Εφημερίδα Εποχή

Θεωρώ ότι στην Κολομβία –όπως συνέβη και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής– έχουν αρχίσει και δημιουργούνται οι συνθήκες να νικήσει μια κυβέρνηση, και προπαντός μια πρόταση, δημοκρατικού και προοδευτικού χαρακτήρα. Το ζήτημα της ειρήνης είναι ζήτημα-κλειδί. Όπως σας είπα και παραπάνω, είναι ένα κεντρικό θέμα, υπάρχουν ωστόσο και άλλα πάνω στα οποία μπορεί να υπάρξει προγραμματική συμφωνία. Για παράδειγμα: - Η αλλαγή του ενεργειακού προτύπου για την οικονομική παραγωγικότητα, σύμφωνα με τις σημερινές επιταγές της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της. - Η προστασία του πλούτου της χλωρίδας και της πανίδας, της βιοποικιλότητας. - Η απόλυτη ανάγκη ολοκληρωτικής αγροτικής μεταρρύθμισης, όπως αυτή που προτείνει η συμφωνία ειρήνης. - Η ανάγκη πολιτικής μεταρρύθμισης που θα μας μεταμορφώσει αληθινά σε μια δημοκρατική χώρα, και όχι απλά μια τυπική δημοκρατία – στρατιωτικοποιημένη μάλιστα, όπως επιβάλλεται σήμερα στην Κολομβία. - Η διαμόρφωση σήμερα στην ήπειρο κάποιων σχέσεων που να έχουν ταυτόχρονα ως αίτημα την εθνική κυριαρχία και το σεβασμό της, την οικοδόμηση θεσμών και την ολοκλήρωσή τους, τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την κοινωνική ισότητα. Υπάρχουν, κατά συνέπεια, κάποια βασικά προγραμματικά σημεία πάνω στα οποία μπορούμε να χτίσουμε μια εναλλακτική πρόταση εξουσίας, όχι μόνο η Αριστερά και οι αριστερές δυνάμεις αλλά όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις, προκειμένου να οδηγηθούμε σε μια Κολομβία, που θα ήταν το αποτέλεσμα μιας τέτοιας διαδικασίας μετασχηματισμού.

Ο ανασχηματισμός εμπεριέχει πολλά μηνύματα. Πρώτα από όλα είδαμε τη συμμετοχή αρκετών βουλευτών της περιφέρειας, επιλογή που μας προϊδεάζει για την πιθανότητα πρόωρων εκλογών. Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι σε εκείνα τα μέτωπα που η κυβέρνηση καλείται να δώσει μεγάλες μάχες, επιστρατεύθηκαν βαριά κομματικά στελέχη. Χαρακτηριστικά, ο κ. Χατζηδάκης τοποθετήθηκε για να υλοποιήσει την ιδιωτικοποίηση της επικουρικής ασφάλισης, με τη συνδρομή του υφυπουργού κ. Τσακλόγλου για να παρέχει την τεχνογνωσία. Το τρίτο στοιχείο είναι ότι η συμμετοχή σειράς στελεχών του ακραίου Κέντρου, αποτυπώνει σε μία νέα εκδοχή αυτό που ήταν η κυβέρνηση. Δηλαδή τη συνύπαρξή τους με ανθρώπους της ακροδεξιάς. Το βασικό βέβαια είναι ότι ενώ το περιτύλιγμα αλλάζει, δεν σηματοδοτείται αναπροσανατολισμός της κυβερνητικής πολιτικής. Αντίθετα, έχοντας προετοιμάσει την κυβέρνηση και για το ενδεχόμενο των εκλογών, ετοιμάζεται να υλοποιήσει, ανεξάρτητα από τις συνθήκες της υγειονομικής κρίσης, μιας σειρά κρίσιμων για αυτήν πολιτικών, οι οποίες έχουν ένα ακραία, ταξικό, νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα.

