Το σοκ της ήττας επιδρά καταλυτικά στην αντιπολιτευτική δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ. Προφανές. Μάλλον εμφανής και η απροθυμία αναστοχασμού. Τι έφταιξε; Εχασε. Οφείλει να ανασυγκροτηθεί, να αντιπολιτευτεί σοβαρά και να επανέλθει. Να διαχειριστεί την κατά Τραβέρσο «αριστερή μελαγχολία». Αναγκαία προϋπόθεση: να δει κριτικά τη διακυβέρνησή του.
Μικρή συμβολή φιλοδοξούν να αποτελέσουν αυτές οι σκέψεις.
1. Ο ΣΥΡΙΖΑ συνδυάζει την κληρονομιά της ανανεωτικής Αριστεράς με στοιχεία ριζοσπαστισμού. Αμφισημία που ο Γ. Μπαλαμπανίδης αποκαλεί «δύο ψυχές του ΣΥΡΙΖΑ»: κινήματα-πραγματισμός, Ευρώπη-εθνοκεντρισμός, λαϊκισμός/λαϊκότητα-μεταρρυθμισμός. Στοιχεία που κουμπώνουν με αντίστοιχες αμφιθυμίες του κοινωνικού σώματος.
2. Μνημόνιο-αντιμνημόνιο. Για τον ΣΥΡΙΖΑ κρίσιμο πεδίο συνάντησης με τα μεσοστρώματα που συνθλίβονται και όχημα εκλογικής ανόδου. Η μονοσήμαντη αντιμνημονιακή θεώρηση της πραγματικότητας ωστόσο ήταν στρεβλωτική και τον έφερε κοντά σε στοιχεία εθνολαϊκισμού.
3. Περί «λαϊκισμού του ΣΥΡΙΖΑ»: έγιναν πολλά που (έπρεπε να) είναι ξένα προς την πολιτική αισθητική της Αριστεράς. Ομως απέναντι προέλαυνε το άρμα ενός ισοπεδωτικού «δρεπανηφόρου αντιλαϊκισμού», που μάχεται όχι τον λαϊκισμό αλλά το λαϊκό. Στον βαθμό που ο «λαϊκισμός του ΣΥΡΙΖΑ» αντιστάθηκε στον δήθεν «αντιλαϊκισμό» ο οποίος ενοχοποιεί τους πολλούς ήταν ένας «λαϊκισμός της ανάγκης». Χωρίς αυτόν θα σάρωνε η ακροδεξιά ριζοσπαστικοποίηση. Ο αμυνόμενος λαϊκισμός της συμπερίληψης έχει τη θέση του στον ευρωπαϊκό «συσχετισμό λαϊκισμών». Και είναι θέση θετική.
4. Καταδίκη «αντιλαϊκισμού» δεν σημαίνει άκριτη συνηγορία λαϊκισμού. Οταν η Αριστερά εγκλωβίζεται σε στείρο αντικλεπτοκρατικό λόγο, ηθικολογία και σκανδαλολογία, χάνει τον δρόμο. Ενα πρωί ξυπνάει αγκαλιά με πρόσωπα του βαθέος κράτους, ενώ στελέχη της ασκούνται σε πολιτικά νταηλίκια και κουτσαβακισμούς.
5. ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Τι πέτυχε στην οικονομία; Πώς ομαλοποίησε την εκπαίδευση σε συνθήκες Μνημονίου; Πώς κράτησε όρθια την Υγεία; Πώς πήρε μέτρα προστασίας στα εργασιακά; Και τι έκανε λάθος; Πώς απέτυχε στον χώρο των ΜΜΕ; Αστοχες συμμαχίες, καμία εκκαθάριση μιντιακού τοπίου, τραγικά λάθη στην ΕΡΤ. Γιατί δεν προσπάθησε αποφασιστικά να ρυθμίσει τις σχέσεις Κράτους – Εκκλησίας; Γιατί στο προσφυγικό, αν και επιτυχώς εξέπεμψε σήμα αλληλεγγύης, βούλιαξε στη λάσπη της Μόριας; Γιατί φετιχοποίησε τη συμφωνία-μέγκενη Ε.Ε. – Τουρκίας; Πρέπει να αναστοχαστεί με ψυχραιμία. Ούτε αυτομαστίγωμα, ούτε αυταρέσκεια.
