σε όλο αυτό; Το πρώτο ζήτημα είναι η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, όσο και αν φαίνεται άλλο ζήτημα. Γιατί η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι μια στρατηγική που περιορίζει το κοινωνικό κράτος ώστε να υποστηρίζει μόνο τους πολύ ευάλωτους είναι μια στρατηγική που καθιστά τα μεσαία στρώματα πολύ ευάλωτα. Γιατί κοινωνικό κράτος δεν είναι μόνο το επίδομα στέγασης –που νομοθέτησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ– ή η πλήρης προστασία της πρώτης κατοικίας για συγκεκριμένα κομμάτια του πληθυσμού αλλά και μια συνεκτική στεγαστική πολιτική, μέσα στην οποία εντάσσονται αυτά τα μέτρα. (...) Αν το παρατηρήσετε, οι περισσότερες χρεοκοπίες, ακόμη και σε ανθρώπους της μεσαίας τάξης, ξεκινούν από κάποιο απρογραμμάτιστο έξοδο που κάποιος δεν μπορεί να καλύψει. Μια ιατρική ανάγκη για παράδειγμα. Αυτό που θέλουμε εμείς να κάνουμε είναι να καλύψουμε όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτά τα έξοδα, να δώσουμε εναλλακτικές επιλογές έτσι ώστε να μη ζουν οι άνθρωποι με ένα μόνιμο άγχος, να μη βγαίνουν οι ζωές τους εκτός προγραμματισμού. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ κάναμε σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Τώρα όμως, που η χώρα έχει ανακτήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την οικονομική της ελευθερία, πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα. Πρέπει να επεκταθεί το επίδομα στέγασης και να υπάρχει μια βεβαιότητα στον κόσμο ότι θα μπορεί να κρατήσει το σπίτι του. Σε περίπτωση που δεν έχει ιδιόκτητο, να είναι βέβαιος ότι θα έχει μια αξιοπρεπή στέγη, χωρίς να χρειάζεται να δαπανά ένα ολοένα και αυξανόμενο μέρος του εισοδήματός του για αυτό. Να κάνουμε πράξη δηλαδή το ότι η στέγη είναι κοινωνικό δικαίωμα. Πρέπει παράλληλα να εξετάσουμε πώς μπορεί να σωθεί μια επιχείρηση από τη χρεοκοπία, ειδικά σε συνθήκες κρίσης. Να εξασφαλίσουμε ότι σε κάθε περίπτωση οι εργαζόμενοι δεν θα χάνουν τα δεδουλευμένα τους και τις αποζημιώσεις τους. Δυστυχώς, η ΝΔ κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Ευτυχώς, ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία έχει τη δυνατότητα να εκφράσει αυτά τα κοινωνικά αιτήματα και να τα κάνει πράξη τη δεύτερη φορά Αριστερά. Η οποία πράγματι θα είναι πολύ διαφορετική από την πρώτη. Γιατί το 2015 είχαμε το άγχος να βγάλουμε τη χώρα από τα Μνημόνια και να ανασχέσουμε την ανθρωπιστική κρίση. Πλέον έχουμε το καθήκον και την υποχρέωση να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες του κόσμου για κοινωνική δικαιοσύνη.

