Δημήτρης Χριστόπουλος

Το τουρκικό, αυτό είναι τo εγγύτερο, από πλευράς περιεχομένου, σύστημα σε εκείνο που προωθείται με το σχέδιο νόμου για την αστυνομία στα πανεπιστήμια. Επίσης, το γεωγραφικά εγγύτερο στην Ελλάδα. Ξέρω ότι η διαπίστωση αυτή προκαλεί πιθανώς μια δυσφορία στους θιασώτες του, που θα προτιμούσαν να μοιάζει με το γερμανικό, το γαλλικό, το ολλανδικό ή κάποιο σκανδιναβικό μοντέλο, αλλά δεν φταίω εγώ, που κάνω τη διαπίστωση. Το μόνο κράτος-μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης που έχει εναποθέσει την πανεπιστημιακή φύλαξη στην αστυνομία του είναι η γείτων. Μια χώρα που δύσκολα θα χαρακτήριζες πρότυπο για τις επιδόσεις της στο κράτος δικαίου και στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Το αναγνώρισε και ο άρτι εκλεχθείς Έλληνας δικαστής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Γιάννης Κτιστάκις, ο οποίος δίδαξε για δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, το ομολόγησε σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή», επικροτώντας το μέτρο. «Η αυστηρή επιτήρηση στις πύλες της Ροβέρτειου Σχολής του Βοσπόρου, όπου δίδαξα, δεν εμπόδισε αλλά προστάτευσε τη διδακτική μου ελευθερία». Την ίδια στιγμή παρατηρεί κανείς και αποκλίνουσες φωνές από τον συντηρητικό χώρο, οι οποίες πληθαίνουν. (...) Ο χρόνος τρέχει και συμβαίνουν πράγματα. Το νέο σχέδιο νόμου που προετοιμάζεται να ακολουθήσει θα είναι αυτό για την επανεισαγωγή των πρυτανικών συμβουλίων, με παράπλευρο στόχο είτε να παύσει η θητεία των ενοχλητικών πρυτάνεων είτε να καπελωθεί από κυβερνητικά στελέχη. Για τον λόγο αυτό χρειάζεται επαγρύπνηση και άμεση αντίδραση με προτάσεις.   Πάντως, δοτούς πρυτάνεις επέβαλε η γειτονική μας Τουρκία στα πανεπιστήμια με έκτακτη νομοθεσία, οι φοιτητές ξεσηκώθηκαν και, φυσικά, η αστυνομία, που κατοικοεδρεύει στα τουρκικά πανεπιστήμια, τους περιέλαβε.   Ακούω ήδη εκείνους και εκείνες που διαβάζουν να μου λένε: «Εμείς δεν είμαστε Τουρκία». Γνωρίζω τι είμαστε. Υποψιάζομαι όμως και τι μπορούμε να γίνουμε... Ανέκαθεν οι τουρκικές συνταγές ήταν γλυκός πειρασμός για κάθε εξουσία. 

Εξ ορισμού είναι δύο οι πολιτικές στρατηγικές: η μια αφορά την ένταξη, συμπερίληψη, ενσωμάτωση (χρησιμοποιώ ως ταυτόσημες τις λέξεις) και η άλλη τον αποκλεισμό ή την έξωση. Ποιους θέλουμε και ποιους όχι με δυο λόγια. Ποιοι θέλουμε να είμαστε; Το κατεξοχήν πολιτικό ερώτημα της σύνθεσης κάθε πολιτικής κοινότητας. Στο ποιοι ανήκουν στον λαό η ελληνική πολιτεία την άνοιξη του 2010 και το καλοκαίρι του 2015 έδωσε μια απάντηση προσπαθώντας να υιοθετήσει έναν συμπεριληπτικό Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας. Την πρώτη φορά, το 2010, η στρατηγική της συμπερίληψης φάνταζε σχεδόν ουτοπία. Το “Έλληνας γεννιέσαι” δεν το συναντούσαμε μόνο στο δεξιό άκρο του πολιτικού φάσματος, αλλά ήταν το κεντρικό επιχείρημα της συντηρητικής παράταξης και του Συμβουλίου της Επικρατείας όταν ανέτρεψε το πρώτο βήμα του 2010. Κι όμως, το βήμα έγινε. Εφεξής ισχύει το διπλό δίκαιο του εδάφους. Είναι πλέον λιγότερο από θέμα μιας γενιάς όλα τα εγγόνια μεταναστών που γεννήθηκαν στην Ελλάδα να αποκτήσουν αυτομάτως την ελληνική ιθαγένεια. Να το συνειδητοποιήσουμε! Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση ένας κύκλος φαίνεται να κλείνει. Οι κάτοικοι της Ελλάδας είναι ή θα γίνουν άμεσα  Έλληνες πολίτες ανεξάρτητα αν οι γονείς τους είναι ξένοι. Η μεγαλύτερη επιτυχία αυτής της τομής είναι το γεγονός ότι σήμερα, μόλις πέντε χρόνια μετά τη θέσπισή της, κανείς στα σοβαρά δεν σκέφτεται να την αμφισβητήσει. Είναι ενδεικτικό πως, μολονότι η κτήση ιθαγένειας των παιδιών των μεταναστών με τη γέννηση ήταν αυτό που πραγματικά εξαγρίωνε την Νέα Δημοκρατία (περισσότερο το 2010 και λιγότερο το 2015), πλέον φαίνεται όχι απλώς να το έχει χωνέψει, αλλά να μην ενοχλείται κιόλας. Δεν εξηγείται αλλιώς το ότι στην πρόσφατη αλλαγή των όρων πολιτογράφησης επί το αυστηρότερον για τους ενηλίκους ούτε καν τέθηκε θέμα για την κτήση της ιθαγένειας των παιδιών. Σε αυτό το ερώτημα -στο πώς ορίζουμε τους εαυτούς μέσω των άλλων- παραπέμπει η όποια ανάγνωση της ιστορικής αφετηρίας της Ελλάδας. Και σε αυτό το ερώτημα δεν θα βρούμε την απάντηση σε μια έτοιμη συνταγή του παρελθόντος: θα ήταν αδιανόητο και εντελώς ξένο εξάλλου με το πνεύμα της ίδιας της Επανάστασης του 1821 σήμερα να λέγαμε πως «Έλληνες είναι οι χριστιανοί κάτοικοι της Ελλάδας». Για την ακρίβεια αυτό ακριβώς λένε σήμερα οι εκπρόσωποι του ελληνικού φυλετισμού. Τόσο το φόβητρο του αποκλεισμού όσο και η προοπτική της κοινωνικής και πολιτικής συμπερίληψης έχει μια μακρά παράδοση που διαπλέκεται με τη διαρκή κίνηση ανθρώπων που έζησαν, ζουν και θα ζουν σε αυτόν τον τόπο. Το να μετατοπίζουμε διαρκώς το κατώφλι εις βάρος του αποκλεισμού είναι πολιτικά κρίσιμο για το δημοκρατικό μέλλον της χώρας αυτής.

Το πανεπιστήμιο, κατά το Σύνταγμα, είναι αυτοδιοίκητο: εναπόκειται σε αυτό να φυλάξει τον εαυτό του. Αυτοδιοίκητο αυτό σημαίνει. Επομένως, δεν μπορεί η Ελληνική Αστυνομία να στρατοπεδεύσει στο χώρο του, μην τυχόν υπάρξει βία. Η ΕΛ.ΑΣ. έχει λόγο σε ένα πανεπιστήμιο εφόσον διαπράττονται παράνομες πράξεις που διώκονται αυταπάγγελτα. Όπως λοιπόν προσδοκούμε από την Ελληνική Αστυνομία να μας προστατέψει από μια κλοπή του σπιτιού μας, αλλά δεν συναινούμε να βάλουμε έναν αστυνομικό μονίμως στο καθιστικό του σπιτιού μας, έτσι πρέπει να γίνεται και με το Πανεπιστήμιο. Αρκεί βέβαια και η Αστυνομία να κάνει τη δουλειά της. Το λέω αυτό διότι ως έναν βαθμό κατανοώ την κριτική που γίνεται προς την πανεπιστημιακή κοινότητα επειδή έχει ανεχθεί φαινόμενα βίας, αλλά μου κάνει εντύπωση που αυτή η κριτική δεν αφορά και την Αστυνομία. Ως σήμερα, ο νόμος δεν εμποδίζει σε τίποτε την Αστυνομία να παρέμβει όταν χρειάζεται. Το Πανεπιστήμιο, αν θεωρεί λοιπόν ότι χρειάζεται, θα πρέπει να έχει μια υπηρεσία φύλαξης που θα λογοδοτεί στις αρχές του, δηλαδή στον Πρύτανη. Κάποια πανεπιστήμια στην Ελλάδα χρειάζονται τέτοια φύλαξη, όπως το Πάντειο, το Μετσόβιο, η ΑΣΟΕΕ και το Aριστοτέλειο, άλλα πάλι δεν νομίζω, αλλά αυτό ας το αποφασίσουν οι αρχές τους. “Πλήρη αυτοδιοίκηση” είπαμε: άρθρο 16, παρ. 5 του Συντάγματος. Δεν είναι εφορία, ούτε αστυνομικό τμήμα το πανεπιστήμιο. Υπάρχουν ιστορικοί λογοι γι’ αυτό δέκα αιώνες τώρα. Εκτός αν δεν μας αρέσει η πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση, οπότε να ξέρουμε πώς κινούμαστε εφεξής. Επομένως, δεν είναι “ή ανομία ή αστυνομία” όπως εσφαλμένα πολύς κόσμος νομίζει. Υπάρχει πολύς χώρος ανάμεσα. Αυτόν τον χώρο ζούμε καθημερινά.

