- Ανισότητες και αδιέξοδα του νεοφιλελεύθερου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Γιατί μια συζήτηση τώρα;
Όπως κάθε μεγάλη κρίση, έτσι κι αυτή του 2008, όξυνε τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Παρήγαγε ανεργία και φτώχεια που έπληξαν τα πιο ευάλωτα στρώματα του πληθυσμού, επέφερε μεγάλης κλίμακας αναδιανομή εισοδήματος και δύναμης υπέρ του κεφαλαίου και της ολιγαρχίας του πλούτου εις βάρος της μισθωτής εργασίας και των λαϊκών τάξεων, προκάλεσε εκτεταμένη καταστροφή μικροεπαγγελματιών και μικροεπιχειρηματιών, συρρικνώνοντας την παραδοσιακή μικροαστική τάξη, άλλαξε το «συμβόλαιο» μεταξύ γενεών και τις σχέσεις φύλου, ανέτρεψε τους διεθνείς συσχετισμούς οικονομικής και πολιτικής ισχύος.
Ειδικότερα όμως, ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης του 2008, της πρώτης μεγάλης κρίσης του νεοφιλελεύθερου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, από τις κυρίαρχες δυνάμεις του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και τα οικονομικά συμφέροντα που εξυπηρετούν (τραπεζικό και χρηματιστικό κεφάλαιο, πολυεθνικές επιχειρήσεις) ήταν και παραμένει σκανδαλώδης.
Σε όλες τις χώρες του αναπτυγμένου οικονομικά κόσμου, συντελέστηκε τεράστια μεταφορά εισοδήματος από τους φορολογούμενους προς τις τράπεζες, ενισχύθηκαν οι τάσεις ανταγωνιστικής μείωσης της φορολογίας του κεφαλαίου, μεταφοράς δημόσιας περιουσίας στους ιδιώτες στο όνομα της μείωσης του δημόσιου χρέους και επίθεσης στα εργασιακά δικαιώματα, ενώ έμειναν στο απυρόβλητο όλες οι μέθοδοι υπεράκτιας φοροαποφυγής για εταιρείες και ιδιώτες και στο σκοτάδι η τεράστια αύξηση των ανισοτήτων πλούτου εντός χωρών και παγκόσμια.
Το 2011, το κίνημα Occupy στις ΗΠΑ και τη Βρετανία – τις δύο χώρες κοιτίδες του νεοφιλελευθερισμού – κατήγγειλε τις τεράστιες ανισότητες εισοδήματος και πλούτου ως υπονομευτικές των δημοκρατικών θεσμών και διεκδίκησε την εκπροσώπηση του 99% του πληθυσμού. Δεν είναι τυχαίο που οι Σόντερς και Κόρμπιν ανέδειξαν το θέμα των ανισοτήτων ως κυρίαρχο στις προεκλογικές τους εκστρατείες. Την ίδια εποχή, όλοι οι διεθνείς οργανισμοί, ξεκινώντας από τον ΟΟΣΑ, άρχισαν να δημοσιεύουν εκθέσεις για τις ανισότητες και την εξέλιξή τους, αναδεικνύοντας το θέμα ως πρόβλημα για τις αναπτυγμένες οικονομίες. Το βιβλίο του Πικετί για τις ανισότητες πλούτου προκάλεσε νέες αναταράξεις και αντίδραση από το ΔΝΤ και την οικονομική ορθοδοξία.
