Αντώνης Φράγκος

Ο Μασσαλιώτης νουαρίστας και δοκιμιογράφος Φρανσουά Τομαζώ θεωρείται, μαζί με τον Ζαν -Κλωντ Ιζζό και τον Φιλίπ Καρρές, εκ των ιδρυτών του νέο-πολάρ της πόλης. Σημαντικός ιστορικός, με 40 βιβλία στο ενεργητικό του, δημοσιογράφος, γνώστης των αθλητικών, μεταφραστής και εκδότης - διευθυντής δύο βιβλιοπωλείων σε Παρίσι και Μασσαλία. Το βιβλίο του «Μασσαλία Εμπιστευτικό» (εκδ. Οκτάνα), σε μετάφραση Λίνας Σιπητάνου, αναφέρεται στην άνοιξη του 1936, με τον Ισπανικό Εμφύλιο στην αρχή του - μια εβδομάδα πριν τη σίγουρη νίκη του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία. Σε τούτο το αντιφατικό ευρωπαϊκό τοπίο ο Τομαζώ στήνει τους ήρωες με αφορμή την απόπειρα δολοφονίας του αμφιλεγόμενου Κορσικανού αστυνομικού Αντουάν Καρντέλα. Πυροβολείται πισώπλατα ενώ εξέρχεται των γραφείων του Σοσιαλιστικού Κόμματος, τοποθετημένων απέναντι από εκείνα του ακροδεξιού Λαϊκού Κόμματος. Το ενδιαφέρον είναι πως το θύμα είχε λίγα λεπτά πριν εκφράσει την αφοσίωσή του στον τοπικό σοσιαλιστή ηγέτη έχοντας αυτομολήσει από τους φασίστες. Με τον τρόπο που ο Τζέιμς Ελρόι διαρθρώνει το κλασικό «Λος Άντζελες Εμπιστευτικό» (εκδ. Άγρα), ούτως δουλεύει και ο Τομαζώ, στην πολιτική ζούγκλα της πόλης πριν την έκρηξη του πιο άγριου πολέμου.

Σέσαρ Άιρα «Τα φαντάσματα», μετάφραση: Κώστας Αθανασίου, εκδόσεις Καστανιώτη, 2021 Κορυφαίος συγγραφέας της Λατινικής Αμερικής και μόνιμος κάτοικος Μπουένος Άιρες από το 1967, ο Αργεντινός Σέσαρ Άιρα δίδαξε επί χρόνια στα πανεπιστήμια της πρωτεύουσας και του Ροσάριο –μεταφραστής και επιμελητής στον χώρο των εκδόσεων– έχει χρηματίσει, επίσης, συνεργάτης της γνωστής ισπανικής εφημερίδας El País. Πολυγραφότατος έχει γράψει πάνω από 120 έργα – βασικά νουβέλες, αλλά και διηγήματα, θεατρικά κείμενα και δοκίμια πολυβραβευμένα. Παρόλο τον όγκο της δουλειάς του πέντε μόνο βιβλία κυκλοφορούν στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, Μεταίχμιο και Angelus Novus. Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο Άιρα είναι απ’ τους λογοτέχνες που επηρέασαν τον Ρομπέρτο Μπολάνιο και τη γενιά του, τη λεγόμενη Σχολή του Εκλεκτικισμού – με το ιδιότυπο και συνάμα ακατάτακτο παραπλανητικό ύφος που εκκινεί με την τρέχουσα πραγματικότητα για να την υπονομεύσει με ισχυρές δόσεις παραλόγου. Είναι τέτοιος ο τρόπος παράθεσης των γεγονότων ώστε η πλάστιγγα γέρνει αποφασιστικά προς το φανταστικό. Αν σε αυτό προσθέσουμε το υπονομευτικό χιούμορ στις καταστάσεις των ηρώων και την καλοδουλεμένη και λιτή ακρίβεια στην έκφραση, τότε έχουμε ένα απολαυστικό κείμενο που απαιτεί απ’ τον αναγνώστη/στρια να αφήσει τη λογική εξέλιξη της ίντριγκας στην πίσω θέση. Στην απορία μας ο Άιρα απαντά με ένα συνεχές μειδίαμα και απαιτεί να τον ακολουθήσουμε στη σουρεαλιστική του απογείωση. Ο λογοτέχνης αρέσκεται να περιγράφει λεπτομερειακά κινήσεις και αντικείμενα σε κάθε στροφή της διήγησης. Ένας φανατικός αναγνώστης, που αποφάσισε με την ενηλικίωσή του να γίνει συγγραφέας για να διαβάζει απερίσπαστα, αυτός είναι ο Άιρα.