Η πανδημία ανέδειξε παντού τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας υγείας, αλλά και τα δημόσια αγαθά και «τα κοινά» ή το αίτημα ευρύτατης αλληλεγγύης, κυρίως απέναντι σε όσες ή όσους μάχονται στην πρώτη γραμμή ή βρίσκονται αποκλεισμένοι στο περιθώριο. Όπου στην Ελλάδα μόνη συμβολή του ιδιωτικού τομέα υπήρξε το παζάρι για δήθεν «επιτάξεις» κλινικών ή ΜΕΘ και η υποδοχή «πελατών» για τα τεστ. Και όντως ανέδειξε  τα επίδικα της λεγόμενης «πράσινης ανάπτυξης»: το «πρασίνισμα» ως νέο πεδίο ασύστολης κερδοφορίας του κεφαλαίου ή ως νέα μορφή οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών που θα έχει κατανοήσει εις βάθος ότι το ανθρώπινο είδος είναι μέρος, όχι κυρίαρχος, της φύσης και μάλιστα συχνά περισσότερο ευάλωτο από άλλα. Τα ζητήματα αυτά έχουν αναδειχθεί στη δημόσια σκηνή και από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ τουλάχιστον όσο μπορεί να το κάνει με τις δικές του δυνάμεις ή μέσα από τις ελάχιστες ρωγμές που αφήνει η φίμωση και η άτεγκτη λογοκρισία. Βεβαίως υπάρχουν κενά και ελλείμματα. Τα οποία ωστόσο προσπαθούμε να καλύψουμε ενόσω αντιπαλεύουμε την πλήρη «ορμπανοποίηση» της χώρας που επιδιώκει να επιβάλει η κυβέρνηση Μητστοτάκη. Δηλαδή τη θωράκιση του καθεστώτος που οικοδομεί προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι εκρήξεις του συσσωρευόμενου πόνου και της συσσωρευόμενης οργής. Φαίνεται πως η κυβέρνηση φοβάται μια κοινωνική συνθήκη ανάλογη εκείνης που έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στη διακυβέρνηση της χώρας... (...) Η στοχοποίηση των νέων ήταν η πρώτη πράξη της κυβέρνησης, γιατί ξέρει πως αυτοί είναι οι πρώτοι που θα πουν «Ως εδώ». Και είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι οι νέοι σήμερα επιδεικνύουν μεγάλη ευαισθησία σε ζητήματα αλληλεγγύης, δημοκρατίας, ελευθερίας, οικολογίας, δικαιωμάτων. Και ότι διαβάζουν πολύ και σκέφτονται πολύ. Παραγωγικά και δημιουργικά. Αλλά δεν έλκονται από τα κόμματα ως μορφή οργάνωσης.  Από τη δική μας πλευρά οφείλουμε να κατανοήσουμε το γιατί, δικαιώνοντάς τους όπου έχουν δίκιο, αλλά χωρίς να τους κολακεύουμε. Άλλωστε το απεχθάνονται. Αλλά να τους πείσουμε ότι το πολιτικό συμπυκνώνει το κοινωνικό. Πάντα. Και άρα ότι ως πολίτες μετέχουμε στο πολιτικό θέλοντας και μη. Και ότι εξαρτάται αποκλειστικά από μας ποια μορφή πολιτικής οργάνωσης θέλουμε και μπορούμε να οικοδομήσουμε (...) Βρισκόμαστε εν μέσω της ιδεολογικής και ηθικής κατάρρευσης ολόκληρου του πολιτισμού του κεφαλαίου. Και νομίζω πως συμφωνούμε επί της ουσίας όλοι. Το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» τείνει να γύρει άλλη μια φορά υπέρ της βαρβαρότητας. Οπότε όντως οφείλουμε να σηκώσουμε ξανά τη σημαία του σοσιαλισμού. Με αυτοπεποίθηση και επιθετικά. Προσδίδοντάς του τατόχρονα το συγκεκριμένο περιεχόμενο που μπορεί να έχει στις μέρες μας. Με πλήρη επίγνωση του βάρους της λέξης στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Είναι ίσως αυτό το βάρος που δημιουργεί δισταγμούς ως προς τη χρήση του όρου. (...)  Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο τις πάγιες αρχές της Αριστεράς: ψωμί, παιδεία, υγεία, ελευθερία, αλληλεγγύη, δημοκρατία, δήμοσια αγαθά, ισότητα, ειρήνη, ριζοσπαστική οικολογική πολιτική. Στη βάση αυτών των αρχών η Αριστερά καλείται να απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα των καιρών. Πώς υπερασπιζόμαστε τη δημοκρατία, την ισότητα, την ελευθερία, τη δημόσια υγεία και παιδεία, την εργασία, την ειρήνη. Πώς αντιμετωπίζουμε την «πράσινη ανάπτυξη» και την 4η Βιομηχανική Ανάπτυξης προς όφελος των δυνάμεων της εργασίας. Πώς διευρύνουμε κάθε φορά το εφικτό προς την κατεύθυνση του σοσιαλισμού.

