Ευκλείδης Τσακαλώτος

Θέλω να ευχηθώ καλό καλοκαίρι στους γνωστούς μου εκσυγχρονιστές που νοιώθουν μια βαθιά απέχθεια για τον «λαϊκισμό του ΣΥΡΙΖΑ», αλλά νοιώθουν πολύ άνετα με την «αντιλαϊκιστική ΝΔ». Τόσο άνετα που δεν φαίνεται να επηρεάζονται από δηλώσεις, όπως τις παρακάτω, που νομίζω αποτελούν ένα best of στην κατηγορία «τοποθετήσεις στελεχών της ΝΔ που θα μπορούσαν να έχουν γίνει από στελέχη ακροδεξιού λαϊκίστικου κόμματος που δεν θα ντρόπιαζαν έναν Σαλβίνι ή έναν Όρμπαν».   Μπογδάνος: (inter allia) «η χώρα έπαψε να είναι μια ισλαμολάγνα νεοαριστερή λαθροντίσνεϋλαντ»   Κυρανάκης: που έβγαινε «για μπύρα και χοιρινό σουβλάκι» για να προκαλέσει πρόσφυγες   Μαρκόπουλος: που είπε ότι είναι οκ να «τρέξει λίγο αιματάκι από κάποιον μπαχαλάκια»   Βαρβιτσιώτης: που είπε ότι «έκαναν [ο ΣΥΡΙΖΑ] τρανσέξουαλ (sic) τη φωνή της χώρας στο εξωτερικό»   Γεωργιάδης: που δήλωνε ότι «έχουμε πέσει θύμα ομαδικής προσπάθειας αλλοίωσης της χώρας»    Βορίδης: που για «αντίποινα» στην μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τζαμί μίλησε για  μετατροπή του μουσείου Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη σε μουσείο μνήμης Γενοκτονίας του Ελληνισμού.    Κατσαφάδος: που αναρωτιόταν «που είναι το κακό στα push back;»   Βούλτεψη: που έγραφε ότι «και σα να μην έφθαναν όλα αυτά, τον Ιούνιο του 2015 – λες και δεν είχαμε άλλον καημό – οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ψήφισαν και νόμο που διευκόλυνε τα θέματα της ιθαγένειας. Άλλο γενικό προσκλητήριο και αυτό»   Πλεύρης: που δήλωνε ότι «όποιος ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ για να τον στηρίξει έμπρακτα να πάρει και έναν λαθρομετανάστη σπίτι του. Ψήφος ΣΥΡΙΖΑ μπόνους λαθρομετανάστης»   Κύρτσος: που δήλωνε ότι «όσοι έρχονται θα εγκλωβίζονται σε απομακρυσμένο ακατοίκητο η αραιοκατοικημένο νησί, επιτηρούμενοι σε συνθήκες ασφάλειας» Στέργιος Γιαννάκης: που έλεγε από βήματος Βουλής  για την ταυτότητα φύλου  «Αν αυτές οι καταστάσεις ήταν φυσιολογικές, τότε ο Θεός δεν θα δημιουργούσε τον Αδάμ και την Εύα.. αλλά τον Αδάμ και τον…Γιώργο»   Τι άλλο, δηλαδή, πρέπει να ειπωθεί για να θεωρήσουν, οι του ακραίου κέντρου, τη ΝΔ ως ακραία;

Νοέμβριος 2019- Προστασία πρώτης κατοικίας με ΝΔ: «Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, θα διασφαλίζεται η ελεύθερη επιβολή όλων των εξασφαλίσεων, (σημ. εννοεί πλειστηριασμούς) συμπεριλαμβανομένης της πρώτης κατοικίας.» σελ. 20-21 Μάιος 2020 -Προστασία πρώτης κατοικίας με ακόμη περισσότερη ΝΔ: «Το σχέδιο κώδικα περιέχει επίσης πρόταση για σχέδιο πώλησης και εκμίσθωσης, σύμφωνα με το οποίο η κύρια κατοικία των επιλέξιμων δανειοληπτών θα μπορούσε να αγοραστεί από κρατική οντότητα και να εκμισθωθεί στον οφειλέτη, με δυνατότητα επαναγοράς, ενώ οι ευάλωτοι επιλέξιμοι δανειολήπτες θα δικαιούνται επιδότηση για το ενοίκιο του μισθωμένου ακινήτου.» σελ. 111 (Δηλαδή κάποιοι θα δικαιούνται επιδότηση ενοικίου για το πρώην σπίτι τους)». Τούτων δοθέντων, ο Χρ.Σταϊκούρας είναι ο μόνος υπουργός Οικονομικών από το 2010 και μετά που δικαιούται να έχει τον τίτλο "Ο Υπουργός των Πλειστηριασμών". Γιατί άλλο οι πλειστηριασμοί γενικά και άλλο οι πλειστηριασμοί κύριας κατοικίας και σπιτιών ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.