Παράλληλα, στην Ε.Ε., με την κρίση δημοσίου χρέους στην περιφέρεια της ευρωζώνης και τις πολιτικές λιτότητας και εσωτερικής υποτίμησης που επιβλήθηκαν, για πρώτη φορά παρουσιάστηκε απόκλιση μεταξύ κρατών-μελών ως προς τις οικονομικές και κοινωνικές επιδόσεις, διευρύνοντας τις ανισότητες και υπονομεύοντας τη διαδικασία σύγκλισης που αποτελούσε τη σιωπηρή υπόσχεση της ΟΝΕ και του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης συνολικά έναντι της συναίνεσης των κρατών μελών της Ε.Ε. στην απαλλοτρίωση βασικών εργαλείων εθνικής πολιτικής. Οι ανισότητες εντός Ε.Ε. και της ευρωζώνης και το ζήτημα της αλληλεγγύης μεταξύ κρατών-μελών είναι κομβικά αντικείμενα της δημόσιας συζήτησης που διεξάγεται αυτή τη στιγμή για το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Η αριστερά στην Ελλάδα και την Ευρώπη, που πολιτεύεται καταστατικά με βάση τις αξίες της δικαιοσύνης και αλληλεγγύης, δεν θα μπορούσε να είναι απούσα από την παραπάνω συζήτηση.
-
Οι ανισότητες αποτελούν απειλή για τους δημοκρατικούς θεσμούς;
Διαλύοντας την κοινωνική συνοχή, η αύξηση των ανισοτήτων καθιστά αφερέγγυους τους δημοκρατικούς θεσμούς ως προς την ικανότητά τους να εξασφαλίζουν δίκαιη συμμετοχή στην κοινωνική ευημερία και ισότητα ευκαιριών. Εάν η αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις δεν παρέχουν αξιόπιστες πολιτικές εναλλακτικές, τότε τα κοινωνικά στρώματα που εγκαταλείπονται στην τύχη τους και περιθωριοποιούνται και οι μεσαίες τάξεις που οικονομικά καταστρέφονται ή αισθάνονται ότι απειλούνται από ταξική υποβάθμιση χάνουν βαθμιαία την εμπιστοσύνη τους στην αξία της δημοκρατικής πολιτικής εναλλαγής.
-
Πού οφείλεται η αύξηση των ανισοτήτων τα τελευταία χρόνια;
Η αύξηση των ανισοτήτων είναι απόρροια της βαθμιαίας επικράτησης του νεοφιλελεύθερου χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού που έχει οδηγήσει μετά από τριάντα και πλέον χρόνια στην πλήρη διάρρηξη του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ κράτους, κεφαλαίου και εργασίας που συγκροτείτο σε εθνικό επίπεδο. Το συμβόλαιο στηριζόταν στο τρίπτυχο: εργατικό δίκαιο – συλλογικές διαπραγματεύσεις, προοδευτική φορολογία, δημόσια αγαθά-κοινωνικό κράτος. Γι’ αυτό και η αύξηση των ανισοτήτων είναι μεγαλύτερη στις χώρες που έχουν προσχωρήσει ολοκληρωτικά στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο καπιταλισμού.
-
Ποιες οι επιπτώσεις του νεοφιλελευθερισμού και της οικονομικής κρίσης στην ταξική δομή και στις μεσαίες τάξειςς
Ενώ, τη δεκαετία του 1980, η εγκατάλειψη του κεϋνσιανισμού συνοδεύτηκε παντού με αναδιανομή του εισοδήματος εις βάρος της μισθωτής εργασίας, στις περισσότερες οικονομικά αναπτυγμένες χώρες – τουλάχιστον στις ευρωπαϊκές – αυτή δεν είχε ως συνέπεια την ταξική πόλωση. Κι αυτό όχι μόνο λόγω των αντισταθμιστικών επιπτώσεων του κοινωνικού κράτους αλλά και λόγω της θεαματικής αύξησης της συμμετοχής των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία. Οι μεσαίες τάξεις διατήρησαν το κοινωνικό τους στάτους και βελτίωσαν το εισόδημά τους βάζοντας στην αγορά εργασίας περισσότερα μέλη. Οι λαϊκές τάξεις τις ακολούθησαν καθυστερημένα αλλά με λιγότερη επιτυχία. Ένα είναι σίγουρο, ότι η λαϊκή οικογένεια πριν την κρίση μπορούσε να τα βγάλει πέρα μόνο όταν δούλευαν περισσότερα του ενός μέλη. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, είναι τα λαϊκά νοικοκυριά που υπέστησαν τις μεγαλύτερες εισοδηματικές απώλειες λόγω κυρίως της ανεργίας. Μεγάλο όμως τμήμα των μεσαίων τάξεων – ιδίως στις χώρες που βίωσαν παρατεταμένη ύφεση – υπέστη και αυτό πλήγμα και ταξική υποβάθμιση.
