Ευκλείδης Τσακαλώτος

Τα πολυδιάστατα προβλήματα έχουν πολυδιάστατες απαντήσεις. Η απάντηση της Αριστεράς δεν θα μπορούσε να είναι η επιστροφή στην προ του 2009 κατάσταση. Αντίθετα, θα πρέπει βασικός άξονας της πολιτικής να είναι η μείωση των ανισοτήτων, και κεντρικό ρόλο γι' αυτό πρέπει να έχει η εργασία. Η ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας που καθιερώθηκε ως κυρίαρχο πολιτικό δόγμα στη Μ. Βρετανία της δεκαετίας του 1980 με τη συστηματική προσπάθεια για αποδυνάμωση των συνδικάτων και επικράτησε τις δύο μετέπειτα δεκαετίες πρέπει να αναστραφεί. Ήδη φαίνονται σημάδια της προσπάθειας των εργαζομένων για οργανωμένη και συντονισμένη δράση, τα οποία πρέπει να ενισχυθούν. Την προσπάθεια αυτή οφείλει να ενισχύσει και η Πολιτεία θεσπίζοντας το πλαίσιο για την προστασία της εργασίας, το ύψος των αμοιβών, τον χρόνο απασχόλησης και τις εργασιακές συνθήκες. Παράλληλα θα πρέπει να στηριχθεί και πάλι το κοινωνικό κράτος, με στόχο τόσο την ενίσχυση των αδύναμων αλλά και τη στήριξη των νέων εργαζομένων και των νέων οικογενειών, μέσω, για παράδειγμα, της ουσιαστικής ενίσχυσης της δημόσιας Υγείας, μιας συνολικής στεγαστικής πολιτικής και ενίσχυσης της προσχολικής αγωγής. Αλλά και η δημιουργία ενός πλαισίου στήριξης για τους νέους γονείς είναι κομβικής σημασίας για τη διευκόλυνση και ενθάρρυνσή τους για τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, αλλά και για την ανάληψη καινοτόμων και παραγωγικών πρωτοβουλιών. Εδώ μιλάμε για τον αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους, που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της φορολογίας -η οποία προφανώς πρέπει να είναι εξαιρετικά προοδευτική και όσον αφορά το εισόδημα, όσο όμως και τον πλούτο- και της απόδοσης κοινωνικών αγαθών στο σύνολο του πληθυσμού, ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως Υγεία, Παιδεία, στέγη, υποδομές. Έτσι, στηρίζοντας την εργασία και το εισόδημα των εργαζομένων, θα μπουν οι σωστές βάσεις για βιώσιμη ανάπτυξη και μείωση των ανισοτήτων. Θα ενισχυθεί η ζήτηση και θα δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιχειρήσεις θα έχουν κίνητρο να επενδύουν στην καινοτομία, αλλά και οι εργαζόμενοι θα έχουν αισιοδοξία και προοπτική για το μέλλον. Grosso modo σε όλα τα πεδία -το αντίθετο από αυτό που προωθεί η κυβέρνηση της Ν.Δ.

Ο θλιβερός Ρέντζι προκάλεσε την κυβερνητική κρίση εν μέσω πανδημίας. Έχοντας διασπάσει το Δημοκρατικό Κόμμα, και με το 3% στις δημοσκοπήσεις, συνεχίζει μια εντελώς προσωπική πολιτική εξουσίας με τη μόνη ελπίδα ότι θα βρει κάποια απήχηση σε μέρος των ελίτ. Σκέφτομαι ότι αυτή τη μοίρα υπόσχονται οι καλοθελητές όταν μας συμβουλεύουν να αποχωριστούμε από αυτό που αποκαλούν ΣΥΡΙΖΑ του 3% ώστε να ανοίξουμε πλώρη για το μεγάλο κέντρο. Μόνο που η εμπειρία του Ρέντζι, αλλά κι άλλες, μας δείχνει περίτεχνα ότι το 3% είναι το αποτέλεσμα μιας τέτοιας πορείας και όχι η αφετηρία. Γιατί και οι ψηφοφόροι που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντρώοι έχουν ανάγκη να δουν μια πραγματική αλλαγή στη ζωή τους και όχι μία από τα ίδια. (...) Η αγορά αντλεί τη δύναμή της και από αποθέματα εμπιστοσύνης και συνεργασίας, που πηγάζουν από θεσμούς εκτός αγοράς στην κοινωνία των πολιτών (πολιτιστικούς συλλόγους, συνεταιρισμούς, τοπικές οργανώσεις περιβάλλοντος κλπ). Και πως η αγορά, στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, υπονομεύει αυτό το κοινωνικό κεφάλαιο, ευνοώντας τον