Κατέ Καζάντη

Ο συσχετισμός δυνάμεων μεταξύ των τάξεων εντός του κράτους και αναλόγως της πολιτικής κατεύθυνσης των εκλεγμένων αντιπροσώπων των λαϊκών μαζών επηρεάζει εν τοις πράγμασι το Δίκαιο. Αν επικρατούν και ιδεολογικά ηγεμονεύουν οι ακροφιλελεύθερες ιδέες, και συνακόλουθα, οι φορείς τους, καταδικάζεται σε 10ετή κάθειρξη η καθαρίστρια και αποφυλακίζεται ο «γκόλντεν μπόι» απατεώνας, το συλλογικό φαντασιακό των υποτελών διαβρώνεται. Και συνηθίζει. Η κοινωνική, συστημική αδικία επικυρώνεται από τους δικαστές, νόμος είναι όχι το δίκιο του εργάτη αλλά του εργοδότη κ.ο.κ. Όσο για περιβόητη αμεροληψία της επίσης περιβόητης ανεξάρτητης δικαιοσύνης, δεν είναι παρά μύθος που διαχέεται από πάνω προς τα κάτω για να διαμορφώνει «κλίμα» και συνειδήσεις. Τέτοιες που να χωνεύουν εύκολα ζητήματα όπως του Μελίστα πριν, του Κορκονέα τώρα κι άλλων πολλών στο μέλλον.

Θρησκεία – οικογένεια: οι σημερινές/οι των ανωτέρων τάξεων αναπαράγουν ευλαβικά τα στερεότυπα, αναπαράγοντας ταυτόχρονα την ισχύ τους. Η μεν Κεραμέως, της Παιδείας, τάζει σχολεία μεντρεσέδες, ακροφιλελεύθερα ιεροσπουδαστήρια, ανοιχτά, ταυτοχρόνως, στην «ιδιωτική πρωτοβουλία», αθύρματα μάλλον της αγοράς. Η δε Μιχαηλίδου τάζει επιδόματα στις γυναίκες που γεννούν, όχι στην ηλικία που οι ίδιες επιθυμούν αλλά σ’ αυτήν που η βιοπολιτική ορίζει ως «καταλληλότερη». Και στις δυο περιπτώσεις, η γυναίκα γίνεται σύμβολο συντήρησης: μέσα από την αναπαραγωγή της τοτεμικής, άμωμης, ασεξουαλικής Παναγιάς, εικόνα που το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως το οραματίζεται η Κεραμέως, πριμοδοτεί και υπερπροβάλλει. Μέσα, επίσης, από την αναπαραγωγή, που επιβραβεύεται χρήμασι, ως αυτοσκοπός της γυναίκας, γεγονός που καθιστά τη μητρότητα πρωταρχικό αίτιο της γυναικείας ανελευθερίας. Οι πρακτικές του καπιταλισμού μπορεί να μην επέτρεπαν πάντα την ανάπτυξη κινημάτων για τα ατομικά δικαιώματα –φεμινισμός, ΛΟΑΤΚΙ κ.ο.κ.-, άφηναν όμως, συχνά πυκνά, παραθυράκια για διεκδικήσεις, που αφορούν την προσωπική αυτοπραγμάτωση. Ο σημερινός ακροφιλελευθερισμός τα κλειδαμπαρώνει, θεωρώντας τα επικίνδυνα: η μοντερνικότητα ανοίγει πολυποίκιλες ορέξεις, το ένα δικαίωμα φέρνει τ’ άλλο και τα δυο, ίσως, εν τέλει, την επανάσταση σε κάποια της μορφή. Μακριά, πολύ μακριά από το ελευθεριακό πνεύμα της Σαπφώς –κι όχι Σαπφούς, γενική των αρίστων γλωσσαμυντόρων- οι κυρίες της δεξιάς επέφεραν μια πρωτοφανή οπισθοδρόμηση στη δημόσια σφαίρα. Μαζί με κάθε άλλη γυναίκα, και οι ομοϊδεάτισσες κυρίες της τάξης τους οφείλουν να αντιδράσουν. Ίσως περισσότερο αυτές, για την ολωσδιόλου ντροπιαστική εκπροσώπησή τους.