Το πανεπιστήμιο, κατά το Σύνταγμα, είναι αυτοδιοίκητο: εναπόκειται σε αυτό να φυλάξει τον εαυτό του. Αυτοδιοίκητο αυτό σημαίνει. Επομένως, δεν μπορεί η Ελληνική Αστυνομία να στρατοπεδεύσει στο χώρο του, μην τυχόν υπάρξει βία. Η ΕΛ.ΑΣ. έχει λόγο σε ένα πανεπιστήμιο εφόσον διαπράττονται παράνομες πράξεις που διώκονται αυταπάγγελτα. Όπως λοιπόν προσδοκούμε απο την Ελληνική Αστυνομία να μας προστατέψει από μια κλοπή του σπιτιού μας, αλλά δεν συναινούμε να βάλουμε έναν αστυνομικό μονίμως στο καθιστικό του σπιτιού μας, έτσι πρέπει να γίνεται και με το Πανεπιστήμιο. Αρκεί βεβαια και η Αστυνομία να κάνει τη δουλεια της. Το λέω αυτο διότι ως έναν βαθμό κατανοώ την κριτική που γίνεται προς την πανεπιστημιακή κοινοτητα επειδή έχει ανεχθεί φαινόμενα βίας, αλλά μου κάνει εντύπωση που αυτή η κριτική δεν αφορά και την Αστυνομία. Ως σήμερα, ο νόμος δεν εμποδίζει σε τίποτε την Αστυνομία να παρέμβει όταν χρειάζεται. Το Πανεπιστήμιο, αν θεωρεί λοιπόν ότι χρειάζεται, θα πρέπει να έχει μια υπηρεσία φύλαξης που θα λογοδοτεί στις αρχές του, δηλαδή στον Πρύτανη. Κάποια πανεπιστήμια στην Ελλάδα χρειάζονται τέτοια φύλαξη, όπως το Πάντειο, το Μετσόβιο, η ΑΣΟΕΕ και το Aριστοτέλειο, άλλα πάλι δεν νομίζω, αλλά αυτό ας το αποφασίσουν οι αρχές τους. "Πλήρη αυτοδιοίκηση" είπαμε: άρθρο 16, παρ. 5 του Συντάγματος. Δεν είναι εφορία, ούτε αστυνομικό τμήμα το πανεπιστήμιο. Υπάρχουν ιστορικοί λογοι γι'αυτό δέκα αιώνες τώρα. Εκτός αν δεν μας αρέσει η πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση, οπότε να ξέρουμε πώς κινούμαστε εφεξής. Επομένως, δεν είναι "ή ανομία ή αστυνομία" όπως εσφαλμένα πολύς κόσμος νομίζει. Υπάρχει πολύς χώρος ανάμεσα. Αυτόν τον χώρο ζούμε καθημερινά.