Το «Βελούδινο γάντι» (Εκδόσεις των Συναδέλφων) σε μετάφραση Γιάννη Καυκιά -ένα απ’ τα μεγαλύτερα σε έκταση μυθιστορήματα του εμβληματικού Φρεντερίκ Α. Φαζαρντί- εκδόθηκε το 1994. Βασικός χαρακτήρας, ο αναρχίζων αστυνομικός διευθυντής στη Δίωξη Εγκλήματος Παντοβάνι, βετεράνος πλέον, καθώς μετρά είκοσι συναπτά έτη ενεργού υπηρεσίας. Μαζί του ο σπουδαγμένος υποδιευθυντής Οτζετίντ και ο ιδιότυπος αρχιφύλακας Πριμρόζ. Ό,τι έχει απομείνει από τη φιλοσοφημένη πεντάδα των σέβεντις, τότε που φρέσκοι στους καπνούς του Μάη του ’68 πίστευαν πως θα πολεμούσαν την κοινωνική αδικία μέσα από την οργανωμένη πάταξη των εγκληματιών.

Paco Ignacio Taibo II «Το μυστήριο της αράχνης», μετάφραση: Δήμητρα Σταυρίδου, εκδόσεις Έρμα, 2021 Ο Πάκο Iγνάσιο Tάιμπο II δεν χρήζει ιδιαίτερων συστάσεων: ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους λατινοαμερικάνους συγγραφείς. Ούτος και μερικοί ακόμη καθιέρωσαν την novella negra, το μαύρο μυθιστόρημα, νότια του Ρίο Γκράντε. Ο Τάιμπο, εξαιρετικός βιογράφος του Τσε Γκεβάρα και του Πάντσο Βίγια, ψυχή της Semana Negra, ήγουν της Mαύρης Eβδομάδας – ετήσιου φεστιβάλ νουάρ της γενέτειράς του, στην Χιχόν της Ισπανίας. Στο Μυστήριο της αράχνης παρουσιάζονται 15 διηγήματα που τυπώθηκαν τις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες, επιλογές από έναν προσφάτως εκδοθέντα συνολικό τόμο με τα υπόλοιπα να κυκλοφορούν μελλοντικά απ’ τις εκδόσεις Έρμα. Οι λάτρεις του τάιμπικού σύμπαντος διαβάζουν: για τη συνέλευση των Μεξικάνων θυρωρών της Νέας Υόρκης όπως σηκώσουν των πολλών τόνων μονόλιθο του θεού της βροχής και της γονιμότητας Τλάλοκ για να το επιστρέψουν στους πραγματικούς ιθαγενείς ιδιοκτήτες του. ‘Η, για την παράξενη μυρωδιά θανάτου στα χέρια ενός δολοφόνου αστυνομικού που εξαπλώνεται και στους ανωτέρους του. Ή, ακόμη για στρατευμένα μέλη αριστερής οργάνωσης εμφορούμενης από τα ιδεώδη του Γαλλικού και του Μεξικάνικου Μάη του ’68 που δουλεύουν σε εργοστάσιο και τον νικηφόρο αγώνα τους. Προσωπικά βιώματα του Τάιμπο συμβαδίζουν με τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων σε σουρεαλιστικές άμα και βίαιες καταστάσεις. Εικόνες, ξεφεύγουν απ’ τα μαύρα μυθιστορήματα του. Όπως το άγχος του διευθυντή της αστυνομίας στην Πόλη του Μεξικού να τραβήξει όσες περισσότερες κόκκινες πινέζες δύναται από συγκεκριμένες ύποπτες γωνιές του μεγάλου χάρτη του αστικού ιστού της, πράγμα που σημαίνει κυριολεκτικό μακελειό για τα «αποβράσματα». Επισημαίνει ο ΠΙΤ ΙΙ: «Η ιστορία είναι άσκηση πυγμαχίας: σκληρή, στο κεφάλι και γρήγορη. Αυτό που μου αρέσει σε τούτες τις ιστορίες είναι ότι μοιάζουν με χτυπήματα, έτσι ώστε να τις διαβάζεις και να σου αφήνουν την αίσθηση μιας ιστορίας που κλείνεται ξαφνικά στον ίδιο της τον εαυτό».