Οι μεγάλοι χαμένοι ενός «σκληρού» Brexit θα είναι η εργατική τάξη, οι φτωχοί, οι νέοι, αυτοί που εργάζονται σε βιομηχανίες που έχουν στενή σχέση εξάρτησης από τους παραγωγούς της ΕΕ, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία (προφανώς, υπάρχει μια αλληλοεπικάλυψη αυτών των κατηγοριών). Δεν είναι ακόμα σαφές πόσο θα πληγούν οι επιμέρους χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, αλλά είναι αδιαμφισβήτητο ότι ως σύνολο θα υποστούν κάποιο πλήγμα λόγω της μετατροπής της Βρετανίας σε «τρίτη χώρα», έστω και αν θα υπάρξουν και κάποιοι κερδισμένοι όπως ορισμένα αντισταθμιστικά κεφάλαια υψηλού κινδύνου (hedge funds). Οι επιπτώσεις της αποχώρησης από την ΕΕ δεν είχαν γίνει κατανοητές στην αρχή αυτής της διαδικασίας, εν μέρει επειδή ούτε οι ίδιοι οι υποστηρικτές της μπορούσαν να τις συλλάβουν και εν μέρει επειδή, με δεδομένη την ύπαρξη αντιτιθέμενων συμφερόντων εντός της συμμαχίας του Brexit, οι υπερβολικές λεπτομέρειες για την μορφή της ρήξης θα υπονόμευαν την ενότητά της. Ευρείες απώλειες θα υπάρξουν και στην ευρωπαϊκή πλευρά, με τον μεγάλο χαμένο να είναι η Ιρλανδία. (...) Τα ιδεολογικά προβλήματα των υποστηρικτών του Brexit είναι αναπόφευκτα: ή θα τροποποιήσουν τη θέση τους αμβλύνοντας την πίεση για εθνική «κυριαρχία» προκειμένου να προστατεύσουν τις οικονομικές σχέσεις, ή θα βυθίσουν τη χώρα σε μια βαθιά και παρατεταμένη οικονομική κρίση. Στους Εργατικούς, ο Κόρμπιν δεν τα κατάφερε να αντιμετωπίσει το ευρωπαϊκό ζήτημα, ενώ η νέα ηγεσία του κόμματος δεν έχει ένα πειστικό μοντέλο για τις μελλοντικές σχέσεις με την ΕΕ. Εκείνες οι πολιτικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτή την κατάσταση, όπως οι Πράσινοι (των οποίων είμαι μέλος), εμποδίζονται από το [ακραία πλειοψηφικό] εκλογικό σύστημα, κάτι που ισχύει και για τις δυνάμεις της Δεξιάς, όπως αυτές που βρίσκονται κοντά στον Νάιτζελ Φάρατζ. Το μεγαλύτερο τμήμα της Αριστεράς είναι φιλοευρωπαϊκό, ενώ το ίδιο ισχύει και για όσους /ες έχουν ηλικία μικρότερη των 45 ετών. Το πρόβλημα είναι το χάσμα απόψεων και στάσεων που υπάρχει στο εσωτερικό του Εργατικού Κόμματος και της εργατικής τάξης της Αγγλίας. Όλη αυτή η ιστορία του Brexit έχει ενισχύσει τις αποσχιστικές τάσεις στην Σκωτία και την Ουαλία, ενώ η Βρετανία έχει ουσιαστικά χάσει τη Βόρεια Ιρλανδία με την εισαγωγή εμπορικών φραγμών στην Ιρλανδική Θάλασσα. [ΣτΜ: Αυτή η «απώλεια βρετανικού εδάφους» οφείλεται στο γεγονός ότι εξαιτίας της ανάγκης να διατηρηθεί η ελεύθερη διεξαγωγή εμπορίου μεταξύ της βρετανικής Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας που προβλέπεται από την βρετανο-ιρλανδική ειρηνευτική του 1998, γνωστής και ως Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, η Βρετανία υποχρεώθηκε να δεχθεί την ύπαρξη ελέγχων στο εμπόριο μεταξύ αυτής και της Βόρειας Ιρλανδίας. Ως γνωστόν, οι δύο χώρες χωρίζονται από την Ιρλανδική Θάλασσα]. Ο θρίαμβος ενός ξενοφοβικού και αυταρχικού Συντηρητικού Κόμματος μπορεί πράγματι να αποφευχθεί, όχι επικροτώντας την αποχώρηση από την ΕΕ, αλλά βάζοντας τα συμφέροντα της εργατικής τάξης στο επίκεντρο των θέσεων της Αριστεράς.