Δημήτρης Γιατζόγλου

Με τον αριστερό ριζοσπαστισμό ως εμβληματικό ταυτοτικό του στοιχείο, ο ΣΥΡΙΖΑ ισχυροποιήθηκε ραγδαία κατά τη…

Στις «Ιδέες» είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς όταν τα κείμενα που δημοσιεύουμε δίνουν την ευκαιρία για να…

Το βασικό μοτίβο της συντηρητικής ηγεμονίας είναι ότι η διαιρετική τομή Αριστεράς/Δεξιάς δεν ερμηνεύει σήμερα τους πολιτικούς ανταγωνισμούς και δεν λειτουργεί για την διάκριση των διαφορετικών στόχων και προοπτικών των κοινωνικών δυνάμεων. Οι ζηλωτές του «νέου Κέντρου» το υιοθετούν πλήρως. Η κατάργηση αυτής της τομής αποτελεί όρο για την επίτευξη των αναγκαίων συναινέσεων. Ο αναχρονισμός της αντιστοιχεί στον αναχρονισμό της σημασίας των ταξικών διαιρετικών αντιθέσεων μιας κοινωνίας. Μαζί με το αξίωμα του τέλους των ιδεολογιών επιστρατεύεται για να θεμελιώσει την εξάντληση των μεγάλων αφηγήσεων της χειραφέτησης. Η φιλοδοξία να καταργήσεις διαιρέσεις τέτοιου ιστορικού βάθους συναγωνίζεται βέβαια σε γραφικότητα την παλαιότερα διατυπωμένη φιλοδοξία για την «κατάργηση της πάλης των τάξεων», αλλά ας μην επικεντρωθούμε σ’ αυτό. Το πραγματιστικό διακύβευμα είναι να αποδυναμωθεί στην κοινωνική συνείδηση και να καταστεί πολιτικά ανενεργό το συνεκτικό σύνολο των όρων πάνω στο οποίο συγκροτείται το πολιτικό παράδειγμα του μαρξισμού. Ο στόχος είναι η Αριστερά και οι εμμονές της. Ο στόχος είναι να αδειάσει το μέλλον από το πρόταγμα του σοσιαλισμού. Η κατάργηση της τομής Αριστερά/Δεξιά περνάει μέσα από την κατάργηση της στρατηγικής αυτονομίας της Αριστεράς. Και μας καλεί να αποδεχθούμε ότι ο καπιταλισμός, με όλες του τις αντινομίες, εκφράζει τον θρίαμβο του «ορθολογισμού της ιστορίας». Η ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά, απέναντι σ’ αυτό το αφήγημα, δοκιμάζει σήμερα τα υπαρξιακά της όρια. Η επιλογή της «κεντροποίησης» δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως τακτικός ελιγμός. Συνιστά ριζική αλλαγή πολιτικού παραδείγματος. Επί της ουσίας, με όλα τα θεωρητικά και ιδεολογικά της συμφραζόμενα, αποτελεί την απόρριψη της στρατηγικής του δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό. Εκφράζει την παραίτηση από την προσπάθεια να γίνουν οι ιδέες της Αριστεράς όχι η ταυτότητα μιας θεωρητικής σέχτας, αλλά υπόθεση μιας «μαζικής διανοητικότητας» και ενός πολιτικού προγράμματος, που πείθει τις υποτελείς τάξεις να κινητοποιηθούν για την πραγμάτωσή του. Η επιλογή της κεντροποίησης θα ρευστοποιήσει και πάλι το πολιτικό τοπίο. Δεν μπορούμε βέβαια να προβλέψουμε όλες τις κοινωνικές αναδιαρθρώσεις και όλες τις αλλαγές που θα χαρακτηρίσουν τον νέο πολιτικό κύκλο. Μερικές τάσεις όμως είναι εμφανείς: η «δυναμική και εξωστρεφής επιχειρηματικότητα» θα βρεθεί στο πρώτο πλάνο της αναπτυξιακής απογείωσης, ο κόσμος της εργασίας όχι. Τα φτωχοποιημένα λαϊκά στρώματα θα αντιμετωπίσουν ένα κενό πολιτικής εκπροσώπησης που θα καλυφθεί ενδεχομένως από την ιδεολογική σύνθεση ακροδεξιού και εθνικιστικού πρωτογονισμού, στεγασμένου στην Ν.Δ. ή πολιτικά αυτονομημένου. Ο νεοφιλελεύθερος «μεταρρυθμισμός» θα επιβάλει την πολιτική του ατζέντα. Το συντηρητικό πολιτισμικό και ιδεολογικό σχέδιο θα εμπεδώσει την ηγεμονία του απέναντι σε μια κοινωνική Αριστερά που θα δίνει τις όποιες μάχες στους δρόμους και σε μια πολιτική Αριστερά στριμωγμένη σε ινστιτούτα και στο διαδίκτυο, βυθισμένη σ’ ένα νέο κύκλο εσωστρέφειας. Αν όλα αυτά σημαίνουν ένα μέλλον χωρίς την Αριστερά, αν όλα αυτά σημαίνουν ότι το μέλλον δεν μπορεί να είναι τίποτα παραπάνω από τη διαρκή επέκταση του παρόντος «μιας ζωής που δεν μας αξίζει να τη ζούμε», αν ο κυβερνητισμός και «η πολιτική ως επάγγελμα» είναι ο τρόπος ύπαρξης και του δικού μας πολιτικού προσωπικού, αν τα αξιακά στερεότυπα του αστισμού δομούν και την δική μας συλλογική ταυτότητα ως αριστερών, γιατί θα πρέπει να τα υπομένουμε παθητικά και να σιωπούμε αμήχανα;

