Κύρκος Δοξιάδης

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν εκτινάχτηκε εκλογικά το 2012 επειδή ο κόσμος απογοητεύτηκε ξαφνικά από το συγκεκριμένο ΠΑΣΟΚ και άρχισε να ψηφίζει ένα νέο ΠΑΣΟΚ με άλλο όνομα και άλλα πρόσωπα. Αλλά επειδή ο κόσμος με την κρίση και τα μνημόνια άρχισε να βιώνει στο πετσί του τα αδιέξοδα του σύγχρονου καπιταλισμού και να αγανακτεί με τις πολιτικές δυνάμεις που εξυπηρετούν το μεγάλο κεφάλαιο εις βάρος των κατώτερων και μεσαίων τάξεων. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχασε στις εκλογές το 2019 επειδή ο κόσμος δεν ήθελε πια να τον κυβερνάει η Αριστερά. Αλλά, αντιθέτως, επειδή στη συνείδηση του πολλού κόσμου αυτή η Αριστερά είχε απωλέσει τον αριστερό της χαρακτήρα εφαρμόζοντας μνημόνιο επί τρία χρόνια. Αναφέρω πασιφανή γεγονότα, που πολλοί όμως φαίνεται ότι λησμονούν. Ας ξυπνήσουμε επιτέλους από τον λήθαργο του δήθεν «ρεαλισμού». Η μόνη ρεαλιστική πιθανότητα να ξαναβγεί ο ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση είναι να πείσει για τον αριστερό του χαρακτήρα. Το αντίθετο, όχι απλώς δεν είναι ρεαλιστικό, είναι αυτοκτονικό.

Η Αριστερά λοιπόν αυτοπροσδιορίζεται και καταξιώνει την ύπαρξή της κυρίως σε αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό. Τούτος ο αναπόφευκτος αρνητικός χαρακτήρας της βέβαια δεν αναιρεί το θετικό περιεχόμενο των στρατηγικών της στόχων και των προταγμάτων της. Το οποίο όμως και πάλι συγκεκριμενοποιείται με αναφορά στους τρόπους υπέρβασης και ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος προς μια αληθινά δίκαιη και ελεύθερη κοινωνία. Δεν νοείται Αριστερά χωρίς την αναγνώριση της κυριαρχίας του καπιταλισμού στη νεωτερικότητα. Αν αγνοήσουμε την πρωτοκαθεδρία του καπιταλισμού, ή αν συμπεριφερόμαστε σαν να είναι ο «ελέφαντας στο δωμάτιο», παύουμε να μιλάμε και για Αριστερά. Γιατί επιμένω σε τούτα τα –για πολλούς/ές– αυτονόητα; Μία από τις σημαντικότερες αρνητικές επιπτώσεις (υπήρχαν και θετικές) της κατάρρευσης του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και του συνακόλουθου τέλους του γεωπολιτικού διπολισμού ήταν η επικράτηση της ακόλουθης πλάνης: ότι μαζί με τον γεωπολιτικό διπολισμό τελείωσε και ο ιδεολογικο-πολιτικός. Πράγμα που ισοδυναμεί με την άρρητη αποδοχή του γεγονότος πως ο καπιταλισμός, ιδίως ως νεοφιλελευθερισμός, παύει να αποτελεί τον κύριο πόλο έναντι του οποίου αγωνίζεται και αποκτά τον λόγο ύπαρξής της η Αριστερά, και θεωρείται, στη χειρότερη περίπτωση, ως η φυσιολογική κατάσταση της ανθρωπότητας στη σύγχρονη εποχή (το περίφημο «τέλος της Ιστορίας» σε κάποια από τις παραλλαγές του) και, στην καλύτερη, ως ένα από τα πολλά προβλήματα του σημερινού κόσμου που έχουν να αντιμετωπίσουν η Αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις γενικότερα. Δεν θα αναφερθώ εδώ στην εξαιρετικά σύνθετη και σημαντική υπόθεση της συνεργασίας και της συμμαχίας των δυνάμεων της Αριστεράς με τα λεγόμενα «νέα» κοινωνικά κινήματα – αντιρατσισμός, φεμινισμός, οικολογία, δικαιωματικά κινήματα. Πιστεύω όμως ότι τα βασικά ζητήματα που προσδιορίζουν τούτα τα κινήματα –κλιματική αλλαγή, αδικίες και ανελευθερίες που αφορούν το φύλο, τον τόπο καταγωγής, τον σεξουαλικό προσανατολισμό– η σύγχρονη Αριστερά οφείλει να εξηγεί πώς επιτείνονται ή και προξενούνται από τον σύγχρονο καπιταλισμό. Δεν πρόκειται για οικονομικό αναγωγισμό, αλλά για ανάλυση της συνάρθρωσης των πολλαπλών εξουσιαστικών σχέσεων και πρακτικών στη σύγχρονη εποχή. Ούτε είναι σκέτα θεωρητικό το ζήτημα. Από αυτό εξαρτάται όχι κάποια αφηρημένη «ταυτότητα» της Αριστεράς, αλλά η ύπαρξή της ως πραγματικής δύναμης ικανής πραγματικά να απειλήσει το κυρίαρχο σύστημα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι το 2010-12, ήταν ένα κόμμα που στις εκλογές έπαιρνε γύρω στο 3%. Ως τέτοιο, είχε συγγένειες, ιδεολογικές και οργανωτικές, με την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Με άλλα λόγια, βρισκόταν τελείως εκτός πολιτικής πραγματικότητας. Πιο πολύ εκτός και από το ΚΚΕ, που αρκείται στα αξιοπρεπώς χαμηλά ποσοστά του και δεν έχει διανοηθεί ποτέ του στα σοβαρά να κυβερνήσει. Με την κρίση και τα μνημόνια, ο ΣΥΡΙΖΑ εκτινάχτηκε σε παράλογα υψηλά ποσοστά και -εκτός πραγματικότητας όπως ήταν- πήραν τα μυαλά του αέρα. Πίστεψε ότι μπορούσε να κυβερνήσει ως Αριστερά. Ευτυχώς όμως, ως κυβέρνηση από το 2015, και με τη γερή στάση του Γερούν και άλλων φίλων μας, αναγκάστηκε να προσγειωθεί στην πραγματικότητα και να εφαρμόσει κι αυτός το δικό του μνημόνιο. Κάποιοι όμως εκεί μέσα δεν έχουν βάλει ακόμα μυαλό. Πιστεύουν ότι και μετά τα μνημόνια, στην εφαρμογή των οποίων συμμετείχε και το κόμμα τους, υπάρχουν περιθώρια για αριστερή διακυβέρνηση της χώρας. Ετσι, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ ως αξιωματική αντιπολίτευση παραμένει κόμμα εξουσίας, εκείνοι σκέφτονται όπως το 2010 – όπως ο ΣΥΡΙΖΑ του 3%. Πίσω λοιπόν από όλο αυτό το αφήγημα, το οποίο κρύβεται στη φράση «ΣΥΡΙΖΑ του 3%», βρίσκεται ο ακόλουθος στρατηγικός στόχος: η ήττα που υπέστη ο ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015, που ήταν ξεκάθαρα μια ήττα υλικών συσχετισμών δύναμης, να μετατραπεί σε ιδεολογική ήττα της Αριστεράς. Να δεχτεί δηλαδή η τελευταία πως αν θέλει να ξανακυβερνήσει, πρέπει να αποβάλει τον αριστερό της χαρακτήρα.