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ θεωρεί ότι βασικός μοχλός για την καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων είναι ένα σοβαρό προνοιακό κράτος που παρεμβαίνει για να άρει τις ανισότητες οι οποίες εμφανίζονται σε κάποιες φάσεις της ζωής των πολιτών. Ο καθένας μας αντιμετωπίζει τέτοιες φάσεις κατά τις οποίες παύει να είναι ισότιμος με τους άλλους λόγω φτώχειας, γήρανσης, αναπηρίας, αλλά και γιατί αποκτά παιδιά, ένα ευτυχές γεγονός που δημιουργεί ανισότητα. Η πρόνοια και η κοινωνική αλληλεγγύη είναι υποχρέωση του κράτους και ευθύνη του προς την κοινωνική πλειοψηφία και όχι μόνο στους φτωχούς. Για αυτό, από όλες τις παροχές και επιδόματα που σχεδιάσαμε (voucher για βρεφονηπιακούς σταθμούς, επίδομα παιδιού, επίδομα στέγης, σχολικά γεύματα, επίδομα αναπηρίας) μόνο το ΚΕΑ αφορά τη φτώχεια. Όλα τα άλλα αφορούν και τα μεσαία στρώματα, μεσαία εισοδήματα. Αντίθετα, η ΝΔ μείωσε τις δαπάνες για την πρόνοια από τον πρώτο χρόνο διακυβέρνησης και πιστεύει ότι αφορά μόνο τους φτωχούς, και μάλιστα τους ακραία φτωχούς. Αυτή είναι η διαιρετική τομή ανάμεσα στην αριστερά και την νεοφιλελεύθερη δεξιά. Το σχέδιο Πισσαρίδη πηγαίνει ένα βήμα παρακάτω βάζοντας βόμβα στα θεμέλια του προνοιακού κράτους που χτίσαμε κατά την τετραετία της διακυβέρνησης μας: προτείνει τη συγχώνευση έξι παροχών και επιδομάτων σε ένα, στο Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (πρώην ΚΕΑ) πλην του αναπηρικού επιδόματος, καταργώντας όλα τα επιδόματα που δίναμε και στα μεσαία εισοδηματικά στρώματα. Αυτή ήταν πρόταση του ΔΝΤ που εμείς δεν είχαμε δεχτεί. Για τους αναπήρους επιφυλάσσει τη μείωση των αναπηρικών συντάξεων και επιδομάτων αφού επαναφέρει την πρόταση του ΔΝΤ για την αξιολόγηση της αναπηρίας με βάση τη λειτουργικότητα, την οποία επίσης, εμείς δεν είχαμε δεχτεί. Η ΝΔ και το σχέδιο Πισσαρίδη στοχεύουν στη μείωση των δαπανών για τη πρόνοια που θεωρούν ότι δεν έχουν σχέση με την ανάπτυξη, σε αντίθεση με εμάς που πιστεύουμε ότι είναι αναπτυξιακές δαπάνες διότι τα χρήματα που πέφτουν στην αγορά, αυξάνουν την ενεργό ζήτηση, την κατανάλωση και δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Εμείς, λοιπόν, προτείνουμε την παρέμβαση του κράτους με τον κοινωνικό μισθό σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα συνάψει η αριστερά με τον λαό. Αυτός υλοποιείται με παροχές,  επιδόματα και δωρεάν υπηρεσίες που παρέχει το κοινωνικό