Τάσος Παππάς

Για να μην ακυρωθεί ο κυβερνητικός ρόλος του, το SPD δεν δίστασε να πορευτεί στη γραμμή που καθόριζε ο λεγόμενος ιστορικός αντίπαλός του (ο όρος χρησιμοποιείται για τη συνεννόηση, αφού στη Γερμανία η αντιπαράθεση σε αυτό το επίπεδο δεν έχει τον πολωτικό χαρακτήρα που έχει σε άλλες χώρες). Εγκατέλειψε βασικές ιδρυτικές αρχές του, έκανε σημαντικές εκπτώσεις στο προγραμματικό πεδίο, ελάχιστες φορές αντιστάθηκε στην προσπάθεια της Χριστιανοδημοκρατίας να δημιουργήσει τετελεσμένα και στην οικονομία και στους θεσμούς και στην εξωτερική πολιτική. Ο κυβερνητισμός νίκησε κατά κράτος την ιδεολογική αυτονομία. Το παράδειγμά του ακολούθησαν και άλλα συγγενή κόμματα στην Ευρώπη και υπέστησαν τις ίδιες συνέπειες. Τα μηνύματα πάντως που έστελνε το ακροατήριό του ήταν σαφή και εκκωφαντικά. Μόνον ηγεσίες ξεκομμένες από την κοινωνία και πλήρως αλλοτριωμένες δεν θα μπορούσαν να τα αξιολογήσουν. Σε όλες τις δημοσκοπήσεις τα τελευταία δύο χρόνια το SPD ερχόταν τρίτο και καταϊδρωμένο. Τα ευρήματα των μετρήσεων δεν θορύβησαν την ηγεσία του. Πίστεψε ότι δεν πρόκειται για κάτι οριστικό, αλλά για μια προσωρινή κατάσταση που θα ανατραπεί στην πορεία προς τις κάλπες. Δεν είχε φυσικά την αυταπάτη ότι θα κατακτήσει την πρωτιά. Ο μαξιμαλισμός δεν περιλαμβάνεται στα ελαττώματά του. Βολευόταν και με τη δεύτερη θέση, αρκεί αυτή να του έδινε τη δυνατότητα να συμμετάσχει για άλλη μια φορά σε κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού, έστω ως εταίρος περιορισμένης ευθύνης. Υπήρξαν στελέχη του που προειδοποιούσαν για το κακό που έρχεται και ζητούσαν να επιστρέψει το κόμμα στην αντιπολίτευση για να ανασυγκροτηθεί, να εξετάσει με κριτικό τρόπο την πορεία του, να προχωρήσει σε γενναία αυτοκριτική, αλλά δεν εισακούστηκαν.