Αν το πολιτικό παιχνίδι στο κέντρο, δηλαδή η «μικρή πολιτική» του αποσπασματικού μεταρρυθμισμού που αφήνει ανέπαφο τον σκληρό πυρήνα της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας, είναι η κεντρική ιδέα του νέου ΣΥΡΙΖΑ – αν το διαζύγιο πολιτικής και ηθικής είναι το τίμημα του πολιτικού ρεαλισμού – αν η φιλοδοξία της Αριστεράς εξαντλείται στη συμβολή της σε έναν «νέο συμβιβασμό καπιταλισμού και δημοκρατίας» με ολίγη από οικολογία – αν ένα αριστερό πολιτικό υποκείμενο προσυπογράφει την καπιταλιστική μεγέθυνση ως ανάπτυξη, τότε μοιάζει να μην έχουμε διδαχθεί τίποτα από τη στρατηγική ήττα του 1989 και τη διαρκή της ανακύκλωση. Μοιάζει να αγνοούμε ότι η διαδρομή από τον Μπερλινγκουέρ και τον Ινγκράο στον Ρέντσι οδηγεί τελικά στον Ντράγκι. Ο ΣΥΡΙΖΑ «του 3%» λοιδορήθηκε και πολεμήθηκε με φανατισμό ως λαϊκιστική εκτροπή από την κανονικότητα του συντηρητικού καθεστωτισμού. Η πρώτη κυβερνητική του θητεία, περιχαρακωμένη στα όρια που όριζε το ευρωπαϊκό νεοφιλελεύθερο παράδειγμα, θεωρήθηκε ως το ναυάγιο μιας αδύνατης αντιστροφής. Το πολιτικό παράδοξο που δρομολογήθηκε το 2019, να αποτελεί ένα ενιαίο πολιτικό υποκείμενο και ταυτόχρονα έκφραση μιας πολιτικής συμμαχίας, θεωρήθηκε ως έκφραση μιας διορθωτικής ωρίμανσης, που όμως δεν παρήγαγε την αναμενόμενη δυναμική. Ρευστοποίησε την ταυτότητα και επέτεινε την ιδεολογική και πολιτική απροσδιοριστία. Η αναζήτηση μιας νέας, περισσότερο δραστικής μετατόπισης κάνει την κρίση του εγχειρήματος ορατή διά γυμνού οφθαλμού.

