Αναδημοσιεύσεις

Λοιπόν, νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβει κανείς το ταξικό βάθος του νομοσχεδίου Χατζηδάκη, την απέχθεια, ενδεχομένως και το μίσος για την εργασία, είναι να κάνουμε μια νοητή μετάβαση στην –προς το παρόν– πλουσιότερη χώρα του κόσμου. Εκεί που ο Μπάιντεν, χωρίς καμιά φιλεργατική διάθεση, αλλά με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης του συστήματος, επιχείρησε να διπλασιάσει το κατώτατο ωρομίσθιο στα 15 δολάρια, συναντώντας τη λυσσαλέα αντίδραση ακόμη και των φανατικών μεγαλο-χρηματοδοτών της καμπάνιας του. Στις ΗΠΑ, λοιπόν, που το μέσο ωρομίσθιο είναι 19 δολάρια, έναντι 16 στον ΟΟΣΑ και έναντι μόλις 10 (σε δολάρια, μεικτό!) στην Ελλάδα (αν και το κατώτερο είναι 2,5), η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, αυτός ο φρουρός του μεγαλύτερου χρηματιστηριακού καζίνο στον κόσμο, έχει θεσπίσει έναν δείκτη που λέγεται «λόγος αμοιβής CEO», ήτοι το πηλίκο της διαίρεσης της αμοιβής του διευθύνοντος συμβούλου με τη μέση αμοιβή των υπαλλήλων του. «Αξίζει στ’ αλήθεια ένας CEO 1.000 φορές όσο ένας εργαζόμενος;» αναρωτιέται σε άρθρο το Bloomberg (διά χειρός Μισέλ Λέντερ), που δεν το λες και «εχθρό της επιχειρηματικότητας», ε; Τα δεδομένα των ΗΠΑ είναι αβυσσαλέα και εφιαλτικά. Στην Aptiv, εταιρεία παραγωγής λογισμικού, με παρουσία σε 44 χώρες και 180.000 εργαζόμενους, ο επικεφαλής αξίζει όσο 5.300 «μέσοι» εργαζόμενοι. Στην Chipotle, αλυσίδα ταχυφαγείων μεξικανικού φαγητού με 76.000 εργαζόμενους, ο CEO αξίζει 3.000 φορές τον μέσο εργαζόμενο. Και ούτω καθεξής. Σε γενικές γραμμές, φαίνεται ότι ο λόγος μέσου CEO προς μέσο εργαζόμενο στους μεγαλύτερους ομίλους στις ΗΠΑ είναι περίπου 1.000. (...) Το μυστικό της επιτυχίας των υπερπλουσίων ιδιοκτητών πολυεθνικών –αλλά και των δικών μας που ωχριούν ως τάξη μεγέθους, αλλά διόλου σε ταλέντο απληστίας και αρπακτικότητας– είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των θηριωδών αμοιβών τους, των κερδών των ομίλων τους και της τεράστιας φανερής ή κρυμμένης προσωπικής περιουσίας τους είναι προϊόν μιας συστηματικής, περίτεχνης διαχείρισης του εργατικού δυναμικού. Είτε με την αύξηση του χρόνου εργασίας, είτε με τη μείωση του μέσου μισθολογικού κόστους, το ζητούμενο είναι να μειώνεται διαρκώς το μερίδιο της μισθωτής εργασίας (και της υποκρυπτόμενης «ανεξάρτητης») στον συνολικά παραγόμενο πλούτο, στο προϊόν κάθε επιχείρησης και ομίλου, σε κάθε χώρα και στον κόσμο ολόκληρο. Οι υψηλές αμοιβές των διευθυνόντων, τα παχυλά stock options των στελεχών, τα μερίσματα των μετόχων είναι οι αυξήσεις που δεν δίνονται στους μισθούς, τα ωράρια που επιμηκύνονται, οι απολύσεις που ακολουθούν κάθε τεχνολογική καινοτομία στην παραγωγή, η οποία δοκιμάζεται και εφαρμόζεται με πρωταρχικό κριτήριο τη μείωση του μισθολογικού κόστους, την υποκατάσταση εργασίας από αυτοματισμούς. Παλιό και ντεμοντέ όσο ο καπιταλισμός. Σ’ αυτό το ισοζύγιο βάζει το λιθαράκι του και το εργασιακό νομοσχέδιο Χατζηδάκη, παραγγελιά της τάξης που υπηρετεί με αφοσίωση. Περισσότερο από περιφρόνηση για τους εργαζόμενους και μίσος για την εργασία, είναι τρυφερότητα κι αγάπη για τη μεγάλη εργοδοσία, για τον πλούτο της εγχώριας ιθύνουσας τάξης που –και καλά– κακόπαθε στα χρόνια των μνημονίων και τώρα είναι η ώρα να πάρει το αίμα της πίσω. Οχι από τους ανταγωνιστές τους, βεβαίως, αλλά από την ενοχλητική εγχώρια εργατική τάξη κι ό,τι έχει απομείνει από το συνδικαλιστικό της κίνημα.

