Νίκος Χειλάς

Ο αυξημένος έλεγχος στον ιδιωτικό τομέα ανταποκρίνεται στις ηγεμονικές τάσεις του ΚΚΚ, χαρακτηριστικές της περιόδου Σι Τζινπίνγκ. Εξάλλου, το καταστατικό του Κόμματος τροποποιήθηκε το 2017 προκειμένου να τονιστεί ότι «στην κυβέρνηση, στον στρατό, στην κοινωνία ή στο σχολείο –στη Δύση, στην Ανατολή, στον Νότο και στον Βορρά– το Κόμμα καθοδηγεί σε όλα τα μέτωπα»11. Στις επιχειρήσεις, αυτό μεταφράζεται στην αύξηση του αριθμού των οργανώσεων βάσης, των πυρήνων. Μολονότι, ήδη από τον Μάρτιο του 2012, το τμήμα οργάνωσης, που έχει ως αποστολή τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, είχε εκδώσει μια ντιρεκτίβα για «εξαντλητική κάλυψη» του ιδιωτικού τομέα, από το 2018 οι εισηγμένες στο κινεζικό χρηματιστήριο εταιρείες υποχρεούνται να δημιουργήσουν πυρήνα του Κόμματος. Πλέον, το 92% των πεντακοσίων μεγαλύτερων κινεζικών επιχειρήσεων φιλοξενούν έναν τέτοιο πυρήνα12. Παρ’ όλο που δεν έχει δημοσιοποιηθεί κανένας ακριβής αριθμός, τακτικές διαρροές έχουν αποκαλύψει τη σημαντική παρουσία μελών και πυρήνων στο εσωτερικό των ξένων επιχειρήσεων που έχουν εγκατασταθεί στην Κίνα13. Η παρουσία αυτή παρέχει στο κράτος-κόμμα έναν μοχλό επιρροής, η επίδραση του οποίου εκτείνεται πέρα από τα μεγάλα τμήματα της οικονομίας που κατέχει. Ο πειθαρχικός μηχανισμός του ΚΚΚ, που ενσαρκώνεται από την Επιτροπή Πειθαρχίας και Ελέγχου, επιτρέπει να τιμωρούνται όσα μέλη ενδεχομένως έχουν παραβεί τους κανονισμούς του, στο περιθώριο του δικαστικού συστήματος. Είδε τις εξουσίες του να αυξάνονται με την εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Οι συνεδρίες κριτικής και αυτοκριτικής, αποκαλούμενες «συνελεύσεις δημοκρατικής ζωής», έγιναν και πάλι του συρμού, και επιτρέπουν να εντοπιστούν τα «διεφθαρμένα» ή τα «μη αφοσιωμένα» στελέχη. Με αυτόν τον τρόπο ανακυκλώνονται παραδοσιακές μαοϊκές πρακτικές, προκειμένου να διασφαλιστεί όχι πλέον η ιδεολογική καθαρότητα των στελεχών και των μελών, αλλά η αφοσίωσή τους στην οργάνωση και στον αρχηγό της. Έως τώρα, οι πυρήνες αυτοί δεν διαδραμάτιζαν παρά έναν πολύ δευτερεύοντα ρόλο στους κόλπους των επιχειρήσεων: στρατολογούσαν μέλη και οργάνωναν για εκείνα εκπαιδευτικές συνεδρίες ή κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Στο εξής, με σκοπό την ανάπτυξη ενός «συστήματος σύγχρονων επιχειρήσεων με κινεζικά χαρακτηριστικά», υπάρχουν ντιρεκτίβες που ζητούν από τις ιδιωτικές εταιρείες «να ασπαστούν την αρχή σύμφωνα με την οποία το Κόμμα έχει την εξουσία να λαμβάνει αποφάσεις σε θέματα ανθρώπινου δυναμικού». Είναι πάρα πολύ νωρίς να γνωρίζουμε ποια μορφή θα πάρει το σύστημα, όμως για τον Γιε Τσινγκ, αντιπρόεδρο της Κινεζικής Ομοσπονδίας Βιομηχανίας και Εμπορίου, καθοδηγούμενης από το ΚΚΚ, είναι σαφές ότι προϋποθέτει την υποβολή της διαχείρισης του προσωπικού στην εξουσία του Κόμματος14. Έτσι, απαιτείται η πρότερη συμφωνία των πυρήνων για τις προσλήψεις ή τις απολύσεις, προκειμένου να αποφεύγεται «να προωθούν οι μάνατζερ όποιαν ή όποιον θέλουν», διευκρινίζει ο Γιε. Συνιστά επίσης να τοποθετείται στο εσωτερικό των εταιρειών μια δομή επιτήρησης και ελέγχου, υπό την εποπτεία του Κόμματος, προκειμένου να διασφαλίζεται ο σεβασμός του νόμου από την επιχείρηση, αλλά και να αντιμετωπίζονται οι πειθαρχικές παραβάσεις και οι «μη φυσιολογικές συμπεριφορές» των εργαζομένων. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν, ο πειθαρχικός μηχανισμός θα αφορά τους πάντες, ακόμα και τους μη κομμουνιστές. Σύμφωνα με τις νέες ντιρεκτίβες, ο καθοδηγητικός ρόλος των πυρήνων οφείλει να συμπεριληφθεί επισήμως στα καταστατικά των επιχειρήσεων, ενώ θα πρέπει να υπάρχει ένας συγκεκριμένος προϋπολογισμός αφιερωμένος στις δραστηριότητές τους. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι οι απαιτήσεις του ΚΚΚ κωδικοποιούνται νομικά ώστε να καταστούν δεσμευτικές, ακόμα και για τις εταιρείες που δεν υπόκεινται στον άμεσο έλεγχό του. Έτσι, η λειτουργία του ιδιωτικού τομέα θα μοιάζει όλο και πιο πολύ με εκείνη των κρατικών επιχειρήσεων. Επικεντρωμένο λοιπόν στη δική του επιβίωση και χαρακτηριζόμενο από έντονο πραγματισμό, μέχρι και από ιδεολογικό κενό, το ΚΚΚ ενσωματώνει στις τάξεις του έναν αυξανόμενο αριθμό καπιταλιστών, ενώ παράλληλα ενισχύει ολοένα και περισσότερο την παρουσία του μέσα στις επιχειρήσεις. Αυτή η ασύμμετρη συμμαχία συναντάται και εκτός των εθνικών συνόρων: το σχέδιο των νέων δρόμων του μεταξιού (Belt and Road Initiative, BRI) επιταχύνει τη διεθνοποίηση των κινεζικών εταιρειών, τόσο των ιδιωτικών όσο και των δημόσιων, που δημιουργούν πυρήνες του Κόμματος στο εξωτερικό προκειμένου να ελέγχονται οι εργαζόμενοί τους. Αν και έχει αποκηρύξει τον μαοϊκό διεθνισμό, το ΚΚΚ πλέον εξάγει τον τρόπο οργάνωσης και τα πειθαρχικά εργαλεία του.

Η Γερμανία, ως ο ισχυρότερος οικονομικός παίκτης της Ένωσης, θα συνεχίσει να παίζει αποφασιστικό ρόλο και στο πολιτικό παιχνίδι της. Κι αυτό παρά την απώλεια κύρους που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια λόγω της εμφάνισης ανταγωνιστικών προς τον γαλλογερμανικό άξονα συμμαχιών και μεμονωμένων κρατών: Παράδειγμα, οι frugal four (οι τέσσερις «τσιγκούνηδες»: Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, Αυστρία), που πίεσαν επιτυχώς να περικοπούν σημαντικά τα μη επιστρεπτέα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ή οι χώρες-«αντάρτες», όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι οποίες «σνομπάρουν» με σχεδόν αποσχιστικό τρόπο τις αποφάσεις των Βρυξελλών. Ο τρόπος που θα κινηθεί όμως η Γερμανία στην Ευρώπη θα εξαρτηθεί από την σύνθεση της νέας κυβέρνησής της στο Βερολίνο. Μια κυβέρνηση Σοσιαλδημοκρατών-Πράσινων-Ελεύθερων Δημοκρατών δεν πρόκειται μάλλον να αλλάξει πολλά στη γραμμή της Μέρκελ, που κατά την περίοδο της πανδημίας δεν εξέπεμπε -όπως και στην εσωτερική πολιτική- ιδιαίτερη λάμψη. Η ίδρυση του Ταμείου Ανάκαμψης αποτελεί μια από τις λίγες αναλαμπές, αλλά και αυτή οφειλόταν σε γαλλική πρωτοβουλία. Ο νέος «μερκελισμός» έχει όνομα: Κρίστιαν Λίντνερ. Ο πρόεδρος των Ελεύθερων Δημοκρατών διαμηνύει ξεκάθαρα τη θέλησή του για επιστροφή στα μηδενικά ελλείμματα και για τερματισμό της αμοιβαιοποίησης των χρεών. «Το Ταμείο Ανάκαμψης πρέπει να μείνει μοναδική εξαίρεση» τονίζει. Ο λόγος του δεν είναι βέβαια νόμος. Αλλά και μόνο η παρουσία του στην κυβέρνηση θα λειτουργούσε σαν τροχοπέδη στην ευρωπαϊκή πολιτική, που οραματίζεται ο Σολτς. Όραμα που περιλαμβάνει τόσο την αναθεώρηση των κριτηρίων του Μάαστριχτ προς το ελαστικότερο όσο και την γενίκευση της αμοιβαιοποίησης των χρεών. Ο ίδιος, σε μια από τις πιο καλές στιγμές του, συνέκρινε μάλιστα την ίδρυση του Ταμείου με «τη στιγμή του Χάμιλτον», ήτοι την απόφαση του πρώτου υπουργού οικονομικών των ΗΠΑ να βάλει σε κοινό «κορβανά» τα χρέη των ξεχωριστών Πολιτειών, που αποτέλεσε τη βάση της οικονομικής ενοποίησης της χώρας. Με τον Λίντνερ όμως δίπλα του να παίζει τον αντι-Χάμιλτον, δεν θα μπορέσει ποτέ να κάνει το όραμά του πραγματικότητα. Με τη Linke στην κυβέρνηση τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Η Αριστερά δίνει πλήρη στήριξη σε αυτούς τους στόχους. Αυτό δεν σημαίνει ότι η υλοποίησή τους θα ήταν περίπατος. Οι «frugal four» και οι ανατολικοευρωπαίοι «αντάρτες» καραδοκούν και δεν θα διστάσουν να προβάλουν βέτο στα σχέδια του Σολτς. Ανεξάρτητα ωστόσο από όλα αυτά, ο Σολτς θα έχει να αντιμετωπίσει μεγάλες, αν όχι ανυπέρβλητες δυσκολίες στις Βρυξέλλες. Η Ε.Ε. μοιάζει με κινούμενη άμμο, η αστάθειά της είναι τουλάχιστον τόσο μεγάλη όσο και στη Γερμανία, ο Covid-19 επενεργεί εξ ίσου διαλυτικά σ΄ αυτήν, όπως και στην υγεία: Η Πολωνία, για παράδειγμα, ακολουθώντας το βρετανικό πρότυπο, σχεδιάζει το Polexit. Οι νεοφιλελεύθεροι όλων των κρατών-μελών με την σειρά τους προετοιμάζουν την ρεβάνς για τον αυτοεξευτελισμό που υπέστησαν λόγω της πανδημίας, όταν, για λόγους αυτοσυντήρησης, αποφάσισαν να εφαρμόσουν το πιο απεχθές σε αυτούς οικονομικό δόγμα: τον κεϋνσιανισμό. Το σύνθημά τους λέγεται τώρα: «Νεοφιλελευθερισμός 2.0» Παράλληλα, η πανωλεθρία στο Αφγανιστάν και το σύμφωνο ΗΠΑ-Μεγάλης Βρετανίας-Αυστραλίας ανατρέπουν όλες τις παλιές βεβαιότητες περί ευρωπαϊκής ασφάλειας και συμμαχικής πίστης, ενώ το προσφυγικό παροξύνει τις εσωτερικές έριδες. Το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι βάζει από παντού, η ατμόσφαιρα δεν ήταν ποτέ τόσο δηλητηριασμένη. Ένα αντίδοτο σε αυτό θα ήταν σίγουρα ένας βαθύς κοινωνικός μετασχηματισμός. Όμως ο Σολτς και οι κυβερνητικοί του σύμμαχοι προσφέρουν στην καλύτερη περίπτωση μια «αλλαγή», και δη αδύναμη. Κάτι περισσότερο είναι ενάντια στη θέληση και πάνω από τις δυνάμεις τους. Κι αυτό προδικάζει διαιώνιση της κρίσης.

Η Ελλάδα εκσυγχρονίζεται. Αλλάζει. Γίνεται Ευρώπη. Στον τομέα της αποτροπής τίθεται μάλιστα επικεφαλής της. Η δίωξη των ξένων κατά το στιλ του Άδωνι Γεωργιάδη, που προτρέπει «να κάνουμε τη ζωή δύσκολη στους μετανάστες» (αναγκάζοντας τους, για παράδειγμα, να κάνουν «το ταξίδι από την Ανάβυσσο στην Αθήνα καμία 15αριά φορές με τα πόδια», ή με απανωτές προσαγωγές στην Ασφάλεια), μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Στο προσκήνιο έρχεται ο ψυχρός ορθολογισμός της υψηλής τεχνολογίας. Με αυτήν κατασκευάζονται φράχτες και τείχη με ψηφιακά υλικά, όχι πλέον με συρματοπλέγματα και μπετόν. Τα όπλα της λέγονται τεχνητή νοημοσύνη, μη επανδρωμένα αεροχήματα, ηλεκτροκάμερες νυκτός και «ξεφυλλώματος» δέντρων, ανιχνευτές ψεύδους και πάει λέγοντας. Αυτά είναι απείρως πιο αποτελεσματικά από τα αναχρονιστικά καψόνια των «μπάτσων», των λιμενοφυλάκων και των σαδιστών πολιτικών στη Νότια και Νοτιοανατολική Ευρώπη. Στην αρχή είναι όμως ο πολιτικός εκσυγχρονισμός. Αυτός είναι βέβαια πολύ πιο δύσκολος από τον τεχνολογικό. Με φόντο την κατάρρευση της συμφωνίας του Σένγκεν και αδυνατώντας να συμφωνήσουν σε μια κοινή «ευρωπαϊκή» πολιτική για το προσφυγικό, οι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταφεύγουν σε αποσπασματικά μέτρα με όλο και πιο απάνθρωπο χαρακτήρα. Ένα από αυτά είναι η επικαιροποίηση της «βρώμικης», όπως την αποκαλούν πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις, συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας – βρώμικης επειδή συνομολογήθηκε εν απουσία και εις βάρος των προσφύγων (βλ. πλαίσιο). Με τη συμφωνία αυτή, που συνυπογράφηκε το Μάρτιο του 2016, η Τουρκία αναγνωρίσθηκε ως ασφαλής χώρα. Αυτό δεν αφαιρούσε καταρχάς το δικαίωμα στο άσυλο σε όσους κατόρθωναν να φτάσουν σε ελληνικό έδαφος. Όμως, ύστερα από την κοινή υπουργική απόφαση της 7ης Ιούνη 2021, με την οποία, στο πλαίσιο αυτής της επικαιροποίησης, η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζει την Τουρκία ως ασφαλή χώρα ειδικά για αιτούντες διεθνούς προστασίας με καταγωγή από την Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και την Σομαλία, το δικαίωμα αυτό κατά μέγα μέρος καταργείται, ήτοι για το 66% των προσφύγων στην Ελλάδα, όσων δηλαδή προέρχονται από τις παραπάνω χώρες. Οι Βρυξέλλες και το Βερολίνο επιχαίρουν. Παράλληλα, μελετούν την εφαρμογή και άλλων παρόμοιων μέτρων –μόνο στην περιοχή του Έβρου δοκιμάζονται, ή δοκιμάστηκαν πιλοτικά τους τελευταίους μήνες μια ντουζίνα εξ αυτών. Το συμπέρασμα της ανθρωπιστικής οργάνωσης Pro Asyl, ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση μετατρέπει την Ελλάδα σε εργαστήριο της αντιπροσφυγικής πολιτικής», δεν είναι λοιπόν καθόλου αστήρικτο.

Όσο εύκολο ήταν το κλείσιμο, άλλο τόσο δύσκολη ήταν η περαιτέρω διαχείρισή του. Οι εμπνευστές του το πλήρωσαν πανάκριβα: Πρώτον, με την παραίτηση της τρικομματικής κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου-Κουβέλη ύστερα από την αποχώρηση από αυτήν της Δημοκρατικής Αριστεράς· δεύτερον, με την αναζωογόνηση της κοινωνίας των πολιτών κατά το πρότυπο του κινήματος των πλατειών του 2011, που είχε μετατρέψει το προαύλιο του Ραδιομεγάρου σε τεράστια πολιτιστική αρένα· τρίτον, με το πεντάμηνο πείραμα μιας αυτοδιοικούμενης ΕΡΤ από μεγάλο μέρος των εργαζομένων της· και τέταρτον, με τη σημαντική αύξηση της επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ, που έσπευσε να υποσχεθεί το ξανάνοιγμα του ραδιοσταθμού και παράλληλα τη δημοκρατικοποίησή του. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ κράτησε λόγο μόνο για το πρώτο μέρος της υπόσχεσης, το ξανάνοιγμα. Για το δεύτερο, τη δημοκρατικοποίηση, έμεινε βασικά στα λόγια. Ο νόμος του Νίκου Παππά για την ΕΡΤ ήταν στην καλύτερη περίπτωση μια βελτιωμένη παραλλαγή του παλιού, που δεν έπαιρνε υπόψη ούτε τον ποιοτικό εκσυγχρονισμό των ραδιοσταθμών στην υπόλοιπη Ευρώπη, ούτε τις εμπειρίες του αυτοδιοικητικού πειράματος των εργαζομένων. Μια μοναδική ευκαιρία για μια «εύκολη» και ανέξοδη ριζοσπαστική μεταρρύθμιση, που θα είχε την υποστήριξη της πλειοψηφίας της ελληνικής κοινωνίας, πήγε έτσι χαμένη. Από κομματική σκοπιμότητα, συντηρητισμό, αφροσύνη, ή άγνοια; Αδιάφορο. Η μούχλα παρέμεινε – τώρα πιο έντονη και «ενηλικιωμένη». Και αυγατεύει τώρα με την επάνοδο στην κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας.

