Η Μαρία Καραμεσίνη είναι καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αλλά και πρώην πρόεδρος και διοικήτρια του ΟΑΕΔ – είναι ένας άνθρωπος δηλαδή που δεν μελετά απλώς τον κόσμο της εργασίας, αλλά έχει παρέμβει και στο πεδίο ώστε να τον αλλάξει. Με εξαιρετικά πλούσιο ερευνητικό έργο, έχοντας γράψει πολλά βιβλία και, κυρίως, με άποψη για τον κόσμο της δουλειάς, η κ. Καραμεσίνη είναι ιδανική συνομιλήτρια για να μας βάλει βαθιά στην εργασιακή ζούγκλα που οι πολιτικές λιτότητας έχουν κατασκευάσει για τους νέους ανθρώπους
● Πώς έχει εξελιχθεί η νεανική ανεργία από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης ώς σήμερα;
Η νεότητα δεν έχει αυστηρά ηλικιακά όρια, αλλά ορίζεται κοινωνιολογικά με βάση την απόκτηση οικονομικής ανεξαρτησίας και τη δημιουργία ξεχωριστού νοικοκυριού από αυτό των γονέων. Στη χώρα μας, όταν μιλάμε για νέους αναφερόμαστε συμβατικά στα άτομα 15 έως 29 ετών, ενώ η μέση ηλικία αποχώρησης από τη γονική στέγη είναι σήμερα τα 31 έτη. To 2023, το ποσοστό ανεργίας των νέων 15-29 ετών στην Ελλάδα ανερχόταν στο 22% και ήταν το δεύτερο υψηλότερο στην Ε.Ε. ύστερα από εκείνο της Ισπανίας. Είναι ακόμα πολύ υψηλότερο του 16%, όπου βρισκόταν το 2008, στο ξεκίνημα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά πολύ χαμηλότερο του 49%, όπου είχε φτάσει το 2013, στο απόγειο της ύφεσης που προκάλεσαν τα δύο πρώτα μνημόνια. Από το 2014 βρίσκεται σε τροχιά αποκλιμάκωσης, με εξαίρεση την πρόσκαιρη άνοδό του την περίοδο της πανδημίας.
● Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της νεανικής ανεργίας;
Τον κύριο όγκο των άνεργων νέων (69%) απαρτίζουν αυτοί που έχουν μόνο απολυτήριο Γυμνασίου ή Λυκείου ή το πολύ να έχουν φοιτήσει σε ΙΕΚ – οι πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας. Αντίθετα, η νεανική ανεργία είναι σχετικά ισοκατανεμημένη μεταξύ των φύλων (51,5% γυναίκες – 48,5% άνδρες), αν και το γυναικείο ποσοστό ανεργίας (25%) είναι πολύ υψηλότερο του ανδρικού (19,5%). Τέλος, η νεανική ανεργία είναι περισσότερο βραχυχρόνια παρά μακροχρόνια, εφόσον απορρέει περισσότερο από τις συχνές αλλαγές δουλειάς, λόγω της μεγαλύτερης εμπλοκής των νέων σε συμβάσεις εργασίας ή έργου προσωρινής διάρκειας και του υψηλού ποσοστού νέων που παραιτούνται για να βρουν καλύτερη δουλειά. Εργασιακή επισφάλεια, μη ικανοποιητικοί όροι εργασίας και ανεργία αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία.
● Είναι η genz και οι millennials το κατ’ εξοχήν πρεκαριάτο;
Οι millennials αναμφίβολα τσακίστηκαν από την υψηλή ανεργία της δεκαετίας 2009-2018, πολλοί έφυγαν για δουλειά στο εξωτερικό, όσοι έμειναν επέλεξαν να συσσωρεύουν πτυχία, ενώ βρέθηκαν να δουλεύουν με τον υποκατώτατο μισθό και αδήλωτοι. Μην ξεχνάμε όμως ότι και πάρα πολλοί από τους τότε σαραντάρηδες και πενηντάρηδες μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους του ιδιωτικού τομέα, που έχασαν τη δουλειά τους, ακόμα σήμερα βολοδέρνουν μεταξύ ανεργίας και μη σταθερών χαμηλόμισθων εργασιών και δυσκολεύονται να βγουν στη σύνταξη.
