Εφημερίδα Εποχή

Χρησιμοποίησα τελευταία ένα νεολογισμό σε άρθρα μου: «νεοφιλοφασισμός», δηλαδή μαζί νεοφιλελευθερισμός και ακροδεξιά. Το βλέπουμε ως τάση και στην Ευρώπη, για διαφόρους λόγους. Αυτό το πάντρεμα ακροδεξιάς και νεοφιλελευθερισμού, ούτε θεωρητικά ούτε πολιτικά είναι αδιανόητο. Να πούμε και το εξής: ο νεοφιλελευθερισμός τι είναι; Είναι σκληρός καπιταλισμός. Αυτό δεν είναι εύκολο να κερδηθεί με συναίνεση ως πολιτική, δεν έγινε ποτέ. Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες στην Ευρώπη ο καπιταλισμός δεν ήταν τόσο σκληρός, υπήρχε κοινωνικό κράτος, «καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» κτλ. Στη σύγχρονη εποχή και μέχρι τώρα στην Ευρώπη τα νεοφιλελεύθερα μέτρα επιβάλλονταν από τους θεσμούς, όπως είπαμε πριν, μιλώντας για το δημοκρατικό έλλειμμα. Αν αυτό δεν κριθεί επαρκές, και υπάρξουν ανταρσίες κατά τόπους, μπορεί η προσφυγή στις συνεργασίες με την ακροδεξιά να κριθεί ως έσχατη λύση. Προκύπτει δε, και αντίστροφα: ακροδεξιές δυνάμεις υιοθετούν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, δεν είναι τυχαίο. Στην Ελλάδα η τάση εντοπίζεται στη ΝΔ με τη στροφή στην ακροδεξιά.

Νομίζω μερικές φορές υπερτιμούμε τη σημασία των “συμμαχιών”. Το κύριο δεν είναι η συμμαχία ως τέτοια, αλλά η κοινωνική δυναμική που συνδέεται με αυτήν. Να το πω πιο συγκεκριμένα. Στην Ελλάδα βλέπουμε την κινητικότητα γύρω από τις “Γέφυρες”. Είναι αναμφίβολα μια θετική εξέλιξη. Την ίδια στιγμή, είναι μια εξέλιξη που αφορά μια πολύ καθορισμένη γενιά ανθρώπων, με παρόμοιες διαδρομές, και κοινωνικές εμπειρίες. Αυτό από μόνο του καθορίζει και την εμβέλεια, και ίσως και τη σημασία, του όλου εγχειρήματος. Ας δούμε κάτι διαφορετικό. Στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουμε ότι το Κόμμα -το Εργατικό και το Δημοκρατικό αντίστοιχα- υποδέχεται και λειτουργεί ως σημείο συνάντησης κοινωνικών και πολιτικών δυναμικών που δεν έχουν καμία σχέση με την παραδοσιακή αντίληψη γύρω από την πολιτική. Το Κόμμα -και το λέω σχηματικά με κάπα κεφαλαίο- επιστρέφει διαψεύδοντας όσους πίστευαν ότι είναι οριστικά νεκρό. Και αυτό είναι κάτι που εκπλήσσει. Το ανακάτωμα της τράπουλας, που εμπνέει, και δημιουργεί μία νέα Αριστερά δεν στηρίζεται σε έναν γαλαξία παλιών πολιτικών προσωπικοτήτων, αλλά στην ανάδειξη νέων μέσα από συγκεκριμένα αιτήματα ριζικής μεταβολής. Στο πλαίσιο αυτό, το Κόμμα δεν είναι ένα κέλυφος, αλλά μία απάντηση στο μεγάλο ερώτημα για το πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Και αυτή η αλλαγή περιλαμβάνει και προϋποθέτει και μια δομική αλλαγή της ίδιας της δομής του κόμματος. Στη Βρετανία ο Κόρμπιν θα ήταν ένας συμπαθής εσωκομματικός υποψήφιος που θα τον στήριζαν κάποιοι αντίστοιχα συμπαθείς άνθρωποι της γενιάς του. Αυτό που άλλαξε τα πράγματα ήταν η εμφάνιση ενός ρεύματος που λειτουργεί “εντός”, “εκτός” και “εναντίον” του κόμματος.

