Αννέτα Καββαδία

Πώς μπορεί ο πολιτικός που βάλλεται, να υπερασπιστεί το όνομα και την αξιοπρέπειά του όταν είναι σχεδόν αδύνατο, ακόμα και γι΄αυτόν, να αντιμετωπίσει τη λάσπη και τα fake news; Όταν οι μηχανισμοί που είναι επιφορτισμένοι με τον έλεγχο τήρησης της δεοντολογίας, δεν ανταποκρίνονται στο ρόλο τους; Προφανώς η δικαστική οδός οφείλει να είναι η τελευταία γραμμή άμυνας. Υπάρχουν, ωστόσο, στιγμές που δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Και είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως για τον Αλέξη Τσίπρα, αυτή δεν ήταν μια εύκολη απόφαση. Την πήρε, άλλωστε, αφού εξαντλήθηκαν όλα τα περιθώρια προκειμένου οι συντάκτες μιας προδήλως ψευδούς και συκοφαντικής είδησης να ανακαλέσουν. Δεν το έκαναν. Ως εκ τούτου, η συνέχεια φάνταζε μονόδρομος. Ζούμε σε μια χώρα που – παρά τις φιλότιμες προσπάθειες «ανώνυμων» δημοσιογράφων να υπηρετήσουν το λειτούργημα με ήθος και αρχές – η ενημέρωση τείνει να γίνει συνώνυμο της προπαγάνδας, της αθλιότητας και του τραμπουκισμού. Σε μια χώρα που το συνδικαλιστικό όργανο των δημοσιογράφων – η πλειοψηφία του ΔΣ, ακριβέστερα αφού η «Συσπείρωση Δημοσιογράφων-Δούρειος Τύπος» εξέφρασε ανοιχτά την αντίθεσή της – με αφορμή τη συγκεκριμένη υπόθεση, υποτάσσεται σε μικροκομματικά παιγνίδια, επιλέγει να κλείσει τα μάτια στο απολύτως ελεγχόμενο και προκλητικά μονοφωνικό μιντιακό τοπίο και προσπερνά το δικό του μερίδιο ευθύνης στη συνεχιζόμενη απαξίωση του κλάδου. Μόνο που η ποιότητα της ενημέρωσης – ευθύνη, πρωτίστως, των λειτουργών της να την προστατεύσουν - χαρακτηρίζει την ποιότητα της ίδιας της Δημοκρατίας. Και με εκφρασμένη τη βούληση της κυβέρνησης να χτυπήσει αλύπητα κάθε είδους δικαιώματα, είναι αξιακό και πολιτισμικό χρέος όλων – και όχι μόνο των δημοσιογράφων - να ορθώσουν ανάστημα.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως αυτή η κουλτούρα εξαντλητικού ενίοτε διαλόγου, ξενίζει. Ειδικά όταν η πολιτική μήτρα ανθρώπων που συναποτελούν το σώμα ενός πολιτικού οργανισμού, είναι διαφορετική. Κι εδώ χρειάζεται δουλειά. Δουλειά ώσμωσης. Προκειμένου να γίνει κατανοητή μια πολύ βασική παραδοχή: πως το διάβασμα της συγκυρίας, οι ιεραρχήσεις πολιτικών δράσεων/κινήσεων και η συνεκτίμηση των πιθανών επιπτώσεών τους, συνιστούν πολιτικές επιλογές που όταν κατατίθενται δημόσια δεν επιδέχονται πολλών παρερμηνειών. Κι αυτή είναι, πρωτίστως, ευθύνη των ηγεσιών. Γιατί αυτές θα στείλουν το μήνυμα – σε συνοδοιπόρους διαφορετικής πολιτικής κουλτούρας και νοοτροπίας – πως η ελευθερία της συζήτησης, η κριτική και η ζύμωση, η απόρριψη της προσωπολατρείας ως έννοιας και πρακτικής εντελώς ξένης στην κουλτούρα και την παράδοση της Αριστεράς, η αντίσταση στη σιωπή και στη μονολιθικότητα και η αποδαιμονοποίηση της «άλλης» άποψης, είναι δείγματα υγείας και ζωντάνιας. Γιατί μπορεί σε άλλου τύπου κόμματα η «ενός ανδρός