Αννέτα Καββαδία

Εξοικειώνεται κανείς με τον θάνατο; Η αρνητική απάντηση θα έπρεπε να είναι αυτονόητη. Είναι όμως;…

Ας θυμηθούμε την άποψη ενός ζάπλουτου ανθρωπιστή, δωρητή της διεθνούς κοινωνίας των πολιτών, έτσι όπως τη μετέφερε, γράφοντας στην «Εποχή» (7/3/21), ο Δημήτρης Χριστόπουλος. Σε μια μεταξύ τους συνομιλία, όταν αυτός αναρωτήθηκε «έχει νόημα η βοήθεια της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα, η οποία φαίνεται πως θα καταλήξει σαν την Ουγγαρία;», και στις αιτιάσεις του Χριστόπουλου –πρόεδρου, τότε, της Διεθνούς Ομοσπονδίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου– ότι η ΝΔ υπήρξε ανέκαθεν μια σύνθεση παραδοσιακής λαϊκής δεξιάς παράταξης και φιλελεύθερου ευρωπαϊκού κεντροδεξιού κατεστημένου, ο συνομιλητής του του απάντησε: «και ο Όρμπαν κάπως έτσι ξεκίνησε: ως μια ουγγρική παραλλαγή μετάβασης στη φιλελεύθερη δημοκρατία του μεταπολιτευτικού “ανήκομεν εις τη Δύση” και στο τέλος κατέληξε σε αυτό που είναι σήμερα. Ο εκφασισμός μιας κοινωνίας δεν γίνεται με πορεία προς την πρωτεύουσα. Αυτό έγινε άπαξ. Εκφασισμός είναι η βαθμιαία μετάλλαξη των υποκειμένων προς θέσεις που κάποτε και τα ίδια θα αποστρέφονταν. Ο Όρμπαν δεν είναι Μουσολίνι. Θυμώνει αν τον πεις φασίστα». Ο διάλογος αυτός έγινε τον Οκτώβρη του 2019. Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η κυβέρνηση της ΝΔ έχει δώσει απτά δείγματα γραφής. Από την πανδημία μέχρι τα εργασιακά, και από την παιδεία μέχρι το προσφυγικό/μεταναστευτικό, τον αυταρχισμό και την καταστολή, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών ως προς τις επιλογές της. Η δεξιά παράταξη, όμως, είναι αυτή που είναι. Δεν έκρυψε ποτέ τις προτεραιότητες και τους στόχους της. Δεν ξεγέλασε κανέναν. Αυτή είναι η ατζέντα της, αυτήν προωθεί. Χρέος της Αριστεράς, σύσσωμων των δημοκρατικών δυνάμεων του τόπου, είναι να προωθήσουν τη δική τους. Να ιεραρχήσουν τα θέματα αιχμής, να διαμορφώσουν ατζέντα πάνω τους και να αποτελέσουν την αντιπρόταση. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει ξεκάθαρο στίγμα, σχέδιο και μέθοδο. Μακριά από επαμφοτερίζουσες συμπεριφορές που κινδυνεύουν να θολώσουν το αφήγημα.