Πρέπει να αρχίσετε να ακούτε την άλλη πλευρά. Είναι άλλο πράγμα τα σκονάκια που σας δίνουν και άλλο η πραγματικότητα. Μας λέτε ότι έγιναν πλειστηριασμοί από την δική μας κυβέρνηση. Σας λέμε ότι δεν ήταν κύριας κατοικίας. Δεν ακούτε. Δεν απαντάτε. Επαναλαμβάνετε τα ίδια. Μας λέτε ότι εγώ είχα πει  ότι πρέπει να γίνονται πλειστηριασμοί. Πράγματι, αλλά είχα πει στην ίδια ομιλία ότι πρέπει να δούμε πόσος χρόνος θα χρειαστεί μέχρι να φτάσουμε στην κανονικότητα. Ότι σε δύσκολες οικονομικά περιόδους θα πρέπει οι να περιορίζονται οι πλειστηριασμοί, ότι σε περιόδους κρίσης πρέπει να υπάρχει αυξημένη προστασία, και για κάποιους ανθρώπους τους πιο ευάλωτους πρέπει να υπάρχει πάντα προστασία ακόμη και στην κανονικότητα. Ένα από τα πράγματα για τα οποία είμαι περήφανος είναι ότι στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είχαμε πολιτική για την στέγαση. Που δώσαμε το επίδομα ενοικίου. Ένα ακόμα είναι ότι είχαμε πολιτική για το κοινωνικό κράτος, για την υγεία. Αλήθεια πως αισθανθήκατε όταν μιλούσε ο Ανδρέας Ξανθός; Που σας είπε ότι αυτό που ανήγγειλε σήμερα ο πρωθυπουργός προσπαθώντας να εκμεταλλευτεί τη μέρα ισχύει ήδη και μάλιστα είναι πιο διευρυμένο από αυτό που ανήγγειλε. Πως αισθάνθηκαν οι γυναίκες στα έδρανά σας που ο πρωθυπουργός αγνοούσε ποιο είναι το καθεστώς για την μαστογραφία; Δεν θα πω το για το μεγάλο ψέμα που λέτε, ότι καταστρέψαμε εμείς τους εργαζόμενους όταν είχαμε ανάπτυξη και όχι εσείς και το ΠΑΣΟΚ που επί των ημερών σας χάθηκε το 25% του ΑΕΠ. Θα πω ότι ακόμα και το 2009 μετά από χρόνια ανάπτυξης είχαμε τεράστιο πρόβλημα φτώχειας και παιδικής φτώχειας. Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι αυτό είναι πρόβλημα;

Όσον αφορά τώρα την προστασία της πρώτης κατοικίας, αφού την είχε καταργήσει ο ΣΥΡΙΖΑ, γιατί είχαν τόσο πρεμούρα οι θεσμοί να υπογράψετε ότι θα την καταργήσετε; Δεν το ήξεραν; Μπερδεύτηκαν; Και καλά αυτοί. Εσείς γιατί δεσμευτήκατε να καταργήσετε κάτι που, όπως μας λέτε, δεν υπήρχε; Από κεκτημένη ταχύτητα να συμφωνείτε σε ό,τι σας λένε; Η δήλωση Γεωργιάδη στις 13/1/2020 ότι η προστασία της πρώτης κατοικίας θα καταργηθεί τέλος Απριλίου, τι ήταν; Το νομοσχέδιο που καταθέσατε αφορά στη ρευστοποίηση και όχι στην αναδιάρθρωση του χρέους. Αντικατοπτρίζει το κοινωνικό δαρβινισμό στον οποίο πιστεύετε και όπου μόνο οι ισχυροί επιβιώνουν. Λέτε ότι θα σταματήσουν οι αποποιήσεις κληρονομιάς. Φυσικό. Αφού δεν θα έχει ο κόσμος τίποτα να κληροδοτήσει στα παιδιά του. Μου θυμίζετε την ταινία με τον Κωνσταντάρα «Ο άνθρωπος που έσπαγε πλάκα». Που τον άφησαν τον άνθρωπο μόνο με το κουστούμι του με τίποτα άλλο. Όμως στην ταινία ο Κωνσταντάρας είχε μια δεύτερη ευκαιρία. Γιατί όλο αυτό ήταν μια φάρσα. Στην περίπτωσή σας όμως είναι τραγωδία γιατί είναι πραγματικότητα. Ο νεοφιλελευθερισμός υποσχέθηκε ότι οι νέοι θα έχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας όμως έχουν χειρότερες από τους γονείς τους. Ο κύριος Μητσοτάκης πιστεύει  για τους νέους ότι κάνουν μόνο πάρτι ή cocooning. Αλήθεια αυτή είναι η άποψή του; Για αυτά μόνο είναι οι νέοι; Ποια είναι η άποψη του για τις ευκαιρίες στους νέους για στέγη, για δουλειά; Τι έχει να τους πει για δουλειές, για επαγγελματική εξέλιξη και για κοινωνική δικαιοσύνη;