Από κει, λοιπόν, που στο υπ. Εσωτερικών υπήρχε αρμόδια υφυπουργός για θέματα Ισότητας, από κει που ο φεμινιστικός αγώνας έμπαινε στο επίκεντρο των πολιτικών, από την παιδεία και τον πολιτισμό μέχρι την εργασία και τα δικαιώματα όλων των φύλων, τώρα γίνεται μια υπόθεση τεχνική – γραφειοκρατική: η υπαγωγή της γ.γ.  Ισότητας των Φύλων και του ΚΕΘΙ στο υπ. Εργασίας, πέρα από τα διαχειριστικά προβλήματα που δημιουργεί, αποτελεί μια τραγική έκπτωση: στο πατριαρχικό μοντέλο της δεξιάς, αφού, κατά δηλώσεις του ίδιου του πρωθυπουργού σε λάιφ στάιλ εκπομπή,  έχει “πλήρη αίσθηση ότι οι βασικές δουλειές στο σπίτι γίνονται από τη νοικοκυρά”, ναι,  μπορούμε να φροντίσουμε να “δουλεύουν από το σπίτι”, μπορούμε να μιλούμε για κάνα επιδοματάκι στις μανούλες, αλλά οι καιροί ου μενετοί για φληναφήματα, έρευνες και τα τοιαύτα. Με τούτα και με κείνα, καθυστερεί και η ανάπτυξη. Οι γυναίκες εξάλλου χρειάζονται “κοινωνική αλληλεγγύη” ως ασθενές φύλο, όχι ευκαιρίες να μεγαλουργήσουν, αφού, τότε, ποιος θα προσέχει τα παιδιά και θα φτιάχνει ντολμαδάκια; “Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια”, εξάλλου, το τρίπτυχο της νέας, από την άβυσσο της συντήρησης, ηθικής.

Στη μικρή ιστορία της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ έχει πιθανώς κανείς αρκερά θολά -ολιγωρίες, σφάλματα, παραλήψεις κ.ο.κ.- να προσάψει. Αλλά μια γρήγορη ματιά στις προγραμματικές διακηρύξεις της Ν.Δ., ενός κόμματος που κινείται κατά πολύ δεξιότερα του λεγόμενου “κοινωνικού καπιταλισμού”, δείχνει το δρόμο. Αν το δίλημμα της δεκαετίας του ‘80 απαντήθηκε από τον ελληνικό λαό, καταδικάζοντας τη μεταχουντική δεξιά, σήμερα, σε μια Ευρώπη σκοτεινότερη, η καταδίκη της κυρίαρχης δεξιάς ιδεολογίας και πολιτικής πρακτικής είναι επιτακτικότερη. Η εμπέδωση της ταξικής μεροληψίας, όπως καταγράφηκε μέσω των προνοιακών πολιτικών, η ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα των θεμελιωδών Υγεία – Παιδεία, των προσλήψεων (1 προς 1) καθώς και οι αλλαγές των μνημονιακών νόμων στα εργασιακά, είναι υπόθεση της επόμενης τετραετίας. Το ρήγμα στο σύστημα που επεδίωξε, και εν πολλοίς πέτυχε, η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, απειλείται από τις πολιτικές μπετόν του Κ. Μητσοτάκη: το θατσερικό μοντέλο που, ευτυχώς ανεπιτυχώς, σε μιαν άλλη ευνοϊκότερη για τις λαϊκές μάζες συγκυρία, προσπάθησε να εφαρμόσει ο πατέρας του, επιστρέφει. Η δεξιά, έχοντας μάλιστα σύμμαχο, πανευρωπαϊκά και παρά τα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα, μια μόνο κατ’ όνομα σοσιαλδημοκρατία, μοιάζει κυρίαρχη. Είναι υπόθεση του κυρίαρχου λαού να παραμείνει το ελληνικό παράδειγμα εξαίρεση.

