Εφημερίδα των Συντακτών

Τι ήταν «ουσιαστικά» η «Κομμούνα», αν όχι μια «κυβέρνηση της εργατικής τάξης»; Ή, «τελικώς», η «πολιτική μορφή που ανακαλύφθηκε», μέσω της οποίας «μπορούσε να συντελεσθεί η οικονομική απελευθέρωση της εργασίας»;

Αυτό που προσπαθώ να δείξω στο βιβλίο μου είναι ότι η εκπτώχευση της γλώσσας δεν αφήνει χώρο για κανένα εναλλακτικό δόγμα ή θεωρία. Μιλάμε για «φιλελευθερισμό» επειδή δεν έχει απομείνει άλλο λεξιλόγιο. Ο κεϊνσιανισμός έχει καταστεί μια αρχαϊκή λέξη, σε βαθμό που οι άνθρωποι δεν τολμούν καν να μιλήσουν για μια επεκτατική πολιτική. Σήμερα οι κυβερνήσεις φαίνεται να έχουν αλλάξει ριζικά τις πολιτικές τους, αλλά χωρίς να το αναγνωρίζουν ρητά. Υπάρχουν επίσης νικητές και χαμένοι στην παρούσα κατάσταση και οι πρώτοι δεν έχουν κανένα συμφέρον να την αλλάξουν. Τελικά, η Ευρώπη είναι μια ειδική περίπτωση. Οικοδομήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε άλλη πολιτική πλην του νεοφιλελευθερισμού απαγορεύτηκε από τις Συνθήκες της. Αυτός ακριβώς είναι ο κίνδυνος που διατρέχει η δημοκρατία. Γιατί εάν η οικονομική και κοινωνική ζημιά που επιτυγχάνεται από τη νεογλώσσα και το αποτέλεσμα της μοναδικής σκέψης είναι σημαντική, η νεογλώσσα είναι επίσης ανεξέλεγκτη σε πολλούς τομείς που επηρεάζουν τον πολιτισμό μιας χώρας και τη λειτουργία της δημοκρατίας. Σε πολλά μέρη, ειδικά στα πανεπιστήμια, ο διάλογος είναι απαγορευμένος και τα άτομα των οποίων οι απόψεις διαφέρουν από εκείνες που γίνονται «αποκλειστικά» αποδεκτές αποκλείονται. Πρέπει να ακυρωθεί κάθε ορισμός πολιτισμού ή κινήματος που έχει σαν βασικό χαρακτηριστικό τον αποκλεισμό εκείνων που δεν υποστηρίζουν 100% το αφήγημα της θυματοποίησης. Η πολιτική ορθότητα στην εξουσία επί χίλια. Η διαφορετική σκέψη δεν είναι μόνο λανθασμένη, αλλά απαγορεύεται. Η σχέση με τη γλώσσα είναι καθαρή: είναι θέμα διαγραφής λέξεων όπως η αποκαθήλωση αγαλμάτων. Το παράδειγμα δεν είναι τυχαίο, γιατί με την αποκαθήλωση των αγαλμάτων ιστορικών μορφών ξαναγράφουμε την Ιστορία, εκπτωχεύοντας το λεξιλόγιό της. Τα ονόματα των δρόμων δεν ξεφεύγουν από τη μεγάλη γλωσσική και ιστορική εκκαθάριση. Η περιεκτική γραφή συμμετέχει στο ίδιο κίνημα. Αναγκάζοντας τους ανθρώπους να εκφραστούν σε μια καταστρατηγημένη γλώσσα, περιορίζουμε τον χώρο της σκέψης τους, ενώ δεν τους αφήνουμε άλλη διαφυγή παρά να ακολουθήσουν τη θέση που εκφράζει η ίδια η περιεκτική γραφή.

