Στο Game of Thrones ο ευνούχος λόρδος Βάρις που συμβουλεύει τον εκάστοτε βασιλιά του φανταστικού αυτού τόπου, έχει στρατούς μικρών παιδιών παντού που του λένε τι ψιθυρίζει ο κόσμος, ποιον κοροϊδεύει, σε ποιον είναι πιστός. Με αυτόν τον τρόπο οι συμβουλές του λαμβάνουν πάντα υπόψιν την κοινωνική πραγματικότητα, τα αντιφατικά ενδεχομένως αξιακά πλαίσια των πολιτών, τις αγωνίες τους και τους τρόπους που θέλουν ίσως να αντιδράσουν.
Νομίζω πως καταλαβαίνετε που το πάω… Ισχυρίζομαι πως ένα σύγχρονο κόμμα της Αριστεράς με κυβερνητική προοπτική, αν δεν θέλει να καρτελοποιηθεί, να εξαρτηθεί από κράτος και ιδιωτικά συμφέροντα ή να γίνει μια απλή ομάδα πίεσης, χρειάζεται να αποκτήσει λειτουργίες σαν εκείνες που επέτρεπαν στον αρχιευνούχο να γνωρίζει τι λέει και τι θέλει η κοινωνία. Ωστόσο, επειδή δεν βρισκόμαστε σε έναν φανταστικό μεσαιωνικό κόσμο, όπως εκείνο του Game of Thrones, όπου μικρά παιδιά έκαναν αυτή τη δουλειά, μπορούμε να πούμε πως η επινόηση μιας κομματικότητας ευρύχωρης, συμπεριληπτικής και ενσυναίσθητης είναι ο τρόπος να τα καταφέρουμε. Αναγκαία αυτή συνθήκη και ικανή είναι το πολιτικό σχέδιο, το πρόγραμμα.
Καταγράφω εφτά σημεία για μια τέτοιου είδους κομματική ζωή:
1. Ο σιδερένιος νόμος της ολιγαρχίας. Ευρύχωρη κομματικότητα θα πει να προσπαθούμε να αίρουμε τα αποτελέσματα του σιδερένιου νόμου της ολιγαρχίας μέσα στις οργανώσεις. Ο νόμος αυτός του γερμανού Μίχελς έλεγε περίπου πως τα αναδεδειγμένα στελέχη μιας οργάνωσης δεν διατίθενται, αφενός, να φύγουν από τις θέσεις κύρους που απολαμβάνουν, αφετέρου, πως θα κάνουν τα πάντα για να το καταφέρουν, ακόμα και να αλλάξουν τον πολιτικό του χαρακτήρα. Με αυτήν την έννοια, την τάση αυτή για ολιγαρχικοποίηση πρέπει να την καταπολεμούμε διαρκώς, να δίνουμε χώρο με την περισσότερη δημοκρατία, με τις περισσότερες ή και υποχρεωτικές εναλλαγές στις θέσεις ευθύνης και κύρους κ.ο.κ.
2. Η μέριμνα για τη διαμοίραση του ηγετικού κεφαλαίου και σε άλλους από αυτούς που ήδη το κατέχουν. Κάποιοι γνωρίζουν να ασκούν ηγεσία, ωστόσο καθήκον τους είναι αυτό να το διαμοιράζουν σε όλους και όλες, αλλά κυρίως στους εκλεγμένους αντιπροσώπους σε κατώτερη βαθμίδα. Έτσι δημιουργούν με ενσυναίσθηση, με φροντίδα, τις προϋποθέσεις αναπαραγωγής της οργάνωσης. Όλοι οι άνθρωποι είναι φιλόσοφοι, μας πληροφορούσε ο Γκράμσι σε μια αντίστοιχη κουβέντα. Πρέπει να αποδεχτούμε πως όλοι οι άνθρωποι είναι επίσης εν δυνάμει ηγέτες, αν τους δοθούν τα εφόδια. Τότε φτιάχνουμε ένα κόμμα με προοπτική μαζικότητας, όπως και αποτελεσματικότητας.
3. Συμπεριληπτική κομματικότητα είναι εκείνη που δεν αποδέχεται αποκλεισμούς, εδράζεται στην προοπτική του ανοικτού, και όχι στο κλείσιμο, και αίρει το διαχρονικό φαινόμενο του σεχταρισμού στις αριστερές οργανώσεις. Αυτός είναι ο τρόπος να γίνει ένα κόμμα πράγματι μαζικό, διότι αποδέχεται και θέλει να εντάσσει τη γενική διάνοια των πολλών. Προσοχή, εδώ υπάρχει μια πιθανή παρεξήγηση. Κόμμα συμπεριληπτικό δεν σημαίνει ουδόλως πολυσυλλεκτικό, δηλαδή απο-ιδεολογικοποιημένο, που δεν αντιπροσωπεύει τάξεις και κοινωνικές κατηγορίες, με αυτονομημένες ηγετικές μονάδες κ.ο.κ. Όχι, λοιπόν, πολυσυλλεκτικό, δηλαδή μια ενιαία οργάνωση ομάδων συμφέροντων, που διαγκωνίζονται για τα προνόμια που προκύπτουν από τη νομή των θέσεων κύρους. H συμπερίληψη και όχι ο αποκλεισμός έχουν να κάνουν ακόμα και με τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, με την υιοθέτηση των τρόπων των κινημάτων, της ανάδειξης των διαφορών ως δυνατότητα για σύνθεση κτλ.