To παράδειγμα από το πρόσφατο βίντεο της επίσκεψης Μητσοτάκη στην Κω και της προτροπής από τον συνδαιτυμόνα του για 7ήμερο, κατάργηση των ελέγχων κ.ο.κ. είναι ενδεικτικό: ο «επιχειρηματίας» με τις ρηξικέλευθες ιδέες δεν κατέχει μέσα παραγωγής, ούτε καν ως μικρομεσαίος επιχειρηματίας, εργάτης δηλαδή του εαυτού του. Ανήκει στη «διευθυντική τάξη» της εποπτείας, στέλεχος διευθυντικό ξενοδοχείων, μέλος του «συνδυασμένου συλλογικού εργάτη», όχι ξενοδόχος – εργοδότης. Ο οποίος μπορεί να εκπέσει της θέσεώς του, του υψηλού μισθού του, των ιδιαιτέρων –αν έχει- προνομίων του. Και να προλεταριοποιηθεί, κι αυτός και τα παιδιά του, ευρισκόμενος να δουλεύει ακατάπαυστα, υπό συνθήκες περισσότερο άθλιες απ’ ό,τι μπορεί να διανοηθεί.

Απέναντι στον προτεινόμενο ιδεολογικοπολιτικό χυλό, απέναντι σε αμφισβητούμενα ιδεολογήματα και σε αμφιλεγόμενους σχηματισμούς, μόνο ο συγκροτημένος, βασισμένος στις παραδόσεις της αριστεράς, αφηγηματικός λόγος μπορεί να επαναφέρει σε μια δυναμική πορεία χειραφέτησης τα αποκλεισμένα τμήματα της κοινωνίας, άρα και τον κοινωνικό, προς χάριν των από κάτω, μετασχηματισμό. Η «μεγάλη δημοκρατική παράταξη» ή θα είναι ριζοσπαστική ή δεν θα μπορέσει να υπάρξει. Ή θα έχει κορμό την Αριστερά –ας επιτραπεί η σύγκριση, στο πρότυπο συγκρότησης του ΕΑΜ- ή, αν δεν την έχει, θα καταπέσει, εγκλωβισμένη σε ιδεολογικές παλινωδίες και αμφίβολες πρακτικές. Η ριζοσπαστικοποίηση της δεξιάς, η μετατόπισή της σε νέα, πέραν του «κοινωνικού καπιταλισμού», άκρα, συμπαρασύρει σε δεξιές διολισθήσεις και τον επονομαζόμενο κεντρώο χώρο. Σ’ αυτήν την ιδιότυπη πολιτική τραμπάλα, ο ρόλος της Αριστεράς παραμένει ιστορικός. Με ιδεολογική παρρησία και αγωνιστικό φρόνημα, επανεισάγει τη σύγκρουση στην πολιτική σκηνή: με τους πολλούς, με τον λαό, απέναντι στο κεφάλαιο, τους ολίγους. Με καθαρές θέσεις και ιδεολογική σαφήνεια, σε μια μάχη σώμα με σώμα, μπορεί να καταφέρει –υπάρχει ιστορικό προηγούμενο- εκείνο που οι επαγγελματίες «πραγματιστές» λοιδορούν ως ουτοπία. Ένας μήνας είναι πολύς, πυκνός καιρός. Όλα τα ενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά.

