Κύρκος Δοξιάδης

Παρά την κατάρρευση της επικρατειακής διπολικότητας του Ψυχρού Πολέμου, με την παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, η λειτουργική διπολικότητα που κυριαρχεί στον εικοστό πρώτο αιώνα είναι πιο απόλυτη, καθότι παρέχει λιγότερες «ευκαιρίες» εναντίωσης στο σύστημα. Αφήνοντας απ’ έξω τις διαφορετικές παραλλαγές της Ακροδεξιάς και τον ισλαμικό εξτρεμισμό, η επιλογή τώρα είναι μία: υπέρ ή κατά του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η «προοδευτική» ιδεολογική πολυσυλλεκτικότητα είναι πλέον ανέφικτη. Η μία μετά την άλλη, οι οπορτουνιστικές ηγεσίες της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, προσπαθώντας να αυτοπροβάλλονται ως πιο «λάιτ» εκδοχές του νεοφιλελευθερισμού, έπεσαν στην παγίδα και απορροφήθηκαν από το σύστημα. Ο πιο αποτυχημένος οπορτουνισμός αυτού του είδους υπήρξε η περίπτωση του ΠΑΣΟΚ από το 2012. Η «πασοκοποίηση» είναι το κραυγαλέο παράδειγμα προς αποφυγήν σε διεθνές επίπεδο. Θα ήταν τραγωδία με ανυπολόγιστες συνέπειες αν το ισχυρότερο κόμμα της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής Αριστεράς ακολουθούσε αυτή την αυτοκαταστροφική πορεία.

Αντί να αποδεχόμαστε ενοχικά την εξ «αριστερο-δεξιών» προερχόμενη προπαγάνδα πως ο ΣΥΡΙΖΑ πρόδωσε το τεράστιο ποσοστό που στο δημοψήφισμα του 2015 ψήφισε «Οχι» (προπαγάνδα που αγνοεί επιδεικτικά τη «λεπτομέρεια» των εκλογών του Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους), θα έπρεπε αντιθέτως να αναγνωρίσουμε ότι το κοινό στο οποίο εξακολουθεί να απευθύνεται ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αυτό ακριβώς – ο κόσμος που αντιστάθηκε στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές με την ψήφο του εκείνον τον Ιούλη. Η ιδεολογική ταυτότητα της Αριστεράς συγκροτείται από την πρακτική των εκάστοτε πολιτικών της φορέων. Μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», ο οποίος παρείχε τη δυνατότητα ακόμη και στην ανανεωτική Αριστερά να προσδιορίζει την ταυτότητά της ασκώντας έμπρακτη κριτική σε αυτόν, δεν θα ήταν υπερβολικά άδικο να πούμε ότι η αδυναμία συγκρότησης αριστερής ιδεολογικής ταυτότητας αντανακλούσε τη σχεδόν απραγία των φορέων της αριστερής πολιτικής. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα από το 2012 κι έπειτα σήμανε την ανάδυση μιας αντινεοφιλελεύθερης πολιτικής πρακτικής που σηματοδότησε ως τέτοια μια νέα αριστερή ιδεολογική ταυτότητα. Αυτήν αναζητούν τα νέα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ. Το θετικό της περιεχόμενο ορίζεται από τις πρακτικές που συστηματικά υπονομεύει ο νεοφιλελευθερισμός: αλληλεγγύη, κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατία. Πρόκειται για τις πρακτικές εκείνες που με τους δικούς της, «ωμότερους» τρόπους υπονομεύει και η Ακροδεξιά.

Στο επίπεδο των ταξικών συμμαχιών, η Ν.Δ. κέρδισε τις εκλογές επειδή σημαντικά τμήματα των «μεσαίων τάξεων» πείστηκαν ότι το κόμμα αυτό θα τις γλίτωνε από την «ιδεοληψία» του ΣΥΡΙΖΑ που τις υπερφορολογούσε. Ηδη όμως διαφαίνεται μια υπαναχώρηση της Ν.Δ. ως προς το πότε θα εφαρμοστούν οι φοροελαφρύνσεις και το βέβαιο είναι πως αν κάποτε αυτές όντως εφαρμοστούν, οι ίδιες αυτές τάξεις θα νιώσουν στο πετσί τους τις «παράπλευρες απώλειες» που θα επέλθουν με τη μορφή δραστικών περικοπών στη δημόσια υγεία και παιδεία. Στο κομματικό επίπεδο, παρατηρείται μετεκλογικά μια «κρίση» στη μέχρι την εκλογική αναμέτρηση αγαστή σύμπλευση μεταξύ Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝ.ΑΛΛ. Ο λόγος είναι απλός. Ενώ πριν από τις εκλογές η εν λόγω σύμπλευση συνίστατο στο αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο, στο οποίο συμμετείχε σύσσωμο το αστικό στρατόπεδο, το μικρότερο κόμμα τώρα κατάλαβε ότι τούτο το μέτωπο ωφέλησε σχεδόν αποκλειστικά τη Ν.Δ., οπότε άρχισε να το ξανασκέφτεται το ζήτημα. Το πόσο ουσιαστική θα είναι η διαφοροποίηση μένει να φανεί.