Οι σημερινοί νέοι της genz αντιμετωπίζουν μεν μια αγορά εργασίας με περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης, αλλά με χαμηλής ποιότητας θέσεις εργασίας. Αν και τα πτυχία αποτελούν όπλο απέναντι στην ανεργία, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό «υπερεκπαίδευσης» του νεανικού εργατικού δυναμικού στην Ε.Ε., αφού ένα πολύ υψηλό ποσοστό πτυχιούχων απασχολείται σε εργασίες που απαιτούν γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες χαμηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου.
● Σε ποιες συνθήκες εργάζονται; Πώς τα οικονομικά δεδομένα της ζωής τους επηρεάζουν τη χειραφέτησή τους;
Πάνω από το 50% των νέων 15-24 ετών και το 30% αυτών 25-29 ετών απασχολούνται στην εστίαση, στα καταλύματα και στο εμπόριο, σε δουλειές χαμηλής ή μεσαίας ειδίκευσης, με αδήλωτη ή υποδηλωμένη εργασία, πολύ εκτεταμένα ωράρια, χωρίς ρεπό, πολύ κακές συνθήκες εργασίας. Εξάλλου, η εποχική και προσωρινή εργασία, η ψευτοανεξάρτητη εργασία (μπλοκάκια), ο δανεισμός και η εργολαβική εργασία είναι πολύ πιο συχνά στους νέους απ’ ό,τι στους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους και δεν παρέχουν προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης, ενώ οι χαμηλοί μισθοί και η μείωση της αγοραστικής τους δύναμης με την ακρίβεια τα τελευταία χρόνια και την εκτόξευση των ενοικίων κατά 38% την τελευταία πενταετία δεν επιτρέπουν την αυτόνομη διαβίωσή τους.
Περισσότεροι από τους μισούς νέους αποχωρούν από το πατρικό σπίτι σε ηλικίες άνω των 30. Από την άλλη πλευρά, δεν θεωρώ ότι μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους νέους συλλήβδην πρεκαριάτο. Κάποιοι, κυρίως αυτοί με τα λιγότερα προσόντα, θα παραμείνουν καθηλωμένοι εργασιακά στην επισφάλεια για πολλά χρόνια ή για πάντα. Αλλοι θα καταφέρουν να βρουν καλύτερες δουλειές ύστερα από προσπάθεια, ενώ στις ειδικότητες υψηλής ζήτησης όπου υπάρχουν ελλείψεις εργατικού δυναμικού, π.χ. πληροφορική, η επαγγελματική αποκατάσταση είναι γρήγορη και οι μισθοί σχετικά ικανοποιητικοί. Υπάρχουν ταξικές διαφορές μεταξύ των νέων, άρα άνισες ευκαιρίες εξόδου από την επισφάλεια.
●Ποιες είναι οι κυβερνητικές πολιτικές ώς τώρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου; Πώς τις κρίνετε;
Οι κυβερνητικές πολιτικές περιλαμβάνουν προγράμματα απασχόλησης και κατάρτισης. Τα μαζικά προγράμματα «προεργασίας» για την απασχόληση νέων έως 29 ετών επί ένα επτάμηνο με τον κατώτατο μισθό και κρατική επιδότηση 100% του κόστους εργασίας είναι δημοφιλή, αλλά δεν γνωρίζουμε εάν οι θέσεις εργασίας διατηρούνται μετά την επιδότηση και οι νέοι εξασφαλίζουν σταθερή επαγγελματική ένταξη. Τα δε προγράμματα κατάρτισης σε ψηφιακές και άλλες δεξιότητες μπορεί μεν να παρέχουν στους άνεργους νέους εκπαιδευτικό επίδομα 1.000 ευρώ και βελτιωμένες πιθανότητες πρόσληψης, αλλά δεν γεννούν τις θέσεις εργασίας από τις οποίες εξαρτάται η εργασιακή τους απορρόφηση.
Οφείλω, τέλος, να επισημάνω ότι η συρρίκνωση του νεανικού εργατικού δυναμικού 15-29 ετών κατά 342.000 άτομα μεταξύ 2008 και 2023, εξαιτίας της μείωσης των γεννήσεων και της μαζικής μετανάστευσης στο εξωτερικό, αποτελεί ισχυρότερο παράγοντα μείωσης της ανεργίας των νέων την τελευταία δεκαετία απ’ ό,τι όλες μαζί οι κρατικές πολιτικές.