Aυτή η συμφωνία μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για τον περιορισμό των φορολογικών παραδείσων, την αύξηση των εσόδων στα κράτη, τη διαμόρφωση ενός πεδίου περισσότερο ισότιμου ανταγωνισμού. Η Ε.Ε. οφείλει όχι μόνο να προχωρήσει στην υλοποίηση της συμφωνίας αυτής αλλά και να λάβει ισχυρότερες πρωτοβουλίες για περιορισμό των offshore και την κατάργηση των φορολογικών παραδείσων. Ο ίδιος προσανατολισμός πρέπει να είναι κεντρικός και στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τον ψηφιακό φόρο και τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, με στόχο τη δίκαιη φορολόγηση και τελικά την ελάφρυνση των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων. Τα ζητήματα της δίκαιης φορολόγησης και της φοροδιαφυγής δεν λύνονται από την αγορά που αναζητά και εκμεταλλεύεται τα κενά των φορολογικών συστημάτων, αλλά από ισχυρές πολιτικές πρωτοβουλίες και αποφάσεις.

Στην εισήγησή του στο συνέδριο «Regional Growth Conference 2021»  που οργάνωσε η εφημερίδα «Πελοπόννησος», ο τομεάρχης Υγείας του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία Ανδρέας Ξανθός τόνισε ότι το μεγάλο δίδαγμα από την πανδημία δεν είναι η «αγαστή συνεργασία του ΕΣΥ με τον ιδιωτικό τομέα» όπως δήλωσε πρόσφατα ο Πρωθυπουργός, αλλά η ανάγκη γενναίας επένδυσης στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας και η ενίσχυσή του με επιπλέον πόρους (ανθρώπινους και υλικούς) για να καλύψει τις νέες υγειονομικές ανάγκες (διασύνδεση ΠΦΥ-Δημόσιας Υγείας, κοινοτική-κατ’ οίκον φροντίδα, επείγουσα ιατρική, μετανοσοκομειακή φροντίδα-αποκατάσταση, σχολική υγεία, ιατρική της εργασίας, περιβαλλοντική υγεία, αποκέντρωση του ΕΟΔΥ και διασύνδεσή του με τις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας των Περιφερειών κλπ) με ισότιμο και ποιοτικό τρόπο. Ο Α. Ξανθός δήλωσε επίσης ότι το ΕΣΥ άντεξε πολύ οριακά, σε βάρος των ψυχοσωματικών αντοχών  του προσωπικού του και της φροντίδας όλων των υπόλοιπων ασθενών. Ενώ ο ιδιωτικός τομέας με το 1/3 των κλινών της χώρας δεν νοσήλευσε ούτε το 5% των περιστατικών covid-19. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο είναι προκλητική η αναφορά του κ. Μητσοτάκη ότι «το ΕΣΥ δεν πρέπει να είναι υποχρεωτικά κρατικό», αναιρώντας τον ιδρυτικό νόμο και αμφισβητώντας για 1η φορά απροκάλυπτα τη φιλοσοφία του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Πίσω από αυτή την προσέγγιση κρύβεται το άνοιγμα του ΕΣΥ στην αγορά και η άμεση ή έμμεση ιδιωτικοποίησή του, που αποτελεί cacus beli   για τον ΣΥΡΙΖΑ, τους εργαζόμενους στις δημόσιες δομές υγείας και την κοινωνία.

Οι υπουργοί Οικονομικών της G7, των επτά πιο αναπτυγμένων βιομηχανικά χωρών, συμφώνησαν σήμερα να δεσμευτούν στην επιβολή ελάχιστου εταιρικού φόρου 15% ανά χώρα. "Δεσμευόμαστε να φτάσουμε σε μια ισότιμη λύση ως προς την κατανομή των δικαιωμάτων φορολόγησης με τις χώρες να αποκτούν δικαιώματα φορολόγησης τουλάχιστον 20% επί του κέρδους που θα ξεπερνάει ένα περιθώριο 10% για τις μεγαλύτερες και πιο κερδοφόρες πολυεθνικές εταιρείες", αναφέρει μια ανακοίνωση των υπουργών που είδε το Reuters. "Θα φροντίσουμε για τον απαραίτητο συντονισμό μεταξύ της εφαρμογής των νέων διεθνών φορολογικών κανονισμών και της κατάργησης όλων των φόρων ψηφιακών υπηρεσιών", τονίζεται.

Το βιβλίο αποτελείται από δύο αρκετά διακριτά (και ίσως άνισα) μεταξύ τους μέρη: Το πρώτο είναι αφιερωμένο στην ιστορία του 20ού αιώνα και μπαίνει σε λεπτομερείς αφηγήσεις και περιγραφές, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον αντισημιτισμό. Πρόκειται πράγματι για μια πολύ άγρια ιστορία, όπως λέει ο τίτλος. Όχι μόνον γιατί μαθαίνουμε για τα γεγονότα που οδήγησαν στη Σοά, δηλαδή στο Ολοκαυτώμα, αλλά κυρίως γιατί διαβάζουμε για τον – ανομολόγητο ακόμη – ελληνικό αντισημιτισμό και τον αφανισμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Εδώ βέβαια ο συγγραφέας, προφανώς για οικονομία χώρου, δεν παραπέμπει στον 19ο αίωνα – στην διάλυση των αυτοκρατοριών, στην συγκρότηση των εθνικών κρατών και την έξαρση του εθνικισμού, ως βασικές συνθήκες και του σύγχρονου αντισημιτισμού, αλλά και του φασισμού γενικότερα. Mε αυτήν την παράλειψη ο 20ος αιώνας μοιάζει μετέωρος, σχεδόν σαν προϊόν παρθενογένεσης. Παρ’ όλ’ αυτά, τα κεφάλαια για τον αντισημιτισμό είναι τόσο σημαντικά, που θα έπρεπε να αποτελούν υποχρεωτικό μάθημα στα σχολεία. Το δεύτερο κομμάτι του βιβλίου – για την μεταπολίτευση και τους νοσταλγούς της δικτατορίας, για τα αγαπημένα εργαλεία της ακροδεξιάς, δηλαδή τον εθνικισμό και τον ηθικό πανικό, για την Χρυσή Αυγή και την αστυνομική βία – μας φέρνει στα σημερινά και γίνεται εκ των πραγμάτων πιο «δημοσιογραφικό». Προσπαθεί όμως ταυτόχρονα να κατανοήσει το φαινόμενο της άκρας δεξιάς τοποθετώντας το στο πλαίσιου αυτού που ο ιστορικός Έντσο Τραβέρσο έχει ονομάσει «μεταφασισμό». Εδώ χάνουμε λίγο τη συνέχεια με το ιστορικό παρελθόν, περνάει και σε δεύτερη μοίρα ο αντισημιτισμός, ενώ μαθαίνουμε σχετικά λίγα για τον νέο φανταστικό εχθρό – το Ισλάμ. Από την άλλη, μας εισάγει την έμφυλη διάσταση του μεταφασισμού, την τοξική αρρενωπότητα που τον χαρακτηρίζει, τον βαθύ σεξισμό και την ομοφοβία του.