Υπάρχουν σοβαρά προβλήματα στη διαχείριση του περιορισμού της ελευθερίας με τρόπο δίκαιο και αναλογικό έναντι όλων των πολιτών: ο διπλασιασμός του νοσηλίου κλίνης ΜΕΘ σε ιδιωτικές κλινικές, η συνέχιση του τεστ από ιδιώτες προς κέρδος και η διάθεση υπέρογκων ποσών για ανάγκες επικοινωνίας είναι τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα. Όχι τα μόνα, ωστόσο. Είμαι διατεθειμένος να θεωρήσω θεμιτή τη μείωση του μισθού μου, αρκεί να μη βλέπω δίπλα μου άλλους να πλουτίζουν και ενώ άλλοι καταρρακώνονται. Η αλληλεγγύη στην οικονομική καταρράκωση των ανθρώπων είναι ηθικό καθήκον, σύμφωνα με το άρθρο 4, παρ. 5 του Συντάγματός μας: «Oι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους». Χωρίς διακρίσεις, χωρίς εξαιρέσεις, ανάλογα με τις δυνάμεις τους. Αυτό προσδοκώ. Όχι για να είμαι πειθήνιος υπήκοος, αλλά για να είμαι πολίτης μιας κοινότητας που δεν αντέχει μόνο υπομένοντας τα μέτρα αλλά αντέχει και στην κριτική τους. Την κάθε κριτική. Από πού ακούστηκε ξαφνικά ότι η κριτική πρέπει να είναι «βάσιμη», «υπεύθυνη» ή «καλοπροαίρετη»; Η κριτική είναι ό,τι είναι οι άνθρωποι. Φορέας βάσιμων ή αβάσιμων δοξασιών, υπεύθυνων ή ανεύθυνων προσδοκιών και πάει λέγοντας. Ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι σαχλαμάρα νομίζει ‒ και να υπόκειται ως και στη δημόσια χλεύη γι' αυτό. Όταν σφίγγουν, βέβαια, τα πράγματα υπάρχει αυξημένη απαίτηση για σοβαρότητα, αλλά κι αυτό δεν είναι ακαταμάχητο. Η ελαφρότητα είναι ανυπέρβλητη. Πάντως, είναι το μονάκριβο όπλο της κριτικής, που μας επιτρέπει να διακρίνουμε τις μεν από τις δε. Με σιωπή, όπως θέλει ο Ούγγρος πρωθυπουργός, δεν διακρίνει κανείς τίποτα. (...) Όταν περιορίζεται η ελευθερία, όπως σήμερα, ο μόνος τρόπος για να αντέξει το δημοκρατικό-φιλελεύθερο κράτος είναι να αυξάνει η ισότητα. Παλιά συνταγή της Γαλλικής Επανάστασης... Διότι, κακά τα ψέματα, τα ατομικά δικαιώματα στη συνθήκη αυτή θα παραβιαστούν. Η πεμπτουσία της έκτακτης ανάγκης είναι η παραβίαση των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Το επίδικο, όμως, πέραν των δικαιωμάτων αυτών καθαυτά, αφορά το αίτημα του δημοκρατικού αυτοκαθορισμού της κοινότητας.

Και τώρα, που οι μέχρι χθες οπαδοί του Φρίντμαν ανακοινώνουν πολιτικές βγαλμένες από κεϊνσιανά εγχειρίδια, τι κάνουμε; Προλαβαίνουμε; Με τι απώλειες; Έχουμε ελπίδες η ανάγκη που έγινε ιστορία να μας διδάξει; Ή όχι μάλλον; Διότι αν η ιστορία διέθετε αυτό το καταπληκτικό χάρισμα, θα ήμασταν όλοι εδώ και πολλά χρόνια ώριμοι και αυτάρκεις. Δεν είμαστε όμως. Παρ' όλα αυτά, η ελπίδα κάτι να μάθουμε από την πανδημία δεν είναι εντελώς μάταια. Το γενικό το στοχαζόμαστε ανέκαθεν με μια «επιφανειακή βολικότητα». Την εξαίρεση όμως όχι.   Σε μια περιβόητη αποστροφή της, η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πει: «There is no such thing as society». Κι όμως, η πανδημία δείχνει πως όχι μόνο κοινωνία υπάρχει, αλλά και κοινότητα. Κοινότητα ως όλον που ξεπερνά τα εγωιστικά δικαιώματα των μελών της. Κοινότητα συλλογικού χρέους και αλληλεγγύης, όχι μόνο άθροισμα ατομικών ευθυνών. Όλοι μέσα μας έχουμε κάτι από τους άλλους. Το ίδιο το Σύνταγμά μας κάνει λόγο για «πρόσωπα» αλλά και για «μέλη του κοινωνικού συνόλου». Αυτό εννοεί. Έχουμε πολλά να δούμε και να σκεφτούμε ακόμη. Να ξανασκεφτούμε την κοινότητα, την προοπτική και τη σύνθεσή της πιο εμφατικά παρά ποτέ. Να σκεφτούμε, επίσης, ότι τέτοιες κρίσεις αποτελούν νοσηρή ευκαιρία για ένα γερό ξεκαθάρισμα παραγωγικών δυνάμεων και μισθωτής εργασίας στο όνομα μιας νέας, αδυσώπητης κερδοφορίας. Είναι αφέλεια να νομίσουμε πως «άμα περάσει τούτο δω»³, αυτομάτως θα πάμε σε μια δικαιότερη κατεύθυνση. Θα πάμε, αρκεί να το σκεφτούμε, να το επεξεργαστούμε και να το παλέψουμε. Οι άνθρωποι δεν είναι μόνο θύματα, αλλά και πρωταγωνιστές της ιστορίας τους.

