Κίτρινα γιλέκα

Φυσικά, είναι πολύ νωρίς για να κάνουμε μια οποιαδήποτε σαφή πρόβλεψη για το πού θα οδηγήσουν όλα αυτά. Μοιάζει ίσως καταπληκτικό, αλλά δεν βρήκαμε επί δεκαπέντε μέρες ούτε έναν Γάλλο, από την άκρα Αριστερά έως την άκρα Δεξιά, από τους οπαδούς του Προέδρου έως τους ορκισμένους αντιπάλους του, διανοούμενο, πολιτικό, δημοσιογράφο ή ακτιβιστή, που να μας απαντήσει με έστω και ελάχιστο βαθμό βεβαιότητας στην ερώτηση "Πού πάει η Γαλλία". Η ίδια άλλωστε η εφημερίδα Monde κινητοποίησε πάνω από εβδομήντα ειδικούς επιστήμονες να αναλύσουν τι στο καλό συμβαίνει στη χώρα, που κανείς δεν το είχε πάρει χαμπάρι και κανείς δεν το είχε προβλέψει προτού ξεσπάσει. Το μόνο στο οποίο όλοι ανεξαιρέτως συμφωνούν είναι ότι τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο στη Γαλλία. Άρα και στην Ευρώπη, συμπεραίνει κανείς. «Μια επανάσταση είναι αδιανόητη μία ώρα προτού ξεσπάσει και όλοι είναι σίγουροι γι΄ αυτήν μετά την πρώτη νίκη της». Αυτά τα λόγια της Γερμανίδας σοσιαλδημοκράτισσας Ρόζας Λούξεμπουργκ χρησιμοποιεί ο οικολόγος και οπαδός της "εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης" Πατρίκ Φαρμπιάζ, συγγραφέας και μελετητής του φαινομένου των Κίτρινων Γιλέκων, για να απαντήσει κάπως σιβυλλικά στο ερώτημά μου αν στη χώρα του γίνεται τώρα επανάσταση. Στη Rue d΄Aubervilliers, στο Παρίσι, ο "ζωγράφος του δρόμου" Πασκάλ Μπουαγιάρ έδωσε τη δική του απάντηση, ή τουλάχιστον εξέφρασε την επιθυμία του, διακοσμώντας έναν ολόκληρο τοίχο με μια διασκευή του ξακουστού πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγεί τον Λαό», εμπνευσμένου από την Επανάσταση του Ιουλίου 1830. Τώρα, κάτω από την Ελευθερία, στον τοίχο της Rue d΄Aubervilliers, απέναντι από το τοπικό Πολιτιστικό Κέντρο, είναι τα Κίτρινα Γιλέκα που υψώνουν τη σημαία της Γαλλικής Δημοκρατίας.

Τα γαλλικό κίνημα των κίτρινων γιλέκων είναι η απάντηση στον ορντολιμπεραλισμό ως επίσημης πλέον πολιτικής της Ευρώπης. Το 2005, το 55% των Γάλλων είχε πει «όχι» στο δημοψήφισμα για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, έχοντας απόλυτα αντιληφθεί τι αυτό συνεπαγόταν. Ο Σαρκοζί, λίγο αργότερα, έκανε το «όχι», «ναι». Εξόφθαλμα τα κράτη διαλύονται, τα δικαιώματα (πλέον και τα συνταγματικά) καταπατούνται, το κεφάλαιο χαίρει της πλέον ανερυθρίαστης ανομίας, ενώ παράλληλα υποστηρίζονται όλες τις παραλλαγές του μαζι-τα-φάγαμε. Δεκατέσσερα χρόνια μετά το «όχι» εκείνο, τα κίτρινα γιλέκα επιβεβαιώνουν την ορθότητα των τότε φόβων και σηματοδοτούν μια ιστορική καμπή στον τρόπο πάλης. Μαζί τους, αναβιώνει η ταξική συνείδηση, ενσαρκώνεται η δυνατότητα εξέγερσης, και σκιαγραφείται η σύγχρονη μορφή της. Τα κίτρινα γιλέκα, κι εμείς μαζί τους, ζητάμε το τέλος του κόσμου τους.

Τα «κίτρινα γιλέκα», για να μην περιπλέξουμε αχρείαστα το συλλογισμό μας, θα έλεγα ότι ενσαρκώνουν και καταγγέλλουν τη γενικευμένη επισφάλεια της εργασίας και των μέσων διαβίωσης, η οποία προσβάλλει σήμερα εκατομμύρια Γάλλους ή μετανάστες κάθε μορφωτικού επιπέδου και κάθε περιοχής (με εξαίρεση, προφανώς, των «καλών διαμερισμάτων»), καθώς συμπιέζονται μεταξύ δύο χαρακτηριστικών του νεοφιλελευθερισμού που έχουν βαριές συνέπειες, τα οποία βασίζονται στην εφαρμογή του «ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού»: από τη μια μεριά «ο νέος νόμος για συμπίεση των μισθών», άμεσων και έμμεσων (συμπεριλαμβανομένων προφανώς των συντάξεων), στην οποία συμβάλλουν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική εξέλιξη, καθώς και η αποδυνάμωση των συνδικαλιστικών οργανώσεων· από την άλλη, η επιταχυνόμενη επέκταση των «χειρονακτικών» ή «διανοητικών» θέσεων εργασίας, που δεν εξαρτώνται από επιχειρήσεις συνδεδεμένες τοπικά με ένα σημείο, αλλά από ηλεκτρονικές πλατφόρμες, οι οποίες θεσμοθετούν ένα μέχρι θανάτου ανταγωνισμό ανάμεσα στα άτομα (που βαφτίζονται «αυτοαπασχολούμενοι επιχειρηματίες»). Αυτές οι δύο τάσεις συγκλίνουν και οι εργάτες ή οι υπάλληλοι των πόλεων, των προαστίων και της υπαίθρου, οι οποίοι δεν έχουν φτάσει ακόμα στο έσχατο σημείο, βλέπουν πια ότι δεν θα το αποφύγουν, παρά το γεγονός ότι ο επίσημος λόγος αναγγέλλει την είσοδο σε έναν εξατομικευμένο παράδεισο του «start-up έθνους».