Οι πρωτοφανείς ταραχές που συγκλονίζουν τώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες με αφορμή τον θάνατο του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόυντ από λευκό αστυνομικό έχουν βαθιές ρίζες στην κρίση του κορονοϊού. Είναι γνωστό ότι το ρατσιστικό πρόβλημα στην Αμερική είναι βαθύτατα ταξικό. Οι Αφροαμερικανοί στη μεγάλη τους πλειονότητα ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, που στην περίπτωση των ΗΠΑ σημαίνει στις τάξεις εκείνες που είναι «ριγμένες» από το σύστημα εν γένει – όσον αφορά τη στοιχειώδη υγειονομική φροντίδα, την κοινωνική ασφάλιση, τις συνθήκες και το περιβάλλον διαβίωσης. Κατά συνέπεια, ήταν η κοινωνική ομάδα που επλήγη περισσότερο από τον κορονοϊό. Οι τωρινές ταραχές αποτελούν ένα γενικότερο ξέσπασμα κοινωνικής οργής που επικαθορίζεται από τις πολιτικές που οδήγησαν στον κορονοϊό, αλλά και που επελέγησαν για την αντιμετώπισή του. Στη χώρα μας παρατηρούμε, έστω σε μικρότερο (προς το παρόν) βαθμό, αντίστοιχες καταστάσεις με τους Ρομά και με τους πρόσφυγες. Η συγκεκριμένη συνάρθρωση πολιτικής και επιστημονικής πρακτικής επικαθορίζει κατά συνέπεια τόσο το ταξικό-οικονομικό επίπεδο όσο και το ιδεολογικό (ρατσισμός). Κατά τα φαινόμενα, η ιδιάζουσα αυτή συγκυρία, με τις εξαιρετικά περίπλοκες συνέπειες, δεν πρόκειται να μας αφήσει σύντομα. Θα είναι στρατηγικής σημασίας λάθος για την Αριστερά αν απλώς περιμένει να παρέλθει για να επιστρέψει στη δική της (αριστερή) κανονικότητα. Προνομιακό πεδίο παρέμβασης είναι η επανίδρυση του κοινωνικού κράτους στον τομέα της υγείας και η κατάργηση της παντοδυναμίας των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών.

Δεν είναι τυχαίο βέβαια ότι στη νεοφιλελεύθερη εποχή μας κρίνονται ιδιαίτερα ευκολοχώνευτα τα προπαγανδιστικά σχήματα που στηρίζονται στην προσωποποίηση. Η παρουσίαση του όποιου εσωκομματικού διαλόγου ως διαμάχης μεταξύ προσωπικοτήτων ταιριάζει γάντι στη νεοφιλελεύθερη κοσμοαντίληψη που βλέπει τα πάντα με όρους ατομοκεντρικού ανταγωνισμού. Η ερμηνεία των διαφορετικών τάσεων ως «καπετανάτων» που «ελέγχονται» από ισχυρούς κομματάρχες και των διαφοροποιήσεων μεταξύ απόψεων ή πολιτικών θέσεων ως προσωπικών ανταγωνισμών μεταξύ «αρχηγού» και «δελφίνων» δεν είναι παρά η εφαρμογή της εν λόγω κοσμοαντίληψης στην «ανάλυση» ενός κόμματος της Αριστεράς. Οταν η «ανάλυση» προέρχεται από δεδηλωμένους δεξιούς και νεοφιλελεύθερους αντιπάλους της Αριστεράς, ουδέν πρόβλημα. Οταν όμως συγκροτεί την προσέγγιση κάποιων «φίλων» της Αριστεράς, απλώς αποκαλύπτεται σε τι είδους «Κεντροαριστερά» θέλουν να μετατραπεί ο ΣΥΡΙΖΑ.