Σωτήρης Βαλντέν

Για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων και την υπεράσπιση των συμφερόντων της, η Ευρώπη χρειάζεται μια ισχυρότερη, λειτουργική και συνεκτική εξωτερική πολιτική, πέρα από εθνικούς εγωισμούς. Χρειάζεται να μιλά με μία και ισχυρή φωνή, και σ’ αυτό ο κανόνας της ομοφωνίας είναι εμπόδιο. Έχει όμως σημασία και τι θα λέει αυτή η φωνή και να μην είναι μόνο η φωνή των Μεγάλων. Η ειρήνη, η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης, η συμμόρφωση στη διεθνή νομιμότητα και σε κανόνες, η προάσπιση -αλλά όχι η εργαλειοποίηση- των ευρωπαϊκών και οικουμενικών αξιών, είναι κρίσιμα στοιχεία μιας τέτοιας πολιτικής που εννοείται πως συμφέρει και την Ελλάδα: θα ενισχύσει την ασφάλεια και τη διεθνή μας επιρροή. Η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση και προοδευτική εξέλιξη της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής πρώτα και κύρια επικεντρώνοντας στην ειρηνική επίλυση των διαφορών με την Τουρκία και του κυπριακού. Η Ευρώπη μπορεί να μας στηρίξει σ’ αυτό, όχι όμως να μας υποκαταστήσει. Και στο πλαίσιο της Ευρώπης θα πρέπει να επενδύσουμε σε μια στρατηγική σχέση ειρήνης και συνεργασίας με την Τουρκία, όχι στην γεωπολιτική ή ισλαμοφοβική αντιπαράθεση. Δεύτερη προτεραιότητα για μας είναι η άρση των εμποδίων στον ευρωπαϊκό δρόμο των Βαλκανίων και η απόρριψη αλλαγών συνόρων σε εθνοτική βάση. Για την εποικοδομητική δραστηριοποίηση της Ελλάδας στα Βαλκάνια, η κυβέρνηση χρειάζεται να απαλλαγεί από την ομηρεία στους Μακεδονομάχους της. Η χώρα μας επιβάλλεται να τοποθετείται ενεργά και σε γενικότερα θέματα: υπέρ της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης, για μια στρατηγική σχέση συνεργασίας με τη Ρωσία και ισότιμη οικονομική και πολιτική συνεργασία με την Κίνα, ενάντια σε τυχοδιωκτισμούς στη Μέση Ανατολή, για μια πιο ανοικτή πολιτική προς τον Τρίτο Κόσμο. Η θέση μας είναι πρώτιστα με την Ευρώπη. Σ’ αυτό το πλαίσιο ενδείκνυται και μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, όχι όμως ο υποτελής και εντέλει αντιευρωπαϊκός ρόλος του «πιο πιστού εταίρου των ΗΠΑ».

Η κυνική αποδοχή της στρατηγικής της ακινησίας έχει κυρίως εσωτερικά αίτια, την ομηρία της κυβέρνησης στους εθνικιστές της και τον λαϊκισμό της αντιπολίτευσης. Ο κίνδυνος με αυτήν δεν είναι η ακινησία, αλλά η διολίσθηση προς τη σύγκρουση. Είναι βέβαιο πως οι δυνάμεις της λογικής στη χώρα μας δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε μια τέτοια προοπτική και θα συνεχίσουν να απαιτούν και να αγωνίζονται για λύσεις. Αφελείς ή επικίνδυνοι είναι όσοι νομίζουν ότι μπορούμε να σχοινοβατούμε επ’ άπειρον μεταξύ ειρήνης και πολέμου.

