Χριστόφορος Παπαδόπουλος

Εκτιμώ απεριόριστα ότι ο Γιαννόπουλος στο βιβλίο του δεν ανακατασκευάζει το παρελθόν, δεν εξωραΐζει. Δεν χρησιμοποιεί στην τοιχογραφία του την παστέλ παλέτα της νοσταλγίας, αντίθετα ζωγραφίζει εκείνη την εποχή με τα χρώματα της, με το κόκκινο και το μαύρο, το βαθύ κόκκινο. Με τα συναισθήματα και τις απόψεις του συγγραφέα εκείνη την περίοδο, γι’ αυτό εξ άλλου το «Ω λε φιλαλάκο» αποτυπώνει, πάνω απ’ όλα, το κλίμα της εποχής - μιλάμε για 50 χρόνια διαδρομής - πολύ καλύτερα από κάθε ιστορικό βιβλίο, από κάθε μυθιστόρημα με ιστορικό φόντο. Υποκλίνομαι στον «τρόπο» του Γιαννόπουλου. Η εντιμότητα, ο σεβασμός στην αντίθετη άποψη, η ευγένεια και το χιούμορ του Νίκου ήταν ανέκαθεν το έδαφος στο οποίο καλλιεργήθηκαν σχέσεις, φιλίες, μακροχρόνιες και ανθεκτικές φιλίες, όπως και πολιτικές συνεργασίες. Από τη δική μου σκοπιά και νομίζω από τη σκοπιά της ριζοσπαστικής Αριστεράς και ειδικότερα από τη σκοπιά της κομμουνιστικής ανανέωσης, του ρεύματος του αριστερού ευρωκομμουνισμού, υπάρχουν συγκλίσεις και αποκλίσεις με εκείνο του Γιαννόπουλου.  Θα αναφέρω μερικές, με παραδείγματα: Δεν συμφωνώ με την οπτική του Δικτύου και του Γιαννόπουλου για τις οργανώσεις ένοπλης πάλης, πολλοί και πολλές δεν υιοθετούν, δεν υιοθετούμε τη θέση για τους «συντρόφους που κάνουν λάθος». Για μας είναι πολιτικοί αντίπαλοι –το πολιτικοί υπογραμμισμένο. Αυτή η στάση δεν μας απότρεψε να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα των κρατουμένων, την «τίμια δίκη» σε δικαστήρια και στο δημόσιο λόγο. Ούτε ανέστειλε λόγω διαφωνιών την κοινή δράση απέναντι στην κρατική καταστολή και την περιστολή των πολιτικών ελευθεριών με τρομονόμους. Ο Γιαννόπουλος μας αποκαλεί περιπαικτικά «κινηματικό ρεφορμισμό» και εμείς ανταποδίδοντας ευγενικά, τους χαρακτηρίζουμε «Αριστερά της Αριστεράς», εφ’ όσον δεν τους θεωρούμε «ακραίους». Δεν νομίζω ότι τους ενθουσιάζει ο χαρακτηρισμός μας. Στις 648 σελίδες του βιβλίου κατά συρροή υπάρχουν οι συγκρούσεις με την αστυνομία, το «ξυλίκι» με τους μπάτσους. Διασκεδάζω με την «ειδωλολατρία» της σύγκρουσής, δεν υποτιμώ την «παιδαγωγική» της αξία, δεν μου αρέσει να τη «σκηνοθετώ». Το «αξίωμα» του Δικτύου και προσωπικά του Γιαννόπουλου για την κινηματική δράση, και το πολιτικό συντακτικό είναι επιγραμματικό: «οι μειοψηφίες με πλειοψηφική απεύθυνση», με άλλα λόγια η ύπαρξη μιας ακροαριστερής οργάνωσης η οποία σχεδιάζει παρεμβάσεις που αφορούν τους πολλούς και συμμαχεί με άλλους, που δεν ταυτίζεται ιδεολογικά και πολιτικά, προκειμένου να επιτευχθεί το μέγιστο αποτέλεσμα.

