Μαρία Καραμεσίνη

ένα μαζικό πρόγραμμα επιδότησης του εσωτερικού τουρισμού θα ήταν αποτελεσματικότερο εργαλείο αύξησης της ζήτησης, με πολλαπλά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Θα μπορούσε να παρέχει σε όλους τους νόμιμους κατοίκους της χώρας (για πρώτη φορά) τη δυνατότητα να κάνουν πληρωμένες διακοπές στην Ελλάδα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη διάσωση θέσεων εργασίας, στη μείωση της ανεργίας των συμπολιτών τους και στη διατήρηση εν ζωή των επιχειρήσεων που εμπλέκονται άμεσα στην εξυπηρέτηση των τουριστών αλλά και του μεγάλου πλέγματος των επιχειρήσεων που διασυνδέονται με τις τελευταίες ως προμηθευτές προϊόντων ή πάροχοι υπηρεσιών. Λαμβάνοντας κανείς υπόψη του, ότι πέρσι το 51% των Ελλήνων δεν μπόρεσε να πάει διακοπές ούτε μία εβδομάδα και, από αυτούς που μπόρεσαν, περισσότεροι από τους μισούς πήγαν σε εξοχικά ή «στο σπίτι στο χωριό», η παροχή της δυνατότητας - για πρώτη φορά ιστορικά - σε όλους τους πολίτες και νόμιμους κατοίκους της χώρας να κάνουν πληρωμένες διακοπές στην Ελλάδα, θα αποτελέσει σημαντική κοινωνική κατάκτηση εν μέσω μιας πρωτόγνωρης κρίσης, που έχει ήδη αρχίσει από την περίοδο του lockdown να διαβρώνει το εισόδημα της πλειονότητας των νοικοκυριών και απειλεί με ανεργία και φτωχοποίηση μεγάλες κοινωνικές κατηγορίες, μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους, αλλά κατά προτεραιότητα τις οικονομικά ασθενέστερες κοινωνικές τάξεις και στρώματα. Ένα πρόγραμμα επιδότησης των διακοπών του πληθυσμού, ώστε να μπορούν όλοι να κάνουν πληρωμένες διακοπές, επιδότηση της οποίας το ύψος θα κυμαίνεται ανάλογα με το εισόδημα, θα έδινε ψυχική ανακούφιση και ανάταση στους πολίτες, τη στιγμή που βγαίνουν από τον εγκλεισμό και αντιμετωπίζουν συνθήκες ριζικής αβεβαιότητας για το μέλλον. Θα μπορούσε επίσης να καλλιεργήσει αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Μιας ανορθόδοξης κρίσης, που απαιτεί ανορθόδοξα εργαλεία κρατικής παρέμβασης, εν προκειμένω του κράτους ως «αγοραστή ύστατης καταφυγής».

Για να είναι χρήσιμο ένα ευρωομόλογο θα πρέπει να είναι ευρωπαϊκό χρέος που δεν προσμετρείται στα εθνικά. Σ’ αυτήν την ανάγκη απαντά η γαλλική πρόταση μαζικής έκδοσης ευρωομολόγων από ένα νέο Ταμείο Ανάκαμψης, για το οποίο συμφώνησε το Eurogroup. Σύμφωνα με τη γαλλική πρόταση, αν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίσει την κοινή έκδοση χρέους, οι πόροι που θα αντλήσει το Ταμείο Ανάκαμψης θα χορηγηθούν στα κράτη-μέλη μέσω του κοινοτικού προϋπολογισμού ως μεταβιβάσεις και όχι ως δάνεια, με σκοπό την πραγματοποίηση επενδύσεων και με κριτήριο τις ανάγκες τους για ανάκαμψη, ενώ η εξόφληση των ευρωομολόγων θα γίνει από τον κοινοτικό προϋπολογισμό, βάσει του ΑΕΠ του κάθε κράτους-μέλους, σε 20 ή 30 χρόνια (ή ποτέ, εάν υιοθετηθεί η πρόταση του Iσπανού πρωθυπουργού Σάντσεθ για διηνεκή ομόλογα – perpetual bonds). Θα μπορούσε επίσης να γίνει με τα έσοδα ενός υπερεθνικού-ευρωπαϊκού φόρου ή από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με έκδοση χρήματος, κάτι που προς το παρόν απαγορεύεται.