κράτος, στη δημόσια παιδεία, υγεία, πρόνοια. Η κυβέρνηση μας, σε αυτή την κατεύθυνση, ξαναέχτισε το κοινωνικό κράτος. Και τότε φτιάξαμε και το Εισόδημα Αλληλεγγύης, το λεγόμενο ΚΕΑ, το οποίο λειτουργούσε ως δίχτυ ασφαλείας για τη φτώχεια. Με την πανδημία έγινε εμφανές ότι αυτό το δίχτυ ασφαλείας δεν φτάνει, όχι μόνο γιατί οι κρίσεις του καπιταλισμού είναι συνεχείς και εγγενείς, αλλά και γιατί καταρρέουν κοινωνικά στρώματα, που διαβιούσαν αξιοπρεπώς μέχρι χθες. Βάσει αυτών των παρατηρήσεων, σχεδιάσαμε το εισόδημα έκτακτης ανάγκης. Η διαφορά του από το ΚΕΑ είναι ότι δεν ζητά τα εισοδήματά σου πριν από έξι μήνες, αλλά την σημερινή σου οικονομική κατάσταση. Και παρεμβαίνει στην πτώση σου για να σε ενισχύσει.  Το δεύτερο μάθημα που πήραμε από την πανδημία είναι ότι πρέπει να έχουμε διευρυμένες παροχές για το παιδί, τον ηλικιωμένο και τον ανάπηρο. Το τρίτο είναι ότι καταλάβαμε πως πρέπει να μιλάμε για δημόσιες  και ιδιωτικές υπηρεσίες φροντίδας δωρεάν, υψηλής στάθμης. Ένα παράδειγμα είναι οι οίκοι ευγηρίας που πρέπει να κλείσουν, και να γυρίσουν οι ηλικιωμένοι στα σπίτια τους και να πληρώνει το κράτος τον φροντιστή ή να ζήσουν σε μικρά σπίτια τριών έως τεσσάρων ατόμων. Το τέταρτο μάθημα είναι ότι το κράτος πρέπει να συμπράξει με την τοπική αυτοδιοίκηση για να δημιουργήσει ένα  δημόσιο ψηφιακό βραχίονα που θα αξιολογεί, θα παρεμβαίνει και θα ελέγχει τις δομές φροντίδας.

Κατ’ αρχάς, δεν θα έδινα ιδιαίτερη σημασία στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό. Δεν νομίζω ότι την παρακολουθεί πολύς κόσμος, ούτε νομίζω πως βγήκε κάποιος νικητής. Γενικά, δεν μπορώ να πω ότι έγινα σοφότερος από τη συζήτηση για τον προϋπολογισμό. Ο Κ. Μητσοτάκης προσπάθησε πολύ να φτιάξει μια εικόνα «κανονικότητας», σχεδόν σαν να μην συμβαίνει τίποτα, και πως το εμβόλιο θα λύσει αυτόματα το πρόβλημα. Είναι σαφές πως η κυβέρνηση βρέθηκε απολύτως απροετοίμαστη και τώρα είναι αντιμέτωπη με την απόλυτη αποτυχία. Δούλευε σε ένα σενάριο πως δεν θα υπάρχει δεύτερο κύμα και τώρα δεν ξέρει πώς να αντιμετωπίσει ένα ενδεχόμενο τρίτο κύμα από τον Γενάρη και ταυτόχρονα πώς δεν θα διευρύνει το χρέος. Ποντάρει, λοιπόν, στο να κρατήσει στοιχειωδώς όρθια την οικονομία και στηρίζεται στο εμβόλιο, ώστε να βγει στο ξέφωτο του καλοκαιριού. Δεν ξέρω δε καθόλου πόσο πετυχημένη θα είναι η εκστρατεία του εμβολιασμού, καθώς η κυβέρνηση έχει αποδείξει πως δεν έχει επιχειρησιακές ικανότητες. Νομίζω ότι η κυβέρνηση ροκανίζει το χρόνο και παίρνει μια παράταση για να μπορεί να πει το καλοκαίρι «εγώ σας έσωσα». Και ας έχουν μείνει μόνο ερείπια. Αρκεί να μπορεί να πάει σε διπλές εκλογές, Σεπτέμβρη και Οκτώβρη. Επομένως, αυτή τη στιγμή την ενδιαφέρει να μην βρεθεί αντιμέτωπη με μια καταστροφή, σε υγειονομικό και σε οικονομικό επίπεδο.