Τώρα, υπό μια έννοια, είμαστε «πιο κοντά» στην περίοδο 1958-1961. Κεντρικό μέλημα είναι να καταστεί αδύνατη η (εκ νέου) άνοδος της Αριστεράς στην κυβερνητική εξουσία – με νέους τρόπους προφανώς. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι οι νέοι τρόποι που χρησιμοποιεί το καθεστώς απλώς «εμπλουτίζουν» και «εκσυγχρονίζουν» τους παλαιούς, δεν τους αντικαθιστούν πλήρως – και αυτό ίσως είναι μια «ελληνική ιδιαιτερότητα». Το «επιτελικό κράτος» που χτίζει ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι βέβαια το κράτος που απολύτως προσαρμόζεται στις επιταγές της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Ταυτόχρονα όμως, το δόγμα «Νόμος και Τάξη» και το τρίπτυχο «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» που το συνεπικουρούν μας κάνουν να μην ξεχνιόμαστε ως προς την προέλευση της σύγχρονης ελληνικής Δεξιάς.

Το φαινόμενο ενός ριζοσπαστικού αριστερού κόμματος με την εκλογική απήχηση που σταθερά απολαμβάνει ο ΣΥΡΙΖΑ από το 2012 είναι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Πράγμα που σημαίνει ότι η αριθμητική δυσαναλογία μεταξύ μελών και ψηφοφόρων δεν οφείλεται ούτε σε κάποιον εγγενή και αναπόδραστο αρχηγισμό ούτε σε κάποια τεμπελιά, νωθρότητα, ανικανότητα ή υπερβολική «εσωστρέφεια» του εν λόγω κόμματος. Αλλά στο ότι δεν υπάρχουν οι ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που θα επιτρέψουν σε ένα μη αστικό και κατά συνέπεια μη πελατειακό ελληνικό κόμμα εύκολα να αποκτήσει αληθινά μαζικές οργανωτικές δομές.

Την εποχή της κρίσης, το αφήγημα του «ανταγωνιστικού» και συνεπώς επιτυχημένου ατόμου, που μπορεί να είναι ο/η οποιοσδήποτε/οποιαδήποτε, έχει σε μεγάλο βαθμό καταρρεύσει. Και η δημοκρατία έχει μεν υπονομευθεί, αλλά εφ’ όσον εξακολουθούν να γίνονται εκλογές χρειάζεται μια νέα απεύθυνση στους «πολλούς» που να μπορεί να πείθει για την αναγκαιότητα του ασύδοτου καπιταλισμού. Αφού δεν μπορούμε λοιπόν όλοι να γίνουμε πλούσιοι, ας έχουν εμπιστοσύνη οι φτωχοί στους πλούσιους και κάτι θα κερδίσουν κι αυτοί. Επανερχόμαστε έτσι στην κυνική προτροπή του Χάγιεκ, που υποστήριζε πως πρέπει να πειστούν οι –πολλοί-«απασχολούμενοι» ότι η ελευθερία και η ευημερία τους εξαρτώνται, έμμεσα έστω, από την ελευθερία κινήσεων των –λίγων- επιχειρηματιών. Φορολογικές ελαφρύνσεις στους πλούσιους, για να κάνουν επενδύσεις που θα φέρουν περισσότερες θέσεις εργασίας αλλά και… περισσότερους φόρους, ούτως ώστε να ωφεληθούν και οι φτωχοί. Αυτό δηλώνει τώρα πως θα πράξει ο Κ. Μητσοτάκης, και δύσκολα βλέπω τη ΝΔ να διατείνεται ότι δεν το εννοούσε ακριβώς έτσι. «Trickle-down economics» καλείται η σχετική θεωρία – «αργή ενστάλαξη των ωφελειών από την ανώτερη στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις» θα ήταν ίσως μια περιφραστική μετάφραση του όρου. Ο ίδιος ο Χάγιεκ αναγνώριζε τη δυσκολία να είναι πειστική για τις κατώτερες τάξεις η εν λόγω θεωρία. Ωστόσο, τούτη η εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού, καθ’ ότι πιο «κυνική» από την αφελέστερη εκδοχή του –«όλοι μπορούν να γίνουν πλούσιοι»-, έχει ένα πλεονέκτημα, που αφορά την αμφισημία του όρου «μεσαία τάξη». Αν η ΝΔ παραδεχόταν ευθαρσώς ότι την ενδιαφέρουν μόνο οι φοροελαφρύνσεις των ούτως ή άλλως κατά μέγα μέρος φοροφυγάδων μεγαλοεπιχειρηματιών, δύσκολα θα φαινόταν επαρκώς ελκυστική ώστε να κερδίσει τις εκλογές. Εκμεταλλευόμενη όμως την εκφρασμένη στις ευρωεκλογές δυσαρέσκεια της «μεσαίας τάξης» εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ, περιλαμβάνει και δαύτην στην απεύθυνσή της όταν μιλάει για δραστικές φορολογικές ελαφρύνσεις που θα επιφέρουν την πανάκεια των επενδύσεων. Το ότι κάτι τέτοιο, όπως εξηγεί ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι ανέφικτο χωρίς δραστική περικοπή δημόσιων δαπανών λίγο την απασχολεί. Αφού οι επενδύσεις θα φέρουν φόρους…