Τα μέτρα του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ δίνουν τις βασικές κατευθύνσεις μιας απάντησης στον κίνδυνο αναζωπύρωσης της μαζικής ανεργίας λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας στην οικονομία, που ξυπνά τον εφιάλτη της εποχής των μνημονίων. Διατήρηση των θέσεων εργασίας, με τους ίδιους εργαζόμενους και το ίδιο εργασιακό καθεστώς, διατήρηση των εισοδημάτων μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων ώστε να μην υποστεί καθίζηση η ζήτηση στην οικονομία, επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης για επισφαλώς εργαζόμενους και μη επιδοτούμενους ανέργους, διατήρηση των επιχειρήσεων εν ζωή με ρυθμίσεις υποχρεώσεων, ενίσχυσή τους με «ζεστό χρήμα» και άτοκα δάνεια για την επανεκκίνηση της οικονομίας μόλις η πανδημία τεθεί υπό έλεγχο, διάσωση επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας, στοχευμένα μέτρα για την ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης σε κρίσιμους τομείς όπως ο τουρισμός (κοινωνικός τουρισμός, φιλοξενία προσφύγων σε ξενοδοχειακές μονάδες κλπ.), μόνιμες προσλήψεις στον τομέα της υγείας. Σ’ αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να προστεθούν και τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας και έργων στους δήμους. Η αποτροπή του κινδύνου επιστροφής της ανεργίας στη μαύρη περίοδο των Μνημονίων είναι η χρήση του πλήρους οπλοστασίου μέτρων οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής αλλά και μέτρων άμεσης δημιουργίας θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα.

Με βάση τον στενό του ορισμό (καταλύματα και εστίαση) ο τουρισμός παράγει το 10% του ΑΕΠ και απασχολεί το 11% των εργαζομένων της χώρας, ενώ με βάση τον ευρύτερο ορισμό, που περιλαμβάνει και τις μεταφορές και το λιανικό εμπόριο, αντιστοιχεί στο 21% του ΑΕΠ και στο 26% της απασχόλησης. Μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου 2019, μόνο στους δύο κλάδους των καταλυμάτων και της εστίασης πραγματοποιήθηκαν περίπου 700 χιλιάδες προσλήψεις μισθωτών σε 260 χιλιάδες θέσεις εργασίας, με διάρκεια απασχόλησης από μερικές εβδομάδες μέχρι αρκετούς μήνες. Μια ανορθόδοξη κρίση χρειάζεται ανορθόδοξα μέτρα. Μέτρα που πηγάζουν από μία λογική που θεωρεί το κράτος ως δυνητικό «αγοραστή ύστατης καταφυγής» και την κοινωνική πολιτική όχι μόνο ως εγγυητή της κοινωνικής προστασίας των πολιτών από τις συνέπειες της κρίσης, αλλά και ως σταθεροποιητή της οικονομίας μέσω νέων παροχών, μπορούν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα για την επίτευξη πολλαπλών στόχων: τη διάσωση της οικονομίας και των θέσεων εργασίας και την επέκταση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Το «επίδομα διακοπών για όλους» θα μπορούσε να είναι ένα τέτοιο μέτρο. Αυτό το μέτρο θα επέκτεινε στο σύνολο του πληθυσμού, με εξαίρεση τα πολύ υψηλά εισοδήματα, τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού του ΟΑΕΔ και του ΟΠΕΚΑ, που παρέχουν με προϋποθέσεις δωρεάν διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια στις οικονομικά ασθενέστερες οικογένειες μισθωτών, ανέργων και αγροτών. Τα προγράμματα αυτά έδωσαν την περσινή περίοδο δυνατότητα διακοπών σε 210 χιλιάδες άτομα, ενώ το 51% των Ελλήνων δεν μπόρεσε να πάει διακοπές ούτε μία εβδομάδα (στοιχεία Eurostat). Μπαίνοντας σε εφαρμογή αμέσως μετά την άρση των μέτρων περιορισμού των μετακινήσεων λόγω της πανδημίας και δίνοντας στα νοικοκυριά το δικαίωμα επιλογής των διακοπών τους εντός μιας δεδομένης περιόδου, το «επίδομα διακοπών για όλους» θα μπορούσε να αμβλύνει τις δυσμενείς συνέπειες της κρίσης του κορονοϊού στον τουρισμό, αντισταθμίζοντας το έλλειμμα αφίξεων τουριστών από το εξωτερικό με την εσωτερική ζήτηση για τουριστικές υπηρεσίες, παρέχοντας ταυτόχρονα για πρώτη φορά σε όλους τους νόμιμους κατοίκους της χώρας ένα καθολικό δικαίωμα (πληρωμένων) διακοπών.

