Η Αυγή

Στη διακεκαυμένη ζώνη του τέλους του εμφυλίου πολέμου στη δυτική Μακεδονία, στα πεδία των μαχών και τις περιπέτειες των ανταρτών και των Σλαβομακεδόνων που τους πλαισίωσαν στον άνισο αγώνα μεταφέρει τους αναγνώστες το καινούργιο μυθιστόρημα "Η φύλακας των αρχείων" (εκδ. Κέδρος) του Αντώνη Γιανακού, όπως είναι το λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Αντωνιάδη. Σαν μια παρτίδα πινγκ - πονγκ μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, με συνδετικό κρίκο τη νεαρή ιστορικό ηρωίδα του και την αρχειακή έρευνά της, το βιβλίο διατρέχει τον ιστορικό χρόνο καταγράφοντας κομβικά γεγονότα της ιστορίας του τόπου και κυρίως της ιστορίας της Αριστεράς. Από τη μάχη της  Έδεσσας και τη δίκη του ταξίαρχου του ΔΣΕ Γιώργου Γεωργιάδη, από τις τύχες των Σλαβομακεδόνων που εντάχθηκαν στον Δημοκρατικό Στρατό και την περιπέτεια των αρχείων του ενιαίου ΚΚΕ, μέχρι τα γραφεία των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, ο Αντώνης Γιανακός συνθέτει τον καμβά του μυθιστορήματός του στοιχειοθετώντας παράλληλα και τη διαδρομή της Αριστεράς στη χώρα μας τον σκληρό 20ό αιώνα. Με προσήλωση στην ιστορική μνήμη, αλλά χωρίς εκπτώσεις στη λογοτεχνικότητα, "Η φύλακας των αρχείων" διανθίζει τη μυθοπλασία με ιστορικά τεκμήρια και διεκδικεί πρωτεία, καθώς γίνεται το πρώτο, ίσως, λογοτεχνικό έργο με πρωταγωνιστή το μακεδονικό ζήτημα μετά τα "Μυστικά του βάλτου" και στον αντίποδά τους.

Οι πολλοί πρέπει να συνεχίσουν να τηρούν τους νόμους και τις αποφάσεις που λαμβάνονται σύμφωνα με την υπόσχεση ότι όλοι αντιμετωπίζονται ισότιμα, ενώ στην πραγματικότητα έχουν την εύλογη αντίληψη ότι μόνο οι λίγοι απολαμβάνουν μια πραγματική -ίση- ισχύ στη δημοκρατία μας; Το τέλος της ευρείας ισότητας (ή ανεκτής ανισότητας) των κοινωνικών συνθηκών και η έλλειψη ευκαιρίας βελτίωσης για μεγάλο αριθμό ανθρώπων δημιουργεί αμφιβολίες για το γεγονός ότι εξακολουθούμε να ζούμε σε συνταγματική Δημοκρατία. Ο συμβιβασμός μεταξύ των πολλών και των λίγων ισχύει εάν οι πρώτοι αντιλαμβάνονται πως η νομική και πολιτική τους υπόσταση δεν είναι απλώς μια καταγέλαστη διατύπωση. Η Δημοκρατία είναι ένα πολιτικό σύστημα που δεν υπόσχεται σοσιαλισμό ούτε επίπεδη εξίσωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών. Ωστόσο, είναι ένα σύστημα που δεν θα διαρκέσει εάν η διάσπαση μεταξύ των λίγων και των πολλών είναι τόσο ριζική σαν να είναι δύο χώρες σε μία. Χρειάζεται κάποια κοινωνική ισότητα για να διατηρηθεί η πολιτική Δημοκρατία. Το μάθημα του Σόλωνα εξακολουθεί να ισχύει σήμερα: όταν εξελέγη άρχων (περί το 594 π.Χ.), η πρώτη του πράξη ήταν να ελευθερώσει τη γη και να καταστρέψει τα σύμβολα δουλείας και υποθήκης των γαιών. Με την πράξη του αυτή, γνωστή ως σεισάχθεια ή «παραίτηση από όλα τα βάρη», ακύρωσε όλα τα χρέη, απελευθέρωσε τους αγρότες και έδωσε γη στους καλλιεργητές της. Η δεύτερη πράξη του Σόλωνα ήταν η απαγόρευση της υποθήκευσης γης και της δουλείας εξαιτίας των ενυπόθηκων δανείων. Χωρίς αυτές τις πράξεις, δεν θα υπήρχε πολιτική ελευθερία και ούτε ασφάλεια στη δικαιοσύνη. (...) Ως πολιτικός, ο Μπάιντεν γεννήθηκε μετριοπαθής. Ως Πρόεδρος, ίσως αναγκάζεται να είναι ριζοσπαστικός. Η νίκη του Μπάιντεν κατάφερε να αναζωογονήσει τον κομματικό διάλογο στην αμερικανική πολιτική σκηνή χωρίς καν να αναζητήσει τη συναίνεση των (πολύ λίγων) μετριοπαθών Ρεπουμπλικανών. Μπορούμε τώρα να δούμε ότι ένα κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα -χάρη και στο ότι τελικά άκουσε την Αριστερά-, βρίσκεται σε θέση να δείξει ότι είναι δυνατόν να κάνουμε θαρραλέες κοινωνικές πολιτικές ακόμη και αν η κοινωνία είναι διχασμένη και τα κόμματα κινητοποιούνται σύμφωνα με αντίθετες απόψεις ως προς το τι πρέπει να γίνει. Ο Μπάιντεν προσπαθεί να... ρίξει δημόσιο χρήμα στο εξασθενημένο κοινωνικό σύστημα προκειμένου να δημιουργήσει σταθερές θέσεις εργασίας, να βελτιώσει τα δημόσια σχολεία, να λύσει τα χρόνια προβλήματα αδικίας στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, να ελαφρύνει φοιτητές από τα χρέη και, τέλος, να φορολογήσει τους λίγους πλούσιους και τις εταιρείες. Ακόμη και σε σύγκριση με τους -λίγους ακόμη- Ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες, οι πολιτικές του Μπάιντεν φαίνονται ριζοσπαστικές.