Ενα σύγχρονο εθνικό αφήγημα ασφαλώς απορρίπτει τα περί «ανάδελφου έθνους». Αναδεικνύει τα όσα πήραμε και δώσαμε σε Δύση, αλλά και Ανατολή. Υπογραμμίζει τα όσα έχουμε κοινά με Ευρώπη αλλά και με γείτονες, τη συμβολή μας σε μια κοινή, περιεκτική ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ομως προβάλλει και την αξία της αντίστασης, και όχι μόνο σε Πέρσες και Οθωμανούς ή στον φασισμό, αλλά σε όλους όσοι απείλησαν ή απειλούν την εθνική, δημοκρατική και κοινωνική αξιοπρέπεια, δική μας και άλλων. Απέναντι σ’ αυτά ο σημερινός πρωθυπουργός προτάσσει την αξία του «αξιόπιστου» συμμάχου. Του συμμάχου δηλαδή που είναι «πιστός» στους ισχυρούς, ό,τι και αν κάνουν, που δεν πρέπει να αντιστέκεται σ’ αυτούς ποτέ είτε επειδή τους εμπιστεύεται τυφλά είτε στη βάση μιας εκδοχής ρεαλισμού που νομιμοποιεί την υποτέλεια. Με άλλα λόγια, υπάρχουν πολύ διαφορετικές αναγνώσεις των εορτασμών για το 1821 και της συμμετοχής των ξένων σ’ αυτούς.

Ας δούμε μερικές θέσεις και καταστάσεις που αντιστρατεύονται την επίτευξη λύσεων με διάλογο: «Κρατάμε μικρό καλάθι»: Εδώ ο επίσημος λόγος συγκλίνει με όσους θέλουν το καλάθι όχι μικρό, αλλά άδειο. (...) «Ένα και μοναδικό θέμα» προς συζήτηση (ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα): Έχει γίνει σχεδόν ιερή γραφή, ενώ οι πάντες γνωρίζουν πως ούτε μία είναι η διαφορά μας με την Τουρκία, ούτε μόνο ένα ζήτημα συζητήσαμε στο παρελθόν ή συζητάμε σήμερα. (...) «Ο χρόνος είναι με το μέρος μας» (οπότε ας μη βιαζόμαστε): Αρκεί μια ματιά στο γράφημα για να κατανοήσουμε πόσο ανόητη είναι αυτή η άποψη που ακούγεται εδώ και δεκαετίες. (...) «Η Ελλάδα μεγαλώνει» (με τα 12 μίλια): Από πότε έγινε στόχος μας η γεωγραφική επέκταση και όχι η ολόπλευρη ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός της χώρας; (...) «Υπεροπλία στο Αιγαίο»: Όλοι (ή σχεδόν) συμφωνούμε πως η ισχυρή άμυνα είναι αναγκαία στο σημερινό δύσκολο και ασταθές περιβάλλον μας. Από πότε όμως επιδιώκουμε την «υπεροπλία» και όχι την «επαρκή άμυνα» (κατά τη διατύπωση Γκορμπατσόφ); (...) «Οι κυρώσεις, το κύριο όπλο κατά της Τουρκίας»: Παρά την παταγώδη αποτυχία των προσπαθειών για ευρωπαϊκές κυρώσεις, ο κυρίαρχος λόγος επιμένει πως αυτή η στρατηγική έφερε τους Τούρκους στο τραπέζι του διαλόγου. (...) Τα τριτοκοσμικά ΜΜΕ, κίνδυνος για τη δημοκρατία: Δεν αναφέρομαι εδώ στην κομματική μονοπώληση των κρατικών και ιδιωτικών καναλιών από τη ΝΔ, αλλά στο πώς παρουσιάζονται τα «εθνικά» θέματα. Πρώτον, στο σχολιασμό από λίγους τουρκοφάγους διεθνολόγους (κατά σύμπτωση οι περισσότεροι στελέχη της ΝΔ), με αποκλεισμό κάθε αποκλίνουσας φωνής. Δεύτερον, στη μετατροπή των εκφωνητών και σχολιαστών των ειδήσεων από δημοσιογράφοι σε φερέφωνα των υπουργείων εξωτερικών και άμυνας ή του Μαξίμου. (...)