Σκέφτομαι ότι παγκόσμια ο νεοφιλελευθερισμός παραμένει μεν κυρίαρχος αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι ηγεμονικός. Και αυτό συμβαίνει γιατί αδυνατεί να παρουσιάσει ένα όραμα εντός του οποίου οι λαϊκές και οι μεσαίες τάξεις μπορούν να δουν τον εαυτό τους. Πεδίο δόξης λαμπρό για την Αριστερά, υπό την προϋπόθεση ότι θα είναι ξεκάθαρη. Ξεκάθαρη στο «Για ποιους». Αν απαντήσουμε σε αυτό θα απαντηθούν πιο εύκολα και τα υπόλοιπα ερωτήματα. (...) Το ακραίο κέντρο είναι κατά βάση ακραίο, και δευτερευόντως κέντρο. Σε περιόδους κρίσης δε, το ακραίο κέντρο είναι σκέτο ακραίο. Ακραίο, αντιδημοκρατικό, αυταρχικό, αντιεκπαιδευτικό. Και είμαι ακόμα στο Α... Η Άννα Διαμαντοπούλου βράβευσε τον Άδωνη Γεωργιάδη. Και έτσι απλά (;) επικαιροποιεί την μεγάλη διαχωριστική γραμμή που πρωτοεμφανίστηκε, στη χώρα μας τουλάχιστον, με την οκταετία Σημίτη. Και για να θυμηθούμε τον T.S. Eliot, έτσι τελειώνουν οι εκσυγχρονιστές, όχι με ένα κρότο αλλά με ένα λυγμό. (...) Το ινστιτούτο για την Ελεύθερη Αγορά της φανατικής αντικρατίστριας [Ayn Rand], που απεχθάνεται τους φτωχούς και την κοινωνία,  αλλά και την κρατική παρέμβαση, ενισχύθηκε οικονομικά από το κράτος, μέσω και των φόρων που πληρώνουν οι φτωχοί, με ένα κρατικό δάνειο ύψους έως ενός εκατομμυρίου για να συνεχίσει να μας λέει πόσο κακές είναι οι κρατικές παρεμβάσεις. Είναι μια υπέροχη ειρωνεία. Φαντάζομαι ο εκδότης του «Φιλελευθέρου» που πρόσφατα ενισχύθηκε από την λίστα Πέτσα θα  κάνει  τον οργανισμό τιμώμενο μέλος του νέου του club «Κρατικοδίαιτοι Αντικρατιστές». (...) O Βουλευτής του συντηρητικού κόμματος της Αγγλίας  Mark Francois απειλεί ανώτατο στρατηγό ότι αν δεν συμμορφωθεί θα του στείλει τον Cummings (τον ενορχηστρωτή των πολιτικών του Boris Johnson στο Downing Street ) «και αυτό δεν σας αρέσει». Όταν ο κ. Μητσοτάκης μιλάει για ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος μάλλον κάτι τέτοιο έχει στο μυαλό του. (...) Είμαι στη Βουλή όπου συζητάμε για το αντιδημοκρατικό νομοσχέδιο που κατεβάζει η κυβέρνηση για τις πορείες. Το τηλέφωνο μου χτυπάει και μαθαίνω για πολύ κόσμο, κόσμο που ξέρω, που έχει χτυπηθεί από την αστυνομία. Ο Μ. Χρυσοχοΐδης παίρνει τον λόγο και περιγράφει μια άλλη πραγματικότητα. Του φωνάζω, του ζητάω να απαντήσει σε όσα ακούγονται, στα βίντεο στις μαρτυρίες. Σιωπή. Ο Υπουργός ΠροΠο αρνείται να απαντήσει. Ο Υπουργός