Εάν οι Έλληνες του εξωτερικού είναι μια πιθανή εκλογική δεξαμενή, είναι αφέλεια να μας θεωρούν έδαφος κατάκτησης μόνο όταν πλησιάζουν οι εκλογές. Εκτός από σποραδικές παρεμβάσεις, δεν νομίζω ότι κανένας έχει θέσει ποτέ σοβαρά το πρόβλημα του πώς να ενισχύσει τους δεσμούς τους με την Ελλάδα. Στην εμπειρία μου, εδώ και χρόνια η πολιτική τάξη αγνόησε τη Διασπορά όταν ζήτησε υποστήριξη για ουσιαστικές πρωτοβουλίες, όπως αυτή για την καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Ελληνικής Γλώσσας, που έγινε νόμος τελικά από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2017, πρωτοβουλίες που θα δέσμευαν κυβερνήσεις στην υποστήριξη του Ελληνισμού της Διασποράς. Πού ήταν οι «πατριώτες» που σήμερα ζητούν την ψήφο της Διασποράς για τα κόμματα τους; (...) Το ιταλικό σύνταγμα, από το 2001, προβλέπει τη δημιουργία μιας ειδικής «περιφέρειας εξωτερικού» που δεν επηρεάζει την τελική κατανομή των εδρών. Η εμπειρία των είκοσι ετών ήταν θετική και η ψήφος δεν απείχε από αυτήν των κατοίκων Ιταλίας. Ανέδειξε, βέβαια, προβληματικές πτυχές της επιστολικής ψήφου, η οποία ευνόησε την απάτη και πρόσφατα μάλιστα επικρίθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο. Σήμερα συζητούνται λύσεις περαιτέρω διευκόλυνσης της ψήφου, όπως η ηλεκτρονική. Όσον αφορά την αντιπροσωπευτικότητα, αυτή δεν μπορεί να αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια και στην καλή θέληση των κομμάτων, καθώς πιστεύω ότι η συμπερίληψη ψήφων εξωτερικού στη συνολική καταμέτρηση δεν αποτελεί εγγύηση για την ισότητα της ψήφου.