ατομικισμό και αντιμετωπίζοντας πολλούς από τους θεσμούς του κοινωνικού κεφαλαίου, όχι ως υποστηρικτικούς, αλλά ως εμπόδιο στον άκρατο πλουτισμό του επιχειρηματιών. Με ενδιέφερε, και με ενδιαφέρει ακόμα, το πως το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να στηρίξει μια εναλλακτική σοσιαλιστική οργάνωση της οικονομίας. Κάποτε ήθελα να γράψω και ένα ανοικτό γράμμα στον υπουργό άμυνας του ΠΑΣΟΚ εκείνης τος εποχής για το πως και ο στρατός υπονομεύει το κοινωνικό κεφάλαιο, αλλά τελικά το γράμμα έμεινε στο συρτάρι. Μάταιο, νομίζω, να το ανασύρω τώρα και να το στείλω στη σημερινή κυβέρνηση. Μάλλον για αυτήν η δημιουργία ατομικιστικών και αυταρχικών ταυτοτήτων αποτελούν την ουσία της πολιτικής και όχι παράπλευρη απώλεια. (...) Άνθρωποι από διάφορους χώρους, τον πολιτισμό, τον νομικό κόσμο την πολιτική υπογράφουν όχι υπέρ του Κουφοντίνα αλλά υπέρ της τήρησης των νόμων και στην περίπτωσή του. Υπογράφουν δηλαδή για κάτι που σε δημοκρατικούς πολίτες θα έπρεπε να είναι αυτονόητο. Παρόλα αυτά υπάρχουν αντιδράσεις για αυτό παραποιώντας τα κείμενα και κατηγορώντας τους υπογράφοντες. Αν εξηγήσουμε ότι τα δικαιώματα που προκύπτουν από ένα φιλελεύθερο θεσμικό πλαίσιο δεν είναι μόνο για τους φίλους μας, ή για αυτούς που συμφωνούμε, τι άλλο παραμένει να ειπωθεί; (...) χωρίς μια ηθική μνήμη – δηλαδή κάποιον αναστοχασμό, αυτοκριτική και κατανόηση για το ρόλο σου σε γεγονότα που στιγμάτισαν την ιστορία του τόπου – δεν μπορείς να πεις αυτό το «αρκετά πια». Δεν αμφισβητώ τα ευγενή κίνητρα του κ. Πιερρακάκη. Αλλά όταν προέρχεσαι από τον εκσυγχρονιστικό και κεντρώο χώρο, και κάνεις χωριό με τον Βορίδη, τον Γεωργιάδη, τον Κυρανάκη και τον Μπογδάνο, ε τότε θέλει μια προσοχή. Γιατί οι τελευταίοι μάλλον δεν δικαιούνται αυτό το «φτάνει πια». Και γενικότερα ο χώρος της Δεξιάς ποτέ δεν έχει στα σοβαρά αναμετρηθεί με τη σημασία της αντίστασης, του εμφυλίου και το δικό της ρόλο στην τραγωδία της μεταπολεμικής Ελλάδας. Και ούτε το μίσος που αναδεικνύει η Δεξιά, αλλά και το ακραίο κέντρο, για τη μεταπολίτευση έχει τέλος. (...)

Ακόμη και στην Αντιγόνη του Σοφοκλή ο Κρέοντας καταλαβαίνει σιγά σιγά τη διαμάχη αξιών. Και ότι εκτός από τη λογική του κράτους υπάρχουν και άλλες δεσμεύσεις όπως η λογική της οικογένειας. Εσείς είστε χειρότεροι από τον Κρέοντα γιατί δεν καταλαβαίνετε τίποτα. Είστε χειρότεροι από τον Κρέοντα για ακόμη έναν λόγο. Γιατί δεν υποστηρίζετε ούτε καν τη λογική του κράτους. Υποστηρίζετε την λογική της ελίτ. Έχετε μεγαλώσει με παρόμοιο τρόπο, σε παρόμοιους χώρους, πήγατε σε παρόμοια σχολεία, συναναστρέφεστε με παρόμοιους ανθρώπους και έχετε αποκοπεί εντελώς από την κοινωνία. Δεν είστε ούτε καν η ελίτ. Είστε μια κλίκα της ελίτ. Που επειδή μεγαλώσατε με αυτό τον τρόπο θεωρείτε ότι οι κανόνες δεν αφορούν εσάς αλλά αφορούν τους άλλους. Και τη στιγμή που έχουμε πανδημία περνάτε όλα τα νομοσχέδια – και αυτά που είναι άσχετα με την πανδημία – σαν να μην υπάρχει πανδημία. Κατανοείτε την δημοκρατία μόνο ως την αλλαγή κυβερνήσεων κάθε τέσσερα χρόνια. Δεν είναι αυτό όμως η δημοκρατία. Η δημοκρατία έχει και τη συμμετοχή των πολιτών, τα κινήματα, τους αγώνες. Αλλά αυτό δεν σας αρέσει. Και κάνετε αυτό που βολεύει την ελίτ. Λιγότερη δημοκρατία περισσότερος αυταρχισμός. Και δεν σας απασχολεί να βελτιώσετε την δημόσια παιδεία, να βοηθήσετε τους φοιτητές να έχουν κριτική σκέψη. Γιατί αυτά αποτελούν απλώς ένα εμπόδιο για την ελίτ που πρέπει να ξεπεραστεί.