ΠροΠο φαίνεται να έχει πλέον διακηρυγμένο στόχο να τρομοκρατήσει τον κόσμο και την νεολαία. Ακόμη να καταλάβει πως το δίκαιο δεν περιορίζεται. Ακόμα να καταλάβει πως η καταστολή δεν σταματά την κοινωνία, αλλά την εξοργίζει. (...) Διαβάζω την δημοσκόπηση της Pulse, και βλέπω το ερώτημα «Πόσο επηρεάζουν την άποψη σας για την αξιωματική αντιπολίτευση οι πρόσφατες καταγγελίες Καλογρίτσα;». Ψάχνω εναγωνίως να βρω το ερώτημα «Πόσο επηρέασε τη γνώμη σας για την κυβέρνηση η λίστα Πέτσα;» Δεν το βρίσκω. Η παλιά ιστορία όπου οι δημοσκοπήσεις δεν καταγράφουν απλά την κοινή γνώμη αλλά με το είδος και την σειρά των ερωτήσεων την κατευθύνουν. Βέβαια ο κόσμος της αριστεράς μας κρίνει με πιο αυστηρά κριτήρια από ότι κρίνει την ΝΔ ο κόσμος της δεξιάς. Και δεν θα ήθελα ποτέ να ήταν αλλιώς. Γιατί δεν είμαστε ίδιοι, και αυτό οφείλουμε να το αποδεικνύουμε κάθε μέρα.

H παιδεία είναι ένα οικουμενικό δημοκρατικό εγχείρημα. Και για αυτό οι κοινωνίες αποφάσισαν να μην επιτρέψουν στους γονείς να διδάξουν τα παιδιά του όπως νομίζουν, με τις δικές τους αρχές, αλλά να το κάνουν συλλογικά. (...) Χρειάζεται να υπάρχει στα σχολεία ένα ευρύ κοινωνικό μείγμα παιδιών όλων των κοινωνικών τάξεων. Χρειάζεται να πληρείται και μια δεύτερη προϋπόθεση, να υπάρχει ένα μείγμα διαφορετικών ικανοτήτων, μείγμα από διαφορετικού είδους νοημοσύνες θα έλεγα. (...) Αναρωτιέμαι για τους αρχιτέκτονες του νομοσχεδίου για την παιδεία και απορώ: Δεν είναι γονείς; Δεν έχουν καταλάβει ότι διαφορετικά παιδιά έχουν διαφορετικές αρετές, ότι άλλα είναι καλά στα μαθηματικά, άλλα στη φιλολογία, άλλα έχουν συναισθηματική νοημοσύνη; Το σχολείο πρέπει να αγκαλιάζει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά για να μπορεί να υπηρετήσει το δημοκρατικό, οικουμενικό εγχείρημα της παιδείας. Υπάρχει βέβαια και η κριτική ότι το σχολείο είναι ένας ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους, ότι παράγει και αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία. Μόνο που η κυρίαρχη ιδεολογία συγκρούεται με τις ζωντανές εμπειρίες των μαθητών και των καθηγητών. Γιατί έρχεται το παιδί μετανάστης και καταλαβαίνει και εκφράζει ότι τα πράγματα δεν είναι όπως τα λένε στο σχολείο και η ιστορία μπορεί να είναι διαφορετική. Μπορεί να έρθει μια άλλη μαθήτρια και να θέσει το θέμα ότι ο ρόλος της οικονομικής πολιτικής δεν είναι ακριβώς αυτός που λέει το