-
Ποιος ο αντίκτυπος των ανισοτήτων στην αγορά εργασίας με βάση το φύλο και την εθνική προέλευση;
Η άνοδος της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας την εποχή του νεοφιλελευθερισμού συνδέεται αφενός με την προνομιακή εμπλοκή των γυναικών στις άτυπες μορφές εργασίας, με προεξάρχουσα τη μερική απασχόληση, αφετέρου με την μαζική είσοδό τους στον δημόσιο τομέα. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω διαδικασιών οι ανισότητες φύλου στον τομέα της εργασίας μειώθηκαν αλλά αυξήθηκαν οι ταξικές ανισότητες μεταξύ γυναικών, στις οποίες συνέβαλε και η μετανάστευση. Οι μεταναστευτικές ροές έχουν επιδράσει και επιδρούν καθοριστικά στις ταξικές ανισότητες, και μέσα από τη διαγενεακή αναπαραγωγή τους.
- Ποιες οι προοπτικές των νέων γενιών στην «οικονομία της γνώσης»;
Η οικονομική κρίση και η εκρηκτική άνοδος της ανεργίας στους νέους που σημειώθηκε παντού μας υποψίασε ότι ίσως βρισκόμαστε για πρώτη φορά ιστορικά μπροστά στο φαινόμενο η σημερινή γενιά των νέων ανθρώπων – πολύ πιο μορφωμένων από τις προηγούμενες γενιές – να έχουν μεγάλες πιθανότητες να ζήσουν χειρότερα από τη γενιά των γονιών τους λόγω της απορρύθμισης και της εξάπλωσης της επισφάλειας στην αγορά εργασίας. Δεν υπάρχει τεχνολογικός ντετερμινισμός. Η «οικονομία της γνώσης» μπορεί και πρέπει να στηριχθεί σε προστατευμένες εργασιακές σχέσεις. Σε αυτού του είδους την οικονομία μεγάλη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις εκπαιδευτικές ανισότητες, από τις οποίες θα εξαρτώνται ακόμα πιο καθοριστικά απ ‘ότι σήμερα οι εισοδηματικές ανισότητες.
-
Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες της Αριστεράς στην Ελλάδα και την Ευρώπη ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό;
Η ελληνική και ευρωπαϊκή αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό καλούνται να αντιμετωπίσουν με ενιαίο τρόπο το ζήτημα των ανισοτήτων στο εσωτερικό κάθε κράτους και μεταξύ κρατών εντός της Ε.Ε. και της ευρωζώνης. Στο στόχαστρο της οι πολιτικές λιτότητας και εσωτερικής υποτίμησης, το μοντέλο εξωστρεφούς ανάπτυξης για όλους που παράγει κοινωνικό και φορολογικό ανταγωνισμό, η ανεξέλεγκτη λειτουργία των διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών και των φορολογικών παραδείσων. Η επαναθεμελίωση της Ευρώπης με όρους δημοκρατίας και αλληλεγγύης προϋποθέτει όχι μόνο αλλαγές στη θεσμική αρχιτεκτονική της Ε.Ε. και ρυθμίσεις των διεθνών αγορών αλλά και την προώθηση ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που θα έλκεται από τη ζήτηση στο εσωτερικό της Ενιαίας Αγοράς και θα βασίζεται στην αύξηση των μισθών, σε επενδύσεις που θα προωθούν τον κοινωνικό και οικολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας και σε ευρωπαϊκούς μηχανισμούς μεταφοράς πόρων που θα βασίζονται στις αρχές της αλληλεγγύης.
Πηγή: Left
