Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εκτροχιάσει τις τιμές στην ενέργεια. Το πρόβλημα, όμως, των ανατιμήσεων προϋπήρχε από πέρυσι το καλοκαίρι. Γιατί συνέβη αυτό και γιατί η Ελλάδα έχει από τις υψηλότερες τιμές ρεύματος στην Ευρώπη;
Οι ανατιμήσεις που βλέπουμε όλους αυτούς τους μήνες δεν είναι αποτέλεσμα της ουκρανικής κρίσης. Τις συνέπειες αυτής θα τις δούμε στους λογαριασμούς του Μαρτίου και μετά. Η κρίση στις τιμές ενέργειας έχει παγκόσμια χαρακτηριστικά και συνδέεται με την πανδημία. Το 2020 λόγω λοκντάουν είχαμε μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου και καυσίμων και άρα κατάρρευση των τιμών –αν και αυτό δεν αποτυπώθηκε στους λογαριασμούς στην Ελλάδα, όπως έπρεπε. Όταν άνοιξαν οι οικονομίες, η ζήτηση αυξήθηκε και οι τιμές ωθήθηκαν προς τα πάνω. Αυτό στην Ελλάδα συνέπεσε και με την εφαρμογή του μοντέλου στόχου (target model), τον Νοέμβριο του 2020, που άλλαξε τη δομή της αγοράς. Το θεωρητικό σκέλος αυτού είναι από νόμο του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά εφαρμόστηκε από τη Νέα Δημοκρατία, χωρίς συγκεκριμένες μέριμνες που έπρεπε να είχαν ληφθεί και έλεγχο στην αγορά, δίνοντάς σήμα να κάνει ο κάθε συμμετέχων πρακτικά/ουσιαστικά ό,τι θέλει. Το μοντέλο στόχου περιλαμβάνει 4 αγορές: προημερήσια, ενδοημερήσια, προθεσμιακή, αγορά εξισορρόπησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της απουσίας ελέγχου ήταν η εκτίναξη του κόστους στην αγορά εξισορρόπησης την 5η εβδομάδα λειτουργίας της, χωρίς κανένα λόγο, και η απότομη πτώση της τιμής χωρίς να προηγηθεί οποιαδήποτε παρέμβαση, γιατί απλά οι τέσσερις συμμετέχοντες μπορούσαν. Ο μικρός αριθμός συμμετεχόντων στην αγορά ηλ. ενέργειας σημαίνει ότι πολύ εύκολα μπορεί να δημιουργηθεί καρτέλ και να υπάρχουν εναρμονισμένες πρακτικές. Για αυτό είναι κρίσιμος ο ρόλος της ΔΕΗ που έχει δεσπόζουσα θέση, ώστε να μπορεί να σπάει το καρτέλ και όχι να το στηρίζει, όπως συμβαίνει σήμερα. Επίσης η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που το target model λειτουργεί χωρίς ουσιαστικά να υπάρχει η προθεσμιακή αγορά (είναι μόνο στα χαρτιά), όπου εκεί μπορούν να γίνουν διμερή συμβόλαια σε σταθερές τιμές και έτσι να συγκρατείται και η χονδρική τιμή. Τέλος, ρόλο για την ανατίμηση των τιμών στην Ελλάδα παίζει και το βάρος που έχει το φυσικό αέριο στην ηλεκτροπαραγωγή.
Όπως φαίνεται από τις δηλώσεις του βουλευτή της ΝΔ, Μπ. Παπαδημητρίου, η κυβέρνηση δεν αξιοποιεί τη ΔΕΗ για τον έλεγχο της αγοράς, το αντίθετο μάλλον συνέβη. Η περαιτέρω ιδιωτικοποίησή της έπαιξε ρόλο στις ανατιμήσεις;
Δεν μου κάνει εντύπωση η δήλωση του Παπαδημητρίου για την πίεση των εναλλακτικών παρόχων προς τη ΔΕΗ για επιβολή της ρήτρας αναπροσαρμογής, αν και δεν μπορώ να γνωρίζω αν ισχύει. Μέχρι τώρα η κυβέρνηση, βέβαια, προσπαθούσε να ρίξει την ευθύνη γι’ αυτό στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), κάτι που δεν ισχύει. Ενδιαφέρον πάντως έχουν κι άλλες κινήσεις της ΔΕΗ, όπως η διακοπή του προγράμματος σταθερών χρεώσεων (του πρώτου προγράμματος με χαμηλές σταθερές τιμές). Όσον αφορά την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ τώρα, αυτή η μεταστροφή είχε γίνει από την πρώτη στιγμή της διακυβέρνησης της ΝΔ. Από τον Σεπτέμβριο του 2019, που με πρόσχημα την καταστροφή της επιχείρησης, ήρθαν οι πρώτες αυξήσεις, εξαφανίζοντας τη μείωση του ΦΠΑ που είχε κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ, από το 13 στο 6%, φάνηκε πως είναι τελείως διαφορετική η προσέγγιση της κυβέρνησης, και της διοίκησης που διόρισε, για την επιχείρηση. Αντίστοιχα το 2020, που ενώ είχαν πέσει οι τιμές χονδρικής όπως είπαμε, οι λογαριασμοί της ΔΕΗ δεν ήταν μειωμένοι. Αισχροκερδούσε δηλαδή. Το τελευταίο βήμα που σφράγισε ότι η ΔΕΗ έχει μεταλλαχθεί από εταιρεία με κοινωνικό και αναπτυξιακό ρόλο, σε μια ιδιωτική με μόνο στόχο το κέρδος, ήταν με την απώλεια της πλειοψηφίας του δημοσίου μέσω της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου, χωρίς δηλαδή να έρθει το ζήτημα προς συζήτηση ούτε στη Βουλή.