Σήμερα αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το προσχέδιο του προϋπολογισμού που κατέθεσε η ελληνική κυβέρνηση. Εκεί, όπως κάθε χρόνο, υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο. Οι προβλέψεις για τα αποτελέσματα των μέτρων που λαμβάνει η κυβέρνηση στην αύξηση ή μείωση των ανισοτήτων. Πόσο κοινωνικά δίκαιος είναι δηλαδή ο προϋπολογισμός, πόσο ευνοεί ή επιβαρύνει τα λαϊκά στρώματα, πόσο τα μεσαία, και πόσο τα πλουσιότερα στρώματα της κοινωνίας. Προφανώς φέτος η άσκηση είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Όμως ο κ. Σταϊκούρας οφείλει να μας εξηγήσει: • Γιατί σε κάθε σενάριο για το 2021 η ανισότητες φαίνεται να αυξάνονται; • Γιατί -σε σχέση με το σενάριο βάσης του 2020- στην μία περίπτωση φαίνεται να ευνοείται μόνο το πλουσιότερο 10% της κοινωνίας και το 90% να βρίσκεται σε χειρότερη θέση ενώ στην άλλη, πιο ευνοϊκή περίπτωση φαίνεται τα λαϊκά στρώματα να ενισχύονται από 7 έως 15 ευρώ, τα μεσαία να χάνουν, και το πλουσιότερο 10% να ευνοείται κατά 605 ευρώ; • Γιατί ακόμα και αν δεν συγκρίνουμε με το σενάριο βάσης αλλά με βάση το τι πραγματικά έγινε φέτος οι προβλέψεις για το 2021 είναι ότι σε κάθε περίπτωση όσο μεγαλύτερο εισόδημα έχει κάποιος τόσο περισσότερο θα ευνοηθεί από τα μέτρα της κυβέρνησης; Αντιλαμβάνομαι τα μεθοδολογικά ζητήματα αλλά δεν απαντάνε στα ερωτήματα. Όπως δεν απαντάει και το γεγονός ότι υπάρχει υγειονομική κρίση. Γιατί το ερώτημα που θέτω είναι ποιος θα πληρώσει την κρίση. Και η απάντηση είναι προφανής. Την κρίση επί ΝΔ θα την πληρώσουν ξανά τα λαϊκά στρώματα και η μεσαία τάξη.

Δυσκολεύομαι να σκεφτώ ότι κάποιος ορθόδοξος μητροπολίτης θα μπορούσε να παραιτηθεί από τη θέση του και να ασχοληθεί με μια ακαδημαϊκή καριέρα, γράφοντας συγχρόνως για τις Αναγνώσεις της Αυγής. Πιο σημαντικό όμως είναι ότι το ακόλουθο απόσπασμα του Rowan Williams μου φαίνεται ότι θα μπορούσε να γραφτεί από ένα Έλληνα διανοούμενο της Αριστεράς για τη δίκη μας περίπτωση: «Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το θέατρο είναι ζωτικής σημασίας. Και είναι εντελώς άστοχο το να αντιμετωπίζει κανείς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα θέατρα λόγω των περιοριστικών μέτρων (lockdown) ως τις δυσχέρειες του “κλάδου ψυχαγωγίας”. Μια ζωντανή και δραστήρια θεατρική κουλτούρα είναι απαραίτητη πτυχή της εκπαίδευσης όλων μας και της ενίσχυσης της πολιτικής μας αντίληψης. Μας βοηθάει να απολαύσουμε ένα θέαμα αλλά και να κρατήσουμε τα μάτια μας ανοιχτά για ότι είναι κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, να ακούσουμε τα σιωπηλά μηνύματα, τις ψευδαισθήσεις, τις συνδέσεις αλλά και τις αντηχήσεις της γλώσσας που μοιραζόμαστε. Έτσι θα μπορούμε να μην εφησυχάζουμε όταν ερχόμαστε σε επαφή με δημόσιο λόγο και συμπεριφορές που απλά αποσκοπούν στα χειροκροτήματα μας.» (Rowan Williams, The politics of play, New Statesman 18-24 September 2020,) (...) Στο οικονομικό πεδίο, στην μάχη απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό κάποιες απόψεις τις αριστεράς έχουν αρχίσει να γίνονται ηγεμονικές. Ο τρόπος λοιπόν να διευρύνουμε το ακροατήριο μας, να προσεγγίσουμε κόσμο και από το κέντρο δεν είναι να εκφράσουμε αυτά που κάποτε αποτελούσαν κοινά παραδεκτές κεντρώες λύσεις όπως μας καλούν συνεχώς οι συστημικές φωνές. Άλλωστε οι λύσεις αυτές αποδεδειγμένα δεν δουλέψαν και για αυτό απογοήτευσαν τον κόσμο. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να πείσουμε τον κόσμο για την ρεαλιστικότητα του ριζοσπαστισμού μας και για τις ιδέες μας. Θα μπορούσα σχετικά να γράψω ότι: «Η αγορά, από μόνη της, δεν μπορεί να επιλύσει κάθε πρόβλημα, όσο κι αν μας ζητηθεί να πιστέψουμε αυτό το δόγμα της νεοφιλελεύθερης πίστης. (…) Ο νεοφιλελευθερισμός αναπαράγεται απλά καταφεύγοντας στις μαγικές θεωρίες του "spillover" ή του "trickle-down" (…) ως η μόνη λύση στα κοινωνικά προβλήματα. (…) Η λεγόμενη «διάχυση» δεν επιλύει την ανισότητα που δημιουργεί νέες μορφές βίας που απειλούν τον ιστό της κοινωνίας. Είναι επιτακτική ανάγκη να έχουμε μια ενεργητική οικονομική πολιτική με στόχο την “προώθηση μιας οικονομίας που ευνοεί την παραγωγική ποικιλομορφία και τη δημιουργικότητα των επιχειρήσεων” και καθιστά δυνατή τη δημιουργία θέσεων εργασίας και όχι τη μείωση τους. Η οικονομική κερδοσκοπία που στοχεύει ουσιαστικά στο γρήγορο κέρδος συνεχίζει να καταστρέφει. Ή ότι «Το δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία μπορεί να θεωρηθεί μόνο δευτερεύον φυσικό δικαίωμα που απορρέει από την αρχή του καθολικού προορισμού των αγαθών». Αλλά το έγραψε ο Πάπας. (Εγκύκλιος Fratelli tutti του Πάπα Φραγκίσκου, 3 Οκτώβρη 2020) (...) Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Μια κυβέρνηση που έχει προσπαθήσει να μας πείσει ότι η Ναζιστική εγκληματική οργάνωση Χρυσή Αυγή διαδήλωνε μαζί με τον κόσμο στις πλατείες, και ότι αυτό αποτελεί σύνδεσμο με τον ΣΥΡΙΖΑ. Τα γεγονότα είναι τα εξής: Όπως έχει αναδείξει πάρα πολλές φορές ο Δημήτρης Ψαρράς, η Χρυσή Αυγή δεν ήταν ποτέ στις πλατείες. Μάλιστα υπάρχουν πάρα πολλά δημοσιεύματα εκείνης της εποχής στην εφημερίδα τους – υπογεγραμμένα μεταξύ άλλων από τον Μιχαλολιάκο και τον Κασιδιάρη - από εκείνες τις ημέρες που καταγγέλλουν το κίνημα των πλατειών. Εξάλλου αν θέλουμε να βρούμε πορείες που συμμετείχαν οι Χρυσαυγίτες δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Οι φωτογραφίες τους από τα συλλαλητήρια για τη συμφωνία των Πρεσπών, αλλά και από συνάξεις στον Άγιο Παντελεήμονα οπού συμπορευτήκαν μαζί με νυν βουλευτές της ΝΔ βρίσκονται παντού στο διαδίκτυο. (...) Από τη μια, χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ σοβαρά για το πως οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τη ζωή μας, το πως κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας, για το ποιοι διαχειρίζονται αυτές τις δήθεν ουδέτερες τεχνολογίες, και ποιοι τις κατασκευάζουν και με πιο σκοπό. Για παράδειγμα, ποιοι διαμορφώνουν τους αλγόριθμους που σκοπεύουν στο να μας κρατάνε στις πλατφόρμες όσο πιο πολύ ώρα γίνεται για να αυξάνεται η επιρροή της πλατφόρμας συνεχώς και άρα η δυνατότητα κέρδους μέσω διαφήμισης – γιατί, όπως αναλύει το ντοκιμαντέρ, οι πελάτες των πλατφορμών είναι οι διαφημιστές και το προϊόν είμαστε εμείς οι χρήστες (και όπως λέγεται μόνο οι έμποροι ναρκωτικών και οι πλατφόρμες αναφέρονται σε χρήστες). Και βέβαια, πρέπει να διαμορφώσουμε θέσεις για το φαινόμενο. Είναι θέμα μόνο μονοπωλιακής θέσης και ρύθμισης αυτών των εταιριών; Δεν νομίζω. Από την άλλη, το φαινόμενο επηρεάζει τις σχέσεις εντός της Αριστεράς. Βλέπουμε και εδώ ομαδοποιήσεις, «φυλές» που δεν φαίνεται να έχουν κοινές προσλαμβάνουσες και άρα καμιά φορά είναι σαν να μην ζουν στην ίδια πραγματικότητα, κι έτσι δεν είναι εύκολο να κατανοήσει ο ένας τον άλλο, να διαβουλευτούν, να βρίσκουν αμοιβαίου συμβιβασμούς ή τουλάχιστον, αν δεν είναι αυτό δυνατό, να έχουν μια καλύτερη κατανόηση, και άρα σεβασμό, για τις διαφορές.