Η πανδημία του κορονοϊού έχει δημιουργήσει μια φαινομενικά παράδοξη κατάσταση. Το παρεμβατικό κράτος επέστρεψε: ξαφνικά αυτό που φαινόταν να αποκλείεται για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι δυνατό – δημιουργία κρατικού χρέους, από κοινού δανεισμός στην Ευρωπαϊκή Ενωση, επενδυτικά προγράμματα τρισεκατομμυρίων ευρώ για την ανοικοδόμηση της οικονομίας και δέσμευση για επενδύσεις στην ταχεία ψηφιοποίηση και πράσινη οικονομία. Αυτός ο νέος τύπος κρατικού παρεμβατισμού μπορεί πράγματι να γίνει η μαμή ενός «καπιταλισμού με νέο πρόσωπο». Από αυτή την άποψη, αντιπροσωπεύει μια υπέρβαση της πολιτικής μεσοβασιλείας που χαρακτήρισε τη δεκαετία μεταξύ της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πανδημίας του κορονοϊού. Ωστόσο, το κράτος του Κορονοϊού δεν είναι εξοπλισμένο για να είναι πρωταγωνιστής σε μια πραγματική επανάσταση αειφορίας, επειδή δομικά είναι ένα φαντασματικό υποκατάστατο. Το πανδημικό κράτος είναι μια κατάσταση εξαίρεσης που, σύμφωνα με το σύνταγμα, περιορίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα προκειμένου να αποφευχθεί μια υγειονομική καταστροφή. Με το τέλος της πανδημίας, η νομιμότητά του λήγει και οι δραστηριότητές του, ακόμη και κατά τη διάρκεια –στη Γερμανία μέχρι τώρα καταστροφικής– της διαχείρισης της πανδημίας, πρέπει να παρακολουθούνται κριτικά. Το οικονομικά παρεμβατικό κράτος πρέπει να κριθεί διαφορετικά. Η σταδιακή απομάκρυνση από τη δημοσιονομική λιτότητα, τους ισορροπημένους προϋπολογισμούς, το «Schwarze Null» [το Μαύρο Μηδέν] και –αν και ακόμη μόνο σαν υπαινιγμός– η παραδοσιακή απροθυμία να φορολογηθεί ο πλούτος και τα εισοδήματα, αντιπροσωπεύουν πρόοδο σε σύγκριση με την έννοια μιας «δημοκρατίας συμβατής με την αγορά» (Ανγκελα Μέρκελ) παλαιότερων χρόνων. Ωστόσο, αυτό δεν εγγυάται μια επανάσταση αειφορίας. Πολιτικά, το κράτος του κορονοϊού πατάει πάνω σε λεπτό πάγο, επειδή το υπερβολικό εθνικό χρέος που απαιτείται λειτουργεί μόνο εφόσον οι κεντρικές τράπεζες και οι χρηματοπιστωτικές αγορές παίζουν μαζί και εγγυώνται μια πολιτική χαμηλού επιτοκίου. Αυτό καθιστά ακόμη πιο σοβαρό το γεγονός ότι οι υπάρχοντες κρατικοί μηχανισμοί σε ευρωπαϊκό, ομοσπονδιακό και κρατικό επίπεδο χαρακτηρίζονται γενικά από έλλειψη φαντασίας στην οικονομική και βιομηχανική πολιτική. Αποκομμένοι από τη συνετή παρέμβαση, γνωρίζουν λίγα πράγματα για το τι πρέπει να κάνουν με την αναπάντεχη τύχη του προγράμματος επενδύσεων και ανοικοδόμησης. Ενα πρόβλημα της πολιτικής αριστεράς και των συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι ότι συχνά το ίδιο ισχύει για αυτούς. Αυτό πρέπει να αλλάξει γρήγορα εάν η Αριστερά θέλει να επηρεάσει την πορεία που πρέπει τώρα να χαραχτεί.