Τι έχει απομείνει στη ζώσα μνήμη των αριστερών από τον Οκέτο, τον Ρέντσι, τον «χαρισματικό» Βελτρόνι. Αν η λαϊκότητα ενός αριστερού κόμματος προκύπτει από την αδιαμεσολάβητη σχέση του ηγέτη του με το πλήθος ή από τη συνομιλία μιας διαπλαστικής πολιτισμικής ταυτότητας με την κοινωνία, όπως επιβεβαιώνει η ιταλική εμπειρία. Και κυρίως να ξανασκεφτούμε το πώς και το γιατί της λαχτάρας για την «πτήση», που αναδύθηκε εδώ σε μας, στη δική μας «Ουλμ» την καθημαγμένη από την κρίση, κόντρα στη χλεύη των λογής λογής επισκόπων, θολή και ανεπεξέργαστη. Να αναστοχαστούμε χωρίς αυταρέσκεια το εγχείρημα που αναλήφθηκε για την πραγματοποίηση της πτήσης. Τις αντιφάσεις και τις αμηχανίες που το χαρακτήρισαν. Τη στρατηγική αστάθεια. Την αχρείαστη «μέθη και υπεροψία» που το σημάδεψαν σε πολλές του στιγμές. Τη ματαίωσή του. Την κοπιώδη διανοητική, ηθική και οργανωτική προσπάθεια που απαιτείται για να ανασυγκροτηθεί ως ρητή και συνολική κριτική ενός βιοπολιτικού παραδείγματος, που η διαβρωτική ιδεολογία του δεν αφήνει ούτε εμάς ανέγγιχτους πολλές φορές. Να προετοιμάσουμε την επάνοδο στη διακυβέρνηση όχι ως αγχώδες ρεσάλτο, αλλά ως αποτέλεσμα της ανάκτησης της ηγεμονίας. Για πολλούς από εμάς, που αντιμετωπίζουμε το πολιτικό παρελθόν της Αριστεράς ως μια ανολοκλήρωτη υπόθεση, ως ενιαία διαδρομή με πολλές ανοιχτές εκκρεμότητες και με λίγους αλλά αναντικατάστατους οδοδείκτες, η μοναδική και αδιαπραγμάτευτη δέσμευσή μας είναι η προσήλωση στη διαρκή αναζήτηση των όρων και των δυνάμεων που απαιτούνται για την πτήση στον ορίζοντα της κοινωνικής και ανθρώπινης χειραφέτησης. Τίποτα περισσότερο. Τίποτα λιγότερο.

Απέναντι σ’ έναν πολιτικο-κοινωνικό και ιδεολογικό συνασπισμό εξουσίας που έχει ενσωματώσει και τις δυνάμεις της Ακροδεξιάς, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατάφερε να ενεργοποιήσει και να αντιπαραθέσει έναν αντίστοιχο συνασπισμό -δεν κατάφερε να μετασχηματίσει την πολιτική συναίνεση που τον έφερε στην κυβερνητική εξουσία σε μια σταθερή και βαθύτερη ηγεμονία. Θα άξιζε μια σοβαρή συζήτηση για τους λόγους αυτής της αποτυχίας: όπως, για παράδειγμα, γιατί επιλέξαμε την αντιπαράθεση σε δευτερεύοντα πεδία, όπως αυτό της διαφθοράς, των οικονομικών «παθογενειών», της αποτελεσματικότερης προσαρμογής και διαχείρισης για την επιστροφή στην «κανονικότητα». Και πρωτίστως γιατί υποτιμήσαμε και αποφύγαμε τη μάχη στο πεδίο της ιδεολογίας· όχι μέσα από την αντιπαράθεση αφηρημένων ρητορικών, αλλά με τη συγκεκριμένη κριτική του κυρίαρχου οικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού υποδείγματος. Κυρίως όμως θα άξιζε μια συζήτηση για το μέλλον. Για το αν αυτό που απαιτείται είναι ο μετασχηματισμός μας ή η ανασυγκρότηση μιας ισχυρής ταυτότητας που θα αμφισβητήσει την κυριαρχία της Δεξιάς στον πυρήνα της: την προσπάθεια εμπέδωσης στη χώρα του καθεστώτος του επιθετικού νεοφιλελευθερισμού. Και η συστηματική επεξεργασία ενός πολιτικού προγράμματος μιας μετακαπιταλιστικής μετάβασης.

