Η Αυγή

Στον κόσμο του Κέντρου και θέλουμε να απευθυνθούμε, και απευθυνόμαστε. Κανείς δεν διαφωνεί σ’ αυτό. Είναι προφανές ότι τόσο η σοβαρή μας στάση στο ζήτημα της πανδημίας όσο και όσα λέμε για το κοινωνικό κράτος, τη δημοκρατία, τα δικαιώματα βρίσκουν ευήκοα ώτα σ’ αυτόν τον κόσμο. Εμείς θέλουμε να απευθυνόμαστε και στον κόσμο του Κέντρου, κάτι που το λέει εξάλλου και η διακήρυξή μας, αλλά δεν θέλουμε να απευθυνόμαστε σε όλον τον κόσμο με κεντρώες λύσεις. Αφενός γιατί όταν απευθύνεσαι σε όλους γενικά, δεν απευθύνεσαι σε κανέναν συγκεκριμένα - ο τεχνολαικϊσμός δεν θα ήταν καλή συνταγή ούτε για την Αριστερά. Αφετέρου γιατί γνωρίζουμε ότι οι κεντρώες λύσεις δεν δουλεύουν. Αν, για παράδειγμα, δεν έχεις ως στόχο τη μείωση των ανισοτήτων, αυτό δεν θα γίνει αυτόματα, όπως υπονοεί το σχέδιο Πισσαρίδη. Παράλληλα όμως θέλουμε το κόμμα να έχει έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Πρέπει όχι απλώς να κάνουμε ηγεμονικές τις θέσεις μας για τα εργασιακά, τις ιδιωτικοποιήσεις, το περιβάλλον, αλλά και να δείξουμε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των ζητημάτων. Και οι κεντρώες λύσεις αδυνατούν να φωτίσουν τις αλληλεπιδράσεις αυτές γιατί υπονοούν ότι οι πρακτικοί άνθρωποι μπορούν να βρουν πρακτικές λύσεις για όλα τα προβλήματα χωρίς πολλές «θεωρητικούρες» και αναλύσεις. Η Αριστερά έχει μια εγγενή τάση προς μια ολιστική προσέγγιση των πραγμάτων. Δηλαδή βλέπει, για παράδειγμα, ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δημιουργεί και ανισότητες, και αδιαφορία για το περιβάλλον, και αδυνατεί να προβλέψει τα προβλήματα που προκύπτουν από το ακολουθούμενο μοντέλο στην αγροτοδιατροφική αλυσίδα. Στο επίπεδο των προτάσεων πολιτικής η Αριστερά θέλει να αναδείξει ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δύσκολα θα επιτευχθεί χωρίς μια σοβαρή μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Και τέλος, στο επίπεδο της πολιτικής στρατηγικής και των κοινωνικών συμμαχιών επιδιώκει να εξηγήσει πώς, για παράδειγμα, όσοι παλεύουν ενάντια στην εμπορευματοποίηση της Υγείας και της Παιδείας έχουν λόγο να συμμαχήσουν με εκείνους που ανησυχούν για το νέο μοντέλο ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων.  Όμως, επειδή όλα τα παραπάνω δεν είναι αυτονόητα, η Αριστερά έχει πολλή δουλειά για να τα κάνει «πενηνταράκια».

Η κυβέρνηση είχε δύο βασικές δουλειές να κάνει: Να ενισχύσει το Εθνικό Σύστημα Υγείας και να πάρει όλα τα αναγκαία οικονομικά μέτρα για να στηρίξει την κοινωνία που χτυπήθηκε βίαια από το πρώτο lockdown. Δεν έκανε τίποτα από τα δύο. Αυτή τη στιγμή έχει ήδη ανακοινωθεί ότι ακυρώνεται το 80% των προγραμματισμένων χειρουργείων (κι αυτή ήταν η πρώτη, μεγάλη, απόδειξη αποτυχίας) κάνοντας «νοσοκομεία μίας νόσου», θαρρείς και δεν υπάρχει κανένα άλλο ιατρικό πρόβλημα παρά μόνο ο κορωνοϊός. Άρα, όποιος έχει λεφτά να πηγαίνει στα ιδιωτικά νοσοκομεία και όποιος δεν έχει να κρατάει την αναπνοή του και να περιμένει. (...) Εν μέσω πανδημίας ζητάς από τους εργαζόμενους να δουλεύουν απλήρωτοι, ζητάς από τους μικρομεσαίους επιχειρηματίες να κλείσουν χωρίς να πάρουν ενίσχυση αλλά μόνο επιστρεπτέα προκαταβολή, δηλαδή δάνεια, αλλά σε κάποιους δίνεις δώρα.