Με ευκαιρία την πανδημία, επιταχύνεται η διαδικασία του μετασχηματισμού του καπιταλισμού, ένας νέος ψηφιακός καπιταλισμός ξημερώνει. Νέοι κρατικοί ανταγωνισμοί αναδύονται με έπαθλο την ψηφιακή υπεροχή, πόλεμος διεξάγεται μεταξύ των μεγάλων επιχειρήσεων της τεχνολογίας με υποβολείς τις κυβερνήσεις. Νέες ανισότητες επιβάλλονται με εργαλεία την ψηφιοποίηση της οικονομίας, τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη και τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου. Οι μεγάλες, πολύ μεγάλες, εταιρείες υψηλής τεχνολογίας προωθούν συστηματικά και εκτεταμένα τη σύμπραξή τους με το κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες, τα γνωστά ΣΔΙΤ. Διαφημίζουν με κάθε τρόπο την κυβερνητική στήριξη στην εφαρμογή συστημάτων αναγνώρισης προσώπου. Υποστηρίζουν ότι «η παρακολούθηση» είναι από τους καλύτερους πελάτες της τεχνητής νοημοσύνης και ότι η μαζική παρακολούθηση είναι μια ασυναγώνιστη εφαρμογή. Ο φόβος της πανδημίας ή του εγκλήματος είναι ο καλύτερος πρεσβευτής τους. (...) Η τεχνολογία μας δίνει μεν δραστικά εργαλεία, που θα μπορούσαν να κάνουν τη ζωή μας καλύτερη, αλλά δεν είναι όλες οι λύσεις τεχνολογικές, ιδιαίτερα εκείνες που επιβάλλονται πάνω και σε βάρος των αξιών που νοηματοδοτούν τη ζωή και τον θάνατο των ανθρώπων. (...) Οι διαμαρτυρίες σε εθνικό επίπεδο, μετά τον θάνατο του 46χρονου George Floyd από λευκό αστυνομικό, έφεραν ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα της οικονομικής ανισότητας που χαρακτηρίζει την αμερικανική κοινωνία –ανισότητες, διακρίσεις και ανεργία που έχουν παροξυνθεί εξαιτίας της πανδημίας. (...) Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, σε έναν κόσμο ψηφιακά διασυνδεδεμένο, ό,τι συμβαίνει στη μία πλευρά του ημισφαιρίου γίνεται γνωστό ακαριαία και στην άλλη. Η πληροφορία ενεργοποιεί και αισθήματα, την αίσθηση του δικαίου και της αδικίας και με αυτή την έννοια την κίνηση της κοινωνίας. Την αλληλεγγύη στους διαμαρτυρόμενους των ΗΠΑ, που εκδηλώνεται σε όλο τον κόσμο ταυτόχρονα. Και τις αντιστάσεις. Τις αντιστάσεις που διεκδικούν καθολική δικαιοσύνη.

Οι ιστορικοί λένε ότι κάθε μεγάλη μεταβολή του τρόπου παραγωγής στους νεότερους χρόνους συναρτήθηκε με κάποια σημαντική τεχνολογική καινοτομία. Η βιομηχανική χρήση του ατμού πρώτα, η κυριαρχία του ηλεκτρισμού κατόπιν, το πυρίτιο και οι ημιαγωγοί μεταγενέστερα, και τώρα η ψηφιακή οικονομία και η «πράσινη ανάπτυξη». Έτσι ή αλλιώς, υπό το καθεστώς του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, οι τεχνολογικές καινοτομίες έθιγαν και θίγουν πάνω από όλα τον καταστατικό αντίπαλο του κεφαλαίου, την εργασία. Και τη θίγουν μάλιστα ως προς τις μορφές οργάνωσής της, ως προς τους όρους και τις συνθήκες της, ως προς την αμοιβή της. Οι διανοούμενοι του κράτους ισχυρίζονται ότι η οικονομία στο κοντινό μέλλον θα λειτουργεί με την «τεχνητή νοημοσύνη». Στην πραγματικότητα θα μπορεί να υφίσταται ως τέτοια χάρη σε δεκάδες εκατομμύρια ανώνυμους εργαζομένους, καταχωνιασμένους σε αποθήκες, σε αλυσίδες τροφοδοσίας, σε κέντρα δεδομένων, σε