βιβλίο. Και μέσα στο πλαίσιο αυτό δημιουργούνται ρήγματα στον ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους και αναδεικνύεται μια τάση προς τη δημοκρατία, στο βαθμό, βέβαια, που υπάρχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις. (...) Το σχολείο, λοιπόν, όπως και το πανεπιστήμιο, δεν είναι θέμα ανταγωνισμού. Το έχω αναφέρει και άλλες φορές ως πανεπιστημιακός, που έχω υπηρετήσει σε 2 πανεπιστήμια της Αθήνας, ότι είμαι πολύ περήφανος αν τα Γιάννενα ή η Κομοτηνή πάνε καλά, δεν είναι στόχος μου να πάει η Αθήνα καλύτερα. Δεν μπαίνει θέμα ανταγωνισμού, μπαίνει θέμα φωνής, βελτίωσης όλων των πανεπιστημίων. Πολύ σωστά ο Νίκος Φίλης διερωτάται στη Βουλή με ποιον μιλάει η κυβέρνηση, ποιους συμβουλεύεται, τι συμβουλές παίρνει, πώς λαμβάνει υπόψη την ιστορία της ελληνικής παιδείας. Πώς η γνώση μεγάλων θεωρητικών, όπως ο Γληνός ή ο Παπανούτσος, αλλά και αυτή των ανθρώπων της πρώτης γραμμής, των δασκάλων, των καθηγητών, των πανεπιστημιακών, ενσωματώνεται στο νέο νομοσχέδιο. Πρέπει να σας πω ότι η γνώση αυτή δεν φαίνεται να ενσωματώνεται πουθενά. (...) Η πολιτική της Νέας Δημοκρατίας είναι ταξική και αυτό φαίνεται, όχι μόνο από το νομοσχέδιο. Η κυβέρνηση θέλει να το κρύψει, αλλά δεν μπορεί. Αν μου ζητούσε κανείς να διαλέξω ένα μόνο πράγμα, μια μόνο πολιτική της Νέας Δημοκρατίας που να δηλώνει την ταξικότητά της, αυτή θα ήταν η ρύθμιση για τα διετή προγράμματα που θα πήγαιναν τα παιδιά από τα ΕΠΑΛ. Η ρύθμιση αυτή έδειξε ακριβώς πώς αισθάνονται για την παιδεία. Για να θυμηθούμε και τον Ντάντε, είναι σαν να λέτε στα ΕΠΑΛ ότι όποιος μπει εδώ μέσα, ας διώξει οποιαδήποτε ελπίδα από μέσα του. Σαν να λέει η κυβέρνηση ότι «δεν μας νοιάζει για τα παιδιά των ΕΠΑΛ». Η κριτική της Νέας Δημοκρατίας απέναντι στο ΣΥΡΙΖΑ στο πλαίσιο της συζήτησης για την παιδεία, ότι δεν τον ενδιαφέρει η αξιοκρατία και ότι θέλει την ισότητα προς τα κάτω, ουσιαστικά επιβεβαιώνει ένα πράγμα: ότι το κυβερνητικό κόμμα δεν έχει καταλάβει τι είναι το σχολείο. Τι είναι αυτό το δημοκρατικό, οικουμενικό εγχείρημα που εμείς οι αριστεροί και αριστερές θέλουμε να υπηρετήσουμε. Εμείς δεν επιδιώκουμε να κάνουμε τους φοιτητές και τους μαθητές αριστερούς και αριστερές, αλλά αντιθέτως πολίτες ικανούς να κρίνουν και την αριστερά και το κέντρο και τη δεξιά. Ικανούς να κρίνουν για θέματα που τους αφορούν. Να γίνουν πολίτες και όχι πελάτες.