Εδώ και καιρό ακούγονται από αρμόδια κομματικά χείλη πως είναι νωρίς για διαπραγματεύσεις με την Τουρκία με κατάληξη τη Χάγη. Για τις Πρέσπες σχεδόν μόνο πως πετύχαμε να ελέγχουμε εμείς αντί για την Τουρκία τον εναέριο χώρο της Βόρειας Μακεδονίας, λες και αυτή είναι η κύρια αξία της συμφωνίας. Τα προβληματικά και εν πολλοίς άχρηστα σχήματα με Τραμπ και Νεντανιάχου παρουσιάζονται ως η μεγάλη επιτυχία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Συχνά θα έλεγε κανείς πως μιλά όχι ο αριστερός ΣΥΡΙΖΑ, αλλά το «βαθύ κράτος» των υπουργείων Εξωτερικών και Αμυνας ή το «πατριωτικό» ΠΑΣΟΚ. Θέλω ακόμη να ελπίζω πως δεν υπάρχει κεντρική επιλογή το κόμμα να επιστρέψει στην ασφαλή αντιπολιτευτική πεπατημένη: να αποφεύγουμε τις κακοτοπιές και την κατηγορία για μειοδοσίες στα «εθνικά», να εμφανιζόμαστε πιο «πατριώτες» από την κυβέρνηση και, στους δυσανασχετούντες, να ψιθυρίζουμε πως βοηθούμε έτσι τη διαπραγματευτική θέση της χώρας. Μόνο που με αυτή τη στρατηγική, το Μακεδονικό έμενε άλυτο επί δεκαετίες, στα δε ελληνο-τουρκικά και το Κυπριακό έχουμε παγιδευτεί όχι μόνο σε πλήρες αδιέξοδο, αλλά σε άμεσο κίνδυνο ανάφλεξης. Οσοι υποστηρίζουμε την ανάγκη μιας στροφής στην τουρκική πολιτική μας, ούτε υποτιμούμε την επιθετικότητα του Ερντογάν ούτε βέβαια πρεσβεύουμε την παραίτηση από νόμιμα εθνικά συμφέροντα. Προκρίνουμε απλά μια ψύχραιμη πολιτική, χωρίς λεονταρισμούς, που να αναγνωρίζει πως η μέχρι σήμερα «εθνική» γραμμή έχει αποτύχει παταγωδώς, πως οι πολιτισμένοι λαοί συζητούν τις διαφορές τους και πως υπάρχουν αμοιβαία συμφέροντες συμβιβασμοί. Δεν χρειάζεται νομίζω να εξηγήσω και γιατί μια βαλκανική πολιτική που βλέπει τη μεγάλη εικόνα και υποστηρίζει ολόψυχα τη δημοκρατία και την ευρωπαϊκή προσχώρηση των βορείων γειτόνων μας είναι προτιμότερη από τη μίζερη λογική των βέτο. Συμπέρασμα: κατά τη γνώμη μου, ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να «πιάσει το νήμα» της εξωτερικής πολιτικής από τις Πρέσπες και όχι από το Κραν Μοντανά, τον East Med ή το Βουκουρέστι. Αν τελικά έπραττε το αντίθετο, θα ήταν λυπηρό και, κυρίως, μέγα λάθος.

Είμαι βέβαιος πως πολλοί φιλελεύθεροι πολίτες που ψηφίζουν τη Ν.Δ. δεν συμμερίζονται τις ακραίες θέσεις στις οποίες έχει διολισθήσει. Είναι δικό τους θέμα πώς η φωνή τους θα ακουστεί στο κόμμα τους και στην κοινωνία. Το πρόσφατο επεισόδιο στη Βουλή με τις εκκλήσεις των νεοναζί για στρατιωτικό πραξικόπημα είναι μια προειδοποίηση που δεν πρέπει να αγνοήσουμε.

Για μερικούς, η απάντηση σ' αυτή τη γενικότερη κρίση της Αριστεράς είναι η πλήρης εγκατάλειψη των πολιτικών και των αξιών της, η ενσωμάτωση στις πολιτικές και τις ιδεολογίες της Δεξιάς. Η προσέγγιση αυτή παραβλέπει πως η σημερινή κρίση της σοσιαλδημοκρατίας και τα αδιέξοδα των δυτικών κοινωνιών μας έρχονται ακριβώς μετά από μια πολυετή περίοδο ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού, ακόμη και μέσα στη σοσιαλδημοκρατία. Θα ήταν συνεπώς πιο γόνιμο να αναζητήσουμε λύσεις στον μετασχηματισμό και την υπέρβαση των καπιταλιστικών κοινωνιών προς την κατεύθυνση της αλληλεγγύης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους.