Εφημερίδα των Συντακτών

Ο κορονοϊός σκοτώνει αδιακρίτως και αριστερούς και δεξιούς και πιστούς και μη πιστούς. Ελπίζω ότι θα αισθάνονται τώρα κάποια ντροπή όσοι λέγανε ότι θα μας φέρνουνε τον ιό οι πρόσφυγες και να τους κλείσουμε σε κλειστά κέντρα γι’ αυτό. Στον κ. Σταϊκούρα, αφενός, θα έλεγα ότι χρειάζεται μια πιο έντονη ανακατανομή πόρων προς τη δημόσια υγεία. Σε τέτοιες κρίσεις καταλαβαίνει κανείς την αναγκαιότητα του Δημοσίου. Αφετέρου, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο κορονοϊός χτύπησε μια παγκόσμια οικονομία ήδη ασθενική. Αυτό το είδαμε και στην Ελλάδα πολύ πιο εμφατικά, με την ανάπτυξη να είναι σχεδόν στο 1/3 από αυτήν που παρέλαβε η Ν.Δ. Τώρα, λοιπόν, είναι η στιγμή για επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, μια και οι βασικές οικονομίες έχουν εξαντλήσει τα οικονομικά τους όπλα, με τα επιτόκια στο μηδέν, και στην Ελλάδα αλλά και συντονισμένα στην Ευρώπη. 

Εγώ θεωρώ ότι φως είναι η αισθητική. Οταν διαβάζεις Ντοστογιέφσκι, που είναι μαύρη μαυρίλα, κλείνεις το βιβλίο και νιώθεις ότι πετάς. Πού είναι λοιπόν η ελπίδα, η αισιοδοξία; Στην αισθητική. Στο ότι ο άνθρωπος είναι ικανός να φτιάχνει όμορφα, σπουδαία πράγματα. Δεν είναι η ιστορία που θα πεις, τι συμπέρασμα θα βγει, αν έχει ένα παραθυράκι ελπίδας και τρίχες κατσαρές. Αυτό που έχεις φτιάξει, η ίδια η τέχνη είναι το φως. Και μόνο το ότι κάνουμε ταινίες είναι μια πράξη φωτεινή.

Οταν η οικογένεια Κιμ εισβάλλει στο σπίτι, δεν έχουν σκοπό να γίνουν πλούσιοι. Απλά είναι άνεργοι και το μόνο που θέλουν είναι να βρουν δουλειά. Είναι μάλιστα απόλυτα φυσιολογικοί και ικανοί άνθρωποι, όχι τίποτα χαμένοι. Το θλιβερό της κατάστασής τους όμως είναι η ανεργία. Πρόκειται για μια κατάσταση που ισχύει πιστεύω όχι μόνο για τη Νότια Κορέα αλλά σε χώρες παντού στον κόσμο – όπου ικανοί άνθρωποι παραμένουν άνεργοι. Οταν ο γιος στο τέλος λέει πως θα αγοράσει το σπίτι για τον πατέρα του, είναι θλιβερό γιατί μάλλον το ξέρει πως δεν μπορεί. Μάλιστα υπολόγισα πως ένας νέος άνθρωπος με μεσαίο μισθό θα χρειαζόταν 547 χρόνια για να αγοράσει ένα τέτοιο σπίτι (γέλια). Αισθάνθηκα στενοχωρημένος και μπερδεμένος όταν έγραψα αυτόν τον διάλογο, που νομίζω ότι τελικά μιλάει για το χάσμα μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων, την πόλωση που κυριαρχεί στη σημερινή κοινωνία.

Η κοινή γνώμη δεν είναι αρνητικά διακείμενη στην κτήση της ελληνικής ιθαγένειας από παιδιά μεταναστών που ζουν στην Ελλάδα και πάνε σε ελληνικό σχολείο. Η επιφύλαξη αφορά περισσότερο τους ενήλικες. Θα έλεγα μάλιστα ότι είναι εξαιρετικά επιφυλακτική στην κτήση της ιθαγένειας από έγχρωμους μετανάστες. Εκτός φυσικά εάν πρόκειται για τον Πολυτιμότερο Παίκτη (MVP) στο πρωτάθλημα Μπάσκετ του NBA, όπως ο νιγηριανής καταγωγής Γιάννης Αντετοκούνμπο που, ως ανιθαγενής στην πράξη, δεν διέθετε ούτε τα στοιχειώδη ταξιδιωτικά έγγραφα και πήρε την ελληνική ιθαγένεια κατ’ εξαίρεση τον Ιούλιο του 2013 –όταν η κυβέρνηση Σαμαρά είχε παγώσει τις χορηγήσεις ιθαγένειας σε παιδιά μεταναστών– προκειμένου να κάνει το άλμα πάνω από τον Ατλαντικό. Για τους υπόλοιπους, ίσχυε το «Ελληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι». (...) [Έλληνας πολίτης του αύριο] θα είναι ο άνθρωπος που ζει σε τούτη τη χώρα, που ευτυχεί ή δυστυχεί μαζί μας, ο άνθρωπος που έχει ένα πρόγραμμα ζωής όπου η Ελλάδα κατέχει μείζονα χώρο. Φυσικά, η κτήση της ιθαγένειας δεν είναι φάρμακο για όλες τις χρήσεις. Ομως όταν ένας άνθρωπος έχει την ιδιότητα του πολίτη σε μια χώρα, είναι πάντα καλύτερα θωρακισμένος από θεσμική άποψη απέναντι στις διακρίσεις και τον αποκλεισμό.

Δεν θα απέκλεια την πιθανότητα ότι αυτό που θα δούμε και στην Ελλάδα είναι μια εξέλιξη προς μια βοναπαρτική δημοκρατία: η νέα συντηρητική κυβέρνηση θα αντιμετωπιστεί φυσικά καλύτερα από αυτή του ΣΥΡΙΖΑ από τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., ωστόσο δεν θα είναι σε θέση να αναιρέσει τις αρνητικές συνέπειες της λιτότητας την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να εφαρμόσει. Αυτό που χρειάζεται η Ε.Ε. στο σύνολό της είναι αυτό που ονομάζουμε «οικολογική και κοινωνική επανάσταση βιωσιμότητας». Και δεν νομίζω πως οι συντηρητικοί είναι σε θέση να επιδιώξουν ένα τέτοιο εγχείρημα. Εάν οι πολιτικές τους διαψεύσουν τις ελπίδες και τις προσδοκίες των ψηφοφόρων τους, πιθανότατα θα καταλήξουν σε μια κρίση πολιτικής νομιμότητας μάλλον γρηγορότερα απ’ ό,τι περιμένουμε. Και τότε ως αντίδραση (πράγμα που βλέπουμε ήδη να συμβαίνει) θα μπουν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν έντονες κατασταλτικές δυνάμεις και προς πολίτες και προς την αντίθετη (αριστερή δηλαδή) ιδεολογία! Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο σημαντική αυτή τη στιγμή η υπεράσπιση των βασικών πολιτικών ελευθεριών και, όπως συμβαίνει σήμερα στα Πανεπιστήμια, η υπεράσπιση προστατευόμενων χώρων για αντιμαχόμενες δυνάμεις και κοινωνικά κινήματα.

Η εδραίωση βιώσιμων και ισχυρών αναπτυξιακών προοπτικών απαιτεί έναν κρίσιμο όγκο επενδύσεων, στοχευμένων στην αναβάθμιση και στον εκσυγχρονισμό της εγχώριας παραγωγικής δομής και στην προώθηση της παραγωγής προϊόντων υψηλού τεχνολογικού περιεχομένου και προστιθέμενης αξίας. Δεδομένου του υψηλού ιδιωτικού επενδυτικού κενού, βραχυ-μεσοπρόθεσμα, αναπτυξιακό αποτέλεσμα θα είχε μια σημαντική αύξηση των δημόσιων επενδύσεων στο πλαίσιο ενός πράσινου αναπτυξιακού σχεδίου και μια ουσιαστική μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών και των εργαζομένων. Ωστόσο, η διατηρησιμότητα της ανάπτυξης θα εξαρτηθεί από τις κοινωνικές αξίες που θα υπηρετήσει, την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου και του προστατευτικού πλαισίου των εργασιακών δικαιωμάτων. Ανάπτυξη που θα συνοδεύεται από ανισότητα και αβεβαιότητα για τους εργαζομένους δεν θα είναι διατηρήσιμη, γιατί θα υπονομεύει τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα και τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο, όποτε πριμοδοτήθηκε η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα, παράχθηκαν πολεοδομικά και περιβαλλοντικά τέρατα. Ετσι διογκώθηκε η Αθήνα της αντιπαροχής, χάρη στο «δώρο» της δικτατορίας σε επιπλέον ορόφους. Eτσι δημιουργήθηκε η «φούσκα ακινήτων» των Ολυμπιακών Αγώνων χάρη στην ψευδή χρηματιστηριακή άνοδο και τα άνευ όρων τραπεζικά δάνεια. Το πρόσφατο αποτέλεσμα της κρίσης ακινήτων το είδαμε όχι μόνο στο περιβάλλον, στην κατασκευή χιλιάδων κενών διαμερισμάτων, στην κατάρρευση των εμπορικών ζωνών, αλλά και στη βαθιά κρίση που έπληξε την Ελλάδα. Το μάθημα που δεν έχει πάρει η παρούσα κυβέρνηση είναι ότι αυτή η κρίση ακινήτων, γεννημένη από την πριμοδότηση της ιδιωτικής οικοδόμησης, δεν αποτελεί ελληνικό φαινόμενο, αλλά διεθνές. Η εκκίνηση της κατάρρευσης των τραπεζών και των εθνικών οικονομιών συνέβη στις ΗΠΑ και παρέσυρε την Ευρώπη. Δίδαγμα: Η πολιτική για την οικοδομή, αν δεν έχει στρατηγική –τι οικοδομή, σε ποιους τομείς, σε ποιες περιοχές, για ποια εισοδήματα–, οδηγεί σε καταστροφές. Δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι το μέλλον επιφυλάσσει κάτι διαφορετικό.