Εντουάρ Λουί «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας», μετάφραση: Στέλα Ζουμπουλάκη, εκδόσεις Αντίποδες, 2021 Αναφερόμαστε στον ακτιβιστή συγγραφέα Εντουάρ Λουί –ή, κατά κόσμο, Εντί Μπελγκέλ– τρομερό παιδί των σύγχρονων γαλλικών γραμμάτων όπου στα μέσα, μόλις, της τρίτης δεκαετίας του ξεκίνησε μια μεγάλη λογοτεχνική καριέρα με βιβλία που προκάλεσαν συζητήσεις. Σε αυτά, ο Λουί γράφει για τη ζωή του ως μαθητής στο μικρό χωριό όπου γεννήθηκε και λόγω του διαφορετικού σεξουαλικού προσανατολισμού του δέχθηκε βία σωματική και λεκτική, τόσο από τους γύρω του όσο και από την οικογένεια του. Ύστερα, οι σπουδές στις κοινωνικές επιστήμες, σε αντίθεση με τον πορεία ζωής των γονιών του, πλήρως αποξενωμένος από αυτούς. Ο Λουί αναφέρεται στον αλκοολικό πατέρα του, τις κάκιστες συνθήκες στο εργοστάσιο που δούλευε αυτός, την εκμετάλλευσή που υπέστη και το σοβαρό ατύχημα που του τσάκισε την πλάτη.

Romain Gary «Η υπόσχεση της αυγής», μετάφραση: Μαρία Παπαδήμα, εκδόσεις Στερέωμα, 2020 Τρείς ενότητες χωρίζουν την Υπόσχεση της αυγής: στην αρχική ιστορείται το ταξίδι των δύο απ’ την Ρωσία στην Πολωνία όπου η δυναμική μητέρα δημιουργεί έναν οίκο μόδας, ενώ καθημερινά προτρέπει το γιό της να κυνηγήσει το όνειρό του. Στην επόμενη είναι έφηβος στην Νίκαια. Εκείνη είναι διευθύντρια ξενοδοχείου ενώ διαρκώς ντοπάρει τον Ρομέν. Παρόλα αυτά δεν είναι ακόμη σπουδαίος συγγραφέας. Επίσης, δεν τον δέχονται στην αεροπορική σχολή της Salon-de-Provence. Και αυτός, προσπαθεί εναγωνίως να γράψει το αριστούργημα. Δεν τα καταφέρνει αλλά πάντοτε ελπίζει. Πλησιάζει ο πόλεμος. Πρέπει να γίνει αεροπόρος και να δοξάσει την πατρίδα. Στο τελευταίο κομμάτι μιλά για τις περιπέτειες του κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου χωρίς καθόλου ηρωισμούς και ανδραγαθήματα όντας πικρόχολος και πνεύμα αντιλογίας. Πολεμάει στην Αφρική και παρασημοφορείται. Επιστρέφει στην πατρίδα για να πληροφορηθεί πως η διαβητική μητέρα του είχε πεθάνει πριν από τρία χρόνια αλλά η τελευταία είχε συνεννοηθεί να του απαντάει η φίλη της! Στην πραγματική ιστορία δεν υπάρχει τέτοιο συμβάν αλλά εδώ πρόκειται για επινοημένη αυτοβιογραφία. Χρόνια μετά το χωρισμό τους, η Σίμπεργκ αυτοκτονεί το 1970. Μια δεκαετία μετά αυτοχειριάζεται και ο ίδιος ενώ αποκαλύπτει ότι ο Εμίλ Αζάρ ήταν αυτός.