Ο Τραμπ υποδύθηκε με εξαιρετικά για τον ίδιο αποτελέσματα τον ρόλο του αντισυστημικού. Αν και ο ίδιος είναι σκανδαλωδώς ευνοημένος από το σύστημα που υποτίθεται πως πολεμά, κατάφερε να πείσει πολλούς απ’ αυτούς που έχασαν τις δουλειές τους, που είναι χρεωμένοι στις τράπεζες, που φοβούνται τους ξένους και μισούν τους μαύρους, ότι έχει τη στρατηγική για να τους βγάλει από το περιθώριο. Το «Πρώτα η Αμερική» ήταν το σύνθημα που συσπείρωσε πολύ κόσμο. Κυρίως τα θύματα της απληστίας του χρηματοπιστωτικού τομέα και της ανεξέλεγκτης παγκοσμιοποίησης, αλλά και εκείνους που οι πνευματικές και πολιτικές ελίτ αντιμετώπιζαν με περιφρόνηση. Αξιοθρήνητους είχε χαρακτηρίσει η Χίλαρι Κλίντον τους μισούς ψηφοφόρους του Τράμπ στην προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση. Τα 75 εκατομμύρια που τον ψήφισαν δεν είναι καθόλου αμελητέο μέγεθος. Ακόμη κι αν αφαιρέσουμε το κομμάτι των ψηφοφόρων του που δεν συμφωνεί με τη ρητορική και την πρακτική του και δεν θα τον ακολουθήσει, το υπόλοιπο τμήμα, που κανείς δεν ξέρει πόσο είναι, ενδεχομένως να τον στηρίξει, αν φυσικά επιχειρήσει να αναμετρηθεί στην πράξη με τον δικομματισμό. Ο Τραμπ είναι ένας επιδέξιος δημαγωγός και ένας υψηλού επιπέδου λαϊκιστής. Εδωσε χώρο στις συγκινήσεις και στα πάθη για να προσελκύσει όσους αισθάνονταν αποσυνάγωγοι. Μίλησε με τη γλώσσα τους. Καλλιέργησε προσδοκίες. Τους κολάκευσε. Ο λαϊκισμός, σύμφωνα με τον Ερνέστο Λακλάου, δεν είναι ιδεολογία, αλλά ένας τρόπος συγκρότησης του πολιτικού που διαιρεί την κοινωνία στα δύο και καλεί τους «από κάτω» να κινητοποιηθούν ενάντια στην υπάρχουσα εξουσία. Αυτό το χαρτί έπαιξε συστηματικά ο Τραμπ. Κατασκεύασε εχθρούς. Κατηγορούσε τους διανοούμενους, τα μέσα ενημέρωσης, την ηγετική ομάδα των Δημοκρατικών και τη γραφειοκρατία της Ουάσινγκτον ότι τον συκοφαντούν και τον υπονομεύουν. Ο λαϊκισμός παρουσιάζεται ως η απάντηση σε μια δημοκρατία που έχει απονευρωθεί, που δεν πείθει, που αποκλείει, που δεν προστατεύει. Ας πάρουμε υπόψη μας την προειδοποίηση του Πιερ Ροζανβαλόν: «Οι λαϊκισμοί θάλλουν πάνω στο έδαφος τόσο των ανεκπλήρωτων υποσχέσεων και των δυσλειτουργιών της υπαρκτής δημοκρατίας όσο και της κοινωνικής αποδιοργάνωσης, που συνδέεται με την ανάδυση πρωτόγνωρων μορφών καπιταλισμού» (σελ. 397, «Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία: 1968-2018», Πόλις).

Το επίμαχο ζήτημα [ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία] είναι το διεθνές δίκαιο. Και οι δύο κυβερνήσεις το επικαλούνται. Και οι δύο κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι το εφαρμόζουν κατά γράμμα. Η μία κατηγορεί την άλλη ότι το παραβιάζει. Δεν γίνεται όμως να έχουν δίκιο και οι δύο πλευρές. Είναι το διεθνές δίκαιο το κριτήριο; Στο θεωρητικό επίπεδο είναι. Ωστόσο, όπως έχει αποδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις, οι μικρές και αδύναμες στρατιωτικά χώρες δεν είναι σε θέση να το επιβάλουν στις διενέξεις τους με τις μεγάλες χώρες. Αυτές το καταστρατηγούν για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους και τις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις τους, χωρίς μάλιστα να υπολογίζουν τις κυρώσεις. Στις διεθνείς σχέσεις, όπως και στην πολιτική, το θέμα είναι ποιος έχει το πάνω χέρι, δηλαδή ποιος αποφασίζει. Τα έχει πει ο Θουκυδίδης: «Οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται». Η Τουρκία έχει την πεποίθηση ότι είναι η ισχυρότερη χώρα στην περιοχή και πιστεύει ότι θα πετύχει τους στόχους της με τσαμπουκά. Στην προκειμένη περίπτωση πάντως χρειάζεται και συμμάχους για να εξασφαλίσει πλεονέκτημα. Για την ώρα δυσκολεύεται να βρει και αντί για μια κατάσταση «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» (δόγμα Νταβούτογλου), είναι σε σύγκρουση με τους πάντες.