Η κυβέρνηση, λοιπόν, έκανε τις επιλογές της, αρνούμενη οποιαδήποτε πρόταση συνεννόησης και χρησιμοποιώντας την πανδημία ως πρόσχημα για την ανελαστική εφαρμογή των πολιτικών της. Απέναντι σε αυτές τις επιλογές απαιτείται μια συντονισμένη αντίδραση, ένα αρραγές μέτωπο σύσσωμου του δημοκρατικού κόσμου, προκειμένου να σωθεί οτιδήποτε αν σώζεται. Είναι τέτοιο το μέγεθος και η ταχύτητα της κρίσης, παρούσας και επερχόμενης, που η αναζήτηση των αιτίων και οι παρελθοντικές συζητήσεις για το πώς φτάσαμε ως εδώ, δεν αρκούν. Αυτό που προέχει είναι η ανατροπή των δεδομένων. Ένα πλάνο κοινής δράσης με την εμπλοκή όλων: πολιτικών δυνάμεων, πολιτών, τοπικής αυτοδιοίκησης, συνδικαλιστικών οργανώσεων. Που θα πιέσουν επίμονα, συστηματικά, ασφυκτικά την κυβέρνηση και θα την αναγκάσουν σε αλλαγή ρότας. Έχει σημασία οι αριστερές, κομμουνιστικές, δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους και με συγκεκριμένες προτάσεις να δημιουργήσουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο πίεσης γύρω από την κυβέρνηση. Το αίτημα, για παράδειγμα, ανακατανομής πόρων στο δημόσιο σύστημα υγείας –πού ακούστηκε, σε καιρό πανδημίας, να προβλέπονται στον προϋπολογισμό του 2022 900 εκατομμύρια ευρώ λιγότερα για την υγεία, αλλά και να απασχολούνται περίπου 2.500 λιγότεροι εργαζόμενοι στο ΕΣΥ απ’ ό,τι στην αρχή της πανδημίας– ή τα άμεσα μέτρα αποσυμφόρησης εκεί όπου συνωστίζονται μεγάλες ομάδες πληθυσμού, οφείλουν να είναι επιτακτικά αιτήματα που θα τίθενται όχι μεμονωμένα, αλλά από κοινού. Το ίδιο και η έμφαση στην εμβολιαστική καμπάνια. Έγραφε ο Χ. Γεωργούλας στο προηγούμενο φύλλο της «Εποχής» πως «αν η κυβέρνηση δεν αναλαμβάνει, όπως φαίνεται, την ευθύνη για την αποτροπή της ανεξέλεγκτης εξέλιξης του τέταρτου κύματος, η δημοκρατική αντιπολίτευση έχει χρέος να την υποκαταστήσει και να κινητοποιήσει τη συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης». Και είναι αλήθεια πως, σε επίπεδο εξαγγελιών τουλάχιστον, το χρέος αυτό η δημοκρατική αντιπολίτευση φαίνεται έτοιμη να το αναλάβει. Το έχει καταστήσει σαφές ο ΣΥΡΙΖΑ –τόσο με τις κατατεθειμένες προτάσεις του, όσο και με τις δηλώσεις του προέδρου του: «δεν είναι η ώρα του πολιτικού ανταγωνισμού, αλλά η ώρα της ευθύνης», τονίζει σε κάθε ευκαιρία. Το καθιστά σαφές το ΚΚΕ –ήταν ενδεικτικό το πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη στις 9/11: «κάλεσμα αγωνιστικής συμπόρευσης για την υγεία και τη ζωή του λαού». Το επισημαίνει χωρίς ενδοιασμούς το ΜέΡΑ25. Συνηγορεί η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Απομένει να (ξανα)κάνουν το κοινό βήμα και να δημιουργήσουν εκείνη τη δυναμική που θα ενεργοποιήσει τις αναγκαίες κοινωνικές δυνάμεις. Ας δώσουν το σήμα πως απέναντι στην ανάλγητη Δεξιά, η Αριστερά αναλαμβάνει την ευθύνη. Πώς το λέει το διαχρονικό σύνθημα; «Ο λαός θα σώσει τον λαό»…

Όχι, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η κυβέρνηση της οποίας ηγείται, δεν βρίσκονται εκτός τόπου και χρόνου. Ξέρουν πολύ καλά τι λένε. Συγκεκριμένο σχέδιο έχουν και συγκεκριμένο σχέδιο υλοποιούν. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι, παρά την έκτακτη υγειονομική κρίση, δεν αναθεώρησαν ούτε κατ’ ελάχιστο τις προτεραιότητές τους. Βλέπουν την πανδημία ως ευκαιρία να προωθήσουν συγκεκριμένες πολιτικές, γι’ αυτό και είναι λάθος η –και σε προσωπικό επίπεδο– υποτίμησή τους. Κι επειδή η κυβέρνηση δείχνει πως δεν σκοπεύει να αλλάξει ρότα, κι επειδή οι νεκροί αντιμετωπίζονται πια σαν ρουτίνα, κι επειδή είναι στην κυριολεξία θέμα ζωής ή θανάτου, οφείλει η Αριστερά να μπει μπροστά. Να ηγηθεί της εμβολιαστικής, και όχι μόνο, προσπάθειας και να διατυπώσει γενναίες προτάσεις, ανεξαρτήτως πολιτικού κόστους.