Πριν μπω στο πανεπιστήμιο οι προσδοκίες μου ήταν να γίνω κριτικός εστιατορίων του Time Out – του εξαιρετικού λονδρέζικου περιοδικού,  αντίστοιχου με το «Αθηνόραμα». Καλά αμειβόμενη θέση, με έξοδα για δυο άτομα σε τρία εστιατόρια την εβδομάδα! Δυστυχώς δεν το κατάφερα. Διαβάζω ότι ο κ. Σταϊκούρας θεωρεί καλή την απόφαση για το δανεισμό του ESM στο Eurogroup αλλά δυστυχώς δεν προτίθεται να το πάρει. Φαντάζομαι τον εαυτό μου να είχα γράψει θετική κριτική για ένα εστιατόριο και συγχρόνως να ξεκαθάριζα ότι δεν είχα καμία πρόθεση να το  επισκεφτώ ξανά.  (...) Τώρα που η ΝΔ κάνει απροκάλυπτες κομματικές τοποθετήσεις, όταν για παράδειγμα ο κομματάρχης της Πρέβεζας γίνεται διοικητής στο νοσοκομείο της Άρτας και ο κομματάρχης της Άρτας στο νοσοκομείο της Πρέβεζας, ο Κλάους μας δεν λέει τίποτα. Μάλλον η κομματικοποίηση του κράτους με την ΝΔ είναι μια θετική εξέλιξη για τους θεσμούς. Είναι φυσικά μια αρνητική εξέλιξη για την ελληνική κοινωνία. Βέβαια αυτό (κάτι θετικό για τους θεσμούς να είναι αρνητικό για την κοινωνία) συμβαίνει συχνά. Για αυτό είπα στον κ. Σταϊκούρα να τα χαίρεται τα «μπράβο» τους. (...) Ένα από τα πράγματα που μου έμαθαν οι δικοί μου δάσκαλοι των οικονομικών, είναι να εξετάζω με πολύ σοβαρό τρόπο πίνακες, δεδομένα, διαγράμματα κλπ. Η συμβουλή τους πάντα ήταν, πριν προχωρήσω σε πολύπλοκη ανάλυση ή οικονομετρική επεξεργασία, να αποκτήσω μια αίσθηση για το τι προκύπτει από απλή μελέτη των βασικών δεδομένων. Και αυτό γιατί η φυσική ροπή των φοιτητών που θέλουν να εντυπωσιάσουν τους δασκάλους τους είναι να αποδείξουν την άρτια εξοικείωσή τους με όσο πιο καινοτόμες και προχωρημένες τεχνικές. Και η εμπειρία μου έχει δείξει ότι και στην έρευνα και στην άσκηση οικονομικής πολιτικής, το τελευταίο, σε αντίθεση με το προηγούμενο, δεν αποτελεί, όπως λένε και οι αγαπημένοι μου θεσμοί, «βέλτιστη πρακτική». Με λίγα λόγια αν δεν αποκτήσεις την οικειότητα με τα απλά δεδομένα, τα επόμενα βήματα δεν μπορούν παρά να σε οδηγήσουν σε αδιέξοδους λαβύρινθους. Αλλιώς, όπως θα έλεγαν και οι φίλοι μας οι Αμερικάνοι, garbage in – garbage out. (...) Στη συνέντευξη (...) ακούσαμε όλοι και όλες [τον κ. Μητσοτάκη] να λέει ότι ναι μεν το Δημόσιο Σύστημα Υγείας είναι σημαντικό, πρέπει να είναι στο επίκεντρο και πρέπει να είναι προσβάσιμο σε όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες (sic), αλλά αμέσως μετά θυμήθηκε τον παλιό του εαυτό και μας είπε ότι πρέπει να μπολιάζεται με ιδιωτική πρωτοβουλία. Στο παράδειγμά του το δημόσιο νοσοκομείο έχει το χώρο, το προσωπικό, έχει όλες τις ευθύνες, ενώ ο ιδιώτης φέρνει το μηχάνημα το τοποθετεί και εισπράττει ανά εξέταση. Και προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτό το μοντέλο είναι επωφελές για το Δημόσιο. Έτσι λοιπόν αρχίζουν να φαίνονται δύο πράγματα. Πρώτον ο κ. Μητσοτάκης ξεπερνάει σιγά σιγά το σύνδρομο πρόσκρουσης και την αγάπη του για το δημόσιο σύστημα υγείας και επανέρχεται στη φυσική του κατάσταση. Δεύτερον τα μαθήματα που πήρε η Νέα Δημοκρατία από την παρούσα κρίση μάλλον είναι μικρότερα από αυτά που προσπαθεί να μας πείσει. (...) Ο ρεπουμπλικάνος πρόεδρος Τραμπ, που εκλέχθηκε στηριζόμενος σε μεγάλο βαθμό στην επίδειξη ισχύος, αντιμετωπίζει την κρίση αυτή σαν μια χρυσή ευκαιρία, τώρα που ζορίζεται δημοσκοπικά, να επιστρέψει στο αρχικό του το δόγμα νόμος και τάξη. Μάλιστα το είπε κατά λέξη με ένα Ευαγγέλιο στο χέρι την ίδια στιγμή που υπό τις εντολές του η αστυνομία διέλυε κάθε δίδαγμα του ιερού κειμένου. Το βασικό αδιέξοδο που υπάρχει με τη στρατηγική νόμος και τάξη, είναι ότι αυτή η στρατηγική δουλεύει ως χύτρα, κρατάει την πίεση μέσα αλλά ανά πάσα στιγμή κινδυνεύει να εκραγεί. Σου επιτρέπει να κερδίζεις εκλογές και να φτιάχνεις το όνομά σου ως σκληρός, αλλά μακροπρόθεσμα δεν φέρνει κανένα αποτέλεσμα και η ιστορία έχει πάντα τον τρόπο να εκδικείται. Τηρουμένων των αναλογίων, ας προσέχουν αυτοί που εμπνεύστηκαν από τη συμπεριφορά της κ. Νικολάου. Με τις απαράδεκτες παρεμβάσεις της, από τη θέση της ως Γενική Γραμματέας Αντεγκληματικής πολιτικής, στο θέμα της εκπαίδευσης του Β. Δημάκη, όπου το ψέμα περίσσευε, μπορεί να ενίσχυσε την πιθανότητα να εκλεγεί βουλευτής – αυτός ήταν εξάλλου ο μόνος στόχος της – αλλά το κόστος των απάνθρωπων πράξεων της θα το επωμιστεί ολόκληρη  η κοινωνία.