- Μοίρασες κατόπιν πιέσεων το γλίσχρο ποσό των 800 ευρώ για 45 μέρες σε όσους βγήκαν σε προσωρινή (;) ανεργία λόγω των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι επιχειρήσεις όπου εργάζονταν, σε στήριξαν μέχρι παρεξηγήσεως τα φιλικά σου μέσα ενημέρωσης τα οποία μίλησαν για γενναιόδωρη στάση και τεχνολογικό θαύμα που έριξε στο καναβάτσο τη γραφειοκρατία, αλλά περίπου 120.000 άτομα που δικαιούνται το βοήθημα δεν το έχουν πάρει ακόμη και η προθεσμία εκπνέει. Πώς λέγεται αυτό; Εμπαιγμός. - Υποσχέθηκες γρήγορες λύσεις λόγω των συνθηκών, κυβερνάς με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου για να ξεπεραστούν, όπως λες, οι αγκυλώσεις της δημόσιας διοίκησης και έχεις αφήσει τους υφισταμένους σου να πλημμυρίσουν το σύμπαν με χαριστικές αναθέσεις πολλών εκατομμυρίων ευρώ σε κουμπάρους, κολλητούς και συγγενείς, σε τέτοιο σημείο που έχουν αρχίσει να δυσφορούν και οι δικοί σου. Αδειάζεις τον υπουργό σου αλλά τον αφήνεις στη θέση του, ίσως γιατί έχεις κι εσύ ευθύνη για το ανοσιούργημα που ονομάστηκε πρόγραμμα κατάρτισης. Πώς λέγεται αυτό; Δεξιά σαν άλλοτε.

Τα δημόσια συστήματα υγείας είναι ένα βάρος που τροφοδοτεί τα ελλείμματα, πρέπει να δώσουμε ευκαιρίες στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος είναι πιο αποτελεσματικός από τα δυσκίνητα και σπάταλα δημόσια συστήματα. Η ζωή απέδειξε ότι η συγκεκριμένη θεωρία ήταν ένα επωφελές για τις ολιγαρχίες ψεύδος. Η αγορά μπορεί να δίνει λύσεις στα προβλήματα της οικονομίας, όσο σοβαρά κι αν είναι, αν αφεθεί ελεύθερη να δράσει. Το περίφημο «αόρατο χέρι» της είναι σε θέση να εξουδετερώνει τους κινδύνους και να εξασφαλίζει την ευημερία των πολιτών. Ετερο επωφελές για την ολιγαρχία ψεύδος. Το «αόρατο χέρι» παρέμεινε αόρατο στην κυριολεξία. Οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι πολυεθνικές, για να μην καταρρεύσουν, ζήτησαν να ενταχθούν σε προγράμματα κρατικής ενίσχυσης. Οι κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν. Δεν παρέλαβαν καμένη γη, άδεια ταμεία και ρημαγμένη χώρα, όπως μας έλεγαν. Παραδέχονται ότι υπάρχει το μαξιλάρι των 37 δισ. και δηλώνουν ότι θα το χρησιμοποιήσουν με σύνεση. Δεν είμαστε σε τέταρτο Μνημόνιο, όπως υποστήριζε ο αρχηγός τους τον Αύγουστο του 2018. Δεν έγιναν θαύματα στην οικονομία το οκτάμηνο που κυβερνούν. Ούτε οι μπουλντόζες μπήκαν στο Ελληνικό ούτε επενδυτές έσπευσαν ενθουσιασμένοι να ρίξουν τα λεφτά τους στην Ελλάδα. Ο μύθος, αν είναι καλοδουλεμένος, έχει μια γοητεία. Η αισθητικοποίηση όμως ενός διαρκούς εγκλήματος βεβηλώνει τη λογική. Δεν μπορεί να αποδίδει εσαεί η στρατηγική που εξωραΐζει με ωραίες λέξεις τις σκοτεινές προθέσεις της. Στο μήνυμά του ο πρωθυπουργός είπε ακόμη ότι «όταν το κράτος δεν γίνεται λάφυρο της εξουσίας, τότε μετατρέπεται σε αληθινή “Πολιτεία”. Οχι σε έναν κομματικό προορισμό. Αλλά σε μια ομπρέλα φροντίδας για όλους. Που αναθέτει την ευθύνη των κρίσιμων τομέων στους πιο άξιους». Κακής ποιότητας χιούμορ; Μάλλον όχι. Αυτοσαρκασμός; Δεν το νομίζω. Απλώς η έπαρση του ιδιοκτήτη. Το κράτος μάς ανήκει. Και γι’ αυτό τοποθετούμε σε θέσεις-κλειδιά, αλλά και σε παρακατιανά πόστα, συγγενείς, κουμπάρους, κολλητούς, λούμπεν πολιτικάντηδες, αποτυχημένους πολιτευτές και πρόσωπα που έχουν αιμομικτικές σχέσεις με μεγαλόσχημους της πλουτοκρατίας, για να προχωράνε οι δουλειές που τις βαφτίζουμε επενδύσεις. Προφανώς οι λέξεις «λάφυρο» και «αξιοκρατία» δεν έχουν για όλους το ίδιο νόημα.