Οι Εφορείες Αρχαιοτήτων και τα μουσεία όλης της χώρας έχουν συνεργαστεί με πολλούς χορηγούς, κυρίως σε περιοδικές εκθέσεις αλλά και σε άλλες ενέργειες. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την υποδειγματική συνεργασία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με την ελβετική εταιρεία Hublot για την πολύ επιτυχημένη έκθεση του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Η ελβετική Hublot, που χορήγησε ένα σεβαστό ποσό για τις ανάγκες της έκθεσης, δεν ζήτησε να μπει το όνομά της πουθενά στο μουσείο, εκτός από τα πάνελ που ανήγγειλαν την έκθεση -κι εκεί ακόμη στο ίδιο μέγεθος με τα ονόματα π.χ. των χορηγών επικοινωνίας. Ο εκπρόσωπός της στα εγκαίνια της έκθεσης, αντί να προβάλει τη χορηγία, ευχαρίστησε ο ίδιος το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για τη συνεργασία και για το ότι είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά τον "υπολογιστή" των Αντικυθήρων και να συμμετάσχουν στον προβληματισμό για τη χρήση και τη λειτουργία του. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί σιγά - σιγά ταμπέλες χορηγών μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως π.χ. στην αρχαία Μεσσήνη. Είναι λάθος από το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού που επέτρεψε κάτι τέτοιο. Τα πράγματα πρέπει να είναι ξεκάθαρα και τα μνημεία δεν αποτελούν χώρο φθηνής προβολής του οποιουδήποτε. Εκτός αν θέλουμε να μιμηθούμε τη γειτονική Τουρκία και το πώς συμπεριφέρεται συχνά στα μνημεία της! Το να ζητάει ένας χορηγός να αναγραφεί το όνομά του μέσα σε οποιονδήποτε αρχαιολογικό χώρο, πόσο μάλλον σε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, δεν δείχνει καμία διάθεση προσφοράς εκ μέρους του. Δείχνει αρχοντοχωριατισμό, ξιπασιά και ευτέλεια. Το να σκεφτεί -και να υπογράψει- μια υπουργός ότι μπορεί να βάλει το όνομά της σε αναμνηστική πλάκα στην Ακρόπολη είναι μια πράξη αχαρακτήριστη. (...) Πολλές φορές τον τελευταίο χρόνο μου έρχεται στο μυαλό η περιγραφή του λοιμού της Αθήνας από τον Θουκυδίδη. Περιγράφει ότι μέσα στις συνθήκες του λοιμού οι άνθρωποι έκριναν ότι δεν υπήρχε διαφορά στο να κάνουν καλές ή κακές πράξεις, αφού αισθάνονταν ότι κανείς δεν θα επιζήσει ώστε να δώσει λόγο για τα εγκλήματά του και να τιμωρηθεί γι’ αυτά. Αυτή η αίσθηση της ατιμωρησίας στη δημόσια ζωή αποπνέει ο τελευταίος χρόνος. Γίνονται τα πιο εξωφρενικά πράγματα στα θέματα της υγείας που κοστίζουν ανθρώπινες ζωές, στα θέματα των μνημείων, σε απευθείας αναθέσεις, στις υποθέσεις του Λιγνάδη και σε άλλες. Λέγονται εξωφρενικά ψέματα και κανείς από όσους είναι υπεύθυνος γι' αυτά δεν αισθάνεται ότι δίνει λόγο πουθενά! Χρειάζεται να κρατήσουμε όρθια τη λογική, την ηθική, την αξία κάθε ανθρώπινης ζωής και την κοινωνική αλληλεγγύη -και σε εποχές τέτοιων κρίσεων τίποτα δεν είναι αυτονόητο.

Προτεραιότητα πρέπει να είναι η ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας, ιδίως σε χώρες με χαμηλό επίπεδο διαβίωσης των πολιτών, όπου παραμένουν τεράστια κενά. Εκτός από την έλλειψη επαρκούς πολιτικής βούλησης υπάρχουν και άλλα εμπόδια. Επειδή η «μαύρη» εργασία παραμένει κυρίαρχη σε πολλές χώρες με χαμηλό επίπεδο διαβίωσης των πολιτών, τα ασφαλιστικά συστήματα παρέχουν προστασία μόνο σε ένα μικρό ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Η ικανότητα των κυβερνήσεων σε πολλές περιπτώσεις είναι ανεπαρκής. Το χαμηλό επίπεδο καταγραφής του πληθυσμού παραμένει σημαντικό εμπόδιο σε πολλές φτωχές χώρες. Αυτό επηρεάζει τόσο την ικανότητα των φτωχότερων χωρών να κινητοποιούν εγχώριους πόρους για τη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας, όσο και την ικανότητά τους να παρέχουν αποτελεσματικά κοινωνική προστασία στους πληθυσμούς τους. Υποστηρίζω, ωστόσο, ότι η διεθνής αλληλεγγύη πρέπει να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο προκειμένου να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια. Γι’ αυτό προτείνω τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου Ταμείου για την Κοινωνική Προστασία, που θα επιτρέπει στις φτωχότερες χώρες να ξεπεράσουν το χρηματοδοτικό κενό που αντιμετωπίζουν. Η πρόταση για ένα παγκόσμιο ταμείο αφορά το ότι οι φορολογούμενοι από πλούσιες χώρες πληρώνουν για κοινωνική προστασία σε φτωχές χώρες. Να ξεκινήσει ένας κύκλος στον οποίο η διεθνής υποστήριξη θα συνδυάζεται με τις εγχώριες προσπάθειες.