αρχή» να ήταν ο κανόνας, όπως έγραφε όμως τον Σεπτέμβρη του ’19 σε άρθρο του στην Αυγή ο Τάσος Τρίκκας : «ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τη δική του ιστορία. Είναι σάρκα και πνεύμα της Αριστεράς. Εκείνης που έχει τις μακριές, βαθιές ρίζες της στην Εθνική Αντίσταση. Της Αριστεράς που συνειδητοποίησε τα αδιέξοδα του εμφυλίου στα οποία είχε παγιδευτεί. Της Αριστεράς που επέλεξε το δρόμο του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία και εμπλουτίστηκε στην πορεία της από άλλα συγγενή ιδεολογικά ρεύματα. Αλλά η παράδοση της σοσιαλδημοκρατίας, τής ήταν και τής είναι ξένη». Κανέναν, λοιπόν, ποτέ δεν έβλαψε ο διάλογος. Και κανείς δεν έχει λόγο να τον φοβάται. Γιατί δημοκρατία σημαίνει, μεταξύ άλλων, και διαφάνεια. Και διαφάνεια σημαίνει ανάληψη ευθύνης. Ίσως όμως εκεί να έγκειται η δυσκολία για τους… διαπρύσιους αρνητές του διαλόγου. Είναι άλλωστε πολύ πιο εύκολη η επίδοση, απλώς, διαπιστευτηρίων «νομιμοφροσύνης»…

Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι ο άνθρωπος (Μ. Βορίδης) που δυόμισι χρόνια πριν έλεγε ανοιχτά πως «πρέπει να υπάρξει στρατηγική ήττα των ιδεών της Αριστεράς για να μην ξαναβρεθεί στην εξουσία με οποιαδήποτε μορφή της» και πως «ο Κυριάκος Μητσοτάκης πρέπει να κάνει παρεμβάσεις στο κράτος και στους θεσμούς για να μην ξαναέρθει η Αριστερά στην εξουσία, γιατί οι ιδέες της είναι ελαττωματικές», βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο τιμόνι του υπουργείου Εσωτερικών και είναι αυτός που θα προετοιμάσει τον κρατικό μηχανισμό για τις επόμενες εκλογές, όποτε και αν αυτές γίνουν. Όπως δεν πρέπει να ξεχνάμε τις προαναγγελθείσες διώξεις εις βάρος εν ενεργεία δικαστικών που ερευνούσαν υποθέσεις διαφθοράς. Ή την καθολική, μονολιθική επικράτηση του κυβερνητικού αφηγήματος στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, με τη λασπολογία, τα fake news και την εξαφάνιση της αντιπολίτευσης να δίνουν το στίγμα. Ή την ιδιοκτησιακή αντίληψη για το κράτος και τη μετατροπή του σε όχημα εξυπηρέτησης συγκεκριμένων συμφερόντων, με αποκλειστικά κριτήρια την κομματική ή/και πελατειακή ταύτιση και την εδραίωση της πολιτικής παντοδυναμίας του κυβερνώντος κόμματος. Και φυσικά, τη συνεχή διολίσθηση προς τον αυταρχισμό με απώτερο στόχο την εγκαθίδρυση ενός αισθήματος φόβου που θα λειτουργήσει, εκτιμούν οι κυβερνώντες, αποτρεπτικά ελαχιστοποιώντας τις πιθανότητες δημιουργίας κινημάτων διεκδίκησης και αντίστασης εκ μέρους των πολιτών. Απέναντι στο ξεκάθαρο αυτό σχέδιο της κυβέρνησης, η Αριστερά οφείλει να βρει βηματισμό. Η συνεχής υποτίμηση του αντιπάλου, η μονοδιάστατη επένδυση στο αντιδεξιό σύνδρομο και η καθυστέρηση στην αποσαφήνιση του σχεδίου της, δεν βοηθούν. Ο χρόνος και οι ανάγκες πιέζουν, η κοινωνία υποφέρει, αγωνιά και αναζητά διέξοδο. Μια διέξοδο που είναι χρέος της Αριστεράς να την προσφέρει.