Αυτό που στις περιστάσεις είναι κυριολεκτικά συγκλονιστικό είναι ακριβώς το κοινό όλων αυτών των μαζικών –συχνά εξεγερσιακών– κινημάτων που ξεσπούν σ’ ένα τόσο μεγάλο γεωγραφικό εύρος στον πλανήτη. Ποιο είναι αυτό; Μα τι άλλο από την τρέχουσα καταστρεπτική φάση του καπιταλισμού. Μόνο το 2018 οι 26 πιο πλούσιοι δισεκατομμυριούχοι κατείχαν τον ίδιο πλούτο με αυτόν του φτωχότερου μισού του παγκόσμιου πληθυσμού. Αποκαλυπτική είναι επίσης η δυναμική του φαινομένου: τη χρονιά που μας πέρασε οι δισεκατομμυριούχοι αυτοί αύξαιναν τον πλούτο τους κατά 2,5 δισ. δολ. την ημέρα, ενώ τα εισοδήματα των 3,5 δισ. φτωχότερων μειώνονταν κατά 500 εκατ. δολ. την ημέρα (στοιχεία Oxfam). Εδώ λοιπόν έγκειται το κοινό: στον απόλυτα αντιδραστικό χαρακτήρα του καπιταλισμού που, για να επιβιώσει, διατείνεται πως προϋπόθεση της «ανάπτυξης» είναι ο οικονομικός στραγγαλισμός ολοένα και περισσότερων κοινωνικών ομάδων και η κοινωνική εξίσωση προς τα κάτω σε συνδυασμό με διεύρυνση του διευθυντικού δικαιώματος της εργοδοσίας (ένα μοτίβο με το οποίο καθημερινά βομβαρδιζόμαστε και στην Ελλάδα). Δεν είναι διόλου παράξενο ότι, παρά τις ειδικές συνθήκες και τις επιμέρους διαφορές στα μοντέλα διακυβέρνησης της κάθε χώρας, οι άνθρωποι εξεγείρονται. Εχουμε μια παγκόσμια ενεργοποίηση του δήμου, μεγαλύτερη από εκείνη της δεκαετίας του 1960 και της πιο πρόσφατης του 2010, που είδε το φως με τις καταλήψεις των πλατειών στον αραβικό κόσμο, τα κινήματα «Occupy» και όλα εκείνα τα ρεύματα αμφισβήτησης που έμελλε να καταγραφούν ως «κινήματα ενάντια στη λιτότητα» ή/και «κινήματα για τον εκδημοκρατισμό». Ενεργοποιείται και πάλι η νεολαία (και κυρίως οι νέες γυναίκες), η γενιά εκείνη που εισήλθε ή ενηλικιώθηκε στην αγορά εργασίας σε συνθήκες κατάρρευσης της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας και της εγκαθίδρυσης του δόγματος της φρενήρους ανισότητας. Στις μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στην αύξηση του εισιτηρίου στα μέσα μαζικής μεταφοράς στη Χιλή και στις εξίσου μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στην αύξηση του φόρου σε εφαρμογές κινητών όπως το WhatsApp στη Βηρυττό, μπορεί κανείς να δει τη γενιά των εργαζομένων της κρίσης, της επισφαλούς εργασίας και των προσβλητικών στάτους επιβίωσης, τη γενιά των σπασμένων ονείρων. Εξαιρετικά σημαντικό είναι επίσης ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, παρακάμπτονται οι παραδοσιακοί (αλλά και οι νεότεροι) σχηματισμοί της Αριστεράς και των συνδικάτων – όλων εκείνων που το προηγούμενο διάστημα, μόνο και μόνο για να κρύψουν το δικό τους πολιτικό έλλειμμα, αποφαίνονταν ότι «ο κόσμος δεν τραβάει».