Macro

Δεκαοκτώ σύντομες ιστορίες μεταναστών περιέχει το βιβλίο του Παναγιώτη Περιβολάρη, δεκαοκτώ πρωτοπρόσωπες (πλην μίας) αφηγήσεις που βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα: «οι ιστορίες αυτές καταγράφουν αφηγήσεις που ακούστηκαν στο γραφείο μου από πελάτες και φίλους μετανάστες», λέει ο συγγραφέας και δικηγόρος στο επάγγελμα, ο οποίος, με λιτό ύφος που αποφεύγει τη φολκλορική και εξιδανικευτική ματιά, συμπυκνώνει σε λίγες λέξεις την Ελλάδα που συναντούν οι μετανάστες και μετανάστριες όταν φτάνουν εδώ, αλλά πολλές φορές και την κατάσταση που αφήνουν πίσω τους φεύγοντας. Στις σελίδες του θα συναντήσουμε Χρυσαυγίτες και δικαστές που αναρωτιούνται πώς είναι δυνατόν μια Αλβανίδα να διεκδικεί περιουσία «των ανθρώπων» (των Ελλήνων…)· θα δούμε ανθρώπους που χάνουν το όνομά τους («είναι μέσα ο Αλβανός;»)· θα ακούσουμε τον Μιχάλη από την Αντίς Αμπέμπα (με μητέρα ντόπια και πατέρα «γόνο μιας πλούσιας ελληνικής οικογένειας της Αντίς Αμπέμπα», αν και στη ληξιαρχική πράξη της γέννησής του «δεν υπάρχει όνομα πατρός», παρόλο που η μητέρα του τού δίνει το επώνυμο του πατέρα του) να έρχεται αντιμέτωπος, στην Ελλάδα πια, με το ερώτημα «από πού κι ως πού είχα ελληνικό επώνυμο, ενώ ήμουν μαύρος»· θα βρούμε τον νεαρό ομοφυλόφιλο που έρχεται στην Ελλάδα και πάει σε γκέι μπαρ για να ακούσει την κραυγή «ποια μαλάκω έφερε τον Αλβαναρά εδώ μέσα»· θα συναντήσουμε τους «γονείς [που] δεν ήθελαν τα παιδιά τους να κάνουν παρέα με Αλβανάκια», αλλά και εκείνους που διαμαρτύρονται όταν «ο Αφγανός» καλός μαθητής γίνεται παραστάτης («αρκετοί συμμαθητές μου πίστευαν ακριβώς το ίδιο. Ανάμεσά τους και παιδιά που είχαν γονείς μετανάστες»). Και πάνω απ’ όλα θα βρούμε αυτούς «που σώπαιναν»: «πετάχτηκε ένας συμμαθητής μου και είπε ότι στα χρόνια του Ισοκράτη δεν είχαν λαθρομετανάστες στην Ελλάδα. Η τάξη μου έμεινε μουγγή». Γι’ αυτό, λοιπόν, «το πρόβλημα το έχω με όλους τους υπόλοιπους. Αυτούς που αδιαφορούν και σωπαίνουν».