Αναφορικά με το τι πρέπει να περιμένουμε από εδώ και πέρα, δυστυχώς η Ν.Δ. δεν φαίνεται να έχει τη θέληση ή -ακόμη χειρότερα- την κατανόηση της συγκυρίας για να προβάλει ένα σχέδιο που θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ουσιαστικά και στην πηγή τους. Ετσι λοιπόν, ενώ και πάλι έχει την τεράστια ευνοϊκή συγκυρία των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένη να απομακρυνθεί ούτε από τις νεοφιλελεύθερες αγκυλώσεις της ούτε από τις πελατειακές παραδόσεις της. Από τη μια, βλέπουμε από την έκθεση ενισχυμένης εποπτείας να διατηρεί το σύνολο των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων - που ενισχύουν την απορρύθμιση της οικονομίας, τη μείωση του ρόλου και ουσιαστική αποδυνάμωση του κράτους. Από την άλλη, μιλάει ήδη για επαναφορά της δημοσιονομικής πειθαρχίας (ενώ η πανδημία εντείνεται) και προτάσσει ως λύση το σχέδιο Πισσαρίδη, που είναι μια συνταγή που την ακούμε από την αρχή των μνημονίων και η οποία όπου έχει εφαρμοστεί έχει μάλλον απογοητευτικά αποτελέσματα. Αυτό που είναι χειρότερο είναι ότι στον κορμό της συνταγής Πισσαρίδη είναι η αντίληψη πως το κράτος είναι βαρίδι στην οικονομία και οι φόροι μόνο μέσω της μείωσής τους μπορούν να βοηθήσουν την οικονομία. Λες και η πανδημία δεν ήρθε να αμφισβητήσει ακριβώς αυτή τη θεώρηση της πραγματικότητας. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα προβλήματα (οικονομικά, κοινωνικά, θεσμικά), που υπήρχαν πριν από την κρίση και που εντείνονται κατά τη διάρκειά της. Είναι λοιπόν η πλέον αναρμόδια κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει την τριπλή κρίση. Από την πλευρά μας οφείλουμε να συνεχίσουμε να δίνουμε τη μάχη για να αντιμετωπιστούν τα σημεία που είναι ευάλωτες η οικονομία και η κοινωνία, καθώς και να έχουμε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό σχέδιο για το πού και πώς πρέπει να δοθούν τα χρήματα. Αυτό κάναμε μέχρι τώρα ως Αριστερά και αυτό θα συνεχίσουμε να κάνουμε.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για τα τελευταία τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί, στοχαστές, τραπεζίτες και άλλοι πολλοί υπόσχονται ότι το πρόγραμμα τους – φιλελευθεροποίηση και απορρύθμιση των αγορών, χειραφέτηση της επιχειρηματικότητας, μικρότερο κράτος κλπ – θα οδηγήσει σε ευημερία για όλους, αν και όχι στο ίδιο βαθμό για όλους. Και συνεχώς διαψεύδονται οι προσδοκίες με όρους ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας για τους πολλούς, την ίδια στιγμή που ενισχύεται η θέση των πιο ισχυρών οικονομικών παραγόντων.   Μετά από τόσες διαψεύσεις μπορούμε να μιλάμε για απάτη από τη μεριά των υποστηρικτών του όλου εγχειρήματος; Ίσως. Μπορούμε να μιλάμε για απατεώνες; Πιο δύσκολη ερώτηση.   Παλαιότερα αριστεροί και αριστερές στοχαστές ισχυριζόταν ότι ο βασικός ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας είναι να συμφιλιώσει τα λαϊκά στρώματα με τη μοίρα τους – να ελπίζουν για βελτίωση όχι σε αυτή τη ζωή, αλλά στην άλλη. Με λίγα λόγια η θρησκεία δούλευε λειτουργικά για το σύστημα. Δε αμφιβάλλω ότι υπάρχει και αυτή η πτυχή, αλλά η όλη προσέγγιση χωλαίνει για τον ίδιο λόγο που έχουν πρόβλημα πολλές εξηγήσεις του λειτουργισμού (functionalism). Μια εκκλησία που απαρτιζόταν από κυνικούς κληρικούς που δεν πίστευαν στη θρησκεία τους, και είχαν πλήρη επίγνωση ότι εξυπηρετούν άλλους σκοπούς, δε θα μπορούσε να παίξει το ρόλο υποστήριξης του συστήματος. Για να είναι πειστική η θρησκεία χρειάζεται ανθρώπους – ίσως όχι όλους, αλλά τουλάχιστον μια κρίσιμη μάζα – που είναι ειλικρινείς για το ρόλο που εξυπηρετούν.   