εταιρίες διαχείρισης περιεχομένου, σε εργασιακά κάτεργα παραγωγής μικροτσίπ, σε ορυχεία λιθίου, σε εκμεταλλεύσεις βιομηχανικής γεωργίας, σε μονάδες επεξεργασίας κρέατος και σε φυλακές -απροστάτευτοι απέναντι στις ασθένειες και την υπερεκμετάλλευση. Χειρώνακτες οι περισσότεροι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι σε διανοητικές εργασίες είναι ασφαλείς και προστατευμένοι. Η τηλεργασία καταργεί τα όρια μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής, ενώ ελαστικοποιεί προς τα πάνω τους χρόνους εργασίας. Ειδικά για τις γυναίκες,ο πατριαρχικός οικογενειακός καταμερισμός τις επιβαρύνει με την κούραση που προσθέτει η εργασία στις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών. Από την πλευρά των διευθυντικών μηχανισμών, αφού στο πλαίσιο της τηλεργασίας δεν μπορεί να ασκηθεί ίδιου τύπου έλεγχος όπως σε έναν φυσικό χώρο εργασίας, αυτό συνήθως οδηγεί σε πρακτικές ψηφιακής επιτήρησης. Ενώ είναι δεδομένο ότι οι νέες ψηφιακές και ρομποτικές τεχνολογίες πραγματοποίησαν μία καταλυτική παρέμβαση στους υλικούς όρους παραγωγής και εργασίας, την ίδια στιγμή οι συσχετισμοί δύναμης επιδείνωσαν το δικαιϊκό σύστημα και κυρίως τους μηχανισμούς προστασίας της εργασίας. Η ψηφιακή οικονομία κατακερματίζει περαιτέρω την εργασιακή διαδικασία,μέσω της ρευστοποίησηςτης παραγωγής, με τη διάσπασή της σε επιμέρους παραγωγικές μονάδες. Κυρίως όμως επιτρέπει την αποσταθεροποίηση της εργασίας σε σχέση με το χώρο και το χρόνο. Οι επισφαλώς εργαζόμενοι, οι «πρεκάριοι» της νέας εποχής, δεν αποτελούνται πλέον μόνο από τον κόσμο της εργασίας, μιας και σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι αυτοαπασχολούμενοι και μέρος της μεσαίας τάξης. Η τεχνολογία μάς δίνει μεν δραστικά εργαλεία, αλλά δεν είναι όλες οι λύσεις τεχνολογικές, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας την τάση του κεφαλαίου να διογκώνεται, να συσσωρεύεται, να συγκεντρώνεται, να επεκτείνεται, να εγκαθίσταται παντού και να υπάγει τα πάντα στην επιδίωξη του μέγιστου κέρδους. Με την αύξηση του πλούτου των λίγων εις βάρος των πολλών. Είδαμε πώς επιβάλλει τις δικές του «ιδέες» και τις δικές του «αρχές» ακόμη και πάνω στις αξίες που νοηματοδοτούν τη ζωή και το θάνατο των ανθρώπων. Τα παραπάνω όμως δημιουργούν και τον αντίλογο, τις πολύμορφες και ισχυρές αντιστάσεις παντού, τις αντιστάσεις που έχουν διαπαιδαγωγήσει και διαπαιδαγωγούν όλους μας. Τις αντιστάσεις που διεκδικούν καθολική δικαιοσύνη.

Το πρώτο: θα συνειδητοποιήσουμε πόσο είμαστε διασυνδεδεμένοι σε παγκόσμιο επίπεδο, πολύ περισσότερο από ό,τι πιστεύαμε. Το παράδειγμα της κλιματικής αλλαγής: όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ρυπαίνουν, ο υπόλοιπος κόσμος υποφέρει, εάν η Κίνα δεν διαθέτει καλό σύστημα δημόσιας υγείας, ο ιός μπορεί να αρρωστήσει τον υπόλοιπο κόσμο. Πρέπει να συνεργαστούμε για την παγκόσμια υγεία, το παγκόσμιο περιβάλλον, τις παγκόσμιες γνώσεις και έρευνες. Το άλλο είναι η συλλογική δράση. Θα συνειδητοποιήσουμε ότι πρέπει να δράσουμε από κοινού, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μόνοι