Ένας τέτοιος διάλογος, αν εξακολουθεί να είναι επιθυμητός από την αριστερά σήμερα, δεν μπορεί να ξεκινήσει, κατά τη γνώμη μου, με τη διατύπωση της Φ. Χάουγκ περί "ένταξης του φεμινισμού στον μαρξισμό" και πρωτοκαθεδρίας του εργατικού κινήματος ως ιστορικού υποκειμένου και φορέα μετασχηματισμού, έστω και αν "επέλθει αλλαγή και των δύο" (θέση VII). Αντίθετα, ένα τέτοιο ξεκίνημα θα καταδίκαζε το διάλογο από το ξεκίνημα, υπονομεύοντας τη δυνατότητα να βρεθούν αντιμέτωποι με ίσους όρους ο φεμινισμός και ο μαρξισμός, δύο θεωρίες που στοχεύουν στην κοινωνική απελευθέρωση και το ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Και θα προσπερνούσε το πιο κάτω καταστατικό ερώτημα: Τι σημαίνει για τον μαρξισμό η διαπίστωση ότι ένα μέρος της κοινωνίας καθορίζεται και δέχεται εκμετάλλευση με τρόπους ανεξάρτητους από την ταξική πάλη και την οργάνωση της παραγωγής; Και τι σημαίνει για το φεμινισμό η διαπίστωση ότι ο καπιταλισμός δεν θα άλλαζε υπόσταση αν ενσωμάτωνε ισότιμα τα φύλα (με τους διαφορετικούς προσδιορισμούς μέσα την κατηγορία "φύλο")2; Μετά από τόσες δεκαετίες παθιασμένης συζήτησης, άλλα και απόλυτης αδιαφορίας και σιωπής στο δημόσιο διάλογο, πιστεύω ένα τέτοιο ερώτημα δεν μπορεί να συζητηθεί, και πολύ λιγότερο να απαντηθεί, σε ένα επίπεδο θεωρητικής αφαίρεσης και παγκόσμιας γενίκευσης, όπως επιχειρήθηκε στο παρελθόν. Αντίθετα, έχει νόημα να συζητιέται σε συγκεκριμένα κάθε φορά γεωγραφικά και κοινωνικά συμφραζόμενα και μέσα από την προσέγγιση θεμάτων στα οποία μπορούν να αναζητηθούν "τόποι συνάντησης". Η φτώχεια, η ανεργία, η διάλυση των κοινωνικών κεκτημένων σε δέκα χρόνια πολύπλευρης κρίσης, η διόγκωση της απλήρωτης οικιακής εργασίας και φροντίδας, η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, η πλήρης και εν πολλοίς έμφυλη αποδιάρθρωση της απασχόλησης σε συνθήκες εγκλεισμού στο σπίτι λόγω της Covid 19, είναι σημαντικά τέτοια θέματα.

Η πρόταση να αποκτήσει η ΕΕ τις πατέντες των εμβολίων -ιδίως εκείνων που αναπτύχθηκαν με γενναία χρηματοδότηση από τους ίδιους τους Ευρωπαίους φορολογούμενους- για λογαριασμό των κρατών-μελών της και στη συνέχεια η διάθεσή τους στα τελευταία, ώστε να πολλαπλασιαστεί η δυνατότητα παρασκευής εμβολίων θα συνδύαζε, αφενός, τη συλλογική ισχύ των ευρωπαϊκών χωρών αφετέρου την απαραίτητη ευελιξία, ώστε να καταρτίσουν αυτές τα σχέδια τους σε εθνικό επίπεδο και με βάση τα ειδικότερα δημογραφικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της καθεμίας. Γι’ αυτό, άλλωστε, είναι αυτή που συγκεντρώνει πλέον ευρύτερη υποστήριξη. Φυσικά, κάτι τέτοιο θα προϋπέθετε να αποδεχθεί η ΕΕ τη βασική αρχή ότι τα εμβόλια δεν είναι κοινό εμπορικό προϊόν, αλλά δημόσιο αγαθό. Το πόσο δύσκολο είναι να γίνει αποδεκτή η αρχή αυτή από τη σημερινή νεοφιλελεύθερη νοοτροπία της ΕΕ έγινε σαφές από τη λοιδορία με την οποία τη σχολίασε αρχικά ο Έλληνας πρωθυπουργός, ο κατεξοχήν φορέας αυτής της νοοτροπίας, από το βήμα της Βουλής των Ελλήνων. Είναι πλέον πολύ πιθανό ότι η ΕΕ θα καταλήξει σε αυτήν τη λύση -για μία ακόμα φορά υπερβολικά αργά και αφού θα έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος με βαριές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, αλλά και με βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ζωές.

Τα φαινόμενα του ’’Βοναπαρτισμού’’ αναπτύσσονται ιδιαίτερα όταν η αστική τάξη μπαίνει σε βαθιά κρίση και δεν μπορεί να στηρίζεται στις δημοκρατικά εκλεγμένες κοινοβουλευτικές διαδικασίες αλλά στρέφεται, για να τσακίσει τους εργαζόμενους και την κοινωνία και να επιβάλει την πολιτική της, στην αστυνομία και την καταστολή. Αυτό το φαινόμενο του ‘’κοινοβουλευτικού βοναπαρτισμού’’ ζούμε σήμερα στην Ελλάδα. Μια ‘’αστεία’’ φιγούρα που το παίζει πρωθυπουργός ενισχύει όλο και περισσότερο την καταστολή, στηριγμένος σε έναν φιλόδοξο πρώην ‘’σοσιαλιστή’’ υπουργό και επιβάλει τον ‘’νόμο και την τάξη ‘’με την βία. Η καταστολή στην νεολαία είναι κυρίαρχο στοιχείο της πολιτικής της κυβέρνησης, γιατί καταλαβαίνει πως η νεολαία είναι η πρώτη πηγή αντίστασης στις εφαρμοζόμενες πολιτικές.