Με αφορμή τις δηλώσεις της Σοφίας Μπεκατώρου, αναδεικνύεται το θέμα της κακοποίησης γυναικών από άνδρες σε θέση ισχύος. Στη συζήτηση στην αριστερά ιδιαίτερα για το γυναικείο ζήτημα, όταν σκάει κάτι τέτοιο μπαίνει το εξής δίλλημα: από τη μία πλευρά, με ενοχλεί η υποκρισία των όψιμα σοκαρισμένων ανθρώπων, που τάχα μου δεν ήξεραν τίποτα, που ξαφνιάστηκαν ή ταράχτηκαν με τις αποκαλύψεις γεγονότων που λίγο πολύ αυτοί έπρεπε να ξέρουν πως κάτι τρέχει. Από την άλλη – και αυτή την άποψη ενστερνίζομαι περισσότερο – η παραδοχή του γεγονότος και η καταδίκη του από όλο το σύστημα, το να βγουν να το πουν δημοσίως, είναι από μόνη της μια νίκη. Δεν μπορεί πλέον κανείς να κάνει εύκολα σχόλια κατά του θύματος, και αυτή η μετατόπιση της πολιτικής ορθότητας είναι πάρα πολύ σημαντική.  Είναι καιρός πια να μη φοβούνται τα θύματα το στιγματισμό που τα εμποδίζει να καταγγείλουν  και να μειωθούν επιτέλους τα περιστατικά κακοποίησης. Ένα βήμα υπέρ μιας δικαιότερης κοινωνίας. (...) Στη Βουλή  για τη συζήτηση προκάλεσε ο πρωθυπουργός για να ενημερώσει για την πανδημία.  Μπαίνει το θέμα της πατέντας του εμβολίου. Αυτή η ανικανότητα της κυβέρνησης να συζητήσει σοβαρά οποιοδήποτε σημαντικό θέμα που αφορά τη ζωή των ανθρώπων. Αντί για μια ανταλλαγή απόψεων για το ρόλο της πατέντας σε σχέση με νέα φάρμακα - τι ποσά χρειάζονται οι φαρμακευτικές για τη χρηματοδότηση έρευνας, ιδιαίτερα σε αυτή την περίπτωση, δεδομένης της μείωσης χρόνου έγκρισης και την ύπαρξη προπληρωμένων παραγγελιών - είχαμε τα γνωστά: ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ξέρει το θεσμικό πλαίσιο, θέλει να κρατικοποιήσει τη Pfizer κλπ. (...) Στις 13/10/2020 έγραφα στο ημερολόγιο για το Social Dilemma και την επίδραση των social media στην κοινωνία και την πολιτική. Το ερώτημα που έμπαινε σχετικά με το ποιοι διαχειρίζονται αυτές τις κατ’ επίφασιν ουδέτερες τεχνολογίες έρχεται ξανά στο προσκήνιο με τον αποκλεισμό του Trump από τα social media μετά την επίθεση των ακροδεξιών και συνομοσιολόγων υποστηρικτών του στο Καπιτώλιο. Το ερώτημα είναι σαφές: ήταν σωστός ο αποκλεισμός του Trump;   Παρότι διαφωνώ μαζί του σε κάθε πιθανό θέμα που μπορεί να σκεφτεί κανείς και τον θεωρώ έναν απόλυτα επικίνδυνο άνθρωπο δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα απαντούσα θετικά σε αυτό το ερώτημα. Διότι άμεσα προκύπτουν τουλάχιστον 3 ακόμα ερωτήματα: ποιος και με βάση ποια κριτήρια αποφασίζει έναν τέτοιον αποκλεισμό; Που μπαίνουν τα όρια; Τι συνέπειες θα έχει αυτό; Ο Branko Marcetic, συγγραφέας και συντάκτης στο Jacobin magazine σωστά σημειώνει στον Guardian ότι «η λογοκρισία – αλλά και κάθε είδους καταπίεση - αρχίζει πάντα στοχεύοντας ιδιαίτερα αντιπαθείς ανθρώπους, εκείνους που κανείς δεν θα διαφωνούσε ότι πρέπει να λογοκρίνουν. Αλλά μόλις τεθεί προηγούμενο, αναπόφευκτα τα όρια του τι θεωρείται αποδεκτό να λογοκριθεί καταλήγουν πάντα να επεκτείνονται.»

Γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε πως θα εξελιχθεί η πανδημία, τη ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού, τη διάρκεια της ανοσίας, εάν θα υπάρξει τρίτο κύμα. Ίσως όμως περισσότερο σημαντικό είναι ότι γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε εάν οι αλλαγές που επήλθαν εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης θα έχουν μόνιμη επίδραση ή θα είναι προσωρινές. Αν θα συνεχίσουν για παράδειγμα να είναι μειωμένα τα ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους ή συνέδρια και θα λειτουργούμε με τηλεδιασκέψεις, αν η καθιέρωση της τηλε-εργασίας θα ωθήσει σε στασιμότητα τους ήδη χαμηλούς μισθούς και σε περαιτέρω ελαστικοποίηση τις εργασιακές σχέσεις. Εξίσου άγνωστο είναι εάν οι σημαντικές εξελίξεις το 2020 στη χαλάρωση της νομισματικής και οικονομικής πολιτικής θα έχουν μόνιμο ή προσωρινό χαρακτήρα. Από τη μια μεριά γνωρίζουμε ότι πολλοί επιφανείς νεοφιλελεύθεροι, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, τραπεζίτες, στρουθοκαμηλίζουν, αρνούμενοι να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητα της κρίσης που διανύουμε, κρίση που έχει τρεις διαστάσεις, την υγειονομική, την οικονομική και την κλιματική. Οι βουλευτές και το επιστημονικό προσωπικό της ΝΔ αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Από την άλλη διαφαίνεται μια αλλαγή στάσης σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, καθώς ο κόσμος επαναξιολογεί την αξία κάποιων αγαθών όπως η υγεία ή ακόμα και το ρόλο που παίζει το δημόσιο ακόμα και στον παραγωγικό τομέα. Άρα δεν γνωρίζουμε ακόμα εάν η κρίση θα οδηγήσει σε μια μόνιμη αλλαγή του οικονομικού υποδείγματος. Για παράδειγμα παρατηρούμε μια σημαντική αύξηση του δημοσίου χρέους. Οι αισιόδοξοι ισχυρίζονται ότι με μηδενικά επιτόκια οι επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές μπορούν να είναι συμβατές με σταθερότητα του δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ. Αντιθέτως οι απαισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι τα επιτόκια θα αυξηθούν και αργά ή γρήγορα καθιστώντας απαραίτητη τη δημοσιονομική προσαρμογή. Ακόμα και αν διαφανεί ότι αυτή η προσαρμογή θα γίνει το 2022 θα επηρεάσει την ανάπτυξη το 2021 δυσμενέστατα. Κατά τη γνώμη μου η ανάκαμψη δεν μπορεί να έρθει χωρίς γενναίες επενδύσεις από το δημόσιο τομέα που θα λάβουν σοβαρά υπόψη την απειλή στην πραγματική οικονομία από τις κοινωνικές ανισότητες και την κλιματική αλλαγή. Υπάρχει άλλωστε και το προηγούμενο της αναιμικής ανάπτυξης μετά τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση. Το επιχείρημα του κ. Μητσοτάκη ότι λόγω αποταμιεύσεων στην περίοδο της πανδημίας η ανάκαμψη θα έρθει από μόνη της μου φαίνεται τουλάχιστον αδύναμο – για τον απλούστατο λόγο ότι ενώ οι αποταμιευτές θα αισθάνονται πλουσιότεροι οι οφειλέτες θα αισθάνονται φτωχότεροι. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι μια πολύ θετική εξέλιξη. Στο επίπεδο της ΕΕ η μεγάλη μάχη θα δοθεί στο εάν η νίκη στην προηγούμενη μάχη των «φειδωλών τεσσάρων» θα είναι μόνιμη ή όχι. Όπως είπα στην αρχή δύσκολο το 2021 ειδικά εάν δεν υπάρξει μια σημαντική αλλαγή στο επίπεδο των ιδεών, των κοινωνικών συσχετισμών και των πολιτικών. Και αυτό χωρίς να πάρουμε υπόψη και εκείνα που δεν γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Αλλά για αυτά ισχύει το απόφθεγμα του Wittgenstein «whereof one cannot speak, thereof one must be silent» (Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, για αυτά πρέπει να σωπαίνει).