μας, αλλιώς θα έχουμε και πάλι τη μαύρη πανούκλα. Η φιλελεύθερη δεξιά ιδεολογία τού «αφήστε να τα ρυθμίσει η αγορά» θα αποδειχθεί καταστροφική για την πρόκληση. Θα πρέπει επίσης να απαλλαγούμε από κάθε ιδέα, σύμφωνα με την οποία φαινόμενα όπως μια επιδημία ανοίγουν το δρόμο αυτόματα σε οποιονδήποτε πολιτικό νεωτερισμό. Στη νέα περίοδο θα διατηρήσουν την πολιτική τους δύναμη μόνον οι νέες διακηρύξεις και πεποιθήσεις που αφορούν τα νοσοκομεία και τη δημόσια υγεία, τα σχολεία και την ισότητα στην παιδεία, την περίθαλψη των ηλικιωμένων, την ευάλωτη θέση των γυναικών. Τα συγκροτήματα του Τύπου, τα κανάλια, οι διανοούμενοι του κράτους επαναλαμβάνουν το κλισέ “ο κορονοϊός φέρεται σε όλους το ίδιο”, σε πλούσιους και φτωχούς… Πίσω όμως από τις πόρτες των νοικοκυριών σε καραντίνα, στις γραμμές των συσσιτίων, στις φυλακές και τις φτωχογειτονιές, στις συνοικίες των Ρομά, στα καμπ των προσφύγων – όπου ο κόσμος περνούσε δύσκολα, πολύ δύσκολα, ακόμη και πριν από την επιδημία – συσσωρεύονται τραγωδίες και τραύματα. Η κοινωνικο-οικονομική ανασφάλεια μπορεί επίσης να βοηθήσει στην προετοιμασία του εδάφους για τις συντηρητικές ακόμα και για τις ακροδεξιές ιδεολογίες. Η απελπισία και η δυσαρέσκεια που μπορεί να γεννήσει η απώλεια του οικονομικού status μπορεί να γίνουν βαθιές, οι άνθρωποι συχνά αντιλαμβάνονται την οικονομική ανασφάλεια «περισσότερο ως απώλεια ταυτότητας παρά ως απώλεια πόρων». Όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως κομμάτι της μεσαίας τάξης, αλλά φοβούνται ότι μπορεί να βγουν από αυτήν ως αποτέλεσμα της ανεργίας, της κατάσχεσης του σπιτιού τους, της πτώχευσης ή της ασθένειας, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε τέτοια συναισθήματα.

Πρέπει να συνεργαστούμε για την παγκόσμια υγεία, το παγκόσμιο περιβάλλον, τις παγκόσμιες γνώσεις και έρευνες. Ζούμε σε έναν μικρό πλανήτη, αυτό που συμβαίνει σε μια περιοχή έχει επιπτώσεις στις υπόλοιπες. Το άλλο είναι η συλλογική δράση. Θα συνειδητοποιήσουμε ότι πρέπει να δράσουμε από κοινού, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μόνοι μας, αλλιώς θα έχουμε και πάλι τη μαύρη πανούκλα. Η φιλελεύθερη δεξιά ιδεολογία τού «Αφήστε να τα ρυθμίσει η αγορά » θα αποδειχθεί ανεπαρκής για την πρόκληση. Πρέπει να επωφεληθούμε από την αναστάτωση της επιδημίας και να εργαστούμε για την παράσταση των νέων πολιτικών πεδίων αντιπαράθεσης απέναντι στον παλιό κόσμο. Πρέπει επίσης, μέσα από ένα κριτικό αναστοχασμό, να απαλλαγούμε από κάθε ιδέα σύμφωνα με την οποία, φαινόμενα όπως μια επιδημία ανοίγουν τον δρόμο αυτόματα σε οποιονδήποτε πολιτικό νεωτερισμό. Στη νέα περίοδο θα διατηρήσουν την πολιτική τους δύναμη μόνον οι νέες διακηρύξεις και πεποιθήσεις που αφορούν τα νοσοκομεία και τη δημόσια υγεία, τα σχολεία και την ισότητα στην παιδεία, την περίθαλψη των ηλικιωμένων, την ευάλωτη θέση των γυναικών. Είναι τα ζητήματα στα οποία πρέπει να αρθρώσουμε τις μεγάλες αδυναμίες, τους νέους κινδύνους που ανέδειξε η επιδημία, κατανοώντας ταυτόχρονα τις νέες και παλιότερες απειλές.