Ο πρώτος τομέας αφορά τον ρόλο του δημόσιου τομέα. Η λογική της Ν.Δ. ότι πρέπει να κάνουμε όσο το δυνατόν λιγότερα τώρα και βλέπουμε. Αυτό συμβαίνει επειδή θέλει να αποφύγει το ενδεχόμενο να γίνει πλέον απόλυτα σαφές στον κόσμο ότι ο δημόσιος τομέας είναι ο μόνος που μπορεί να παρέμβει ουσιαστικά σε μια κρίση και να συντονίσει την αντιμετώπισή της. Και επειδή ουδέν μονιμότερον του προσωρινού (δηλαδή θα αντιληφθεί ο κόσμος ότι αυτό που ισχύει σε έκτακτες συνθήκες μπορεί να προωθήσει ένα άλλο παράδειγμα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής). Αντίθετα η δική μας λογική λέει ότι, αν δεν κάνεις αρκετά εμπροσθοβαρώς, θα έχεις πολλά προβλήματα στο μέλλον (ανεργία, φτωχοποίηση σημαντικής μερίδας του πληθυσμού) και άρα θα χρειάζεσαι περισσότερες κοινωνικές δαπάνες αν δεν θέλεις να αδιαφορήσεις για τις νέες στρατιές ανέργων και φτωχών. Διότι για εμάς ο ρόλος του κράτους συνίσταται στο να προλαμβάνει και να αντιμετωπίζει κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα δαπανώντας όταν και όσο χρειάζεται. Αντίθετα η Ν.Δ. θεωρεί σημαντικότερες τις δαπάνες καταστολής των αντιδράσεων που προκύπτουν από τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Είδαμε άλλωστε δείγματα της πολιτικής της και πριν από την κρίση, τα οποία τελευταία εντάθηκαν. Ο δεύτερος τομέας αφορά την αγορά εργασίας. Η μία λογική είναι ότι εμβαθύνουμε τη νεοφιλελεύθερη προοπτική και εργαλειοποιούμε την κρίση ως ευκαιρία για ακόμη πιο ευέλικτες σχέσεις εργασίας, που υποτίθεται ότι θα φέρουν τις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Η άλλη λογική είναι η στήριξη της εργασίας, η στήριξη των μισθών και μόνιμων θέσεων εργασίας ως μέρος μεσοπρόθεσμου οικονομικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης, όπου οι επενδύσεις παίρνουν ως δεδομένο υψηλούς μισθούς και έτσι εστιάζονται σε νέες τεχνολογίες και νέα προϊόντα. Ο τρίτος τομέας αφορά τους όρους και τις προϋποθέσεις κρατικής βοήθειας και παρέμβασης. Από τη μία είναι η λογική ότι δίνεις βοήθεια στις επιχειρήσεις με ελάχιστους όρους, επειδή έχεις χτίσει το αφήγημα του δυναμισμού της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και επιχειρηματικότητας, και δεν μπορείς να τους περιορίσεις, να τους βάλεις όρους (καπιταλισμό έχουμε, όπως έχει πει και ο κ. Θεοδωρικάκος). Από την άλλη είναι η λογική ότι το δημόσιο χρήμα απαιτεί και υποχρεώσεις για τις επιχειρήσεις που επωφελούνται. Έτσι στην αγορά εργασίας εμείς λέμε ότι οι επιχειρήσεις που λαμβάνουν βοήθεια πρέπει να αποδεχτούν ότι αυτή συνοδεύεται και από δεσμεύσεις. Τέτοιες δεσμεύσεις είναι να μην μειωθούν οι μισθοί, να μην επιδεινωθούν οι όροι εργασίας (π.χ. από πλήρη σε μερική) και να μην γίνουν απολύσεις τόσο κατά τη διάρκεια της κρίσης όσο και μετά.