Όλα αυτά τα κάνετε επειδή έχετε συνταχθεί με αυτούς που βλέπουν την παιδεία και την υγεία ως εμπορεύσιμα αγαθά. Δεν υπάρχει για εσάς η έννοια του Δημόσιου Αγαθού. Το δείξατε στα κρίσιμα ζητήματα της υγείας, με αφορμή την πρόταση για την πρόσβαση στις πατέντες και για την αντιμετώπιση του εμβολίου ως ενός Δημόσιου Αγαθού. Αρνείστε ακόμα και τώρα να υιοθετήσετε αυτό που στην Ευρώπη κερδίζει συνεχώς υποστηρικτές. Θυμόσαστε πως ο ίδιος ο πρωθυπουργός χλεύαζε εδώ αυτή την πρόταση. Πιστεύετε στην λογική που έχει ακουστεί από τα χείλη του ίδιου του πρωθυπουργού, ότι ο γιος του ψυκτικού πρέπει να παραμείνει ψυκτικός. Σας ενοχλεί η δυνατότητα που δίνει η εκπαίδευση, έτσι ώστε να υπάρχει μια κοινωνική κινητικότητα, ανέλιξη. Δεν αντιμετωπίζετε την εκπαίδευση ως αυταξία, η οποία λειτουργεί απελευθερωτικά για τον άνθρωπο. Θεωρείτε ότι οι κοινωνικές ανισότητες είναι αποτέλεσμα φυσικής επιλογής. Κι αυτό το έχει πει ο πρωθυπουργός. Οι κοινωνικές ανισότητες ως αποτέλεσμα φυσικής επιλογής. Είστε φανατικοί ενός συστήματος το οποίο τις τελευταίες δεκαετίες, διεύρυνε τις ανισότητες και στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

Ακόμη και στην Αντιγόνη του Σοφοκλή ο Κρέοντας καταλαβαίνει σιγά σιγά τη διαμάχη αξιών. Και ότι εκτός από τη λογική του κράτους υπάρχουν και άλλες δεσμεύσεις όπως η λογική της οικογένειας. Εσείς είστε χειρότεροι από τον Κρέοντα γιατί δεν καταλαβαίνετε τίποτα. Είστε χειρότεροι από τον Κρέοντα για ακόμη έναν λόγο. Γιατί δεν υποστηρίζετε ούτε καν τη λογική του κράτους. Υποστηρίζετε την λογική της ελίτ. Έχετε μεγαλώσει με παρόμοιο τρόπο, σε παρόμοιους χώρους, πήγατε σε παρόμοια σχολεία, συναναστρέφεστε με παρόμοιους ανθρώπους και έχετε αποκοπεί εντελώς από την κοινωνία. Δεν είστε ούτε καν η ελίτ. Είστε μια κλίκα της ελίτ. Που επειδή μεγαλώσατε με αυτό τον τρόπο θεωρείτε ότι οι κανόνες δεν αφορούν εσάς αλλά αφορούν τους άλλους. Και τη στιγμή που έχουμε πανδημία περνάτε όλα τα νομοσχέδια – και αυτά που είναι άσχετα με την πανδημία – σαν να μην υπάρχει πανδημία. Κατανοείτε την δημοκρατία μόνο ως την αλλαγή κυβερνήσεων κάθε τέσσερα χρόνια. Δεν είναι αυτό όμως η δημοκρατία. Η δημοκρατία έχει και τη συμμετοχή των πολιτών, τα κινήματα, τους αγώνες. Αλλά αυτό δεν σας αρέσει. Και κάνετε αυτό που βολεύει την ελίτ. Λιγότερη δημοκρατία περισσότερος αυταρχισμός. Και δεν σας απασχολεί να βελτιώσετε την δημόσια παιδεία, να βοηθήσετε τους φοιτητές να έχουν κριτική σκέψη. Γιατί αυτά αποτελούν απλώς ένα εμπόδιο για την ελίτ που πρέπει να ξεπεραστεί.