Πρέπει να συνδέει το παρόν με το μέλλον. Να δείχνει πως όσα προβλέπει η κυβέρνηση στον προϋπολογισμό του ’21 τα υλοποιεί ήδη, χωρίς να παρεκκλίνει στο ελάχιστο. Πως η έκθεση Πισσαρίδη περιλαμβάνει τις εκκρεμότητες από τα δύο πρώτα μνημόνια και πως οι προτάσεις για την αξιοποίηση των κονδυλίων του ταμείου Ανάκαμψης διαμορφώνονται ερήμην της κοινωνίας. Από εκεί και πέρα, είναι πολύ κρίσιμο να μην απαντάμε απλώς στην ατζέντα του αντιπάλου, ο οποίος –ας μην ξεχνάμε- οριοθετεί το πλαίσιο της συζήτησης στα όσα προβλέπει η έκθεση Πισσαρίδη. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, δεν έχει νόημα μια συζήτηση που θα κινείται στον αντίποδα αυτής της πρότασης, η οποία εμφανίζεται ως «η μόνη επιστημονική αλήθεια», και θα βάζει στο παιχνίδι την κοινωνία. Εμείς πρέπει να υπερβούμε αυτό το πλαίσιο συζήτησης και η πρότασή μας, εξ όσων γνωρίζω, θα βάζει τις δικές μας προτάσεις και τους δικούς μας αξιακούς άξονες για το πώς αντιμετωπίζουμε αυτή την κρίση. Η κρίση λειτουργεί σε δύο επίπεδα. Σε ένα βαθμό επιταχύνει τις εξελίξεις, σε τομείς όπως η τηλεργασία ή το ηλεκτρονικό εμπόριο. Επομένως το πώς παρεμβαίνεις και πώς ρυθμίζεις αυτά τα πεδία είναι πολύ κρίσιμο για το μέλλον. Την ίδια στιγμή ανατρέπει πλήρως την αντίληψη της κοινωνίας. H αγορά δεν είναι πανάκεια πλέον και η κρατική παρέμβαση δεν δαιμονοποιείται. Η στήριξη βασικών κοινωνικών υποδομών, στην υγεία, την παιδεία, το κράτος πρόνοιας, γίνεται αντιληπτή και με όρους ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, αλλά και ως προϋπόθεση για την οποιαδήποτε αναπτυξιακή προοπτική. Είναι ορατό ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη αν δεν στηριχθούν οι βασικοί αυτοί πυλώνες. Και σε άλλα κεντρικά ζητήματα όμως απαιτούνται τολμηρές προτάσεις: για το χρέος, για παράδειγμα, δημόσιο και ιδιωτικό, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση στην Ευρώπη, αλλά και για τις τράπεζες, κατά πόσο το δημόσιο θα μπορέσει να ασκήσει τα δικαιώματά του και να υπάρξει ένας στοιχειώδης δημόσιος έλεγχος στον τρόπο που λειτουργεί το τραπεζικό σύστημα. Βεβαίως, μαζί με αυτό πάνε και τα συμπληρωματικά, όπως τι γίνεται με την αναπτυξιακή τράπεζα, που σήμερα δεν αξιοποιείται από την κυβέρνηση για να ενισχυθεί η πραγματική οικονομία, τι γίνεται με τις συνεταιριστικές τράπεζες, οι οποίες με πολύ μεγάλο κόπο επιβίωσαν τα χρόνια της κρίσης και σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο του τραπεζικού συστήματος. Αυτά είναι ζητήματα που ανοίγουν με πραγματικούς όρους τη συζήτηση και ακουμπάνε σε αγωνίες στρωμάτων μεσαίας και μικρής επιχειρηματικότητας. Το πώς τοποθετούμαστε σε αυτά τα ζητήματα είναι κεντρικό για το πώς θα μπορέσουμε να επαναπροσεγγίσουμε αυτά τα στρώματα. Θα εκπλαγούμε από τις δυνατότητες που ανοίγει η κρίση για την προσέγγιση με όρους πιο ριζοσπαστικούς από αυτούς που ίσως νομίζουμε.