Στις σύγχρονες κοινωνίες υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να «ακουστείς». Είτε καταστρέφοντας ό,τι σε ενοχλεί χωρίς να προτείνεις κάτι άλλο για να αντικαταστήσει αυτό που μισείς. Είτε επιλέγοντας τη βία εναντίον του άδικου συστήματος πιστεύοντας ότι αν κόψεις δρόμο μπορείς να φτάσεις πιο γρήγορα στον στόχο σου (μια διαφορετική κοινωνία). Είτε εφαρμόζοντας στην πράξη τη θεωρία της συλλογικής ευθύνης χρησιμοποιώντας τυφλή βία κατά των απίστων και των διαφορετικών. Επιστρατεύοντας τέτοιες μεθόδους πράγματι «ακούγεσαι». Σε «παίζουν» τα μέσα ενημέρωσης, αλλά σε αποδοκιμάζει η κοινωνία και, αργά ή γρήγορα, σε εξουδετερώνει το κράτος. Το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» δεν ανήκει σε καμία από τις παραπάνω κατηγορίες. «Ακούστηκε» και θορύβησε την εξουσία επειδή είχε ένα δίκαιο αίτημα με το οποίο συμφωνούσε η πλειονότητα των πολιτών. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν ακρότητες κέρδισε τη συμπάθεια της κοινής γνώμης και ανάγκασε την εξουσία να αναδιπλωθεί τσαλακωμένη. Ισως ήρθε η ώρα κόμματα και συνδικάτα που αντιτίθενται στις πολιτικές λιτότητας και μάχονται κατά των ανισοτήτων να εγκαταλείψουν την πεπατημένη και να επινοήσουν νέες μορφές δράσης αφού οι κλασικές δεν τρομάζουν πια τον αντίπαλο.

Αναμφίβολα, ένα καπιταλιστικό καθεστώς δεν χαρακτηρίζεται από την αρχή της ισότητας. Ωστόσο, μπορεί προσωρινά να κινηθεί μέσα σε όρια βιώσιμης ανισότητας, αν ο κοινωνικός ανταγωνισμός –αυτό που άλλοτε αποκαλούσαμε «αγώνες»– με τη συμβολή και πολιτικών που σχετίζονται με το εθνικό συμφέρον και την εθνική συνοχή (τις οποίες θα έπρεπε να ξανασκεφτούμε σε ηπειρωτική κλίμακα), βάζουν φρένο στη φτωχοποίηση και επιβάλουν κάποιου βαθμού αναδιανομή, είτε μέσω της φορολογίας είτε μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών. Ο Μακρόν έκανε ακριβώς το αντίθετο, λες και είχε δει την εκλογή του σαν εντολή να επιταχύνει τα χτυπήματα: κατά του εργατικού δικαίου, κατά της προοδευτικής φορολογίας, κατά των επαγγελματικών διαπραγματευτικών και αντιπροσωπευτικών δεσμών, κατά των κοινωνικών υπηρεσιών. Η ιδέα που τα συνέδεε όλα αυτά, ήταν αναμφίβολα ότι θα αντισταθμιζόταν η ερήμωση της κοινωνίας των «πολιτών» με ένα μείγμα προπαγάνδας υπέρ του «επιχειρηματικού πνεύματος» και ενός μοραλισμού της ορθής σκέψης, χωρίς να τους περνάει από το μυαλό ότι θα μπορούσε η φωτιά να ξανανάψει…

Η κυβέρνηση όχι μόνο σου βάζει φόρους στο “μέσο της δουλειάς” αλλά σε καθιστά όμηρο λέγοντάς μας ότι πρόκειται για την πληρωμή ενός κοινωνικού χρέους: την προστασία της ζωής έναντι της οικολογικής αλλαγής. Η απάντηση: “ο Μακρόν μας μιλάει για το τέλος του κόσμου, το δικό μας πρόβλημα είναι το τέλος του μήνα”. Θα αρκέσει το πάγωμα των φορολογικών μέτρων, ανάμεσα στα οποία είναι ο φόρος στα καύσιμα, που αναγγέλθηκε αυτό το απόγευμα από τον πρωθυπουργό Édouard Philippe να σβήσει αυτό το αναμμένο φιτίλι και να σταματήσει τη φωτιά; Είναι ενδιαφέρον να αναλύσουμε το κίνημα…Ένα κίνημα λοιπόν “χωρίς κεφαλή” (το λένε οι αντίπαλοι), δηλαδή χωρίς διευθύνοντες, το οποίο δηλώνει “ούτε της Δεξιάς ούτε της Αριστεράς” που βρίσκεται σε πόλεμο με την πολιτική αντιπροσώπευση την οποία θεωρεί διεαυτήν διεφθαρμένη, και κυρίως αυτοπροσδιορίζεται ως “αντι-Μακρόν”. Περίεργη μεταστροφή μεγάλων λαϊκών στρωμάτων τα οποία, μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, πέρασαν από τη λαϊκιστική και κεντρώα εκλογή του Μακρόν (η οποία κατάφερε να αδειάσει τα κόμματα και τις αντίθετες ιδεολογίες) σε συμμετρική διαμαρτυρία απέναντί του – φαινόμενο “καθρέφτης” του λαϊκισμού.