Ø  Εξελίσσεστε σε μια κυβέρνηση, σε μια πολιτική δύναμη η οποία παίρνει διαζύγιο από τη κοινωνία, τους φορείς, τους ενδιαφερόμενους, τους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα σε αυτούς τους χώρους και αντίθετα φτιάχνει ένα σύμφωνο επιβίωσης με τις δημοσκοπήσεις. Με ποιες; Τη δημοσκόπηση που δείχνει ότι η ΕΡΤ έχει απογειωθεί, με τη δημοσκόπηση που δείχνει ότι όλοι θέλουν την αστυνομία μέσα στο πανεπιστήμιο. Ø  Είναι στημένες αυτές οι δημοσκοπήσεις; Μην παίζουμε μεταξύ μας. Είναι η διαχείριση του φόβου. Είναι η στρατηγική της διαχείρισης του μεγάλου φόβου, της μεγάλης απόγνωσης που όλοι μας, η χώρα μας περνά για μήνες ολόκληρους λόγω της πανδημίας. Ø  Μέσα σε αυτή τη πρωτοφανή κατάσταση κάνετε μια συστηματική στρατηγική διαχείρισης αυτού του φόβου. Κάνετε μια δημοσκόπηση σε έναν κόσμο ο οποίος αισθάνεται απειλούμενος γύρω γύρω όχι μόνο από τον κορονοϊό. Από την αβεβαιότητα, την ανεργία, ότι κλείνει το μαγαζί του, από το ότι δεν μπορεί να επικοινωνήσει, να φιλήσει τα παιδιά του, τους γονείς του. Ø  Μέσα σε αυτή τη κατάσταση αντί να κερδίσετε κοινωνικές συναινέσεις στήνετε δημοσκοπήσεις που είναι αποτελέσματα και απαντήσεις απόρροια της αβεβαιότητας και του φόβου. Μπορείτε σε αυτό το επιχείρημα να αντιτείνετε πως δεν είναι έτσι; Ø  Είστε μια κυβέρνηση και για πόσο καιρό θα είστε ακόμα, αυτό θα είναι σε βάρος της χώρας, του λαού μας, της νεολαίας, που έχετε πάρει διαζύγιο από τη κοινωνία και έχετε κάνει μια σύμβαση για την επιβίωσή σας με τις δημοσκοπήσεις και είστε μια κυβέρνηση που την αυταρχική διακυβέρνηση -δεν απάντησε κανείς στον κ. Τσίπρα όταν είπε ότι έχει υποβάλει πρόταση να συζητήσει για τα θέματα της δημοκρατίας. Διότι δεν σας συμφέρει, δεν θέλετε να τη συζητήσετε. Θέλετε κάθε μέρα, κάθε δευτερόλεπτο αυτής της πανδημίας, αυτής της κρίσης, να την αξιοποιήσετε ιδεολογικά, πολιτικά, προγραμματικά υπέρ της δικής σας ακραίας νεοφιλελεύθερης, νεοδεξιάς αντίληψης.