Δεν θεωρώ σε καμία περίπτωση την διατήρηση των χαρακτηριστικών της κοινωνίας νομοτελειακή. Ο παλαιοκομματισμός [του επιτελικού κράτους Μητσοτάκη] με μανδύα τεχνοκρατισμού ίσως είναι χειρότερος από τον παλαιοκομματισμό σκέτο. Γιατί δημιουργεί μια ψευδαίσθηση αυθεντίας και μονόδρομου. Για χρόνια τώρα καλά κρατάει η συζήτηση για τις νέες τεχνολογίες και τον κόσμο της εργασίας, για το αν τα ρομπότ θα πετάξουν έξω τους εργαζόμενους και εργαζόμενες από τις δουλειές τους. Πάντα παρακολουθώ τη συζήτηση με μια μικρή δόση σκεπτικισμού. Τόσες και τόσες τεχνολογικές επαναστάσεις είχαμε στο παρελθόν: πολλές θέσεις εργασίας χάθηκαν, αλλά δημιουργήθηκαν άλλες, συνήθως καλύτερα αμοιβόμενες. Βέβαια η μετάβαση δεν είναι αυτόματη, ούτε επωφελής για όλους, και εδώ ο ρόλος ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους είναι να ενισχύει τους ανθρώπους που πλήττονται.  Ωστόσο, παρακολουθώντας την εξέλιξη της πανδημίας, μου φαίνεται ότι η ελαστικοποίηση των όρων εργασίας περνάει στα ψιλά γράμματα ως αναγκαιότητα. Ότι πολλά άτομα συνεχίζουν να δουλεύουν από το σπίτι, με χειρότερες συνθήκες και χειρότερους όρους. Τι ωράριο υπάρχει όταν δουλεύει κανείς από το σπίτι; Μέχρι ποια ώρα μπορεί να σε πάρει ο προϊστάμενος τηλέφωνο για ένα άλλο «μικρό θεματάκι» που πρέπει να λυθεί μέχρι αύριο το πρωί; Αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος: όχι ότι δεν θα υπάρχουν θέσεις εργασίας, αλλά θα μετατραπούν ποιοτικά ως προς το χειρότερο. Οι νεοφιλελεύθερες καταβολές της Νέας Δημοκρατίας δεν της επιτρέπουν να αντιληφθεί ότι η λογική της αγοράς και της ελεύθερης οικονομίας δεν οδηγεί σε καλύτερα ή σε κοινωνικά επιθυμητά αποτελέσματα. Με την καταστροφή της πανδημίας καταλάβαμε για παράδειγμα ότι η ενσωμάτωση της υγείας στην ανταγωνιστική οικονομία δημιούργησε της αδυναμίες στο ΕΣΥ που βλέπουμε τώρα. Ελπίζω να μην χρειαστεί να αυξηθεί η μέση θερμοκρασία ή να καταστραφούν μεγάλης σημασίας βιότοποι για να κατανοήσουμε ότι το ίδιο ισχύει και για το περιβάλλον. Πολύ περίεργη αίσθηση να κάθεσαι με λίγους βουλευτές στην τεράστια αίθουσα της Ολομέλειας συζητώντας σημαντικά νομοσχέδια. Δεν νομίζω ότι παρουσιάζω μια ιδιαίτερα οξεία κρίση κυνισμού αν γράψω ότι είναι εμφανές ότι βολεύει την κυβέρνηση να περνάνε τόσα πράγματα, όχι όλα σε σχέση με την πανδημία, χωρίς ουσιαστική συζήτηση. Οι εκπτώσεις στη δημοκρατία κινδυνεύουν να γίνουν συνήθεια. Το μάθημα στο σχολείο δεν είναι μια μονόδρομη διάλεξη του εκπαιδευτικού προς του μαθητές. Είναι μια αμφίδρομη σχέση. Και είναι μια αμφίδρομη σχέση που δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να κερδίσει την εμπιστοσύνη των μαθητών εντοπίζοντας τις αδυναμίες τους και βοηθώντας τους να τις ξεπεράσουν. Σημαντικό συστατικό είναι η ελευθερία που πρέπει να νιώθει ο μαθητής να εκφραστεί ελεύθερα μέσα στην τάξη. Η αναμετάδοση, πιθανή καταγραφή και διάδοση των μαθημάτων υπονομεύει ακριβώς αυτή τη διαδραστικότητα. Δυσκολεύομαι, για παράδειγμα, να δω πώς ένας μαθητής στο μάθημα της ιστορίας θα μπορέσει να εκφράσει μία ένσταση απέναντι στις θεωρήσεις των νέων λαμπρών κυβερνητικών στελεχών ότι ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος αποτέλεσε μάχη εναντίον του λαϊκισμού βασισμένη στις αξίες της κοινωνικής προσφοράς και του εθελοντισμού. Εδώ δεν έχουμε όλα αλλάζουν για να μείνουν όλα το ίδιο, αλλά όλα αλλάζουν για να πάμε πίσω.