Αν ο Τραμπ κέρδισε, αυτό σημαίνει ότι υποτιμούσαμε το επίπεδο φυλετικής οργής στο λευκό εκλογικό σώμα. Μαζί με τη μεταβίβαση της οικονομικής εξουσίας προς τα πάνω, η μετάβαση από μια κοινωνία με σαφή λευκή κυριαρχία σε μια μεικτή κοινωνία υπήρξε ένας παράγοντας που διατάραξε βαθιά εκείνους τους λευκούς που δεν έχουν άλλο πλεονέκτημα από τη φυλή, που έχουν σπουδάσει λιγότερο και ζουν σε λιγότερο δυναμικές περιοχές. Εμείς, ωστόσο, πιστεύουμε ότι είναι περιοριστικό αυτό που τείνουν να κάνουν τα μέσα ενημέρωσης λέγοντας ότι «ευθύνονται οι ανισότητες και το οικονομικό άγχος» ή ότι «ευθύνεται o φυλετικός φθόνος». Η αλήθεια είναι ότι έχει προκύψει μια δεξιά ταυτοτική πολιτική, που δημιουργεί μια μακεδονική σαλάτα με διαφορετικά συστατικά, τα οποία αθροίζονται και έτσι γίνονται πολύ πιο ισχυρά από ό,τι το καθένα ξεχωριστά. Η εμφάνιση του θυμού, είτε πρόκειται γι’ αυτόν που σχετίζεται με την υπεράσπιση της κατοχής όπλων είτε για εκείνον που τροφοδοτείται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είτε για τον οφειλόμενο σε θρησκευτικούς λόγους, έχει συχνά ως φόντο το φυλετικό ζήτημα, αλλά δεν αρκεί. Για παράδειγμα οι ευαγγελιστές είναι πεπεισμένοι ότι η πίστη και ο τρόπος ζωής τους απειλούνται. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν ασχολούνται και τόσο με την πολιτική και έτσι τείνουν να αποδέχονται ό,τι ακούνε. Και πολλά από αυτά που οι άνθρωποι ακούνε έχει δημιουργηθεί από ψηλά, από τους οργανισμούς που προανέφερα, το δε οικοσύστημα των ΜΜΕ λειτουργεί ως αντηχείο. Αυτές οι οργανώσεις γνωρίζουν πώς να αξιοποιούν κατά τον καλύτερο τρόπο τις ανησυχίες και τους φόβους ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού σχετικά με τον δημογραφικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και τις μειωμένες ευκαιρίες. Αλλά η οπισθοδρομική μορφή που λαμβάνουν αυτές οι ανησυχίες είναι το προϊόν μιας δουλειάς που έγινε από ψηλά και όχι μόνο των συναισθημάτων στην κοιλιά της λευκής εργατικής τάξης.

Στο πρώτο κύμα της πανδημίας δημιουργήθηκε μια πολύ κρίσιμη και ουσιαστική συναίνεση και από την κοινωνία και από το πολιτικό σύστημα. Αυτό που βλέπω ότι αλλάζει τώρα, καθώς κρίνω ότι η κοινωνική και η πολιτική συναίνεση δεν θα διατηρηθούν, είναι ότι αντιστρέφεται το κοινωνικό κλίμα. Όπως δείχνουν και οι κοινωνικές έρευνες, έχουμε μια μετατόπιση σε μια κατεύθυνση ματαίωσης, απογοήτευσης, άγχους και οικονομικής ανασφάλειας. Σε πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις, τα πέντε πρώτα αισθήματα που αναφέρονται από τους ερωτώμενους έχουν αρνητική χροιά (αβεβαιότητα, ανασφάλεια, άγχος, απογοήτευση, φόβος), ενώ τον Μάρτιο, πριν από το πρώτο κύμα της πανδημίας, η αισιοδοξία –από τη θετική πορεία της οικονομίας, και από ψηφοφόρους που έβλεπαν θετικά την κυβερνητική αλλαγή, κ.λπ.- συμπορευόταν με το αίσθημα της ανασφάλειας. Το στοιχείο της αισιοδοξίας ενυπήρχε στο κοινωνικό σώμα. Τώρα το αίσθημα αυτό έχει καταβαραθρωθεί (η αισιοδοξία από την πρώτη θέση μεταξύ των αισθημάτων τον Απρίλιο 2020 με 39,8%, έχει υποχωρήσει τον Σεπτέμβριο του 2020 στην έκτη θέση με 15,8%). Πρόκειται για αρνητικά συναισθήματα που αν και προκαλούν ένα κινητοποιητικό μούδιασμα, θα εκδηλωθούν με άλλους τρόπους και μπορούμε εδώ να σκεφτούμε την πτώση της κυβερνητικής αξιοπιστίας, τη φθορά και την εκλογική μετατόπιση ψηφοφόρων. Ένα ακόμα στοιχείο που θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε είναι ότι ακριβώς επειδή η πανδημία δεν είναι το πρώτο θέμα στα θέματα που απασχολούν τους πολίτες –αν δούμε και πάλι τις έρευνες (π.χ. διαΝΕΟσις) η πανδημία δεν θεωρείται από τους πολίτες η σημαντικότερη απειλή που αντιμετωπίζει η χώρα, πρώτη είναι η οικονομία, δεύτερο το μεταναστευτικό-προσφυγικό και τρίτο οι ελληνοτουρκικές σχέσεις- έχουμε ένα μείγμα, που θα εκφραστεί κοινωνικά. Και εδώ γεννάται ένα καίριο ερώτημα: Μπροστά στην οργή κατά τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, είχαμε την ελπίδα, που δημιούργησε μια ανάταση των προσδοκιών. Ποιος είναι αυτός ο δείκτης σήμερα που μπορεί να αντιστρέψει το κοινωνικό κλίμα; Θα έλεγα ότι μια πολύ σημαντική παράμετρος είναι η εμπιστοσύνη. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό δείκτη δημοκρατικής εμβάθυνσης. Η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης μπορεί να είναι μια συνθήκη, η οποία θα μπορέσει να αναδιατάξει το πολιτικό σκηνικό. Εμπιστοσύνη σημαίνει σκέφτομαι με μεγαλύτερη βεβαιότητα, σχεδιάζω, ονειρεύομαι, πλαισιώνω τις ανάγκες μου με μια πιο σταθερή πυξίδα. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η εμπιστοσύνη ήταν από τους πρώτους δείκτες που κατέρρευσαν στη διάρκεια της κρίσης, απέναντι στα κόμματα, την πολιτική, τα ΜΜΕ.

Μιλώντας για τη Γαλλία υπάρχουν σημεία ομοιότητας και σημεία που διαφέρουν. Δεν μπορούμε να ταυτίσουμε πλήρως τις καταστάσεις. Τα σημεία σύγκρισης μου έρχονται βέβαια πολύ συχνά στο μυαλό. Μετά βέβαια προσπαθώ να σκεφθώ ξανά τα πράγματα και λέω ότι “όχι, δεν μπορούμε να συγκρίνουμε όλα”. Για παράδειγμα, σήμερα το πρωί, άκουσα τον Ζεράρ Νταρμανέν (σ.σ.: υπουργό Εσωτερικών) να λέει, ότι θα γίνουν έρευνες σε οργανώσεις, σε ιδιώτες, μετά τη δολοφονία του καθηγητή, προσθέτοντας το “ακόμη κι αν δεν έχουν καμία σχέση με τον αποκεφαλισμό”! Θα τιμωρηθούν δηλαδή κατά κάποιον τρόπο άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με το γεγονός. Όλο αυτό μου φέρνει έντονα στον νου τη Νύχτα των Κρυστάλλων, το 1938, όταν ένας νεαρός Εβραίος σκότωσε έναν Γερμανό διπλωμάτη στο Παρίσι και σε αντίποινα οι ναζί πυρπόλησαν συναγωγές, κακοποίησαν Εβραίους, απέσπασαν χρήματα από την εβραϊκή κοινότητα, από ανθρώπους δηλαδή που δεν είχαν καμία ευθύνη για τη δολοφονία του διπλωμάτη. Οι άνθρωποι που θα γίνουν σήμερα αντικείμενα των ερευνών στη Γαλλία θα βρεθούν αντιμέτωποι και με άλλα προβλήματα, που δεν θα σταματήσουν στις έρευνες. Πρόκειται για μια αντίδραση τιμωρητική ανθρώπων που δεν ευθύνονται για ό,τι τους καταλογίζεται. Αυτού του είδους οι συγκρίσεις μου έρχονται συχνά στο μυαλό. Βέβαια πάντα πρέπει να βάζουμε τα πράγματα στη σειρά. Και φυσικά η Γαλλία σήμερα δεν είναι στην κατάσταση της Γερμανίας το 1933. Ο γαλλικός Τύπος είναι σε πολύ διαφορετική κατάσταση από ό,τι ήταν ο ξένος Τύπος στη Γερμανία το 1933... Οι καταστάσεις δεν είναι ίδιες. Εκείνο που πιστεύω όμως είναι ότι μπορεί να υπάρξει σύγκριση μεταξύ των μηχανισμών. (...) Ακριβώς. Και αυτός είναι ο λόγος που οι δημοσιογράφοι πρέπει να κάνουν καλά τη δουλειά τους. Είναι ένα σημαντικό επάγγελμα που πρέπει να ασκείται σωστά. Σήμερα ανησυχώ για την κατάσταση της δημοσιογραφίας διότι ζούμε σε μια περίοδο μεγάλης αστάθειας. Τα καταξιωμένα ΜΜΕ είναι πάρα πολύ αποσταθεροποιημένα από το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που σήμερα έχουν γίνει τα μέσα ενημέρωσης των νέων ανθρώπων. Μπορεί κανείς να πει ότι διαδραματίζουν μονοπωλιακό ρόλο στην ενημέρωση των νέων. Ελάχιστοι είναι οι νέοι που επισκέπτονται τις ιστοσελίδες των μεγάλων ΜΜΕ. Ακόμη λιγότεροι εκείνοι που αγοράζουν εφημερίδες, έντυπα ή βλέπουν τηλεόραση σε πραγματικό χρόνο. Προς το παρόν καμία αξιόπιστη πηγή δεν έχει πάρει τη θέση των μεγάλων ΜΜΕ. Βρισκόμαστε ακόμη σε μια κατάσταση που δεν ξέρουμε ποιον να πιστέψουμε, ποιον να εμπιστευθούμε. Δεν υπάρχει κάποια δομή πιστοποίησης. Και αυτή η κατάσταση είναι πηγή αστάθειας. Την ίδια στιγμή διαπιστώνουμε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μια απίστευτη ισχύ. Μια ισχύ που προκαλεί φόβο. Και το διαπιστώνουμε αυτό και τώρα, σήμερα, με τη δολοφονία του καθηγητή. Πράγματι λοιπόν όλα αυτά είναι πάρα πολύ ανησυχητικά.