Σοβαρά τώρα; Ανακαλύψαμε ξαφνικά την πυρίτιδα; Κόσμος άρχισε να πέφτει από τα σύννεφα γιατί διαπίστωσε πως στον «λαμπερό» κόσμο των ΜΜΕ τα πράγματα δεν είναι και τόσο ρόδινα; Πως η ελευθερία του Τύπου και η αντικειμενική δημοσιογραφία είναι έννοιες απατηλές και πως οι δημοσιογράφοι είναι ευάλωτοι σε πιέσεις; Σοβαρά τώρα; Συμβαίνουν αυτά σε «επώνυμους» δημοσιογράφους; Σε «δυνατές» υπογραφές; Χθες ήταν η Ακρίτα στα ΝΕΑ, προχθές ο Αργυρός και ο Αυγερόπουλος στην ΕΡΤ, σήμερα ο Χαρίτος πάλι στην ΕΡΤ και η Κρουστάλλη στο ΒΗΜΑ. Και αν κάτι τέτοιο συνέβη σε αυτούς, τι ακριβώς συμβαίνει με τις χιλιάδες «ανώνυμους» δημοσιογράφους; Σε τι καθεστώς εργασιακής ανασφάλειας δουλεύουν; Σοβαρά τώρα; Είναι τα ΜΜΕ επιχειρήσεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των επιχειρηματιών που τα κατέχουν; Και που επιβιώνουν ή από διαφημίσεις ή από δανεισμό; Και που η όποια, αντίθετη από του αφεντικού, άποψη καταφέρει να επιβιώσει, χρησιμοποιείται απλώς ως άλλοθι; Αν και στο ναδίρ της αξιοπιστίας, η δημοσιογραφία οφείλει να αναγεννηθεί από τις στάχτες της. Είναι θέμα δημοκρατίας. Και στο επιβαλλόμενο πέπλο σιωπής, ας θυμόμαστε το στίχο του Μανόλη Αναγνωστάκη: «Έστω. Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου / Κρίνε για να κριθείς».

Είναι, λοιπόν, τόσο σημαντικά τα προσδοκώμενα εκλογικά οφέλη ώστε ο Κυριάκος Μητσοτάκης να αποφασίσει να εγκαταλείψει - στην πράξη – τις φιλελεύθερες κεντροδεξιές ιδρυτικές αρχές της ΝΔ; Ή όντας δέσμιος της ακροδεξιάς συνιστώσας του κόμματός του, τη χρησιμοποιεί και ως πρόσχημα για την άσκηση πολιτικών που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να εφαρμόσει; Αν είναι όμως έτσι, πώς θα μπορέσει να υποστηρίξει την εικόνα του ηγέτη ενός σύγχρονου, ευρωπαϊκού, κοσμικού κράτους - την οποία το πολυπληθές επικοινωνιακό του επιτελείο έχει εντολή να φιλοτεχνήσει - όταν κάλλιστα οι επιλογές του θα μπορούσαν να τον κατατάξουν στην…καινοφανή κατηγορία του «φιλελεύθερου ακροδεξιού»; Δυστυχώς για τη χώρα, και η υπόθεση της φωταγώγησης της Βουλής με εικόνες των ενόπλων δυνάμεων και της Παναγίας, εδραιώνει την πεποίθηση πως η Δεξιά στην Ελλάδα του 2020, παρά τον μανδύα του φιλελευθερισμού που ενίοτε ενδύεται, είναι μια βαθύτατα συντηρητική παράταξη. Ή, για να είμαστε ακριβείς, μια παράταξη κατά το δοκούν φιλελεύθερη μόνο σε ό,τι αφορά την οικονομία και καθόλου φιλελεύθερη σε ό,τι αφορά την κοινωνία, τους θεσμούς και το πολίτευμα. Οι εικόνες άγριας καταστολής ανήμερα της επετείου του Πολυτεχνείου, η εισαγγελική έρευνα για Τσίπρα, Κουτσούμπα, Βαρουφάκη ή οι αναίτιες προσαγωγές φεμινιστριών ανήμερα (!) της Παγκόσμιας Ημέρας για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, για να θυμηθούμε μερικά μόνο από τα συμβάντα των τελευταίων ημερών, επιβεβαιώνουν πως η σημερινή κυβέρνηση και σχέδιο έχει και πώς ακριβώς να το υλοποιήσει ξέρει. Χωρίς να κρύβει τα συμφέροντα ποιων εξυπηρετεί.