Μετά την πανδημία είναι πριν την πανδημία. Πολλοί ειδικοί προειδοποιούν για τέταρτο κύμα της, το αργότερο μετά το καλοκαίρι. Άλλοι πάλι θεωρούν πως έχει ενδημικό χαρακτήρα, θα συνεχιστεί δηλαδή και τα επόμενα χρόνια, αν όχι τις προσεχείς δεκαετίες. Όμως ουδέν κακό αμιγές καλού. Ό,τι είναι κατάρα για την ανθρωπότητα, αποτελεί ευλογία για τις φαρμακοβιομηχανίες, που με τα εμβόλια τους βγάζουν ήδη τώρα χοντρά υπερκέρδη. Αυτό εξηγεί και το «όχι» τους στην πρόταση του αμερικανού προέδρου, Τζο Μπάιντεν, για προσωρινή κατάργηση των πατεντών για τα εμβόλια με στόχο να αυξηθεί η παραγωγή τους προς όφελος κυρίως των φτωχών χωρών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), 36 τέτοιες χώρες δεν είχαν πάρει ούτε ένα εμβόλιο μέχρι τον περασμένο Μάρτιο. (...) η Γερμανία θα επιμείνει στο «όχι» της στην κατάργηση της πατέντας. Αυτό το διαμήνυσε αμέσως στον Μπάιντεν η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ. «Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πηγή καινοτομιών και πρέπει να παραμείνει έτσι και στο μέλλον», δήλωσε εκπρόσωπός της. Οι πατέντες παραμένουν ταμπού. (...) Τις απόψεις αυτές αποδομεί πλήρως ο γνωστός οικονομολόγος Μαρσέλ Φράτσερ (Die Welt, 10.05.2011). Ο διευθυντής του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικής Έρευνας DIW αποδεικνύει ότι α) η απελευθέρωση των πατεντών θα οδηγούσε σε κάθετη αύξηση της παραγωγής εμβολίων, δεδομένου ότι υπάρχουν τεράστιες εγκαταστάσεις του είδους σε άλλες χώρες, όπως η Ινδία και η Κίνα –αρκεί μόνο αυτές να εφοδιάζονταν με το know how της Biontech, β) τα κέρδη της τελευταίας και των άλλων συναφών ολιγοπωλίων δεν θα χάνονταν –απλώς θα μειώνονταν τα υπερκέρδη και γ) η άλλη όψη της προστασίας της «πνευματικής ιδιοκτησίας» είναι η θυσία της υγείας και της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Ο Φράτσερ συμπεραίνει ότι το «όχι» της Μέρκελ είναι ένα από τα πιο βαρυσήμαντα λάθη της ως καγκελάριος. Αυτό συμβάλει στην περαιτέρω μείωση της δημοτικότητας του κόμματός της, του Χριστιανοδημοκρατικού. Στη Γερμανία πνέει για πρώτη φορά από το 1998 πνεύμα αλλαγής. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ινστιτούτου Allensbach, οι δύο στους τρεις Γερμανούς θέλουν αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού. Και σε αυτό πρωτοστατούν οι Πράσινοι, που είναι υπέρ της απελευθέρωσης των πατεντών. Από αυτό θα κερδίσουν σίγουρα και στις ομοσπονδιακές εκλογές του προσεχούς Σεπτεμβρίου. Πόσο μάλλον που έχουν μαζί τους και τον Πάπα. «Οι πατέντες και οι δυνάμεις της αγοράς δεν πρέπει να έχουν το πάνω χέρι, όταν πρόκειται για την υγεία των ανθρώπων», δήλωσε πρόσφατα ο τελευταίος. Τίποτα άλλο δεν αποδεικνύει τόσο απόλυτα το αλάθητό του.