Στη μεταμνημονιακή εποχή κάποιοι θέλουν να μας πείσουν πως η ιστορική μνήμη είναι αχρείαστη. Κι όμως, λαός χωρίς μνήμες σημαίνει δέντρο χωρίς ρίζες! Αυτές τις ρίζες έχει υποχρέωση να τις καλλιεργεί η πολιτεία, από την κεντρική εξουσία μέχρι και την τελευταία βαθμίδα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Με τελετές μνήμης, με σήμανση των επετείων, των μνημείων - συμβόλων, με συμμετοχή της δημόσιας εκπαίδευσης. Στην Πάτρα είναι παντού παρούσα η ιστορική μνήμη, ιδιαίτερα της δεκαετίας 1940-1949. Είναι τα ζοφερά χρόνια της κυριαρχικής εμφάνισης του ναζισμού, αλλά και των παραγώγων του, που μας άφησε κληρονομιά μετά την ήττα του από τις αντιφασιστικές δυνάμεις. Με μία νοητή γραμμή, αυτές οι μνήμες ξεκινούν από τις φυλακές της πόλης, που πέρασαν στα χέρια των καταχτητών. Εκεί γράφηκε ένα πολύ λίγο γνωστό κεφάλαιο αγώνα των κρατουμένων αντιφασιστών, είτε δεσμώτες είτε ως όμηροι, μελλοθάνατοι, «τροφή» στα εκτελεστικά αποσπάσματα του ναζισμού, για αντίποινα. Κι ακόμη στα στρατόπεδα Αρόης και Λυμπερόπουλου, τόπος ομήρων, των SS, το δεύτερο, ισάξιο αυτών του Χαϊδαρίου και Παύλου Μελά… Συνεχίζεται στους δρόμους της πόλης, με θύματα τη νέα γενιά, που έβγαινε τα βράδια για αναγραφή στους τοίχους αντιναζιστικών συνθημάτων, πέφτοντας από τις σφαίρες περιπόλων των καταχτητών, αλλά και με τους ήρωες στα παράνομα τυπογραφεία και καταλήγει στους τόπους εκτελέσεων στο κτήμα του Μουρτζούχου, πίσω από το ΚΕΤΧ και στη Σκοποβολή του Γηροκομείου. Ειδικά για το Στρατόπεδο Λυμπερόπουλου, είναι επιτακτική ανάγκη να προχωρήσει η ανάδειξή του ως χώρος ιστορικής μνήμης, μετά και την απόφαση του ΣτΕ 2198/2016. Αυτή απόφαση ικανοποιεί, εν έτει 2016, το δημοτικό συμβούλιο Πατρέων, που με την πράξη Κ.Α.Πρ.448, στην 24/17-7-1990 συνεδρία του (δήμαρχος Ανδρ. Καράβολας) με την υπ’ αρ. 46/3-7-90 γνωμοδότηση της Επιτροπής Σχεδίου Πόλεως, ομόφωνα τροποποίησε το υφιστάμενο Σχέδιο Πόλεως και αποφάσισε τον χαρακτηρισμό του κληροδοτήματος Λυμπερόπουλου ως κοινόχρηστου πάρκου Εθνικής Αντίστασης, με διατήρηση ως έχουν των δυο κτισμάτων που υπάρχουν εκεί, ήτοι της βίλας και του μικρού ιερού ναού της Αγ. Μαρίνης. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για να διαμορφωθεί ο χώρος του κληροδοτήματος Λυμπερόπουλου και να στηθούν στον κήπο οι προτομές των ηγετών του αντιφασιστικού αγώνα, του εθνοσυμβούλου της ΠΕΕΑ, δημάρχου Πατρέων Ρούφου Λαλάκη, του γραμματέα ΕΑΜ Θρασ. Κωνσταντίνου, του φρουράρχου Πατρών διοικητή του 12ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Βλάση Ανδρικόπουλου και του πρωτοκαπετάνιου Αχαΐας - Αιγιαλείας Δημ. Μίχου. Το δε υπόγειο της βίλας να διαμορφωθεί σε χώρο συγκέντρωσης ντοκουμέντων - κειμηλίων και να αναρτηθούν φωτογραφίες εκτελεσθέντων και κρατουμένων. Στο εσωτερικό της εκκλησίας να καίει άσβεστο καντήλι στη μνήμη των εκτελεσθέντων.