Θορυβημένες εμφανίζονται οι κυβερνήσεις της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας απέναντι στο ενδεχόμενο –για πραγματικό κίνδυνο πρόκειται– την επόμενη μέρα, και ενώ θα αντιμετωπίζουν (ναι, ακόμη και η θωρακισμένη ποικιλοτρόπως και ευνοημένη από τη χρηματοπιστωτική κρίση Γερμανία) σοβαρά οικονομικά προβλήματα, να χάσουν τον έλεγχο σε βασικές επιχειρήσεις που έχουν μεγάλη σημασία γι’ αυτές τις χώρες. Φοβούνται δηλαδή, και με το δίκιο τους, ότι μεγάλες γερμανικές, γαλλικές και ιταλικές εταιρείες που αποτελούν το βαρύ πυροβολικό των οικονομιών θα περάσουν σε ξένα χέρια τα οποία, όπως λέει και το γνωστό άσμα του Βασίλη Τσιτσάνη, «είναι πικρά είναι βαριά [...], τα ξένα χέρια είναι μαχαίρια». Και γι’ αυτό έχουν αποφασίσει να ενισχύσουν με μπόλικο ζεστό χρήμα αυτές τις μονάδες, να αποκτήσουν ένα σεβαστό πακέτο μετοχών, ώστε να μπλοκάρουν απόπειρες επιθετικών εξαγορών και, αν χρειαστεί, να πάνε ακόμα και σε εθνικοποιήσεις. Ναι, σε εθνικοποιήσεις. Μια λέξη που είχε εξοριστεί ως σκανδαλωδώς σοσιαλιστική από το λεξιλόγιο των πολιτικών και οικονομικών ελίτ της Ευρώπης και αν κάποια κυβέρνηση τολμούσε να την προτείνει, έστω και ως ιδέα για συζήτηση, εισέπραττε δηλητηριώδη σχόλια περί επικίνδυνου λαϊκισμού και ευθείες απειλές ότι θα υποστεί βαριές συνέπειες, γιατί τέτοιου τύπου επιλογές υπονομεύουν τους πυλώνες πάνω στους οποίους χτίστηκε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Αυτό που απέρριπταν μετά βδελυγμίας, με το σκεπτικό ότι παραβιάζει τους ιερούς νόμους της ελεύθερης οικονομίας και βάζει χειροπέδες στο αόρατο χέρι της αγοράς, τώρα το χρησιμοποιούν για να αποτρέψουν δυσάρεστες καταστάσεις.

Πώς θα εξωραϊστεί η επιλογή για ξεπούλημα της ΔΕΗ; Πώς θα δικαιολογηθεί η αλλαγή της συμφωνίας για το Ελληνικό ώστε να ευνοηθεί ο επενδυτής, ο οποίος όλο για λεφτά μιλάει αλλά τα λεφτά του δεν τα βλέπουμε; Θα βάλουν πλάτη οι δεξιοί δίαυλοι επικοινωνίας και οι οργανικοί διανοούμενοι του συστήματος (ειδικά αυτοί που προέρχονται από την Αριστερά και μισούν τον ΣΥΡΙΖΑ περισσότερο και από τις αμαρτίες τους) όταν οι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού επιχειρήσουν να εφαρμόσουν τη φονική ουτοπία τους στο Ασφαλιστικό; Ας μην αναρωτιούνται στην κυβέρνηση τι θα κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ, τι θα κάνει το ΚΚΕ, τι θα κάνουν τα συνδικάτα. Τον κόσμο στους δρόμους θα τον κατεβάσουν οι πολιτικές της. Η οδύνη είναι το κινούν αίτιο της διαμαρτυρίας.