Η ΝΔ πλάθει μία Οργουελική «νέα ομιλία» σύμφωνα με την οποία το εργατικό δίκαιο είναι «στρεβλώσεις», η μικρομεσαίες επιχειρήσεις της χώρας «ζόμπι», οι ιδιοκτήτες τους «μπαταχτσήδες», η βίαιη φτωχοποίηση της κοινωνίας «προσαρμογή στην νέα πραγματικότητα». Το γεγονός ότι αυτή η νέα πραγματικότητα είναι βγαλμένη από τα μύχια όνειρα της δεξιάς αποκρύπτεται επιμελώς καθώς αυτές είναι οι προτάσεις των σοφών, των αρίστων τεχνοκρατών. Από εδώ προκύπτει το «τέχνο» στον τεχνολαϊκισμό. Ο «λαϊκισμός» από πού προκύπτει; Οι υποτιθέμενες αυτές «αλήθειες» έχουν ένα κοινό παρονομαστή. Σύμφωνα με αυτές, οι πολιτικές που ευνοούν τους λίγους, που βελτιώνουν την θέση του κεφαλαίου έναντι της εργασίας, αυτόματα βελτιώνουν την θέση όλης της κοινωνίας. Άρα σύμφωνα με τους θιασώτες τους δεν υπάρχει καμία σύγκρουση, υπάρχει απλώς ο σωστός τρόπος να μεγαλώσει η πίτα και όταν γίνει αυτό όλοι θα είμαστε καλύτερα. Έτσι η Δεξιά συνεχίζει να υπόσχεται τα πάντα στους πάντες: Περισσότερες και καλύτερες δουλειές αλλά με μικρότερο κόστος για τους εργοδότες, ποιοτικός τουρισμός με μεγάλα ξενοδοχεία που επεκτείνονται μέχρι τον αιγιαλό, καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες με αποδυναμωμένο δημόσιο, αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας χωρίς κανονισμούς για το περιβάλλον. Το μεγάλο ζήτημα είναι αν αυτή η προσέγγιση είναι βιώσιμη. Το πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι στην πραγματικότητα υπάρχει σύγκρουση, οι επιλογές έχουν κόστος και στην κυβέρνηση καλείσαι να διαλέξεις. Και η ΝΔ από ό,τι φαίνεται δεν διστάζει να διαλέξει την ενίσχυση των λίγων έναντι των πολλών. Μεγάλες μειώσεις φόρων για τους πλούσιους, περικοπές δικαιωμάτων για τα λαϊκά στρώματα, περιορισμένη στήριξη στη μεσαία τάξη. Και επειδή είναι προνοητικοί επιστρατεύουν τον αυταρχισμό και την καταστολή για να διατηρήσουν της συμμαχίες που εν δυνάμει θα χάσουν καθώς το οικονομικό τους αφήγημα βαλτώνει. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης με άλλα λόγια μιμείται -χωρίς να ταυτίζεται μαζί τους- τον Τραμπ και τον Τζόνσον σε μια πολιτική που αποτελείται από ένα τεχνολαϊκιστικό αφήγημα και ένα εν τοις πράγμασι μίγμα νεοφιλελευθερισμού και σκληρής δεξιάς στο κοινωνικό πεδίο. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν αυτό το μίγμα μπορεί να είναι μια μακροπρόθεσμα ηγεμονική στρατηγική. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε να καθιερωθεί στο μέλλον ένα μοντέλο πολύ πιο αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού. Αλλά αμφιβάλλω για την σταθερότητα αυτής της λύσης αν οι υλικές ανάγκες μιας τουλάχιστον μερίδας των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων δεν καλύπτονται. Άλλωστε ο αυταρχισμός αργά η γρήγορα δαγκώνει και όσους αρχικά τον έβλεπαν με καλό μάτι καθώς οι ίδιοι σύντομα βρίσκονται στον δρόμο διεκδικώντας μισθούς δουλείες και δικαιώματα. Βέβαια η βιωσιμότητα δεν είναι μόνο συνάρτηση των στρατηγικών του κεφαλαίου και των δεξιών κομμάτων. Μεγάλο ρόλο παίζει και η ύπαρξη μιας σοβαρής εναλλακτικής πρότασης.