Ετοιμάζονται εν χορδαίς και οργάνοις να αρχίσουν το ξεπούλημα της Ακρόπολης, μην τυχόν και πάει τσάμπα τόσο σκ..., συγνώμη, τόσο τσιμέντο πάνω στα αρχαία μάρμαρα. Λατέρνα η Ακρόπολη, μπιτσόμπαρο ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο, μπάτε σκύλοι αλέστε το αρχαίο στάδιο της Νεμέας, όλα εξελίσσονται σύμφωνα με το επιτελικό σχέδιο αυτού του επιτελικού (παρα)κράτους. Βαράτε, βιολιτζήδες, ασίκικο σκοπό κι ας αρχίσουν οι χοροί, με εφέ τους καπνούς και τα ιπτάμενα αποκαΐδια από τα Γεράνεια Όρη. Έρχονται εξορύξεις βωξίτη, έρχονται ανεμογεννήτριες (κάηκαν που κάηκαν), έρχεται και ο οίκος Dior για φωτογράφηση! Οποία τιμή για μια συνοδό πολυτελείας όπως κατάντησαν την Ακρόπολη. Θα γίνει γνωστή στα πέρατα του κόσμου. Μάθανε ότι φωτογραφιζόμαστε, πλακώσανε και οι τουρίστες. Τελικά, να δεις, το χέσιμο θα αποδειχτεί η βαριά βιομηχανία της οικονομίας μας. Οπότε αχρείαστα και τα αρχαία του σταθμού Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη. Να ξεριζωθούν από τα σπλάχνα της πόλης. Το είπε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το είπε το Συμβούλιο της Επικρατείας, το είπε και αυτό το κωλοπετσωμένο πτηνό, ο παπαγάλος (αιωνόβιο πτηνό, τρέφεται από τον κρατικό κορβανά), δεν αντέδρασε ο ρέκτης εφοπλιστής, οπότε όλα καλά. Προχωράμε στην καταστροφή. Business as usual. Αυτό είναι το σκηνικό πάνω στο οποίο παίχτηκε η παραστασούλα της Ακρόπολης και γι’ αυτό είναι μια ελεεινή πολιτική αλητεία. Την ίδια στιγμή που στους πρόποδες της Ακρόπολης οι μπουλουκτσήδες του Χρυσοχοΐδη πήγαν να στήσουν μια παράνομη και άθλια παράσταση εις βάρος του αληθινού θεάτρου. Του θεάτρου ζωής που λέει «ΕΜΠΡΟΣ» και απαντάει στις προκλήσεις και ανασαίνει τη μουσική των ανθρώπων. Δεν τα κατάφεραν. Γιατί παρ’ όλη την καταστολή και τη σαπίλα των περιττωμάτων, η πόλη είναι ανοιχτή. Και μας αντέχει όλους. Και μας χωράει όλους. Όπως η δημοκρατία.

Ο δυτικός άνθρωπος, εκμαυλισμένος από τα γεννοφάσκια του, είναι φετιχιστικά εξαρτημένος από τη διαρκή χρήση όλων εκείνων των προϊόντων που προκαλούν τις περιβαλλοντικές καταστροφές. Μπορεί, έτσι, να διαμαρτύρεται για τις ανεμογεννήτριες ενώ ταυτόχρονα διαθέτει, επί παραδείγματι, δυο τρία αυτοκίνητα ή κινητά τηλέφωνα, επιθυμεί όλο και ταχύτερες μεταφορές κ.ο.κ. Είναι, φυσικά, προφανές πως να μεταβληθεί μια αλλοτριωμένη συνείδηση είναι η δυσκολότερη πολιτική διαδικασία. Εάν μπορούσε εύκολα να συντελεστεί, το παράδοξο να στηρίζουν οι σύγχρονοι προλετάριοι δεξιές κυβερνήσεις δεν θα υπήρχε, όπως, κατ’ επέκταση, δεν θα υπήρχε καπιταλισμός. Τούτο όμως δεν είναι λόγος να μην αγγίζονται τα, τουλάχιστον για την Αριστερά, αυτονόητα: να αντιμάχεσαι την επεκτατική δράση του κεφαλαίου και τις σχέσεις εκμετάλλευσης που δημιουργεί, να μιλήσεις για τις ψευδαισθήσεις μιας ιδιωτικοποιημένης, δήθεν “καλής ζωής”, βασισμένης στα όλο και περισσότερα εμπορεύματα, να προτάξεις τον κοινό πλούτο έναντι της κεφαλαιακής συσσώρευσης, είναι από εκείνα που, μάλλον, ξεχάστηκαν. Στα καπιταλιστικά ήθη, όπου και η δημόσια υγεία γίνεται προϊόν που πουλιέται και αγοράζεται (από τις πατέντες των εμβολίων μέχρι τα Μητσοτάκεια όνειρα για την επέλαση ιδιωτών στο ΕΣΥ), μια νέου τύπου, κοκκινοπράσινη, επανάσταση είναι αναγκαία. Η Αριστερά οφείλει να αναστοχαστεί με την αποανάπτυξη στην κορυφή της ατζέντας της. Αλλιώς, μαζί με τα απορρίμματα, θα ανακυκλώνεται, ρητορικά και ασκόπως, και το ακροτελεύτιο πρόβλημα, της καταστροφής της Γης.