Οι δικές μου δεσμεύσεις είναι να είμαι μέρος ενός αγώνα ενάντια στη βία στις στρατιωτικές, νομικές και κατασταλτικές της μεθόδους, να υπερασπίζομαι τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των απάτριδων, να αντιμετωπίζω ριζοσπαστικά τις οικονομικές ανισότητες, να υπερασπίζομαι το φύλο και την σεξουαλική ελευθερία στο βαθμό που δεν βλάπτουν κανέναν, και να επιμένω σε μορφές δικαιοσύνης που αρνούνται τη λογική του σωφρονισμού και τη δομή της εκδίκησης. Ίσως μπορέσεις να προσαρμόσεις αυτούς τους στόχους στην «χειραφέτηση», αλλά για μένα ο φεμινισμός είναι ένα κρίσιμο μέρος μιας αναδυόμενης και ριζοσπαστικής δημοκρατίας που επιδιώκει να δημιουργήσει ένα ανοιχτό μέλλον, όπου οι άνθρωποι όλων των ηλικιών θα μπορούν κάποτε να αισθανθούν πάλι την ελπίδα.

H ΕΕ απέτυχε εντελώς στον στόχο της αντιμετώπισης της φτώχειας, που ήταν η μείωση της σε 20 εκατομμύρια ανθρώπους από το 2010 έως το 2020, ένας στόχος που ειρωνικά δεν συμφωνήθηκε ποτέ από το σύνολο των κρατών μελών, δεδομένου ότι ο πραγματικός στόχος που συμφωνήθηκε ήταν η μείωση μόνο κατά 12 εκατομμύρια. Ακόμη και αν υπήρξε επίσημη αναγνώριση αυτής της αποτυχίας, πάντα επισημαίνοντας ότι η κύρια αιτία ήταν η κρίση και μη αναγνωρίζοντας τις αιτίες της, η πραγματικότητα είναι ότι οι συνολικές δηλώσεις, συστάσεις και συμφωνίες θα βρίσκονται πάντα σε κίνδυνο, εφόσον δεν υπάρχει μια γενική μετατόπιση του προτύπου που μας έφερε εδώ. Και ναι, ένα από τα προβλήματα, ένας από τους λόγους που είμαστε εντελώς αδύναμοι να αντιμετωπίσουμε τη φτώχεια, είναι ακριβώς επειδή δεν αντιμετωπίζουμε τα πραγματικά και διαρθρωτικά αίτια: τις ανισότητες όσον αφορά τους μισθούς, την κοινωνική προστασία, τα δικαιώματα των εργαζομένων, τις διακρίσεις, και όλους τους κανόνες που διέπουν το σύμφωνο σταθερότητας και τη συνθήκη για τον προϋπολογισμό, που πρέπει να σταματήσουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται. Τονίζω ότι δεν είμαι εναντίον του ευρώ, αλλά είμαι εντελώς αντίθετος με τον τρόπο με τον οποίο οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτελούν αυτήν τη «δουλειά». Οι κανόνες του συμφώνου σταθερότητας είναι ο χειρότερος εχθρός της καταπολέμησης της φτώχειας, της επισφάλειας της απασχόλησης και της ενίσχυσης της κοινωνικής προστασίας. Ζούμε σε μια πολύ παράλογη κατάσταση από τον Νοέμβριο του 2017 που η ΕΕ διακήρυξε τον ευρωπαϊκό πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων, εισάγοντας την ιδέα ότι τα κράτη μέλη πρέπει να ενισχύσουν τις κοινωνικές επενδύσεις για την εξισορρόπηση της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής, αλλά όταν ένα κράτος μέλος, για παράδειγμα, ανακοινώνει την αύξηση του ελάχιστου μισθού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρχίζει να φωνάζει ότι αυτό δεν πρέπει να συμβεί αν θέλουμε να διατηρήσουμε τις δεσμεύσεις μας όσον αφορά το έλλειμμα! Η εντελώς τυφλή συμφωνία για το έλλειμμα στο πλαίσιο του συμφώνου σταθερότητας, η οποία, μεταξύ άλλων, δεν αντιμετωπίζεται εξίσου μεταξύ των κρατών μελών(!), δεν αφήνει χώρο για κοινωνικές επενδύσεις. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αν πρόκειται για μια επένδυση, αυτή δεν αποτελεί δαπάνη και, κατά συνέπεια, τουλάχιστον ένα μέρος της δεν πρέπει να θεωρείται ως έλλειμμα. Εάν δεν εισαγάγουμε αυτό το είδος ορθολογισμού, πώς θα είναι δυνατόν τα κράτη μέλη να επενδύσουν χωρίς να διακινδυνεύσουν τις συνήθεις απειλές των θεσμικών οργάνων; Πίσω από όλα αυτά είναι βέβαια και το αδύνατο να πληρωθούν τα εθνικά χρέη και τα οι πολιτικές που εφαρμόζονται με αφορμή αυτά. Αναγνωρίζεται από σημαντικό αριθμό διάσημων οικονομολόγων ότι πρέπει να επαναδιαπραγματευθούν τα εθνικά χρέη, αλλά υπάρχει χώρος για αυτήν την προσέγγιση στο παρόν πλαίσιο; Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό στους πολίτες της ΕΕ, προκειμένου να τους κάνουμε πραγματικά να πιστεύουν ότι η ζωή τους και η ευημερία τους έχουν σημασία; Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (MFF) είναι εγγενώς πολιτικό. Οι μεγάλες αυξήσεις στη διαχείριση των συνόρων, την ασφάλεια, την άμυνα και οι περικοπές στη συνοχή είναι το σωστό μήνυμα που στέλνουμε; Τι λέει αυτό στους πολίτες, ιδιαίτερα στο 25% των ανθρώπων που κινδυνεύουν από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό; Οι μακροοικονομικές προϋποθέσεις εξακολουθούν να είναι πολύ ισχυρές στις προτάσεις του προϋπολογισμού.