Edouard Leve «Αυτοχειρία», μετάφραση-επίμετρο: Κατερίνα Χανδρινού, εκδόσεις Κείμενα, 2021 Γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο αναφέρεται στην αυτοκτονία καρδιακού του φίλου πριν από είκοσι χρόνια, ενώ άρχεται με την πλήρη περιγραφή του επιτυχημένου διαβήματός του. Ούτως, η αυτοκτονία προβάλλεται ως εναρκτήριο λάκτισμα καθώς ο συγγραφέας περιγράφει τη ζωή του αυτόχειρα δίνοντάς του νέα πνοή. Όντας δεινός φωτογράφος κλικάρει διάφορα ενσταντανέ του βίου του. Εικόνες που διατρέχουν το παρόν ατάκτως ερριμμένες άνευ χρονικής ακολουθίας. Το τυχαίο κυριαρχεί σε στιγμιότυπα περιγραφών καθημερινής ζωής. «Δεν γράφω ιστορίες. Δεν γράφω μυθιστορήματα. Δεν γράφω διηγήματα. Δεν γράφω θεατρικά έργα. Δεν γράφω ποιήματα […] Γράφω θραύσματα», αναφέρει η μεταφράστρια, Κατερίνα Χανδρινού, στο κατατοπιστικό επίμετρο. Αυτά τα θραύσματα μεταφέρει στο χαρτί –ασθμαίνοντας, σαν να θέλει να προλάβει το γρηγορότερο δυνατόν να σκιαγραφήσει το πορτρέτο του φίλου του, ότι θυμάται ύστερα από είκοσι χρόνια: «με την αυτοκτονία σου, είχες συνθλίψει το παρελθόν και είχες καταργήσει το μέλλον.» Ο Λεβέ ανασταίνει, κυριολεκτικά, τον φίλο του αφηγούμενος ακόμη και τη σκηνή της κηδείας του, τον τρόπο αντίδρασης των στενών συγγενών του. Ο λόγος ρέει ερμητικά, η θλίψη εισχωρεί παντού για να κορυφωθεί στο φινάλε με το ποίημα σε τρίστιχα που προεικονίζει το ηθελημένο τέλος του συγγραφέα.

