Χριστόφορος Παπαδόπουλος: Ψηφιακός καπιταλισμός: παλιές αντιφάσεις, νέες συγκρούσεις
Οι ιστορικοί λένε ότι κάθε μεγάλη μεταβολή του τρόπου παραγωγής στους νεότερους χρόνους συναρτήθηκε με κάποια σημαντική τεχνολογική καινοτομία. Η βιομηχανική χρήση του ατμού πρώτα, η κυριαρχία του ηλεκτρισμού κατόπιν, το πυρίτιο και οι ημιαγωγοί μεταγενέστερα, και τώρα η ψηφιακή οικονομία και η «πράσινη ανάπτυξη».
Έτσι ή αλλιώς, υπό το καθεστώς του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, οι τεχνολογικές καινοτομίες έθιγαν και θίγουν πάνω από όλα τον καταστατικό αντίπαλο του κεφαλαίου, την εργασία. Και τη θίγουν μάλιστα ως προς τις μορφές οργάνωσής της, ως προς τους όρους και τις συνθήκες της, ως προς την αμοιβή της.
Οι διανοούμενοι του κράτους ισχυρίζονται ότι η οικονομία στο κοντινό μέλλον θα λειτουργεί με την «τεχνητή νοημοσύνη». Στην πραγματικότητα θα μπορεί να υφίσταται ως τέτοια χάρη σε δεκάδες εκατομμύρια ανώνυμους εργαζομένους, καταχωνιασμένους σε αποθήκες, σε αλυσίδες τροφοδοσίας, σε κέντρα δεδομένων, σε εταιρίες διαχείρισης περιεχομένου, σε εργασιακά κάτεργα παραγωγής μικροτσίπ, σε ορυχεία λιθίου, σε εκμεταλλεύσεις βιομηχανικής γεωργίας, σε μονάδες επεξεργασίας κρέατος και σε φυλακές -απροστάτευτοι απέναντι στις ασθένειες και την υπερεκμετάλλευση. Χειρώνακτες οι περισσότεροι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι σε διανοητικές εργασίες είναι ασφαλείς και προστατευμένοι.
Η τηλεργασία καταργεί τα όρια μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής, ενώ ελαστικοποιεί προς τα πάνω τους χρόνους εργασίας. Ειδικά για τις γυναίκες,ο πατριαρχικός οικογενειακός καταμερισμός τις επιβαρύνει με την κούραση που προσθέτει η εργασία στις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών.
Από την πλευρά των διευθυντικών μηχανισμών, αφού στο πλαίσιο της τηλεργασίας δεν μπορεί να ασκηθεί ίδιου τύπου έλεγχος όπως σε έναν φυσικό χώρο εργασίας, αυτό συνήθως οδηγεί σε πρακτικές ψηφιακής επιτήρησης.
Ενώ είναι δεδομένο ότι οι νέες ψηφιακές και ρομποτικές τεχνολογίες πραγματοποίησαν μία καταλυτική παρέμβαση στους υλικούς όρους παραγωγής και εργασίας, την ίδια στιγμή οι συσχετισμοί δύναμης επιδείνωσαν το δικαιϊκό σύστημα και κυρίως τους μηχανισμούς προστασίας της εργασίας.
Η ψηφιακή οικονομία κατακερματίζει περαιτέρω την εργασιακή διαδικασία,μέσω της ρευστοποίησηςτης παραγωγής, με τη διάσπασή της σε επιμέρους παραγωγικές μονάδες. Κυρίως όμως επιτρέπει την αποσταθεροποίηση της εργασίας σε σχέση με το χώρο και το χρόνο. Οι επισφαλώς εργαζόμενοι, οι «πρεκάριοι» της νέας εποχής, δεν αποτελούνται πλέον μόνο από τον κόσμο της εργασίας, μιας και σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι αυτοαπασχολούμενοι και μέρος της μεσαίας τάξης.
Η τεχνολογία μάς δίνει μεν δραστικά εργαλεία, αλλά δεν είναι όλες οι λύσεις τεχνολογικές, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας την τάση του κεφαλαίου να διογκώνεται, να συσσωρεύεται, να συγκεντρώνεται, να επεκτείνεται, να εγκαθίσταται παντού και να υπάγει τα πάντα στην επιδίωξη του μέγιστου κέρδους. Με την αύξηση του πλούτου των λίγων εις βάρος των πολλών.
Είδαμε πώς επιβάλλει τις δικές του «ιδέες» και τις δικές του «αρχές» ακόμη και πάνω στις αξίες που νοηματοδοτούν τη ζωή και το θάνατο των ανθρώπων.
Τα παραπάνω όμως δημιουργούν και τον αντίλογο, τις πολύμορφες και ισχυρές αντιστάσεις παντού, τις αντιστάσεις που έχουν διαπαιδαγωγήσει και διαπαιδαγωγούν όλους μας. Τις αντιστάσεις που διεκδικούν καθολική δικαιοσύνη.