Η δημιουργία του ελληνικού κράτους με σαφή σύνορα και διεθνή αναγνώριση, και μάλιστα με τις εγγυήσεις διεθνούς συνθήκης, συντελέστηκε σταδιακά σε ένα τοπίο, τη νότια Βαλκανική, που για αιώνες δεν είχε καμία εμπειρία διακρατικών συνόρων. Μάλιστα από το 1830 ώς το 1949 τα όρια της ελληνικής επικράτειας ήταν ιδιαίτερα πορώδη. Μέσα λοιπόν στη ρευστότητα της εδαφικής μεταβολής και της αμφισβητούμενης πολιτικής εξουσίας το γραμματόσημο λειτούργησε προς δύο κατευθύνσεις, τις οποίες ο αναγνώστης παρακολουθεί βήμα βήμα σαν… θρίλερ. «Ηταν φορέας ενός ιδεολογικά φορτισμένου μηνύματος, αλλά και συνδιαμόρφωνε την υλική πραγματικότητα της κοινωνίας της οποίας υπήρξε προϊόν». Μια πραγματικότητα που είχε κάθε φορά νέα χαρακτηριστικά, δικαιικά αλλά και πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά ή και εθνικά. Η εσωτερική κινητήρια δύναμη που εξέφραζε τις επιδιώξεις και τις προσδοκίες για εδαφική ή εθνική ολοκλήρωση μέσω της επέκτασης της Ελλάδας ήταν η θεωρία του εθνικού κέντρου στο οποίο θα ενσωματώνονταν τα αλύτρωτα εδάφη. Μέσα από το πρόγραμμα της «Μεγάλης Ιδέας» το ελληνικό κράτος επικαλούνταν την ύπαρξη ομοεθνών ομάδων πέραν των κρατικών συνόρων. Και ο ελληνικός αλυτρωτισμός ακολουθούσε το πνεύμα του ρομαντικού ή βίαιου εθνικισμού που κυριαρχούσε ιδεολογικά σε κάθε εποχή. Ενα μεγάλο ποσοστό των επίσημων γραμματοσήμων καθρεφτίζει αυτή τη συνθήκη. Από εκεί και πέρα το γραμματόσημο έπαιξε και παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης του έθνους και συμμετέχει στην «καθημερινή κατασκευή της εθνικής ταυτότητας και του λεγόμενου "μπανάλ εθνικισμού"".

Οπως έκανε πρόσφατα ο Μητσοτάκης, έτσι και όταν ξέσπασε το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων», ο Μακρόν είπε πως τα σόσιαλ μίντια καταστρέφουν τη δημοκρατία και πίεσε τις πλατφόρμες για να φιμώσουν σελίδες του κοινωνικού κινήματος. Η δικαιολόγηση μιας τέτοιας φίμωσης βασίζεται στο ιδιωτικό συμφωνητικό με το οποίο ο κάθε χρήστης αποδέχεται τους όρους χρήσης της πλατφόρμας, που ειδικά στο Facebook είναι γενικόλογοι ώστε να του αφήνουν περιθώρια για ερμηνείες κατά το δοκούν που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της εταιρείας και των συμμάχων της. Να σημειώσουμε ότι μέσα στο Facebook βρίσκουμε πολιτικά πρόσωπα σε υψηλές θέσεις. Ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Facebook παγκοσμίως είναι ο Νικ Κλεγκ, πρώην πρόεδρος του Φιλελεύθερου Κόμματος και μέλος της κυβέρνησης Κάμερον. Στη Γαλλία ο διευθυντής του Facebook λέγεται Λοράν Σολί και ξεκίνησε την καριέρα του ως ειδικός σύμβουλος του Νικολά Σαρκοζί στο υπουργείο Εσωτερικών. Επίσης το Facebook ακολουθεί και τις επιταγές του συμπλέγματος των υπηρεσιών ασφαλείας των ΗΠΑ, κάτι που ξέρουμε από τις αποκαλύψεις του Ασάνζ αλλά και του Σνόουντεν. Στην περίπτωση του Κουφοντίνα, δεν αποκλείεται αυτό να έπαιξε σημαντικό ρόλο. (...) Πρέπει να καταλάβουμε ποια είναι η ιστορική συγκυρία που μας οδήγησε εδώ. Αυτή η σεκάνς ξεκινά το 2016 με το Brexit και την εκλογή του Τραμπ για τα οποία το Facebook δέχθηκε μεγάλη κριτική αφού επέτρεψε μαζικές καμπάνιες προπαγάνδας και παραπληροφόρησης. Το 2017 πάρθηκε μια στρατηγική απόφαση και είναι δηλωμένη επιλογή του Ζούκερμπεργκ να μειώσει στην πλατφόρμα τον χώρο όπου διενεργείται πολιτική συζήτηση γιατί μια τέτοια δραστηριότητα δεν είναι ιδιαίτερα επικερδής αλλά δημιουργεί προβλήματα στην εταιρεία. Η αυστηροποίηση της διαχείρισης περιεχομένου στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς εντάσσεται σε αυτή τη στρατηγική. (...) Αυτό που λείπει από τα κινήματα είναι μια συνολική στρατηγική. Πώς θέλουμε να χειριστούμε τις πλατφόρμες με αυτά τα εργαλεία και αυτά τα δεδομένα; Είμαι υπέρ της χρήσης όλων των δυνάμεων και των μέσων που διαθέτουμε για να πιέσουμε τις εξελίξεις προς την κατεύθυνση που θέλουμε εμείς οι προοδευτικοί άνθρωποι: από ένα report στους φασιστικούς λογαριασμούς μέχρι ένα ψήφισμα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Οταν ασκούμε πίεση, υπάρχουν αποτελέσματα. Πρέπει να θεωρούμε τις πλατφόρμες πεδίο πάλης, όπως τα ΜΜΕ ή τον δρόμο, και δεν πρέπει να τα περιμένουμε όλα από το κράτος.