Στο δήμο της Αθήνας, δεκαετίες τώρα, συντελείται εκείνο που ο Καρλ Πολάνυι περιγράφει ως «επανάσταση των πλουσίων εναντίον των φτωχών». Τις φτωχογειτονιές και τις μικροαστικές συνοικίες της Αθήνας διοικούν οι «φτιαγμένοι» των βορείων προαστίων. Αρένα και, ταυτόχρονα, εφαλτήριο εξουσίας, φέρεται ως να είναι «μόνιμο κληροδοτήσιμο ιδιοκτησιακό δικαίωμα» συντηρητικών πολιτικών και δημάρχων. Ο επίσης βαθιά συντηρητικός Κ. Μπακογιάννης, τώρα που ήρθε η σειρά του να κληρονομήσει δεν δείχνει καμιά διάθεση να νεωτερίσει. Συνεπικουρεί τον αρχηγό της ΝΔ και θείο του, Κ. Μητσοτάκη, στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα και πολιτεύεται με αοριστολογίες και φληναφήματα. Συγκινεί; Ίσως. Η ψευδής, μη ταξική συνείδηση, εξάλλου, εύκολα παρασύρεται από κοινοτοπίες. Αλλά, όχι και τόσο σπάνια, οι λαοί έχουν την τάση να κάνουν την έκπληξη.

Οι δογματικές – φιλοσοφικές – πολιτικές διαφορές των χριστιανών αποτελούν μια άκρως ενδιαφέρουσα υπόθεση στην ιστορία του πνεύματος –για όσους βέβαια δεν ακολουθούν το γράμμα του ενός ή του άλλου νόμου. Ενδιαφέρον έχει επίσης πώς και για ποιους λόγους έγιναν, και ακόμα υφίστανται, οι διαχωρισμοί μεταξύ κακόδοξων και μη κακόδοξων. Η υπόθεση με την περιβόητη αφή του «Αγίου Φωτός» είναι ενδεικτική: ενώ οι ορθόδοξοι, βάσει της θεολογίας τους, θα έπρεπε να το αρνούνται –κτιστή ενέργεια σε τακτό χρόνο, άρα κακοδοξία- εντούτοις το συντηρούν και το πληρώνουν. Οι πάσης φύσεως αιτίες, λίγο πολύ, γνωστές.

Ο υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Μπακογιάννης, τι κι αν παντρεύτηκε πασίγνωστη δημοσιογράφο; Τι κι αν έκανε τέσσερα παιδιά; Γι’ αυτόν είναι «φύση» της γυναίκας να μένει άυπνη τα βράδια, να φροντίζει μωρά, όχι κοινωνικός επικαθορισμός, όχι στερεότυπο που καταστρέφει ζωές. Είναι «φύση» η σωματική εξόντωση, «φύση» η έκπτωση του θηλυκού σε θηλαστικό, «φύση» η υπαγωγή της καθημερινής γυναικείας δουλείας σε αμφισβητούμενο ένστικτο. «Φύση», όπως φύση είναι, κατά τον θείο του υποψήφιου δήμαρχου, και οι κοινωνικές ανισότητες. Η γυναικεία αυτοπραγμάτωση περνά μέσα από ένα καλοφτιαγμένο ντολμαδάκι ενώ η ισότητα των φύλων καταντά μία υπόθεση υποκρισίας, όπως συνέβαινε με τις γυναίκες των παρελθόντων γενεών –όχι, φυσικά τις αγωνίστριες των κινημάτων του φεμινισμού. Η γυναίκα παραμένει, για τον Κ. Μπακογιάννη, εκείνο το ον που, μετερχόμενο μια κακώς νοούμενη ευελιξία, ενώ μένει διακριτικά στα μετόπισθεν, καθοδηγεί τον αρχηγό που είναι πάνω και μπροστά. Να εμμένεις σε αντιδραστικά μεν, πατροπαράδοτα δε ιδεολογήματα, αν το κοινό σου τέτοια θέλει, είναι συνηθισμένο. Κοινός τόπος, επιπλέον, για τους δεξιούς, είναι να τα πιστεύουν κιόλας και να τα εφαρμόζουν. Η δε μοντερνικότητά τους, συνήθως, σταματά εκεί όπου αρχίζουν οι κοινωνικοί αγώνες, άρα κι αυτοί των γυναικών. Και το κοινωνικό μοντέλο που υπηρετεί ο Κώστας Μπακογιάννης είναι ακριβώς εκείνο που κάθε γυναίκα επιθυμεί –ή θα ’πρεπε να επιθυμεί- να ανατρέψει.