Την Τρίτη εγκαινιάσθηκε ο τερματικός σταθμός LNG στην Αλεξανδρούπολη, που η λειτουργία του όμως αργεί ακόμα. Θα μπορεί όντως να υποκαταστήσει το ρωσικό αέριο και σε τι τιμές;
Είναι προφανές ότι το έργο δεν μπορεί να λύσει το ζήτημα της επάρκειας φυσικού αερίου που αντιμετωπίζουμε λόγω του πολέμου, αφού θα λειτουργήσει από τον Δεκέμβρη του 2023 και μετά. Ούτε και τότε όμως θα μπορεί να υποκαταστήσει έτσι απλά το ρωσικό, ενώ και το κόστος θα είναι πιο υψηλό και πρέπει να συζητάμε και βάσει του ποιες τιμές μπορεί να αντέξει ο καταναλωτής. Είναι βέβαια ένα έργο σημαντικό, που αναβαθμίζει τον γεωπολιτικό ρόλο της χώρας και συμβάλλει στη διαφοροποίηση των πηγών και των οδεύσεων φυσικού αερίου, στην ενεργειακή ασφάλεια δηλαδή. Πρέπει να ιδωθεί μαζί με τα υπόλοιπα έργα που μπορούν να καταστήσουν την Ελλάδα πύλη φυσικού αέριου για την Νοτιοανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Tον IGB, τον διασυνδετήριο αγωγό Ελλάδας – Βουλγαρίας, που ξεκίνησε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, και έχει καθυστερήσει τώρα, ενώ είναι πολύ σημαντικός και είναι και η βάση του Κάθετου Διαδρόμου (ΙΒS Interconnector Bulgaria – Serbia) και τον αγωγό BRUA Bulgaria-Romania-Hungary-Austria pipeline.
Εξαιτίας του πολέμου αναζητούνται και συζητιούνται τώρα διάφορα σενάρια παραγωγής ενέργειας. Υπάρχει κίνδυνος πισωγυρίσματος σε ό,τι αφορά στο πρασίνισμά της;
Προς το παρόν δεν έχουν υπάρξει πισωγυρίσματα πρακτικά. Ο επικεφαλής της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, Φ. Τίμερμανς, είπε πως οι χώρες της ΕΕ πρέπει να στηριχτούμε περισσότερο στα εγχώρια καύσιμα, στη δική μας περίπτωση στον λιγνίτη δηλαδή, για να απεξαρτηθούμε από το ρωσικό φυσικό αέριο. Δεδομένου ότι κανείς δεν συζητάει προφανώς να ανοίξουν μονάδες που έχουν κλείσει, αλλά για αυτές που πληρούν τις περιβαλλοντικές προϋποθέσεις, γυρνάμε ουσιαστικά στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) του ΣΥΡΙΖΑ, που μείωνε τη συμμετοχή στην παραγωγή ενέργειας ταυτόχρονα του λιγνίτη και του φυσικού αερίου και δεν αύξανε το βάρος του δεύτερου σαν μεταβατική πηγή, όπως έγινε με το εθνικό σχέδιο της ΝΔ, που και αυτό πληρώνουμε τώρα. Και αυτή η κρίση αναδεικνύει το πόσο σημαντικές είναι οι ΑΠΕ. Είναι ο πιο φθηνός και οικολογικός τρόπος παραγωγής, με δεδομένο βέβαια ότι θα υπάρχουν κανόνες χωροθέτησής τους, Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ και Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες για τις περιοχές Natura. Και βέβαια θα πρέπει να συμμετέχουν σ’ αυτές και οι τοπικές κοινωνίες και να διαχέεται εκεί το όφελός τους, γι’ αυτό έχει σημασία η ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων. Το πιο επικίνδυνο σενάριο που συζητιέται, είναι να θεωρήσουμε πράσινη ενέργεια την πυρηνική ενέργεια, όπως σκέφτεται η κυβέρνηση να προχωρήσει σε συγχρηματοδότηση, μέσω μακροχρόνιου συμβολαίου, πυρηνικού σταθμού στη Βουλγαρία!
Τζέλα Αλιπράντη