Ray Bradbury «Τα χρονικά του Άρη», μετάφραση: Δημήτρης Αρβανίτης, πρόλογος: Jorge Luis Borges, εκδόσεις Άγρα, 2021 Ray Bradbury «Ο εικονογραφημένος άνθρωπος», μετάφραση – επίμετρο: Βασίλης Δουβίτσας, β΄ επίμετρο: Margaret Atwood, εκδόσεις Άγρα, 2021 Στις συνεντεύξεις του, ο Ρέι Μπράντμπερι δήλωνε πως δεν πιστεύει στα κολέγια και τα πανεπιστήμια. Οι βιβλιοθήκες τον είχανε μεγαλώσει. Τελείωσε το σχολείο στην αιχμή του Μεγάλου Κραχ του ’29 και με γονείς φτωχούς δεν μπόρεσε να πάει για ανώτερες σπουδές. Ούτως, φοιτούσε στις βιβλιοθήκες, τρεις φορές την εβδομάδα επί δέκα χρόνια κρατώντας λεπτομερείς σημειώσεις. Αυτά ήταν τα πανεπιστήμια του πιο σημαντικού –μαζί με τον Φίλιπ Κ. Ντικ– συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Αν και ο Μπράντμπερι απέρριπτε κατηγορηματικά το εν λόγω είδος, καθώς διατεινόταν πως «η επιστημονική φαντασία είναι η απεικόνιση του πραγματικού. Ενώ η λογοτεχνία είναι η απεικόνιση του φανταστικού». Γράφοντας για το μακρινό μέλλον κριτίκαρε την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου και του φασίζοντος μακαρθισμού. Γεννημένος το 1920, σε μια εποχή που τίποτε δεν προμήνυε την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο συγγραφέας απ’ το Ιλινόι εντρύφησε στα περιπετειώδη, στα γοτθικά μυθιστορήματα του προηγούμενου αιώνα: Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Χ. Φ. Λάβκραφτ αλλά κυρίως Έντγκαρ Άλαν Πόου, όπως υπογραμμίζει στον πρόλογο των Χρονικών του Άρη ο Χόρχε Λούις Μπόρχες. Εξαιρετικός παραμυθάς, ένας ποιητής του μέλλοντος –ελεγειακός με όλη την σημασία της έννοιας– χαίρει μεγάλης δημοφιλίας, με δημιουργική πορεία εξήντα χρόνων: συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα, δοκίμια, θεατρικά έργα – πλήθος τα σενάρια για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Πέρα από τα Χρονικά και τον Εικονογραφημένο άνθρωπο, εξίσου σπουδαία είναι επίσης τα: «Φαρενάιτ 451» (μτφ: Βασίλης Δουβίτσας, εκδόσεις Άγρα), «Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα δω» (μτφ: Βασίλης Καλλιπολίτης, εκδόσεις Αίολος) «Κρασί από πικραλίδα» (μτφ: Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδόσεις Καστανιώτης).

Έντυ ντε Βιντ «Τελευταίος σταθμός Άουσβιτς - Η μαρτυρία μου από το στρατόπεδο (1943-1945)», μετάφραση Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδόσεις Πατάκη, 2021 Χρειάστηκε να περάσουν εβδομήντα πέντε ολόκληρα χρόνια για την επανέκδοση του βιβλίου του ολλανδού ψυχίατρου Έντυ (Ελιάζαρ) ντε Βιντ, το οποίο είχε κυκλοφορήσει σε ελάχιστα αντίτυπα το 1946 όταν ακόμη οι μνήμες του συγγραφέα ήταν ακόμη νωπές. Σήμερα, μεταφρασμένο σε πάνω από είκοσι πέντε γλώσσες αποτελεί μια πρόσθετη μαρτυρία για τη ζωή και τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Πρόκειται για τον τελευταίο Εβραίο γιατρό που πήρε πτυχίο απ’ το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν, όταν τα ανώτατα ιδρύματα υποχρεώθηκαν να διώξουν, το 1941, όλους τους ομόθρησκούς του. Όταν η μητέρα του εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο µεταγωγών του Βέστερµπορκ, ο Έντυ επεδίωξε και κατάφερε να εργαστεί