Θα έλεγε κανείς πως η συνειδητή υπερέκθεση προσωπικών στιγμών του Κυριάκου Μητσοτάκη εντάσσεται και σε ένα σχέδιο που αποσκοπεί στο να δημιουργήσει στο συλλογικό υποσυνείδητο συνθήκες επαναφοράς στην κανονικότητα. «Και τώρα ξαναζούμε», θα μπορούσε να είναι ο τίτλος του πιο πρόσφατου φωτογραφικού του άλμπουμ που τον δείχνει να απολαμβάνει τη ζωή σαν όλα να έχουν πια περάσει. Ποια πανδημία, ποιοι θάνατοι, ποιες διασωληνώσεις, ποια ακρίβεια, ποια αστυνομική αυθαιρεσία… Ένας χαμογελαστός, ξέγνοιαστος πρωθυπουργός δεν μπορεί παρά να αποτελεί εγγύηση ότι τα δύσκολα τα αφήσαμε πίσω μας, ότι η πανδημία αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, ότι η κυβέρνηση τα κατάφερε και ότι η χώρα ξαναστέκεται στα πόδια της. Τι κι αν η πραγματικότητα τον διαψεύδει, τι κι αν οι αριθμοί είναι αμείλικτοι, τι κι αν ο χειμώνας προβλέπεται βαρύς. Δεν είναι λοιπόν ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα, ότι βρίσκεται εκτός τόπου και χρόνου ή ότι απλώς πάσχει από έλλειψη ενσυναίσθησης, όπως πολύ εύκολα λέγεται και ακούγεται. Επιλέγει, απολύτως συνειδητά, να δείχνει κατά πρόσωπο στους «υπηκόους» του πόσο διαφέρει από αυτούς, πόσο μακριά είναι οι δικές του ανάγκες από τις δικές τους. Γιατί πολύ απλά, δεν τον νοιάζει για αυτούς, δεν είναι τα δικά τους συμφέροντα αυτά για τα οποία μάχεται. Εκπρόσωπος μιας ελίτ που επιθυμεί διακαώς να προστατεύσει τα του οίκου της, δεν πρόκειται ποτέ να ταυτιστεί με την καθημερινότητα εκατομμυρίων πολιτών που δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στην καθημερινότητα. Τους βγάζει, μάλιστα, με αυθάδεια τη…γλώσσα καθώς, σε κάθε ευκαιρία, επιδεικνύει χωρίς ντροπή τον ανέφελο και ξέγνοιαστο βίο του. Το γιατί βέβαια εξακολουθεί, σύμφωνα τουλάχιστον με τα στοιχεία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, να προηγείται στις δημοσκοπήσεις, είναι κάτι που οφείλει να προσεγγιστεί ποικιλοτρόπως. Το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό και όσο κι αν κάποιες απαντήσεις φαντάζουν, και είναι, οφθαλμοφανείς, υπάρχουν και άλλες που απαιτούν πολλή δουλειά για να δοθούν. Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον η Αριστερά, η οποία οφείλει – στο βαθμό που της αναλογεί - να αναζητήσει τις δικές της ευθύνες, να αναρωτηθεί για την, προσώρας τουλάχιστον, αδυναμία της να επωφεληθεί από την, έστω και ισχνή, κυβερνητική φθορά και να αναπροσαρμόσει, το ταχύτερο δυνατό, τακτικές και στρατηγικές.

Μιλάει ο πρωθυπουργός για συμπεριληπτική κοινωνία. Που σημαίνει, κοινωνία ανοιχτή – με κανόνες, ναι, αλλά ανοιχτή - κοινωνία που δεν υποθάλπει τον ρατσιστικό, ξενοφοβικό, σκοταδιστικό λόγο, κοινωνία που απομονώνει και πατάσσει, εν τη γενέσει τους, φασιστικά φαινόμενα. Αυτό όμως προϋποθέτει πολιτικές συγκεκριμένου ύφους, ήθους και στοχεύσεων. Δυστυχώς, τα μέχρι σήμερα δείγματα γραφής της διακυβέρνησης ΝΔ-Μητσοτάκη, πόρρω απέχουν από αυτά τα χαρακτηριστικά. Με συνταγές βγαλμένες από τα πιο σκληρά νεοφιλελεύθερα μοντέλα και με σαφή υστέρηση σε δείκτες προάσπισης όλων των ειδών των δικαιωμάτων, κάθε άλλο παρά μπορεί να επαίρεται για τις επιδόσεις της στον τομέα της συμπερίληψης. Στην οποία (συμπερίληψη), οι πολιτικές στον ευαίσθητο τομέα του προσφυγικού/μεταναστευτικού, κατέχουν περίοπτη θέση. Τι να πρωτοπεί κανείς εδώ; Για τις κλειστές δομές - κέντρα κράτησης; Για τις χωρίς τέλος και σε δημόσια πια θέα επαναπροωθήσεις, όπως αποδεικνύουν τεκμηριωμένα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ –στην Ελλάδα και στο εξωτερικό– με πιο πρόσφατο αυτό της Εφημερίδας των Συντακτών που αφορά 23 άτομα (μεταξύ τους και 5 παιδιά) τα οποία προσέγγισαν την Ικαρία την περασμένη Κυριακή και εγκαταλείφθηκαν από το ελληνικό λιμενικό στα ανοιχτά της Τουρκίας μέσα στην ακυβέρνητη βάρκα τους; Για τις συνεχείς προειδοποιήσεις και συστάσεις ευρωπαίων αξιωματούχων όπως της επιτρόπου ανθρώπινων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Ντούνια Μιγιάτοβιτς ή της επιτρόπου μετανάστευσης Ίλβα Γιόχανσον; Ή για τις απίστευτης δυσκολίας ερωτήσεις για την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας που συνιστούν, κατά πολλούς, συνταγή μαζικού αποκλεισμού χιλιάδων αλλοδαπών;