Κανένας στον ΣΥΡΙΖΑ, είτε χάρις στο πολιτικό ένστικτό του, είτε χάρις στην πολιτική διορατικότητά του ή τη γενική άποψή του, δεν έχει εκφράσει διαφωνία για την ανάγκη ανάπτυξης τέτοιων συμμαχιών. Ούτε έχει θέσει ζητήματα επιφυλάξεων για το εύρος. Το πραγματικό ζήτημα είναι η προγραμματική σαφήνεια των στόχων και η κοινή δημόσια δέσμευση μπροστά στην κοινωνία. Έθεσα ένα ζήτημα, που έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι συμμαχίες και οι συνεργασίες, είτε με πρόσωπα είτε με κοινωνικές εκπροσωπήσεις, θα πρέπει να έχουν μια δημιουργική δεσμευτικότητα. Ο ΣΥΡΙΖΑ παίρνει την ευθύνη, να κάνει αυτό το κάλεσμα. Και μόνος του να είναι, αυτούς τους στόχους πρέπει να τους παλέψει και θα τους παλέψει. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι με όποιον συναντηθούμε, να το κάνουμε στη διεκδίκηση και στη δέσμευση για όσα συγκλίνουμε. Μια συμφωνία χωρίς αμοιβαία δεσμευτικότητα, δε λέει τίποτα. Και εδώ τίθεται ένα άλλο κρίσιμο ερώτημα. Επειδή αυτή η εξέλιξη εκδηλώνεται στις παραμονές των εκλογικών αναμετρήσεων, μπορεί να πει κανείς ότι, έχει έναν τακτικό εκλογικό χαρακτήρα και μόνο. Όπως είπα στην Κ.Ε., δεν υποτιμώ αυτόν το στόχο ως επιλέξιμο επίκαιρο στόχο, αλλά αν δεν έχει στρατηγικό βάθος αυτή η προσπάθεια, ούτε ο τακτικός στόχος μπορεί να εξυπηρετηθεί, ούτε θα αποδώσει.

Θεωρώ ότι ο επιταχυνόμενος ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης, όσο ο οικονομικός κύκλος βρίσκεται σε άνοδο και το διεθνές οικονομικό περιβάλλον το επιτρέπει, ή δεν ανατρέπεται άρδην, διότι έχουμε επιβράδυνση στην ΕΕ, τόσο θα έχουμε μείωση της ανεργίας και μάλιστα με υψηλότερους ρυθμούς από ό, τι μέχρι τώρα. Αυτό το οποίο είναι στοίχημα για μας, ως ΟΑΕΔ αλλά και ως κυβέρνηση, είναι να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το σκληρό πυρήνα της διαρθρωτικής ανεργίας, αποτέλεσμα μακροχρόνιας παραμονής μεγάλου αριθμού ατόμων στην ανεργία. Επίσης, αν η οικονομία μας, πια, για να μπορεί να είναι βιώσιμη και να διατηρεί αυτούς τους ρυθμούς ανάπτυξης, θα πρέπει να στηρίζεται σε ένα υψηλά ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, τότε σε μια κατηγορία ανθρώπων που δεν έχει υψηλή εξειδίκευση, μάλιστα έχει απολέσει δεξιότητες κατά την περίοδο της κρίσης, θα πρέπει να τους δίνουμε ευκαιρίες κατάρτισης και εργασίας που θα αποτρέπουν την περιθωριοποίησή τους. Άλλο μεγάλο στοίχημα είναι η κατεύθυνση του νέου παραγωγικού μοντέλου, ώστε αυτό να μπορεί να απορροφά το νέο εργατικό δυναμικό που, τελειώνοντας την τριτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση, αναζητεί εργασία σχετική με τις σπουδές του και επαγγελματική αποκατάσταση.