«Εθνικές παραδόσεις» ιθαγένειας, γενικά και αφηρημένα, δεν υπάρχουν. Υπάρχει η αποκρυστάλλωση μιας «παράδοσης» στην ιδιότητα του πολίτη, ιστορικά οριοθετημένη από παράγοντες όπως οι ιδεολογικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος, η διεθνής γεωπολιτική συγκυρία, η σημασία που έχει η διαχείριση της διασποράς ή του αποικιακού παρελθόντος, η έκβαση του ταξικού ανταγωνισμού στο εσωτερικό ενός κράτους και, φυσικά, η ένταση των μεταναστευτικών ροών προς ή από μια εθνική επικράτεια. [...] Η θέση λοιπόν που υποστηρίζουμε είναι ότι όλες οι εθνικές παραδόσεις ιδιότητας του πολίτη εμπεριέχουν -στο παρόν, το παρελθόν ή το μέλλον- και τα δύο στοιχεία, ενταγμένα σε δύο άξονες μεθόδου περισσότερο παρά περιεχομένου. Ο πρώτος είναι ο άξονας της ιστορικής συνέχειας και του ειδικού βάρους που έχει η παράδοση στη διοικητική πρακτική και ο δεύτερος είναι ο άξονας της σκοπιμότητας και, επομένως, του ειδικού βάρους που έχει ο ελιγμός στην πολιτική συγκυρία. Συνεπώς, η υπαγωγή της ιδιότητας του πολίτη στους δύο παραπάνω άξονες είναι αυτή, ακριβώς, που καθορίζει, κάθε φορά, την αναλογία μεταξύ εθνισμού και πολιτοφροσύνης σε ό,τι αφορά την ιδιότητα του πολίτη. Το κράτος, βέβαια, ορμάται από συγκεκριμένες ιστορικές καταβολές, ωστόσο, σε ορισμένες ιστορικές στιγμές, όταν, έστω και με καθυστέρηση, αντιλαμβάνεται ότι η ιστορία του δεν λειτουργεί πλέον ως πυξίδα αλλά ως βαρίδι, τότε εκκινεί μια διαδικασία επαναπροσανατολισμού, με βάση τις ανάγκες που διακρίνονται στον ορίζοντα της πολιτικής συγκυρίας. Είναι αυτό που συμβαίνει με την εργαλειακή χρήση του όρου «γένος» στην ελληνική διοικητική πρακτική σχετικά με την ιθαγένεια.

Το Ιράν δεν είναι τυχαία χώρα. Ο πλούτος του δεν είναι μόνο τα πετρέλαια. Έχει μια βαθιά αστική παράδοση, μοναδική για την περιοχή, έχει ένα συγκλονιστικό δυναμικό νέων ανθρώπων πολύ μορφωμένων και ανήσυχων και τέλος, σε αντίθεση με τα γειτονικά κράτη, το Ιράν είναι μια εύτακτη πολιτεία, ένα κράτος που δουλεύει κανονικά σε όλα τα επίπεδα των δημοσίων πολιτικών. Τα τελευταία χρόνια, δια της επιρροής του, αποτελεί το περιφερειακό αντίπαλό δέος του καθεστώτος της Σαουδικής Αραβίας, μπροστά στο οποίο το Ιράν είναι παράδεισος θρησκευτικής ανεκτικότητας. Η Σαουδική Αραβία, σε αρμονική συνεργασία με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ επιθυμεί την απομόνωση του Ιράν, ενώ οι πιο ακραίες φωνές στα παραπάνω κράτη που δυστυχώς σήμερα εκφράζονται στις κυβερνήσεις τους, θέλουν την καταστροφή του, για να μην αυξήσει την επιρροή του στον ισλαμικό κόσμο. Στο Ιράν διεξάγεται εδώ και πολλά χρόνια ένας αδυσώπητος αγώνας μεταξύ των μετριοπαθών και σκληροπυρηνικών του κατεστημένου για την πορεία που θα ακολουθήσει η χώρα. Τα επίδικα είναι πολύ δύσκολα και περίπλοκα, ενώ η αμερικάνικη πολιτική επί Τραμπ ζορίζει ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Πιστεύω πως αν το Ιραν άφηνε ελεύθερους ανθρώπους σαν την Σοτουντέχ να εκφράζουν ανεμπόδιστα τις απόψεις τους, το κέρδος θα ήταν ανυπολόγιστο για όλους σε μια δύσκολη περιοχή, σε μια ακόμη πιο δύσκολη στιγμή για την ανθρωπότητα.