Όταν, δεκαπέντε περίπου μέρες πριν, ο Κυριάκος Μητσοτάκης βρέθηκε στη Βαλένθια, στο συνέδριο του Λαϊκού Κόμματος της Ισπανίας (Partido Popular), η κυβέρνηση Σοσιαλιστών-Αριστεράς, ο Πέτρο Σάντσεθ και η Γιολάντα Ντίαθ, δεν είχαν καταθέσει ακόμη τον προϋπολογισμό του 2022. Απευθυνόμενος λοιπόν στους ομοϊδεάτες του, ο έλληνας πρωθυπουργός έλεγε : «Είμαι εδώ για να σας μεταφέρω το μήνυμα πως αυτό είναι εφικτό. Οι λαϊκιστές της άκρας αριστεράς, οι αντίστοιχοι των δικών σας Podemos, ηττήθηκαν στις πρόσφατες εκλογές από το προοδευτικό κεντροδεξιό κόμμα. Όταν αναλάβετε εσείς την εξουσία, είμαι βέβαιος πως θα έχετε κι εσείς το ίδιο όραμα με εμάς». Το ίδιο όραμα… Εκ διαμέτρου αντίθετο, προφανώς, από το όραμα της σοσιαλιστικής-αριστερής κυβέρνησης της Ισπανίας και το όραμα των «λαϊκιστών της άκρας αριστεράς», όπως χαρακτήρισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης τους Podemos και τον ΣΥΡΙΖΑ. Το ίδιο όραμα… Στον αντίποδα της φροντίδας για τους πολλούς, της μέριμνας για τους ευάλωτους, του νοιαξίματος για τους νέους, που αποτέλεσαν – όπως αποδεικνύεται από τα νούμερα – πρώτη προτεραιότητα για την ισπανική κυβέρνηση. Είναι ενδεικτικό πως στον προϋπολογισμό που κατατέθηκε, τον πιο κοινωνικό προϋπολογισμό στην ιστορία της Ισπανίας, σημειώνεται ρεκόρ κοινωνικών δαπανών αφού θα διατεθούν 248,39 δισ. – το 60% δηλαδή – για στήριξη της κοινωνίας.

Με έναν πολύ δύσκολο χειμώνα να βρίσκεται προ των πυλών, με την κούρσα των ανατιμήσεων σε είδη πρώτης ανάγκης, στο ρεύμα, στο πετρέλαιο, στο φυσικό αέριο, να προοιωνίζεται πραγματικά δύσκολες στιγμές για χιλιάδες νοικοκυριά, με την αγορά να στενάζει, την ανεργία να καλπάζει, τα εισοδήματα να εξανεμίζονται, την πανδημία να ανατρέπει σταθερές και τους –εξαιτίας της– χιλιάδες θανάτους να πιστοποιούν την κυβερνητική αποτυχία στη διαχείρισή της, με τις δραματικές συνθήκες που επικρατούν στο ΕΣΥ, με την εκρηκτική κατάσταση στο χώρο της Παιδείας, με την προκλητική εξυπηρέτηση «ημετέρων», γνωρίζουν καλά στην κυβέρνηση πως είναι θέμα χρόνου να ξεσπάσει –ήδη τα πρώτα σημάδια έχουν κάνει την εμφάνισή τους– η συσσωρευμένη λαϊκή δυσαρέσκεια. Κι αυτό ακριβώς θέλουν να αποφύγουν. Καταφεύγοντας σε κάτι που όχι μόνο ξέρουν να κάνουν καλά, αλλά το πιστεύουν κιόλας: στην καλλιέργεια ενός κλίματος έντονου φόβου, προκειμένου να ακυρωθεί κάθε προσπάθεια συλλογικής δημοκρατικής δράσης. Θα έλεγε κανείς πως υπάρχει ένα λεπτό νήμα που συνδέει όλες τις μορφές έκφανσης της κυβερνητικής πολιτικής και που μορφοποιείται –δημοσιογραφική αδεία– στο σχήμα «σφυρί–καρφί». Όπου «καρφί», οποιοδήποτε πρόβλημα, όποιας φύσης, όποιας αφετηρίας, όποιας αντιμετώπισης και αν χρήζει. Και «σφυρί», η εύκολη κυβερνητική επιλογή των απαγορεύσεων, της στοχοποίησης, του αυταρχισμού. Όχι ελλείψει άλλων εναλλακτικών, αλλά ως απόρροια συνειδητού πολιτικού σχεδιασμού.