Η πανδημία του κορονοϊού εισέβαλε ανατρεπτικά στη ζωή και στη ψυχολογία όλων μας, ιδίως αυτών που έχασαν τις δουλειές τους ή περίμεναν την άνοιξη και το καλοκαίρι για να βρουν δουλειά και δεν έχουν πλέον καμία ελπίδα, εμφυτεύοντας το φόβο της αρρώστιας και του θανάτου, την ανασφάλεια της επιβίωσης και την προοπτική ενός γκρίζου μέλλοντος στο ατομικό και συλλογικό μας συνειδητό και ασυνείδητο. Ενδέχεται μάλιστα να επιφέρει βαθιές αλλαγές στον τρόπο που οι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη κοιτάζουν τη ζωή, στις απόψεις τους για βασικές κοινωνικές και πολιτικές επιλογές και, ας ελπίσουμε, στις συνειδήσεις τους για τον επιθετικό και καταστροφικό καπιταλιστικό κόσμο στον οποίο όλοι μας ζούμε.

Την επιβράβευση, από την αποστολή του ΔΝΤ, για τις εργασιακές διατάξεις του αναπτυξιακού πολυνομοσχεδίου απέσπασε η ελληνική κυβέρνηση πριν λίγες μέρες, με την κριτική επισήμανση ότι προτιμότερο θα ήταν «να στοχεύουν στην πλήρη αποκατάσταση των μεταρρυθμίσεων-ορόσημο που εισήχθησαν κατά την περίοδο 2011-2013». Φαίνεται όμως πως η κυβέρνηση εκτιμά ότι οι θεσμικές αλλαγές του πολυνομοσχεδίου αρκούν στο να δώσουν τη χαριστική βολή στις κλαδικές συμβάσεις εργασίας, στα συνδικάτα και στον θεσμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων συνολικά, χωρίς να χρειάζεται επαναθεσμοθέτηση της υπερίσχυσης των επιχειρησιακών έναντι των κλαδικών συμβάσεων, κομβικό μέτρο-ορόσημο της περιόδου 2011-2013, που υπαινίσσεται η έκθεση της αποστολής το ΔΝΤ. Οι βασικές θεσμικές αλλαγές συνοψίζονται ως εξής: ουσιαστική κατάργηση της δυνατότητας των συνδικάτων για μονομερή προσφυγή στη Διαιτησία, εξαιρέσεις επιχειρήσεων από τις κλαδικές συμβάσεις και επιβολή εμποδίων στην επέκταση της ισχύος των τελευταίων στους μη συνδικαλισμένους μισθωτούς, υπερίσχυση των τοπικών κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών συμβάσεων έναντι των αντίστοιχων εθνικών.