Διαβάζω στο CBSNews την εξής είδηση: «50 χρόνια φοροαπαλλαγές για τους πλουσίους δεν έχουν βοηθήσει στην διάχυση του πλούτου στα υπόλοιπα στρώματα». Κοίτα να δεις. Το πόσο καλό θα κάνουν στην οικονομία οι φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους αποτελεί τον κορμό του αφηγήματος κάθε δεξιάς παράταξης σε όλη την οικουμένη, της ΝΔ προφανώς συμπεριλαμβανομένης. Όμως σύμφωνα με μια νέα μελέτη του LSE (δεν το λες και κομμουνιστικό δάκτυλο) καταλήγει στο ότι 50 χρόνια τέτοιων φορολογικών περικοπών έχουν βοηθήσει μόνο μία ομάδα – τους πλούσιους. Οι ερευνητές David Hope (London School of Economics) και Julian Limberg (King's College του Λονδίνου), εξέτασαν 18 ανεπτυγμένες χώρες για 50 έτη συγκρίνοντας χώρες που πέρασαν φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους σε ένα συγκεκριμένο έτος, όπως οι ΗΠΑ το 1982, επί Ρίγκαν, με εκείνες που δεν το έκαναν, και στη συνέχεια εξέτασε τα οικονομικά τους αποτελέσματα.  Διαπίστωσαν λοιπόν ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και τα ποσοστά ανεργίας ήταν σχεδόν πανομοιότυπα μετά από πέντε χρόνια σε χώρες που περιόρισαν τους φόρους στους πλούσιους και σε εκείνες που δεν το έκαναν. Και θα μου πείτε καλά, τόσα δημόσια έσοδα χαμένα για το τίποτα; Τόσες δυνατότητες ενίσχυσης της υγείας και της παιδείας χάθηκαν χωρίς κανένα λόγο; Ε όχι δα. Τα εισοδήματα των πλουσίων αυξήθηκαν πολύ ταχύτερα σε χώρες όπου μειώθηκαν οι φόροι για αυτούς. Αντί τα χρήματα να διαχυθούν στην μεσαία τάξη  αυτές οι φοροαπαλλαγές απλώς επιδείνωσαν τις ανισότητες. Μάλιστα ο ένας συγγραφέας ανέφερε σε ένα email προς το CBS MoneyWatch ότι  "Στην πραγματικότητα, αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία, η περίοδος με τους υψηλότερους φόρους για τους πλούσιους - η μεταπολεμική περίοδος - ήταν επίσης μια περίοδος με υψηλή οικονομική ανάπτυξη και χαμηλή ανεργία." Θα ήθελα να το συζητήσω αυτό με το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, αλλά μετά θυμήθηκα ότι έχουν μια σχετική δυσανεξία στα επιχειρήματα. (...) Δεν μπορώ να ξεκολλήσω από το θέμα των ανισοτήτων. Αντί για επιχειρήματα έχουμε την ιδεολογία της αριστείας και της αξιοκρατίας. Την ίδια στιγμή που αποδομούνται τα οικονομικά του trickle down, o Michael Sandel του Harvard βγάζει το νέο του βιβλίο με τίτλο The Tyranny of Merit. Δεν αποτελεί σύμπτωση. Σε ελληνικά αυτιά ακόμα και ο τίτλος μπορεί με ξενίζει: πως μπορεί η αξία και η αξιοκρατία να αποτελέσουν μια μορφή τυραννίας, δεν είναι η έλλειψη αξιοκρατίας το μεγάλο ζήτημα στη δίκη μας κοινωνία; Ο Sandel προφανώς δεν λέει ότι το κατάλληλο πρόσωπο πρέπει να πάρει τη κατάλληλη θέση αξιολογικά και όχι λόγω μέσων ή άλλες διαστρεβλωτικές διαδικασίες που μπορεί να εφεύρουν τα επιτελικά κράτη. Αλλά, όπως μας λέει και ο Piketty στο νέο δικό του βιβλίο Capital and Ideology, όλες οι κοινωνίες χρειάζονται να δικαιολογήσουν τις ανισότητες. Ο Sandel αναδεικνύει πως η αξιοκρατία αποτελεί ακριβώς μια τέτοια δικαιολογία στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού. Και αποτελεί τυραννία γιατί η συγκεκριμένη ιδεολογία αποενοχοποιεί τους πλούσιους  - ότι καταφέρανε, το καταφέρανε με το σπαθί τους, χωρίς να συνυπολογιστούν τα οικογενειακά προνόμια που κληρονόμησαν και οι ευνοϊκές συγκυρίες. Αυτό ευνοεί και την αλαζονεία τους και τη μη κατανόηση της ζωής των άλλων. Και την ίδια στιγμή ενοχοποιεί τους από κάτω. Δεν είναι αρκετά άξιοι να πετύχουν, δεν το πάλεψαν αρκετά, δεν επένδυσαν αρκετά στην εκπαίδευση τους, είναι άξιοι μόνο της μοίρας τους. Για τον Sandel το θέμα δεν είναι ότι δεν υπάρχουν ίσες ευκαιρίες, που δεν υπάρχουν αφού η κοινωνική κινητικότητα έχει μειωθεί στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού. Είναι ότι η ιδεολογία της αξιοκρατίας είναι θεμελιακά προβληματική. Στιγματίζει τους ανθρώπους και υπονομεύει άλλες αξίες, τη σημασία των πραγμάτων που έχουμε όλοι και όλες μαζί ως κοινά, την αλληλεγγύη. Για τη δίκη μας Αριστερά η οικονομική έρευνα για το trickle down και η αποδόμηση των ιδεολογιών που δικαιολογούν τις επακόλουθες ανισότητες θα πρέπει να είναι στο κορμό της ιδεολογικής μας αντεπίθεσης για το 2021.