Ένα πολύ ιδιαίτερο και σημαντικό κείμενο του Βάλτερ Μπένγιαμιν κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά: το ημερολόγιο που κράτησε στη διάρκεια της παραμονής του στη Μόσχα. Ο Μπένγιαμιν έφτασε στην πρωτεύουσα της ΕΣΣΔ στις 6 Δεκεμβρίου 1926 και έμεινε εκεί περίπου δύο μήνες. Κατά την παραμονή του, και ενώ συνάμα δούλευε αδιάκοπα, μεταφράζοντας (Προυστ) και γράφοντας άρθρα, κατέγραψε στο ημερολόγιό του ένα μεγάλο φάσμα από γεγονότα και προβληματισμούς, για όλη την περίοδο από την άφιξή του μέχρι την «τελευταία περιδιάβαση στους δρόμους της πόλης», την 1η Φεβρουαρίου 1927. (...) Ο Μπένγιαμιν ανακαλύπτει στη χώρα των σοβιέτ θετικά σημεία και βιώνει μικρές και μεγάλες απογοητεύσεις – η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια απορρίπτει τελικά το λήμμα που έχει γράψει για τον Γκέτε (στο βιβλίο περιλαμβάνεται και η επιστολή με την –αρνητική– γνώμη του Λουνατσάρσκι επί του θέματος). Διαβάζουμε για την απόφαση της λογοκρισίας να απαγορεύσει το ανέβασμα από τον Στανισλάφσκι της θεατρικής διασκευής της Λευκής φρουράς, του Μπουλγκάκοφ (απόφαση που ανατρέπει ο Στάλιν, αποφαινόμενος πως «είναι ακίνδυνο», χωρίς αυτό να εμποδίσει τις διαμαρτυρίες κομμουνιστών έξω από το θέατρο, τους οποίους τελικά απομάκρυνε η πολιτοφυλακή), για την απομάκρυνση στελεχών της αντιπολίτευσης αλλά και Εβραίων από αξιώματα, για «το αιφνίδιο όσο και άδοξο τέλος της διαμονής του [Ερνστ] Τόλερ» στη Μόσχα, για τις προσπάθειες για «αντιμετώπιση της καταστροφικών διαστάσεων απαιδευσίας», για την «αντιδραστική μεταστροφή του Κόμματος στα ζητήματα του πολιτισμού» και τις συζητήσεις για τη «μαρξιστική λογοτεχνική κριτική» ή το «προλεταριακό θέατρο». Ο Μπένγιαμιν βλέπει (και κρίνει) πολλές θεατρικές παραστάσεις, παρατηρεί τους «ανθρώπους της “Νέας Οικονομικής Πολιτικής”» και τον «κρατικό καπιταλισμό» στη Ρωσία, συναντάει τον Γιόζεφ Ροτ που δεν του κάνει πολύ καλή εντύπωση («ήρθε στη Ρωσία ως (σχεδόν) πεπεισμένος μπολσεβίκος, την εγκαταλείπει ως μοναρχικός») και τον Μεγερχόλντ, συζητάει για τη δουλειά του ([ο Ράιχ] «εξέφρασε τη γνώμη ότι παιδεύω υπερβολικά τα γραπτά μου»), σχολιάζει την προσπάθεια για «προσωρινή αναχαίτιση του μαχητικού κομμουνισμού», «επιβολή μιας προσωρινής ταξικής ειρήνευσης», «αποπολιτικοποίηση του αστικού βίου», «κατευνασμό της δυναμικής της επαναστατικής διεργασίας», σε μια Ρωσία που «αρχίζει να παίρνει μορφή εναρμονισμένη με τον άνθρωπο του λαού».