Γι’ αυτό και η μόνιμη επωδός πως «όλοι είμαστε ίσοι μπροστά στην αρρώστια» μόνο ως κακόγουστο αστείο μπορεί να εκληφθεί. Όχι μόνο δεν είμαστε όλοι ίσοι απέναντι στις κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας, αλλά τουναντίον, οι ποικίλες ταξικές και κοινωνικές ανισότητες οξύνονται και διευρύνονται. Ναι, ο κορονοϊός είναι ταξικός και αυτό είναι ένα συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν μεγάλα φιλελεύθερα και συντηρητικά Μέσα του αγγλοσαξονικού κόσμου. Η συντηρητική/κεντρώα Washington Post προβληματίζεται για τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο πλήττει η πανδημία του Covid-19 την κοινότητα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ, την στιγμή που ο φιλελεύθερος Guardian υπογραμμίζει ότι η πανδημία επηρεάζει με πολύ διαφορετικό τρόπο τις οικονομικά ευάλωτες τάξεις. Το Bloomberg έρχεται να συμπληρώσει τις εν λόγω απόψεις αναφέροντας πως την κρίση του Covid-19 δεν αποκλείεται να ακολουθήσουν μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές εκρήξεις. Είναι ενδεικτική η άποψη της Laura Spinney στην εφημερίδα Guardian, η οποία τονίζει ότι παρά το γεγονός πως ιστορικά «οι πανδημίες δεν προκάλεσαν σε κάθε περίπτωση κοινωνική αναταραχή», στην περίοδο που ακολουθεί τον κορονοϊό τα δεδομένα θα μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικά. Όπως επισημαίνει, «οι πανδημίες πλήττουν περισσότερο τους φτωχούς, τους χαμηλόμισθους ή άτομα με ασταθή εισοδήματα που ζουν σε πολυσύχναστα καταλύματα και έχουν υποκείμενα προβλήματα υγείας, αλλά και αυτούς για τους οποίους η υγειονομική περίθαλψη είναι λιγότερο προσιτή ή λιγότερο προσβάσιμη. Στην περίπτωση της νέας πανδημίας υπάρχει ένα καινούριο στοιχείο. Τα μέτρα απομόνωσης έχουν σχεδιαστεί για να επιβραδύνουν την εξάπλωση της νόσου και να ανακουφίσουν την επιβάρυνση των συστημάτων υγείας. Αλλά μπορεί επίσης να επιδεινώνουν τις ίδιες τις κοινωνικές ανισότητες».

Ναι, είναι αλήθεια πως μέσα από το μαζικό κάλεσμα στο διαδίκτυο οργανώθηκαν τα κινήματα των Αγανακτισμένων στην Ελλάδα και την Ισπανία, αλλά και το κίνημα της Occupy Wall Street. Ναι, είναι αλήθεια πως η κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει πίσω σειρά ειλημμένων αποφάσεων –επιδότηση προγραμμάτων επιμόρφωσης, κάμερες στις τάξεις, παρουσία Στεφανή στις εκδηλώσεις στον Γράμμο, παροχή δωρεάν μασκών στα σχολεία κλπ– ή να προχωρήσει σε άλλες, όπως πχ η «εκπαραθύρωση» υπουργών λόγω ψευδών τίτλων σπουδών, μετά τη θύελλα αντιδράσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ναι, είναι αλήθεια πως σε περιβάλλον απόλυτα ελεγχόμενης πληροφόρησης -με τα κυρίαρχα ΜΜΕ, αδρά επιδοτούμενα από τον κρατικό κορβανά, να αποτελούν, στη συντριπτική τους πλειονότητα, το μακρύ χέρι της κυβέρνησης– η παρουσία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υποκαθιστά, εν πολλοίς, το ρόλο των παραδοσιακών ΜΜΕ δημιουργώντας μια νέα «ισορροπία δύναμης». Ναι, είναι αλήθεια πως η εξοικείωση των νέων ανθρώπων με τις νέες τεχνολογίες και η επιλογή του διαδικτύου ως μοναδικής, σχεδόν, πηγής πληροφόρησής τους, δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Ανακύπτουν, ωστόσο, συγκεκριμένα ερωτήματα: Είναι δυνατόν το διαδίκτυο να καλύψει την ανάγκη διαλόγου και ζώσας παρέμβασης; Μπορούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να υποκαταστήσουν τις συλλογικές λειτουργίες ενός δρώντος κομματικού σχηματισμού; Πώς θα διασφαλιστεί η παραγωγική, δημιουργική και εν τέλει, συνθετική ανταλλαγή απόψεων χωρίς… κραυγές, κατάρες και αναθέματα; Πώς θα τιθασευτεί η εγωπάθεια, ο ναρκισσισμός, η εξάρτηση από τα like, η ψευδαίσθηση του διαμορφωτή εξελίξεων που δημιουργεί η τυφλή αποδοχή από έναν κύκλο ομοϊδεατών χειροκροτητών; Πώς θα αποφευχθεί η ανθρωποφαγία, ο ξεπεσμός σε λεξιλόγιο και συμπεριφορές που κάθε άλλο παρά προάγουν τον πολιτικό πολιτισμό; Πώς θα αναιρεθεί η, ευρέως διαδεδομένη, αντίληψη της «εδώ και τώρα» αντίδρασης που (θεωρείται ότι) απαιτεί το ίδιο το μέσο κοινωνικής δικτύωσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς την αξία και τη συμβολή της στο δημόσιο διάλογο; Είναι σαφές πως η συνάντηση κοινωνίας-πολιτικής στο τεχνοδικτυακό περιβάλλον συντελείται ήδη. Η ένταξη της κοινωνίας των πολιτών στο πολιτικό σύστημα οφείλει να παραμένει ζητούμενο και υπ’ αυτή την έννοια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να είναι τα εργαλεία συνάντησης της κοινωνίας με την πολιτική. Υπό την προϋπόθεση ότι θα είναι απλώς τα εργαλεία και δεν θα υποκαταστήσουν, επ’ ουδενί, την ανάγκη δια ζώσης παρουσίας και επεξεργασίας πολιτικών θέσεων και προτάσεων. Γιατί η πολιτική –και οι πολιτικοί- οφείλουν να αξιοποιούν όλα τα μέσα, αλλά η μεν να μην υπαγορεύεται και οι δε να μην γίνονται έρμαια των μέσων αυτών.