4. Ευρύχωρη κομματικότητα είναι εκείνη που θεωρεί τη δημοκρατία όχι απλώς ως τον οργανωτικό κανόνα που πρέπει να ισχύει, αλλά ως ενδογενή πόρο που μας κάνει να τα πάμε καλύτερα, δυνατότερα και πιο γρήγορα. Να το πω αλλιώς. Ακόμα κι αν όλες οι τυπικότητες που συνοδεύουν το δημοκρατικό κανόνα τηρούνται, δεν σημαίνει πως η ποιότητα της δημοκρατίας στην εκάστοτε οργάνωση είναι υψηλή. Η δημοκρατία δεν είναι τυπικά τηρούμενη, αλλά εμπράγματη, με ενθουσιασμό, με αυθεντική αποδοχή της από μέλη και ηγεσίες. Αλλιώς καταντά τυπικά υιοθετούμενη, αλλά ουσιαστικά παραμελημένη. Είναι ανάγκη η υιοθέτηση ολοένα και πιο δημοκρατικών μορφών οργάνωσης, για να διευκολύνεται η διεργασία μάθησης, η παραγωγή νέων μορφών σκέψης και νέων πρακτικών της πολιτικής.
5. Κομματικότητα με ενσυναίσθηση θα πει πως τις ουσιαστικές και τυπικές διαφορές μας όχι απλώς δεν τις κρύβουμε, αλλά τις λέμε θαρρετά, προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε με ποιότητα, με πάθος τις ιδέες μας που δεν μοιάζουν με άλλων συντρόφων μας. Ωστόσο, χωρίς να κάνουμε δίκες προθέσεων, χωρίς ad hominem. Οι διαφορετικές ιδέες πρέπει να γίνονται αντιληπτές ως πλούτος και η ενσυναίσθηση είναι ο τρόπος να συντίθενται σε ποιότητες που θα μας πηγαίνουν μπροστά, χωρίς προσωπικές ή συλλογικές πικρίες. Μια αγωνιστική δημοκρατικότητα, που έλεγε και η Σαντάλ Μουφ, που ωστόσο φροντίζει τους ανθρώπους που αποτελούν τον κομματικό οργανισμό.
6. Κομματικότητα με ανοιχτούς ορίζοντες και κοινωνικές κεραίες είναι αυτή που μπορεί να πιάσει στον αέρα, να μυριστεί, τη μεγάλη κινηματική οργανωτική αλλαγή και να πράξει αναλόγως. Να κατανοήσει και να υιοθετήσεις πρακτικές οριζοντιότητας και άμεσης δημοκρατίας, όπως ακριβώς κάνουν επιτυχημένα εδώ και τουλάχιστον 30 χρόνια τα κοινωνικά κινήματα στην Ελλάδα και τον κόσμο. Να δώσω ένα παράδειγμα: παρακολούθησα από κοντά, και με έντονο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, τη σύμπηξη του κινήματος Support Art Workers. Ο τρόπος τους είναι συνελευσιακός, οριζόντιος, συμπεριληπτικός και σίγουρα παιγνιώδης. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έκαναν απλώς πειραματισμό στην άμεση δημοκρατία, αλλά κατάφεραν και επηρέασαν μέσω του κινήματός τους τα συνδικάτα αναφοράς τους, άλλαξαν τους συσχετισμούς, συμπεριέλαβαν και πέτυχαν καινούργια αιτήματα. Πλέον έχουμε ένα ΣΕΗ και μια ΠΟΘΑ που αύξησαν τα μέλη τους, ίσως τα μόνα συνδικάτα που το έκαναν αυτό τις τελευταίες αρκετές δεκαετίες. Έχουμε ένα ΣΕΗ που βοηθά το #MeToo που ξέσπασε έπειτα από τις καταγγελίες Mπεκατώρου. Η οριζοντιότητα, η άμεση δημοκρατία και η άμεση δράση που υιοθετούν τα κινήματα, δεν είναι πιο καλοί οργανωτικά τρόποι απλώς, πιο ηθικοί, είναι και πιο αποτελεσματικοί στο θεσμικό πεδίο, εν προκειμένω στα συνδικάτα.
7. Συμπεριληπτική κομματικότητα ειδικά για μια τοπική οργάνωση είναι η ενασχόληση, με τα προβλήματά, αλλά και τις προοπτικές του χώρου τους. Είναι προσπάθεια ουσιαστικής επικοινωνίας (δηλαδή με ενσυναίσθηση) με τους πραγματικούς κατοίκους της, κι όχι ενδεχομένως οργανώσεις–φαντάσματα που τους «αντιπροσωπεύουν». Είναι η προσπάθεια σύνδεσης με τις πολλές και συχνά άτυπες συσσωματώσεις των πολιτών, είναι το κόμμα να γίνει σαν τα μικρά παιδιά του λόρδου Βάρις που προαναφέραμε, που όχι απλώς ακούν και ξέρουν τι λένε οι πολίτες, αλλά και παρεμβαίνουν. Αυτό θέλει μέριμνες, καταγραφή, συναντήσεις, χρόνο και κόπο, αποτυχία, μικρές επιτυχίες, αλλά έτσι οικοδομείται.