Η τελευταία κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έβαλε τη σφραγίδα της στις αλλαγές της μεταμνημονιακής περιόδου στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν του σχεδίου της κυβέρνησης Σαμαρά - Βενιζέλου, του ΣΕΒ και της τρόικας επί δεύτερου μνημονίου. Επανατοποθετώντας τις κλαδικές συμβάσεις στην καρδιά του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων και ρύθμισης των όρων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έδωσε ταυτόχρονα το φιλί της ζωής στα συνδικάτα, δίνοντάς τους πίσω το πεδίο δράσης που είχαν χάσει με τα μνημόνια, ενώ με την επαναφορά της επεκτασιμότητας βελτίωσε τους μισθούς και τους λοιπούς όρους εργασίας χιλιάδων εργαζομένων. Επιστρέφοντας στη μνημονιακή λογική, το αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο θέτει ξανά στο στόχαστρο τις εθνικές κλαδικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, βάζοντας εμπόδια στη σύναψη και στην εμβέλειά τους με τέσσερις διακριτές επεμβάσεις. Πρώτον, εισάγει εξαιρέσεις από το πεδίο κάλυψής τους για εν δυνάμει χιλιάδες επιχειρήσεις με οικονομικά προβλήματα και με αδιευκρίνιστες προϋποθέσεις που θα ορίσει με υπουργική απόφαση ο υπ. Εργασίας. Οι εξαιρέσεις είναι τυπικά δυνητικές για τους κοινωνικούς ανταγωνιστές, εφόσον είναι μεν στη διακριτική ευχέρεια των τελευταίων να τις εισαγάγουν στην κλαδική σύμβαση, αλλά όταν δεν υπάρχει τέτοια πρόβλεψη αυτές μπορεί να επιβληθούν αυτοδίκαια μέσω επιχειρησιακών. Δεύτερον, το πολυνομοσχέδιο νομιμοποιεί τις προς τα κάτω παρεκκλίσεις τοπικών κλαδικών συλλογικών συμβάσεων εργασίας από τους όρους των αντίστοιχων εθνικών κλαδικών, σε πλήρη αντίθεση με τα διεθνώς ισχύοντα. Τρίτον, δυσκολεύει τόσο πολύ την επέκταση των εθνικών κλαδικών συμβάσεων και προβλέπει τέτοιες εξαιρέσεις από την εφαρμογή της, που στην πράξη υπονομεύει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις σε αυτό το επίπεδο, με το να παρέχει αντικίνητρα στους εργοδότες να συμμετέχουν στις εργοδοτικές οργανώσεις. Τέταρτον, τυπικά μεν διατηρεί, αλλά στην πράξη καταργεί τη δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία των συνδικαλιστικών οργανώσεων του ιδιωτικού τομέα. Ακυρώνει δηλαδή ένα μέσο πίεσης των συνδικάτων για τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων, δίνοντας κίνητρα στις εργοδοτικές οργανώσεις να μην προσέρχονται ή να είναι αδιάλλακτες στις διαπραγματεύσεις. Οι παραπάνω επεμβάσεις δεν ακυρώνουν μόνο το έργο της προηγούμενης κυβέρνησης στο πεδίο των συλλογικών εργασιακών σχέσεων. Πλήττουν ευθέως τον ίδιο τον θεσμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων και απειλούν τα συνδικάτα του ιδιωτικού τομέα με πλήρη αφανισμό. Αγνοώ εάν και κατά πόσο αυτό αποτελεί συνείδηση των ίδιων των συνδικάτων και εάν αυτή η συνείδηση θα μπορούσε να τα οδηγήσει στη συγκρότηση κοινού μετώπου.

Δεν υπάρχει κοινωνική αλλαγή χωρίς συλλογικό στόχο και όραμα. Το όραμα της δικής μας Διοίκησης συνοψίστηκε στο κεντρικό επικοινωνιακό μας σύνθημα «Ο δικός σου ΟΑΕΔ», δηλαδή ένας Οργανισμός που οι άνεργοι τον θεωρούν δικό τους γιατί είναι στο πλευρό τους. Ο στόχος αυτός, όπως και η μετατροπή του ΟΑΕΔ από ένας απρόσωπος γραφειοκρατικός Οργανισμός παροχών σε χρήμα σε μια σύγχρονη κοινωνική υπηρεσία, βρήκε απήχηση στους εργαζόμενους που αναζητούν έναν νέο κοινωνικό ρόλο.