Είναι γνωστό το άγχος της δεξιάς παράταξης στο σύνολό της για την ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς. Αν υπήρξε, δεν ήταν βέβαια κάτι που επιβλήθηκε με το ζόρι. Δεν είχε την εξουσία η Αριστερά την περίοδο στην οποία ηγεμόνευε, κατά τας καταγγελίας. Σε μεγάλο βαθμό, η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς, η πολιτιστική καλύτερα, οφείλεται στην εκδικητική Δεξιά, που έστειλε αναρίθμητους αριστερούς στην εξορία (ας θυμηθούμε εδώ τους σαρκαστικούς στίχους του Αναγνωστάκη και του Ρίτσου για τα «ωραία νησιά»). Εκεί είχαν άπλετο χρόνο να διαβάσουν, να μελετήσουν, να στοχαστούν, να συγκρουστούν, να ψαχτούν και να ψάξουν δηλαδή. Έτσι βρέθηκαν πολλά ωραία μυαλά μαζί και ξανατόλμησε η Αριστερά να ξαναμιλήσει το όραμά της. Να μετατρέψει σταδιακά τη βαθιά πίκρα της διάψευσης σε λόγο ελευθερόφρονα και επιτέλους αντιδογματικό. Δεν κατάφερε να διαρρήξει την κομματική ορθοφροσύνη ο λόγος αυτός, αλλά κάποια σπέρματα έμειναν, κι ακόμα μένουν. Η Δεξιά σήμερα στον πολιτισμό λειτουργεί με τον πιο πρόχειρο τρόπο που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Παράδειγμα η «βυζαντινή Πομπηία» στο μετρό της Θεσσαλονίκης.  Οι εκκλήσεις να παραμείνει στον τόπο όπου βρέθηκαν είναι πλέον και διεθνείς και τα επιχειρήματα πολλά. Ακόμα και τα τουριστικά οφέλη παραβλέπουν. Δεν υπάρχει σχέδιο, υπάρχει πρόχειρος και περιστασιακός αυτοσχεδιασμός. Υπό το βλέμμα πάντοτε ενός Επιτελάρχη που αγιογραφείται σαν αλάθητος. (...) Από την πανδημία θα βγούμε λιγότεροι αριθμητικά. Υπάρχει κίνδυνος να βγούμε και μειωμένοι πολιτισμικά ως προς τα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Ήδη το δικαίωμα στην εργασία βάλλεται πολλαπλά.  Το κυριότερο μέλημα της κυβέρνησης είναι να μη φθαρεί η εικόνα του Κυριάκου Μητσοτάκη, να μη φορτωθεί τμήμα της ευθύνης. Γι’ αυτό στον επόμενο ανασχηματισμό θα έχουμε πολλές «Ιφιγένειες». Μέχρι σήμερα, εφόσον ο πρωθυπουργός δεν άλλαξε κανέναν υπουργό, κρίνει ότι όλοι είναι επιτυχημένοι. Πού να την δούμε όμως την επιτυχία οι έρμοι; Σε ποιους τομείς; Σε αυτούς που κυρίως ενδιαφέρουν τους Έλληνες, αυτήν τη στιγμή, την υγεία και την οικονομία; Δεν διαφαίνεται έξοδος από κανένα τούνελ. Έξοδο δεν μπορεί να αποτελεί το εμβόλιο. Μέχρι να εμβολιαστούμε όλοι, πόσες εκατόμβες θα πρέπει να παριστάνουμε ότι δεν συντελούνται; (...) Το δημοσιογραφικό τοπίο είναι χαοτικό. Το άγχος των εφημερίδων να επιβιώσουν είναι τεράστιο και η πανδημία είναι ακόμα ένα χτύπημα γι’ αυτές. Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τους όρους, αλλά και τη σχέση της δημοσιογραφίας με το χρόνο. Επειδή το έντυπο δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το διαδίκτυο, οι εφημερίδες χρειάζεται να βαθύνουν περισσότερο τον κριτικό τους λόγο, σε όλα τα πεδία, αλλά να θυμηθούν και την καλή τέχνη του ρεπορτάζ. Δεν είναι δημοσιογραφία η συρραφή κομματικών ανακοινώσεων. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να κρατήσει για πολύ ακόμα η περίοδος μιντιακής χάριτος της κυβέρνησης και προσωπικά του αναιτίως ειδωλοποιημένου Μητσοτάκη. Οι ανακολουθίες, οι παλινωδίες, οι αποτυχίες είναι τόσο πολλές, και τόσο προφανής η εξυπηρέτηση  ημετερικών συμφερόντων, που, έστω και υπαινικτικά ή σποραδικά, η γκρίνια θα αρχίσει να αποτυπώνεται και από την πλευρά των υμνητών. Οι αγιογράφοι θα κατανοήσουν αναγκαστικά κάποια στιγμή ότι αν συνεχίσουν να αναπαράγουν σε κοινωνικό κενό τις ωραίες δοξαστικές κόπιες τους, θα μετατρέψουν αναπόφευκτα τους πεπεισμένους σε δύσπιστους και τους δύσπιστους σε άπιστους. Στο κάτω κάτω, ειδωλολατρεία και Μωυσής πάει; Δεν πάει. Ο Μωυσής τα γκρέμιζε τα είδωλα. Το ξέχασαν; Μα δεν είδαν ποτέ ταινίες ιστορικοθρησκευτικού περιεχομένου τη Μεγάλη Βδομάδα; Αμαρτία.