Το Bloomberg ανανέωσε χθες την κατάταξη για τον βαθμό επιτυχίας των χωρών στην διαχείριση της πανδημίας. Με βάση τον μέσο όρο των 10 δεικτών η χώρα μας είναι 50η στις 53 και η χειρότερη στην Ευρώπη. Από τον προηγούμενο μήνα πέσαμε 19 θέσεις που είναι η μεγαλύτερη πτώση από όλες τις χώρες. Ενδεικτικά, στους θανάτους ως ποσοστό των κρουσμάτων τον τελευταίο μήνα είμαστε στην τελευταία θέση της κατάταξης. Και αυτό παρότι έχουμε το πιο σκληρό lockdown από όλες τις χώρες. Ίσως θα αυτό θα έπρεπε να χτυπήσει ένα καμπανάκι στους κυβερνώντες ότι χρειάζονται και άλλα μέτρα πέραν των περιοριστικών. Σαν αυτά που φώναζε η αντιπολίτευση για παράδειγμα, όπως την μείωση του συνωστισμού στα ΜΜΜ και τους χώρους δουλειάς, την καθολική πρόσβαση σε τέστ κλπ. Στην πρόβλεψη για την ύφεση του 2020 είμαστε στην θέση 44, δηλαδή από τις 53 χώρες 43 αναμένεται να τα πάνε καλύτερα από εμάς οικονομικά και μόλις 9 χειρότερα. Και αυτό με εκτίμηση ύφεσης πιο αισιόδοξη από αυτή που αναμένει η κυβέρνηση. Υπάρχουν καλά δεδομένα; Ευτυχώς ναι. Οι δύο καλύτεροι δείκτες για την χώρα μας είναι αυτός την καθολικής υγειονομικής κάλυψης του πληθυσμού όπου έχουμε 80/100 και αυτός της ανθρώπινης ανάπτυξης που έχουμε 89/100. (Ο οποίος βασίζεται στο εισόδημα, στο προσδόκιμο ζωής και στην πρόσβαση στην εκπαίδευση.) Και οι δύο δείκτες έχουν άμεση σχέση με το κοινωνικό κράτος και βελτιώθηκαν επί ΣΥΡΙΖΑ παρά τους δημοσιονομικούς περιορισμούς. Αντίθετα η ΝΔ από την μέρα που ανέλαβε μέχρι την έναρξη της πανδημίας δεν θεώρησε χρήσιμο να φτιάξει ούτε μία ΜΕΘ. Το συμπέρασμα που βγάζω εγώ είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός κοστίζει ζωές και το κοινωνικό κράτος τις σώζει. Ταυτόχρονα καταλαβαίνω ότι ο νεοφιλελευθερισμός αποτυγχάνει ακόμη και στην μία υπόσχεση που δίνει, αυτή της ανάπτυξης. Πολύ θα ήθελα να ξέρω τα συμπεράσματα που βγάζουν στην ΝΔ, και το πως δικαιολογούν τις πολιτικές τους.

• Τι έχει γίνει με την προεκλογική υπόσχεση της Νέας Δημοκρατίας για αποσυμφόρηση των νησιών; Η κατάσταση στο Καρά Τεπέ θεωρεί ότι είναι σύμφωνη με αυτή την υπόσχεση; Αυτό είχε υποσχεθεί στα νησιά η ΝΔ; • Τι άποψη έχει για την ευρωπαϊκή πολιτική για το μεταναστευτικό και το πώς μας επηρεάζει; Είναι σύμφωνοι με τις εξελίξεις στο μεταναστευτικό και με το ότι έχει σχεδόν αποδεχθεί η Κομισιόν ότι οι χώρες του Βίσεγκραντ και άλλοι να μην παίρνουν μετανάστες, απλώς να δίνουν χρήματα για επαναπατρισμό; Αυτή είναι η Ευρώπη που οραματίζεται η ΝΔ; • Ποια είναι η θέση της ΝΔ απέναντι σε δημοσιεύματα στο Guardian, και στους New York Times, σε ανακοινώσεις από ΜΚΟ, στις συζητήσεις στην Ευρωβουλή όπου γίνονται παρεμβάσεις για το μεταναστευτικό, και από σοσιαλιστές που είναι στην αρμόδια επιτροπή στο Ευρωκοινοβούλιο, και καταγγέλλουν ότι η πολιτική της κυβέρνησης είναι πολύ μακριά από το διεθνές δίκαιο; Βλέπουμε και εικόνες πώς αντιμετωπίζονται οι μετανάστες και τα pushbacks που είναι πολύ μακριά και από το