ως εθελοντής γιατρός στο ίδιο στρατόπεδο για να είναι κοντά της. Με την άφιξή του η τελευταία είχε ήδη μεταφερθεί στο Άουσβιτς όπου και πέθανε. Όντας έγκλειστος γνωρίζει τη νοσοκόµα Φρίντελ Κοµόρνικ, την ερωτεύεται και σύντομα παντρεύονται. Το 1943 μεταφέρονται μαζί στο Άουσβιτς. Φυσικά χωρίζονται: στο µπλοκ 9, ως γιατρός, ο Έντυ, στο 10, ως νοσηλεύτρια, η Φρίντελ όπου ο εγκληματίας Γιόζεφ Μένγκελε διευθύνει ιατρικά πειράµατα σε κρατούμενες. Ο Ντε Βιντ δημιουργεί τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα του Χανς για να μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο και να εξιστορήσει με ψυχραιμία τον τρόπο ζωής στο κολαστήριο. Παρ’ όλη τη συναισθηματική του φόρτιση περιγράφει την καθημερινή τελετουργία διαβίωσης, με πρωταρχικό μέλημά του την επιβίωσή του και την ασφάλεια της Φρίντελ· την αγωνία του να μην υποστεί τις γυναικολογικές επεμβάσεις των ναζί γιατρών. Εξαιρετικός παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε ακραίες καταστάσεις ζωής και θανάτου κρατά λεπτομερείς σημειώσεις. Ντοκουμεντάρει τη σκληρότητα των κρατουμένων αλλά κυρίως την αλληλεγγύη τους, προσφέροντας την ελπίδα. Όταν, το 1944, οι Σοβιετικοί είναι σε απόσταση αναπνοής από το Άουσβιτς, οι ναζί αναγκάζουν τον εξαντλημένο πληθυσμό, µαζί και την Φρίντελ, να βαδίσουν μέχρι τη Γερμανία στις γνωστές πορείες θανάτου. Ο Ντε Βίντ κρύβεται και γλυτώνει. Τον απελευθερώνει ο Κόκκινος Στρατός στον οποίον και εντάσσεται το 1945 περιθάλποντας τραυματίες.

H, σχεδόν άγνωστη σε εμάς, Μαρία Λουίσα Μπομπάλ χαίρει μεγάλης εκτίμησης στον ισπανόφωνο κόσμο και βεβαίως περισσότερο στη Λατινική Αμερική μιας και είναι γέννημα θρέμμα της. Πατρίδα της η Χιλή όπου άνοιξε τα μάτια της το μακρινό 1910. Έχασε νωρίς τον πατέρα της και μαθήτευσε εσώκλειστη στο Παρίσι, σε συντηρητικό καθολικό σχολείο. Μετά από μια θυελλώδη ερωτική σχέση, ταξιδεύει, το 1933, στο Μπουένος Άιρες –προσκεκλημένη από τον Πάμπλο Νερούδα– όπου, επί δυο χρόνια, αναπτύσσει το ενδιαφέρον της για τον λογοτεχνικό κόσμο στους πολιτιστικούς κύκλους της Αργεντινής. Μεταναστεύει στη Νέα Υόρκη και διαμένει εκεί επί 30 συναπτά έτη –στην αρχή υπό άσχημες συνθήκες. Επιστρέφει, κατόπιν, στη Χιλή για να τελευτήσει ύστερα από λίγα χρόνια τον βίο της, έχοντας στην αποσκευή της δύο σύντομα μυθιστορήματα που θεωρούνται πρόδρομα του μαγικού ρεαλισμού αλλά και της φανταστικής λογοτεχνίας. «Οι αναμνήσεις μιας νεκρής» γράφτηκε, ουσιαστικά, το 1938 και ξαναγράφτηκε στην νεοϋρκέζικη αυτοεξορία της το 1947 στην αγγλική γλώσσα. Ποια είναι λοιπόν τούτη η συγγραφέας που επηρέασε λογοτέχνες του μεγέθους ενός Χουάν Ρούλφο, ενός Κάρλος Φουέντες, ενός Μπόρχες; Η αλήθεια είναι πως η μεταφυσική ματιά της προανήγγειλε εκείνο το μεταπολεμικό ρεύμα του μαγικού ρεαλισμού – ο υπερβατικός τρόπος προσέγγισης των ανθρώπινων παθών υπό τη γυναικεία ταυτότητα. Σχετικά με την τελευταία, η Μπομπάλ ήταν απ’ τις πρώτες στην Λατινική Αμερική που είχε τη γενναιότητα να μιλήσει για την κατάσταση της γυναίκας στον μεσοπόλεμο, το δικαίωμα στον έρωτα και τους περιορισμούς της σε μιαν ανδροκρατούμενη κοινωνία.