Πρόκειται για μια από τις χειρότερες συνταγματικές αντιμεταρρυθμίσεις στην Ιστορία της χώρας, που φτάνει ή και ξεπερνάει τα επίπεδα των αντιμεταρρυθμίσεων που προσπάθησαν να επιβάλουν ο Μπερλουσκόνι και ο Ρέντζι. Σήμερα είμαστε σε πολύ δυσκολότερη θέση, γιατί ο άνεμος του λαϊκισμού και της αντιπολιτικής, που προωθεί το Κίνημα Πέντε Αστέρων και η Δεξιά και η Ακροδεξιά έχει παρασύρει και το Δημοκρατικό Κόμμα, που για να συμμετάσχει στη δεύτερη κυβέρνηση Κόντε υπέκυψε στις πιέσεις του Κινήματος Πέντε Αστέρων για το ψαλίδισμα της Δημοκρατίας και της αντιπροσωπευτικότητας στην Ιταλία. Η πρόταση που ψηφίστηκε σχεδόν ομόφωνα από τη Βουλή προβλέπει τη μείωση του αριθμού των βουλευτών κατά 230, από 630 σε 400, και των γερουσιαστών κατά 115, από 315 σε 200, με τη λογική ότι μια χώρα σαν την Ιταλία θα πρέπει να κατακρεουργήσει την αντιπροσωπευτικότητα των πολιτών και να ακυρώσει τη σχέση του αιρετού με τους πολίτες, φτιάχνοντας τεράστιες εκλογικές περιφέρειες, για να εξοικονομήσουμε 100 εκατ. τον χρόνο. Η αντιπροσωπευτικότητα και η δημοκρατία υποβαθμίζονται σε μια απλή αριστοκρατική και αυταρχική λογιστική μπακάληδων, αντί να προτείνουμε μια μεταρρύθμιση για τη διεύρυνση και την αναβάθμιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της Δημοκρατίας μας. Ακόμη χειρότερα, το κατακρεουργημένο αυτό κατά το εν τρίτο Κοινοβούλιο θα εκλέγεται κυρίως με ένα είδος πλειοψηφικού. Στη Γερουσία, για παράδειγμα, ακόμη και πόλεις όπως π.χ. η Λάρισα δεν θα έχουν εκπροσώπηση, γιατί έχει λιγότερους από 300 χιλιάδες κατοίκους. Για τα συνταγματικά δημοψηφίσματα δεν προβλέπεται το ποσοστό συμμετοχής του 50% + 1, γεγονός που σημαίνει ότι θα δώσουμε μια δύσκολη μάχη. Μέσα στο Δημοκρατικό Κόμμα δεν έλειψαν πάντως οι πραγματικά προοδευτικοί και δημοκρατικοί άνθρωποι που τάχθηκαν με το «Όχι», ενώ κάτι ανάλογο είδαμε και ανάμεσα στα στελέχη των δεξιών και ακροδεξιών κομμάτων και του Κινήματος Πέντε Αστέρων, που εντελώς οπορτουνιστικά τάσσονται με το «Όχι» για να διαφυλάξουν τις εκλογικές πελατείες και τα προνόμιά τους. Η κυβέρνηση επέλεξε επίσης τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος μαζί με τις μερικές περιφερειακές και δημοτικές εκλογές υποβαθμίζοντας εσκεμμένα τη μεγάλη σημασία του για τη δημοκρατική ζωή της χώρας. Θα δώσουμε τη μάχη μέχρι την τελευταία ψήφο για να μην ξυπνήσουμε την Τρίτη σε μια αυταρχική Δημοκρατία, όπως της Ουγγαρίας ή της Πολωνίας, που εδώ και χρόνια σχεδίαζαν οι παρακρατικές στοές του Τζέλι και του Μπερλουσκόνι και ο Σαλβίνι. Δυστυχώς, το Δημοκρατικό Κόμμα γίνεται συνένοχος της οικοδόμησης του αυταρχισμού στην Ιταλία.

Η στρατηγική επιλογή του «σχεδίου Πισσαρίδη» αποτελεί μία οπισθοδρομική (shock therapy) επιλογή τύπου Λατινικής Αμερικής, ανατολικής Ευρώπης και Βαλκανίων, με την έννοια της προσέλκυσης «άνευ όρων» ξένων επενδύσεων, σε εισοδηματικές, εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες ασιατοποίησης της ελληνικής οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Από την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι στις θεωρητικές και εφαρμοσμένες προσεγγίσεις της ανάπτυξης είναι το γνωστό νεοφιλελεύθερο μοντέλο «της άνισης ανάπτυξης», με το οποίο οι ανεπτυγμένες χώρες και οι επιχειρήσεις τους, αξιοποιώντας τις υποδομές, τους ενεργειακούς, τους παραγωγικούς, τους εργασιακούς και κοινωνικούς πόρους των χωρών υποδοχής, μεταφέρουν πλούτο στις επιχειρήσεις τους και στις χώρες τους από την επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των συγκεκριμένων χωρών. Ακόμα περιορίζουν τον παραγωγικό - τεχνολογικό συσχετισμό δύναμης των χωρών υποδοχής στον διεθνή και ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας, αυξάνουν τις εισοδηματικές και κοινωνικές ανισότητες και εγκαθιδρύουν, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, συνθήκες «ανάπτυξης της υπανάπτυξης, της παραγωγικής - τεχνολογικής εξάρτησης και της οικονομικής καθυστέρησης».