διεθνές δίκαιο και από τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. • Η ΝΔ είναι πιο κοντά στη μεγάλη φιλελεύθερη παράταξη ή στην ΕΡΕ του 1950; Γιατί πως αλλιώς ερμηνεύεται το γεγονός ότι όταν οι άνθρωποι αναδεικνύουν την βαρβαρότητα που βλέπουμε στα νησιά και το πώς αντιμετωπίζονται οι μετανάστες από κάποιους αστυνομικούς, η κυβέρνηση τους αποκαλεί προδότες και τους κατηγορεί ότι μιλάνε υπέρ της Τουρκίας; Όπως ο Ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ο Κώστας Αρβανίτης, που έχει προσπαθήσει να αναδείξει το θέμα και έχει δεχθεί τέτοιες καταγγελίες ως εσωτερικός. Τελικά η ΝΔ τι θέλει; Μια χώρα που τα κρύβει όλα αυτά και τα βάζει κάτω από το χαλί; Ο κ. Τσακαλώτος κατέληξε ότι ο κ. Μηταράκης έκανε μια ομιλία η οποία δεν έχει καμία σχέση με ό,τι συζητιέται εκτός Ελλάδας για το μεταναστευτικό χωρίς κάποια αίσθηση κριτικής που γίνεται στην κυβέρνηση. Σε κάθε περίπτωση είναι δύσκολο η ΝΔ να διεκδικεί τον τίτλο της μεγάλης δημοκρατικής παράταξης. Στο μεταναστευτικό θυμίζει την ΕΡΕ του 1950: Αφού έχει κάνει την κουτσουκέλα, μετά ψάχνει και βρίσκει εσωτερικούς εχθρούς σε αυτούς που αναδεικνύουν τις πράξεις σας.

Είχαμε 100 θανάτους κάθε μέρα και ήμασταν στην 13η χειρότερη θέση στον κόσμο σε θανάτους από COVID τις τελευταίες 7 μέρες. Δεν δίναμε στη δημοσιότητα τα πρακτικά της επιτροπής. Αλλάζαμε τις ανακοινώσεις για το lockdown κάθε δεύτερη μέρα. Ο Φλαμπουράρης είχε κάνει την δήλωση Γεραπετρίτη ότι αν είχαμε  5.000 ΜΕΘ, θα είχαμε και μεγαλύτερο αριθμό νεκρών. Είχα προβλέψει ύφεση 0% τον Μάρτιο όπως ο κ. Σταϊκούρας και μετά άλλαζα συνεχώς την πρόβλεψη ακόμα και από το προσχέδιο του προϋπολογισμού μέχρι τον προϋπολογισμό όπου θα έφτανα στο 10.5%. Είχαμε την μεγαλύτερη ύφεση στην Ευρώπη το 3ο τρίμηνο του έτους. Είχαμε την  δεύτερη μεγαλύτερη μείωση εισοδήματος στην Ευρώπη. Ήμασταν προτελευταίοι σε δαπάνες για τον COVID στην Ευρώπη. Είχε πλημμυρίσει η Ακρόπολη. Δανείζαμε τις αρχαιότητες για 50 χρόνια σε άλλες χώρες. Είχε καεί «το πούσι» στις Μυκήνες. Ο Δραγασάκης είχε πει ότι δεν δίνουμε παραπάνω ρευστότητα στον κόσμο γιατί θα γίνουν 300 κιλά όπως είχε δηλώσει ο Α. Γεωργιάδης. Ο Τζανακόπουλος είχε δηλώσει ότι «Ο Αλέξης Τσίπρας δεν θα φύγει από τις Βρυξέλλες αν δεν πάρει κάτι» όπως είχε δηλώσει ο Σ. Πέτσας για τον Κ. Μητσοτάκη. Ο Αλέξης Τσίπρας δήλωνε μετά την Ευρωπαϊκή σύνοδο ότι «οι κυρώσεις δεν είναι αυτοσκοπός» όπως δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Είχαμε κάνει οτιδήποτε που να προσομοιάζει σε λίστα Πέτσα. Είχε καταρρεύσει η τηλεκπαίδευση. Είχαμε κάνει το Σκόιλ Ελικικού. Είχαμε δώσει μάσκες αλεξίπτωτα στα σχολεία. Ο Αλέξης Τσίπρας έκανε «ανέμελες βόλτες» στην Πάρνηθα. Είχαμε τον Βασίλη Κικίλια (δεν μπορώ να διαλέξω την καλύτερη στιγμή του). Συμπληρώστε ελεύθερα… Τι θα γινόταν αν είχαμε κάνει έστω ένα (1) από αυτά; Τι πιστεύετε ότι θα λέγανε τα κανάλια πανελλαδικής εμβέλειας; Τι θα γράφανε οι εφημερίδες; Τα site;