Εκκρεμότητες έχω πολλές στη ζωή μου, ποτέ όμως δεν θεώρησα «εκκρεμότητα» συντρόφους και συντρόφισσές μου. Ποτέ – στο όνομα οποιασδήποτε εσωκομματικής «διαμάχης» – δεν διανοήθηκα χαρακτηρισμούς όπως «αμόρφωτα, κομπλεξικά, θηλαστικά, παράσιτα» και «ανιστόρητοι μηδενιστές σεχταριστές» στους οποίους, μάλιστα, δείχνουν κάποιοι και την πόρτα της εξόδου (αλήθεια, ποιος και από πού διώχνει κάποιους άλλους, άραγε;). Ποτέ δεν διανοήθηκα τέτοιο βαθμό χυδαιότητας που να φτάνει στο σημείο να κατηγορεί ανθρώπους που επί χρόνια έχουν ταχθεί στον κοινό αγώνα, για «υπόγεια γραμμή επικοινωνίας με τα υπόγεια του Μαξίμου». Και δεν το διανοήθηκα γιατί στην οπτική πολλών – μα,πάρα πολλών – στην Αριστερά, η αλητεία δεν έχει θέση. Επιλέγω, λοιπόν, στη χυδαιότητα και στην κάθε λογής ασχήμια, να απαντήσω με ομορφιά. Και μπορεί να μην είμαι σίγουρη ότι «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο», αυτό όμως που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι οι ύβρεις χαρακτηρίζουν όσες και όσους τις εκστομίζουν. Και επιστρέφουν πάντοτε σε αυτούς.

Ενα από τα σημεία της συμφωνίας για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, που δεν έτυχε της προσοχής που του αρμόζει, έχει να κάνει με το κριτήριο του κράτους δικαίου, σύμφωνα με το οποίο η εκταμίευση κονδυλίων θα εξαρτάται, μεταξύ άλλων, και από την τήρηση ορισμένων προϋποθέσεων ορθής λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας του Τύπου και της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης. Η αναφορά σε αυτό το κριτήριο συνδέεται, περίπου αυτόματα, με ορισμένες χώρες-συνήθεις υπόπτους που παρουσιάζουν σε ανησυχητικό βαθμό ορισμένα χαρακτηριστικά της λεγόμενης ανελεύθερης δημοκρατίας: μιας πολιτειακής κατάστασης, όπου χωρίς να έχουν καταλυθεί οι δημοκρατικοί θεσμοί ή να έχει επιβληθεί δικτατορία, μια (δημοκρατικά εκλεγμένη) κυβέρνηση επιβάλλει τέτοιους περιορισμούς και ασκεί τέτοιον έλεγχο, ώστε στην ουσία να μην μπορεί να γίνεται λόγος για δημοκρατικό κράτος δικαίου, όπως τουλάχιστον εννοείται ο όρος στη μεταπολεμική Ευρώπη. (...) Αναρωτιέται, λοιπόν, κανείς: Είναι αυτή η εικόνα ευρωπαϊκού κράτους δικαίου; Και είναι τόσο χαμένοι οι κυβερνώντες στον υπέροχο κόσμο της εικονικής τους πραγματικότητας, ώστε αδυνατούν να αντιληφθούν πως η κατάσταση αυτή είναι θέμα χρόνου να διεθνοποιηθεί; Πιστεύουν ότι θεσμοί που έχουν ως εξειδικευμένη αποστολή την προστασία του ευρωπαϊκού κράτους δικαίου, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, υπάρχουν μόνο ως καλές ευκαιρίες για οικογενειακές φωτογραφίες και δημόσιες σχέσεις; Και ας μη σπεύσουν κάποιοι να επικαλεστούν τη θεωρία της «εθνικής φανέλας» στο εξωτερικό. Σε αυτόν τον ολισθηρό δρόμο η κυβέρνηση της Ν.Δ. πορεύεται εντελώς μόνη.