Είναι σαφές πως μικροκομματικά σκεπτόμενη, με το βλέμμα στραμμένο στις σχεδόν 400 χιλιάδες ψήφους που πήρε η Χρυσή Αυγή στις εκλογές του ’15 και με τη συνιστώσα Σαμαρά να σπρώχνει προς αυτή την κατεύθυνση, η ΝΔ έχει κάνει την επιλογή της· χαϊδεύει ακροδεξιά αυτιά. Μόνο που, όπως και στην περίπτωση των Πρεσπών, κινδυνεύει να της γυρίσει μπούμερανγκ. Και όταν τα τάγματα εφόδου είναι εδώ αναζητώντας απλώς μια νέα πολιτική ομπρέλα, φέρει τεράστια ευθύνη.

Όσο λοιπόν κι αν οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι η κοινωνία συντηρητικοποιείται, όσο και αν οι σκληρά ταξικές πολιτικές της ΝΔ αδρανοποιούν –μέσω της εξαθλίωσης– το κοινωνικό σώμα και ελαχιστοποιούν την επιθυμία συλλογικών διεκδικήσεων, προωθώντας μια λογική παραίτησης και, κατά συνέπεια, αποπολιτικοποίησης, οφείλει ένα κόμμα της Αριστεράς, αφενός, να αφουγκραστεί τις υποδόριες διεργασίες που συντελούνται στην κοινωνία. Αφετέρου, να απευθυνθεί και να πείσει εκείνες τις δυνάμεις που τρομάζουν ή θεωρούν δευτερεύουσας σημασίας την ενασχόληση με «δύσκολα» θέματα, όπως πχ το προσφυγικό ή οι φυλακές, «ξεπερασμένα» θέματα, όπως πχ ο φεμινισμός, ή «ενοχλητικά» θέματα, όπως η υπεράσπιση της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, πως η απόκρουση της νεοφιλελεύθερης λαίλαπας απαιτεί πολυεπίπεδη αντιπρόταση. Ακριβώς επειδή το χάσμα που χωρίζει την Αριστερά από τη Δεξιά, εκτός από πολιτικοοικονομικό, είναι και πολιτισμικό και αξιακό. Είναι εντελώς λάθος προσέγγιση –και δεν οδηγεί καν στην επιδιωκόμενη σύγκλιση των δημοκρατικών δυνάμεων– να υποβαθμίσει κανείς τη σπουδαιότητα των ταυτοτικών ζητημάτων στο όνομα της επείγουσας αντίκρουσης της οικονομικής ασφυξίας που προκαλεί η ανάλγητη πολιτική της κυβέρνησης. Καθώς η κοινωνία και η δημοκρατία δέχονται μια άνευ προηγουμένου επίθεση, είναι αναγκαία μια πολιτική ανάσχεσής της. Ωστόσο, αυτή μένει λειψή χωρίς ένα πολιτικά ικανό σχέδιο για το μετά. Αυτό οφείλει να αντιπροσωπεύσει η Αριστερά, αξιοποιώντας στο μέγιστο το πολιτειακό κεκτημένο της δημοκρατίας που εκφυλίζεται και τα δικαιώματα που σήμερα βάλλονται. Και αν κάποιοι αναρωτιούνται –ως οφείλουν– γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν καρπώνεται από τη δεδομένη φθορά της ΝΔ, ας αναλογιστούν μήπως –μεταξύ άλλων– φταίει και το ότι έχει χαμηλώσει η ένταση με την οποία μιλά και υπερασπίζεται τα «δύσκολα» αυτονόητα. Χάνοντας έτσι πρόθυμα, να τον ακούσουν, αυτιά…