6. Πώς κινείται από την κοινωνική διαμαρτυρία στην κυβέρνηση και πάλι στην κοινωνική διαμαρτυρία; Τον πιέζουν τα ΜΜΕ να μείνει στο σαλόνι, «σοβαρή αντιπολίτευση». Ομως θεσμική αντιπολίτευση δεν σημαίνει χωρίς διεκδικητικά αντανακλαστικά. Αλλά θέλει και προσοχή ο δρόμος, γλιστράει. Τι διδάχτηκε από τη συμμαχία με το συνδικάτο ταξί του Λυμπερόπουλου;
7. Ηταν πολυτασικό κόμμα, έγινε αρχηγικό με κλειστή ηγετική ομάδα. Πώς επανεισάγονται δημοκρατικές διαδικασίες και λογοδοσία; Ποιος είναι ο ρόλος του αρχηγού που έχασε, αλλά παραμένει αδιαμφισβήτητος; Πώς θα δείξει ότι έχει επίγνωση τι έγινε; Η ισχύς του είναι προνόμιο, όσο αδρανεί είναι βάρος.
8. Τραύμα του 2015. Πρωτοφανής λαϊκή κινητοποίηση και δραματική ματαίωση, συμβάντα με αποτύπωμα μακροχρόνιο. Από ελπίδα της Αριστεράς στην Ευρώπη σε διαχειριστή μνημονίων. Ωστόσο η αποχώρηση τμήματος του κόμματος δεν έφερε σοβαρή αμφισβήτηση. Κρίση αξιοπιστίας έπληξε και όσους έμειναν και όσους έφυγαν. Κάποιοι από τους τελευταίους σημαδεύονται από βαριές ιδιοτυπίες χαρακτήρα. Η τοποθέτησή τους σε καίριες θέσεις την πρώτη περίοδο είναι σοβαρό ζήτημα. Η στροφή στον ρεαλισμό άνοιξε ρωγμή που πληρώθηκε μεταχρονολογημένα. Οι εκλογές του ’19 δεν χάθηκαν το ’19, είχαν χαθεί πολύ νωρίτερα. Αλλά όχι μόνο λόγω της στροφής.
9. Μακεδονικό. Δύο φορές η κυβερνώσα αριστερά συνομίλησε με το πέραν της συγκυρίας. Στο σημείο μηδέν του 2015 ανέκρουσε πρύμναν. Καλά έκανε. Στις Πρέσπες διέσχισε τη λίμνη. Η συμφωνία ήταν ηγεμονική κίνηση υψηλής πολιτικής, ξαναχώρισε ιδεολογικά στρατόπεδα. Σήμερα η Ν.Δ. ορκίζεται στη συμφωνία, ενώ κάποιοι «πρώην μακεδονομάχοι» προσχωρούν στον ΣΥΡΙΖΑ. Οι ίδιοι δεν έχουν ζήτημα αξιοπρέπειας. Κάποιος να τους πει πως υπάρχει.
10. Σύμπραξη με ΑΝ.ΕΛΛ. Κίνηση τακτικής ευεξήγητη. Παρατάθηκε και στιγμάτισε πέραν του αναγκαίου. Κάποιοι μάλιστα φαίνονταν να τη χαίρονται ασύμμετρα. Να είμαστε ειλικρινείς; Αν οι ΑΝ.ΕΛΛ. ήταν απέναντι, κανείς αριστερός δεν θα δίσταζε να τους αποκαλέσει ψεκασμένους ακροδεξιούς.
11. Θέμα ταμπού, η «ενεργητική εκεχειρία» με καραμανλικούς. Στρατηγική που διαμόρφωσε συσχετισμούς. Ωστόσο στρέβλωσε τον επιμερισμό ευθυνών για τη χρεοκοπία, γέννησε τέρατα. Παράδειγμα κάποιες επιλογές στη Δικαιοσύνη και ο πολιτικός αρραβώνας με πρώην εισαγγελείς με πλούσιο μητρώο αρχειοθέτησης υποθέσεων κρίσιμων για τη δημοκρατία. Αν ισχύει πως ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την κυβέρνηση αλλά όχι την εξουσία, αυτή η εκεχειρία ήταν βασικός λόγος.