Υπάρχει σταθεροποίηση, χωρίς αμφιβολία και αναγνωρίζεται απ’ όλες τις πλευρές. Υπάρχει και μικρή αύξηση οικονομικής δραστηριότητας. Βασικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι εάν θα μπορέσει αυτά τα θετικά βήματα να έχουν και μακροπρόθεσμη προοπτική.

Πολλοί άνθρωποι εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους από τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, από την πρόκληση του ανταγωνισμού από τους παραγωγούς χαμηλού κόστους στην Άπω Ανατολή, από το χάος των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών, και από το πρόβλημα των προσφύγων. Το τελευταίο βέβαια είναι πολύ διαφορετικό από τα άλλα, αλλά για πολλούς φαίνεται ότι όλα είναι μέρος του ίδιου πράγματος, και αναζητούν την ασφάλεια του έθνους. Για τους νεοφιλελεύθερους αυτό δημιουργεί ένα σημαντικό δίλημμα. Από την μία πλευρά, η οικονομική παγκοσμιοποίηση είναι θεμελιώδους σημασίας για το νεοφιλελεύθερο σχέδιο. Από την άλλη, ο νέος εθνικισμός κρατά τη δημοκρατία παγιδευμένη σε εθνικό επίπεδο αφήνοντας το παγκόσμιο επίπεδο πέρα από την εμβέλειά του, το οποίο είναι ακριβώς αυτό που θέλουν οι νεοφιλελεύθεροι. Επίσης, αν οι άνθρωποι επικεντρώσουν το μίσος τους στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, ο παγκόσμιος καπιταλισμός διαφεύγει από την πολιτική συζήτηση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τόσα πολλά από τα νέα ξενοφοβικά κινήματα έχουν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, παρότι που φαίνεται να είναι επικριτικά για την παγκοσμιοποίηση. Αυτό ισχύει για τον Τραμπ, το Brexit, και πολλά από τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κινήματα.

Για το Κίνημα Αλλαγής είναι προφανές ότι δεν υπάρχει το αναγκαίο πολιτικό θάρρος για να σταθούν συνεπείς στη θέση που υποστήριζαν τόσα χρόνια. Τηρούν στάση μάλλον καιροσκοπική, η οποία δεν αντιπροσωπεύει πολλά από τα στελέχη τους, γι’ αυτό και εκφράζεται δυσφορία για τον τρόπο που χειρίστηκε το ζήτημα η ηγεσία του κόμματος. Από την άλλη, η Νέα Δημοκρατία, όμηρος της διολίσθησής της σε σκληρές δεξιές θέσεις, καταψηφίζει αλλά εύχεται να κλείσει η συμφωνία ώστε να μην κληθεί η ίδια να χειριστεί το ζήτημα. Η αξιωματική αντιπολίτευση δυστυχώς εκπέμπει λόγο υποκριτικής μισαλλόδοξης εθνικοφροσύνης. Το κόμμα που χειρίστηκε το Μακεδονικό από την αρχή και εν ολίγοις δημιούργησε το αδιέξοδο. Πληρώνουμε το εθνικιστικό παραλήρημα, την κρίση μεγαλείου ενός τότε νέου, φιλόδοξου κι αδίσταχτου υπουργού εξωτερικών. Εκείνος που αποπέμφθηκε ως αποτυχημένος κι εθνικά επικίνδυνος καβάλησε το Μακεδονικό κι έγινε πρωθυπουργός. Τώρα ο κ. Σαμαράς επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος, τολμά να γίνεται κατήγορος και η ΝΔ κι ο αρχηγός της σύρονται σε αυτόν το κατήφορο. Αντί να ευχαριστούν τον θεό που άλλος καθαρίζει τον τραγέλαφο που δημιούργησαν, έρχονται να γίνουν τιμητές. Οι «κήρυκες του αντιλαϊκισμού» γίνονται φορείς του πιο αγοραίου λαϊκισμού. Εν κατακλείδι, έχουμε το καινοφανές φαινόμενο, δύο παραδοσιακοί σχηματισμοί που αντανακλούν στην Ελλάδα τη σοσιαλδημοκρατία και τη χριστιανοδημοκρατία, στο ζήτημα του μακεδονικού να αφίστανται από τις θέσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών τους ομάδων. Φυσικά κατώτερο των περιστάσεων αποδεικνύεται και το ΚΚΕ, αναιρώντας την ίδια του την ιστορία και μάλιστα την πιο δύσκολη και οδυνηρή της φάση.