Το ίδιο, εικάζω, ισχύει και με τους νεοφιλελεύθερους. Βεβαίως πολλοί θα είναι κυνικοί και ξέρουν ακριβώς τι θα είναι τα αποτελέσματα των πολιτικών τους και πόσο τους ευνοεί τους ίδιους. Αλλά δεν μπορεί αυτό να αποτελεί το όλον. Μια κρίσιμη μάζα  νεοφιλελεύθερων  κοινωνικών  επιστημόνων πραγματικά πιστεύουν στις θεωρίες τους - βέβαια άλλοι είναι πιο κυνικοί ή απλώς πάνε με το ρεύμα για να βολευτούν επαγγελματικά. Το ίδιο ισχύει με τους πολιτικούς.   Με αυτή την έννοια πρέπει να είμαστε εξαιρετικά φειδωλοί όταν  αποκαλούμε τους αντιπάλους μας απατεώνες. Από τη μια μεριά, αυτό το είδος πολιτικής αντιπαράθεσης αποξενώνει μεγάλο μέρος των πολιτών, και ιδιαίτερα τους νέους και τις νέες. Και κάτι χειρότερο: πολλοί ταυτίζουν την πολιτική με αυτό το είδος αντιπαράθεσης και όχι με μια εν δυνάμει δραστηριότητα χειραφέτησης. Από την άλλη, ακριβώς γιατί όλοι οι αντίπαλοι μας δεν είναι, και δε θα μπορούσαν να είναι απατεώνες, αυτή η τακτική υποτιμάει τον αντίπαλο – πάντα επικίνδυνο πράγμα σε όλων των ειδών διαμαχών – και δεν είναι πειστική.   Οι θεσμοί του καπιταλιστικού συστήματος εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων της εκκλησίας και των πολιτικών κόμματων, αποτελούν πολύ σκληρά καρύδια και χρήζουν σοβαρής αντιμετώπισης.

Ο κύριος Σταϊκούρας μας ενημέρωσε ότι τα ταμειακά διαθέσιμα, ενώ βαδίζουμε τον 7ο μήνα της υγειονομικής κρίσης, είναι 37,8 δις. Θυμάμαι ότι η Νέα Δημοκρατία μέχρι και την αρχή του COVID αμφισβητούσε τον ρόλο του μαξιλαριού ως εξασφάλιση της χώρας από ενδεχόμενη κρίση. Αρνούνταν ότι ο ρόλος του είναι να δώσει τη δυνατότητα δαπανών σε έκτακτη ανάγκη, ανεξαρτήτως συνθηκών και χωρίς αύξηση του χρέους. Πλέον η ΝΔ έχει κάνει μια ακόμα... κυβίστηση. Από πολέμιος του μαξιλαριού έχει περάσει στο άλλο άκρο αντιμετωπίζοντας το ως αυτοσκοπό που πρέπει να μείνει ανέγγιχτο. Δεν λέμε η ΝΔ να μην αναπληρώνει μέρος του μαξιλαριού αξιοποιώντας τα πανευρωπαϊκά ευνοϊκό περιβάλλον επιτοκίων. Αλλοίμονο. Tο μαξιλάρι όμως τo χτίζεις σε ήρεμες περιόδους για να το ξοδεύεις σε καιρούς κρίσης για να αποφύγεις ακριβώς το να γίνει εκρηκτικός ο λόγος χρέος/ΑΕΠ. Έτσι πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δεν αξιοποιεί την δυνατότητα να ξοδέψει παραπάνω, να ενισχύσει την οικονομία, τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις. Με αυτό τον τρόπο η ύφεση θα ήταν ηπιότερη, όπως και η πτώση των εσόδων, και το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ δε θα αυξανόταν παραπάνω. Δεν καταλαβαίνω γιατί αρνείται τον μόνο τρόπο να μην χρειαστεί σκληρή λιτότητα στο μέλλον. Τον μόνο τρόπο να μην ξανασυμβεί στη χώρα ότι συνέβη και την προηγούμενη φορά που η ΝΔ εκτόξευσε το χρέος της. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι με ΝΔ ή θα έχουμε μνημόνιο de facto - μνημονικές πολιτικές χωρίς επίσημο μνημόνιο - ή μνημόνιο de jure - με τη βούλα.