12. Με όλα αυτά, θετική η συνολική αποτίμηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάλαβε την έκταση της κρίσης, τη διάβασε στη διεθνή της διάσταση, είχε αργοπορημένη αλλά ορθή εκτίμηση των συσχετισμών, κράτησε φιλολαϊκό χαρακτήρα, έβγαλε πέρα το πρόγραμμα. Είναι για να πανηγυρίζει; Οχι. Μνημονιακή λιτότητα με μεγάλο κόστος επέβαλε. Οντως άμβλυνε κοινωνικές επιπτώσεις. Αλλά όχι πανηγύρια, όχι success stories.
13. Τομές στο πεδίο των δικαιωμάτων: αντίβαρο στη μνημονιακή στροφή, σύνδεση με Κεντροαριστερά και πολιτικό φιλελευθερισμό. Δεν ήταν πρώτη προτεραιότητα, δεν ήταν αμελητέες. Σύμφωνο συμβίωσης, ταυτότητα φύλου, αντιρατσιστική νομοθεσία, πρόσβαση στην υγεία, ιθαγένεια. Μπορούσαν να γίνουν περισσότερα, μα θα αργήσουμε πολύ να δούμε άλλα.
Κρίσιμα ερωτήματα: σε έναν κόσμο που πάει δεξιά πας δεξιά για να τον συναντήσεις; Τι σημαίνει εναλλακτική, αριστερή πολιτική; Πώς αρθρώνεις λόγο πειστικό, συμβατό με όσα έκανες στην κυβέρνηση, οραματικό αλλά χωρίς γραφικούς μαξιμαλισμούς;
Πώς σπας το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο που εξακολουθεί λυσσαλέο, αν και ο βασιλιάς είναι γυμνός και το ΚΙΝ.ΑΛΛ. γίνεται πολιτικό ανέκδοτο; Πώς αντιμετωπίζεις τους χορηγούς του μετώπου, τον «Πειραιώς καρτελάρχη του Τύπου» και τους λοιπούς; Πώς ρηγματώνεις το μιντιακό τείχος; Ο ΣΥΡΙΖΑ πολεμάει με χιονόμπαλες μια φιλοκυβερνητική επικοινωνιακή χιονοθύελλα.
Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν την ανασυγκρότηση με όρους μεταγραφικού παζαριού. Κάποιες επιλογές προσώπων δυστυχώς βοηθούν. Ομως το εγχείρημα είναι ανοιχτό: ευρύ αριστερό, δημοκρατικό μέτωπο και όχι κόμμα σούπερ μάρκετ. Η κουβέντα περί πασοκοποίησης είναι στείρα. Χρειάζεται κριτική διεύρυνση και ανασυγκρότηση με προγραμματικά ανοίγματα. Δυναμικές κοινωνικές συμμαχίες, όχι ανακύκλωση πολιτευτών.
Η Ν.Δ. ήρθε έτοιμη. Οχι ικανή ή συγκροτημένη, αλλά ψυχολογικά και ιδεολογικά έτοιμη για το μεγάλο πρότζεκτ: κλείσιμο παρένθεσης, κανονικότητα νεοφιλελεύθερη στα οικονομικά, ελληνοχριστιανικού πολιτισμού στα ταυτοτικά, νόμου/τάξης στα κοινωνικά. Και μητσοτακικός νεποτισμός στη διοίκηση. Πρότζεκτ νεοσυνηρητικής μετάλλαξης. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να το δυσκολέψει. Να επανεφεύρει τον εαυτό του. Να διασφαλίσει ότι η μέρα μετά τον Μητσοτάκη δεν θα είναι προς τα δεξιά του Μητσοτάκη. Ο κίνδυνος είναι ισχυρός.
Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός, πρ. γ.γ. Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Σύνοψη παρέμβασης στην παρουσίαση του βιβλίου «ΣΥΡΙΖΑ, ένα κόμμα εν κινήσει», επιμ. Γ. Μπαλαμπανίδη
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