Δεν ενθουσιάστηκα με την τοποθέτηση του ΣΥΡΙΖΑ για τη συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου EastMed. Κατανοώ ότι μια ενεργειακή συμφωνία στο έδαφος των γεωπολιτικών συγκρούσεων της Μεσογείου θα έχει ένα μεγάλο βαθμό πολιτικού κυνισμού. Δεν έχω ρομαντικές αυταπάτες ότι τα κράτη θα κάνουν μια πολιτική αρχών στα πεδία των ανταγωνισμών. Ότι θα συνάπτουν συμμαχίες με το κριτήριο του Δικαίου η της δικαιοσύνης. Πιστεύω όμως ότι αριστερές κυβερνήσεις, αξίζει τον κόπο να υπηρετούν τις κρατικές υποθέσεις με αρχές και αξίες, αριστερές αξίες. Έχω επίσης την απαίτηση οι κυβερνήσεις να έχουν στοιχειώδη στρατηγική. Στρατηγική σημαίνει να σταθμίζεις τις παραμέτρους επίλυσης των προβλημάτων, ανεξάρτητα της εκλογικής συνέπειας -στον παρόντα και τον μέλλοντα χρόνο- με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Όπως, για παράδειγμα, κάναμε με τη συμφωνία των Πρεσπών, διευθετώντας ειρηνικά μια σύγκρουση που μπορούσε να αναφλέξει τα Βαλκάνια. Αυτή η πρόνοια δεν υπάρχει στην τοποθέτησή μας για τον αγωγό. Αντίθετα, η δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη, πρωθυπουργού μεν, αλλά μιας κυβέρνησης που πλειοδοτούν «πολεμοκάπηλοι πατριδοκάπηλοι και Μακεδονομάχοι», άφησε ένα παράθυρο ειρηνικής διευθέτησης των ενεργειακών δρόμων με τη συμμετοχή της Τουρκίας στην κοινοπραξία, εφ’ όσον η τελευταία σεβαστεί το Διεθνές Δίκαιο. Στα προαπαιτούμενα της συμφωνίας, από τη μεριά μας, σωστά αναφέρεται η συμμετοχή της Ιταλίας ως προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα του έργου. Στη γείτονα χώρα υπάρχει ισχυρή επιφύλαξη από το αλλοπρόσαλλο κίνημα των 5 Αστέρων, συμμέτοχου στην κυβέρνηση Κόντε, για οικολογικούς και περιβαλλοντικούς λόγους. Εμείς; Ούτε αστερίσκο, ούτε υποσημείωση για τους υδρογονάνθρακες και την κλιματική κρίση. Το πιο ασύγγνωστο σημείο της τοποθέτησής μας, είναι όταν χαιρετίζουμε και εντάσσουμε τη συμφωνία στο πλαίσιο της συμμαχίας με τις ΗΠΑ και της στρατιωτικής και εξοπλιστικής συνεργασίας. Λίγες ώρες αργότερα, η δολοφονία του διοικητή της Δύναμης Κουντς, Σουλεϊμανί, με εντολή Τραμπ, πυροδότησε τη Μέση Ανατολή δημιουργώντας απρόβλεπτες συνέπειες για όσες χώρες εμπλέκονται. Δεν γίνεται, επίσης, να υπερθεματίζουμε για εξοπλισμούς, όταν το τελευταίο εξοπλιστικό πρόγραμμα είναι ακόμα στα δικαστήρια με κατηγορούμενους για μίζες και διαφθορά και, ταυτόχρονα, το κυνήγι των εξοπλισμών έχει μεγάλη συμμετοχή στην κρίση χρέους.

Ο πρωθυπουργός μπορεί στο εσωτερικό να παρουσιάζεται ως μακεδονομάχος ή ως εισαγγελέας στη φονική πυρκαγιά στο Μάτι, έξω όμως, στα διεθνή φόρα είναι η φωνή της λογικής. Στηρίζει τη Συμφωνία των Πρεσπών, αποδίδει την έκταση της τραγωδίας στο Μάτι στην κλιματική αλλαγή, μιλά για την οικονομική σταθερότητα με την ασφαλή διαχείριση του χρέους που πέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ. Τα εδώδιμα και αποικιακά έχουν εφαρμογή και στην οικονομία. Η κυβέρνηση για την οικονομία διαφημίζει μια πραμάτεια που δεν διαθέτει. Υπόσχεται στους ιθαγενείς ανάπτυξη 4%, η οποία μάλιστα θα διαχυθεί σε όλους, ιδιαίτερα στα μεσαία στρώματα, σε εκείνους δηλαδή που έδωσαν την εκλογική υπεροχή. Διαφημίζει το επενδυτικό τσουνάμι που έρχεται… Υποστηρίζει ότι έχει στο τσεπάκι της την αμέριστη διεθνή οικονομική συμπαράσταση, αφού ανήκει στην ίδια πολιτική οικογένεια με τους μεγάλους διεθνείς παίκτες. Δεν πτοείται που στις εξορμήσεις της στο εξωτερικό τρώει πόρτα από τον Τραμπ, αντιμετωπίζεται χλιαρά από τον Μακρόν και που η Μέρκελ δεν δέχεται κουβέντα για τα υπερπλεονάσματα. Αυτά δεν φτάνουν στους ντόπιους, φροντίζει γι’ αυτό η ολιγοπωλιακή δομή η οποία ελέγχει τα μίντια της χώρας, σχεδόν ολοκληρωτικά. Δύο-τρεις εφοπλιστές και άλλοι τόσοι μεγαλοεπιχειρηματίες ελέγχουν τον Τύπο, τη διανομή, τα κανάλια και μεγάλο αριθμό ενημερωτικών ιστοσελίδων.