Αν η κυβέρνηση είχε δημοκρατική ευαισθησία δεν θα προσπαθούσε εν μέσω πανδημίας να καταργήσει δημοκρατικά κεκτημένα, ελπίζοντας να το κάνει χωρίς αντιδράσεις. Ο κόσμος όμως έχει δείξει ότι έχει ισχυρά δημοκρατικά αντανακλαστικά και ότι μπορεί να βρεθεί στον δρόμο τηρώντας τα υγειονομικά μέτρα. Η λαϊκή συμμετοχή πρέπει να εξασφαλιστεί σε κάθε τομέα. Σε αυτή τη λογική ήταν οι προτάσεις που είχαμε κάνει για το Σύνταγμα, τα δικαιωματικά νομοσχέδια, αλλά και ο τρόπος που επιλέξαμε να διαβουλευτούμε την αναπτυξιακή μας στρατηγική. Εμείς ως ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να πιέζουμε όχι μόνο για την ενίσχυση του Δημοσίου, αλλά κυρίως για να κάνουμε ηγεμονικό στην κοινή γνώμη ότι το Δημόσιο είναι μέρος και προϋπόθεση της λύσης. Και ηγεμονικό σημαίνει ότι για τα επόμενα 100 χρόνια κανένας υπουργός της Ν.Δ. δεν θα μπορέσει να ξεστομίσει τις φράσεις που έλεγε ο Αδωνις Γεωργιάδης για τη δημόσια υγεία το 2013. (...) Νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει δείξει πολύ καλά αντανακλαστικά κατά τη διάρκεια της κρίσης. Οι προτάσεις «Μένουμε Ορθιοι» Ι και ΙΙ ήταν ένα συνολικό πλαίσιο πολιτικής που θα μας είχαν βοηθήσει να βγούμε και από την υγειονομική κρίση σε καλύτερη κατάσταση και ταυτόχρονα θα είχαμε αποφύγει την οικονομική καθίζηση που βλέπουμε από τα μέτρα της κυβέρνησης. Και όλα αυτά χωρίς να χρησιμοποιήσουμε την κρίση ως ευκαιρία για να περάσουμε αντιλαϊκές ρυθμίσεις όπως ο πτωχευτικός κώδικας, τα εργασιακά και άλλα. Η Ν.Δ. έρχεται σαν οδοστρωτήρας -όπως έλεγε προεκλογικά ο κ. Μητσοτάκης- να σαρώσει τα πάντα. Τώρα βάλανε στο στόχαστρο το 8ωρο. Οπως ο κεφαλικός φόρος τελείωσε τη Θάτσερ, έτσι η επίθεση στον κόσμο της εργασίας θα είναι η αρχή του τέλους του «σιδηρού ανέμελου». Θα φροντίσουμε εμείς για αυτό. Ταυτόχρονα βέβαια διαμορφώνουμε και καταθέτουμε τις προτάσεις μας για την επόμενη μέρα, όπως κάνουμε με το πρόγραμμά μας. Γιατί δεν αρκεί να μη χειροτερεύουν οι ζωές των ανθρώπων, έχουμε υποχρέωση να τις βελτιώσουμε.