Η σημερινή κρίση του κορονοϊού έχει ενισχύσει την πειστικότητα της φεμινιστικής ατζέντας που καλεί για μαζικές δημόσιες επενδύσεις στους τομείς της υγείας, της παιδείας και της κοινωνικής φροντίδας. Αυτή η επιλογή θα προωθούσε την επιστροφή σε μία βιώσιμη και πλούσια σε θέσεις εργασίας ανάκαμψη και θα μπορούσε δυνητικά να οδηγήσει σε μια αλλαγή παραδείγματος, στην «οικονομία της φροντίδας» εντός μια κοινωνίας που έχει ως αρχή «την έγνοια για τον άλλο». Η «οικονομία της φροντίδας» ορίζεται ως μία οικονομία όπου (α) η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας φροντίδα σε όλες τις ηλικίες αποτελεί καθολικό κοινωνικό δικαίωμα και όχι μια ιδιωτική ή οικογενειακή υπόθεση (β) η αξία της παρεχόμενης φροντίδας και της εργασίας φροντίδας αναγνωρίζεται από την κοινωνία, (γ) οι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας απολαμβάνουν αξιοπρεπείς και δίκαιους όρους και συνθήκες εργασίας και ίσης μεταχείρισης, και (δ) η απλήρωτη οικιακή εργασία φροντίδας ισοκατανέµεται μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι πολύμηνες διαπραγματεύσεις εντός και μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών για το Ταμείο Ανάκαμψης, που θα χρηματοδοτήσει τα κράτη μέλη της Ε.Ε. με επιπρόσθετους πόρους από εκείνους του νέου κοινοτικού προϋπολογισμού 2021-27 για να υλοποιήσουν την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικονομιών τους αναζωπύρωσαν τις φεμινιστικές διεκδικήσεις για μια «Ευρωπαϊκή Συμφωνία για τη Φροντίδα» και για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στα εθνικά σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και στις χρηματοδοτούμενες δράσεις του Ταμείου. Σύντομα θα φανεί αν και πόσο η φεμινιστική ατζέντα για την «οικονομία της φροντίδας» έχει καταφέρει να επηρεάσει τις αναπτυξιακές προτεραιότητες των κυβερνήσεων, τα προγράμματα της αντιπολίτευσης στα κράτη μέλη της Ε.Ε. και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Τώρα κοιτάζω το παρελθόν μας, γιατί εκεί βρίσκεται η ρίζα μας. Νιώθω την οργή ακόμα κι από το μπαλκόνι του σπιτιού μου τούτες τις μέρες που απαγορεύεται να μιλάμε ο ένας με τον άλλον, όπως πριν. Κι εφόσον λύσεις για τα μαγειρεία του μέλλοντος δεν υπάρχουν, θα υπάρχουν πάντοτε οι ταυτότητες του παρελθόντος. Τότε νικήσαμε, γιατί δεν ξέραμε ότι οδεύουμε προς μία νίκη. Τώρα, που οι νομοτέλειες είναι πάντοτε ρευστές, θα υποθέσω μόνο κάτι. Αν είναι να νικήσουμε ξανά, αυτό θα γίνει πάλι όταν αυθόρμητα, ορμέμφυτα βρεθούμε στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Εκεί που οι ανάγκες είναι πραγματικές κι οι συσχετισμοί της δύναμης υπάρχουν ανάμεσα στη ζωή και στην κατάργηση της αξίας της. Όλα στο τέλος θα πάνε κάπου κι όπως πάντα, "η νεκροψία θα δείξει". Να φροντίσουμε να είμαστε με τους ζωηρούς, μονάχα.

Για να αλλάξει η εργασιακή καθημερινότητα και το σημερινό μοντέλο απαιτείται μια συστηματική προσπάθεια, ώστε να διαμορφωθούν αφενός οι κατάλληλοι ιδεολογικοί και πολιτικοί συσχετισμοί, αφετέρου να υπάρξει γόνιμη συνεργασία όλων όσων ασχολούνται με το ζήτημα της εργασίας: Από την εργοδοσία, τους εργαζόμενους και τα συνδικάτα, από τα πολιτικά κόμματα και τους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών, μέχρι τα ερευνητικά κέντρα και την ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα που θα πλαισιώσει θεωρητικά και ερευνητικά τα μεγάλα ζητήματα της εργασίας. Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη γνωρίζουν ότι η οικονομική κρίση που βιώνουμε και η ύφεση που αναμένουμε δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα ίδια εργαλεία που την προκάλεσαν, ανεξάρτητα από  το εάν αναπτύσσονται διαφορετικές προσεγγίσεις για το ποια είναι η καλύτερη και πιο αποτελεσματική «συνταγή» για την έξοδο από την κρίση. Τόσο η ισπανική όσο και η φινλανδική κυβέρνηση αναγνωρίζουν τις δυσκολίες που υπάρχουν για τη μετάβαση σε ένα νέο εργασιακό μοντέλο με όρους βιωσιμότητας, με την πρόταση για μια εβδομάδα τεσσάρων ημερών να κινείται στη σωστή κατεύθυνση, επειδή ακριβώς στοχεύει και στο ζήτημα των ανισοτήτων. Οι ανισότητες βρίσκονται στο πυρήνα των δομικών προβλημάτων του σημερινού μοντέλου, αφορούν το κόστος εργασίας, την ανταποδοτικότητα, τις ευκαιρίες, την ισότητα των φύλων, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα – θεμελιώδη δηλαδή ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν από διαφορετικό πρίσμα. Και, αν θέλουμε να δώσουμε πειστικές απαντήσεις, οι ανισότητες αφορούν και επηρεάζουν τα καταναλωτικά πρότυπα, την ποιότητα ζωής, την ψυχική μας υγεία, τις ανθρώπινες σχέσεις συνολικά και την εξέλιξή μας ως ανθρώπινο είδος. Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που απαιτείται αλλαγή μοντέλου. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι εάν θα αλλάξουμε κατεύθυνση πλέον, αλλά προς ποια κατεύθυνση και με ποιους όρους.