Η ιστορική εμπειρία των μετώπων δεν είναι πολύ ενθαρρυντική. Η συμμαχία ως «πόλος», δηλαδή ως διπλή ένταξη στη συγκυρία και στη στρατηγική προοπτική των αντικαπιταλιστικών μετασχηματισμών; Υπάρχουν εν δυνάμει σύμμαχοι που να θέτουν αυτό το πρόταγμα; Ποιος είναι ο προγραμματικός ορίζοντας και τα όρια συμμετοχής στο εγχείρημα; Η αντιμετώπιση «των πιο ακραίων εκδοχών του νεοφιλελευθερισμού»; Ποιες είναι οι λιγότερο ακραίες; Στις προϋποθέσεις του εγχειρήματος εντάσσεται και το «mea culpa» του ΣΥΡΙΖΑ για την προκυβερνητική του περίοδο; Σε ποιο «προοδευτικό» υπόδειγμα ανήκει η εναντίωση στον λαϊκισμό του Σαλβίνι με την ταυτόχρονη αποσιώπηση των αδιεξόδων του Συμφώνου Σταθερότητας; Το εύρος της συμμαχίας, για παράδειγμα, θα εκτείνεται «από τον Τσίπρα έως τον Βενιζέλο»; Ανεξαρτήτως της πρόθεσης του ΣΥΡΙΖΑ να εμμείνει στη ριζοσπαστική του ταυτότητα, η διεύρυνση της πολιτικής του εμβέλειας με προσλήψεις εποχικού πολιτικού προσωπικού είναι πιθανό να οδηγήσει στη μεταμόρφωσή του σε κόμμα ενός ασπόνδυλου προγραμματικά πολυσυλλεκτισμού, εγκλωβισμένου αποκλειστικά στο πεδίο του κράτους. Η επιλογή να κινηθεί στο πλαίσιο μιας πολύ έντονης αντίφασης, ανάμεσα στην αποδοχή να υλοποιήσει ένα μεταμνημονιακό, νεοφιλελεύθερο εν πολλοίς πρόγραμμα και στη στρατηγική δέσμευσή του για μια κοινωνία της ισότητας και της δημοκρατίας, έχει αναγκαστικά ημερομηνία λήξης. Οι αντιφάσεις κάποια στιγμή λύνονται μέσω ανέλεγκτων ιστορικών αυτοματισμών, οι οποίοι κατά κανόνα ευνοούν την ισχυρότερη πλευρά της αντίφασης. Και όλοι καταλαβαίνουμε ποια είναι αυτή. Η αποδοχή από την Αριστερά ότι το μέγιστο που μπορούμε να πετύχουμε είναι η επιστροφή σε μια σοσιαλδημοκρατική διαχείριση της «χρυσής εποχής», δεν μπορεί να ηγεμονεύσει στις κοινωνικές συνειδήσεις, έναντι του επιθετικού ακροδεξιού λαϊκισμού. Και ταυτόχρονα είναι ιστορικά ανέφικτη.

Να σκεφτούμε λοιπόν ότι το «Μετά» είναι αχαρτογράφητο. Οτι «τα δύσκολα είναι μπροστά», όπως υποστηρίζει ο Ν. Φίλης εντοπίζοντας τα «αγκάθια» και τους «γκρεμούς». Οτι η «ανάπτυξη» δεν θα περιορίσει αλλά θα εντείνει τις ανισότητες. Οτι οι αγορές είναι αυτές που κατά κανόνα ανακυκλώνουν τις κρίσεις. Οτι ο πολιτικός βολονταρισμός, ως αποκοπή από τα κοινωνικά του στηρίγματα, παγιδεύεται μέσα στην αυτοαναφορικότητά του· και δεν μπορεί να πετύχει τα πάντα.