Εφημερίδα των Συντακτών

Μαρία Φαραντούρη Ο Μίκης έφυγε. Αλλά πώς είναι δυνατό να φύγει ο Μίκης; Κι αυτό δεν είναι ρητορικό ερώτημα. Δε μιλώ μόνο για μένα, που θα ήταν ίσως αυτονόητο. Αλλωστε σημάδεψε από την πρώτη αρχή όλη την καλλιτεχνική μου πορεία. Με το έργο του και την παρουσία του όμως έχει σημαδέψει και σφραγίσει τα τελευταία 60 χρόνια της ελληνικής πραγματικότητας. Αλλά τελικά ποιος είναι ο Μίκης και ποιος τον γνωρίζει πραγματικά; Το βάθος και το εύρος του έργου του; Εκεί που συναντιούνται τα χορικά της αρχαίας τραγωδίας, το βυζαντινό μέλος, η δυτική κλασική μουσική παράδοση, το λιντ, το δημοτικό και το λαϊκό τραγούδι με την ποίηση και τους αγώνες για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Με τη σπουδαία μουσική του ταξίδεψε σ’ όλο τον κόσμο μαζί με την ποίηση του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου, του Αναγνωστάκη, του Λειβαδίτη, του Καμπανέλλη, του Σικελιανού και τόσων άλλων Ελλήνων ποιητών, ενώ η μελοποίηση του «Κάντο Χενεράλ» του Νερούδα και του «Ρομανθέρο Χιτάνο» του Λόρκα είναι αξεπέραστες. Αλλά και ο αυθεντικός λυρισμός του, γεμάτος έρωτα για τη ζωή και αγωνία για τις περιπέτειες της ύπαρξης. Κάθε έργο του γινόταν ένα κομμάτι του εαυτού του: Είναι ο Ρομανθέρο Χιτάνο, ο ερωτευμένος κρατούμενος στο Μαουτχάουζεν, ο εξόριστος ποιητής, ο επιβάτης, ο φυλακισμένος, ο εραστής της Ουτοπίας και της Βεατρίκης, ο εξεγερμένος της Λατινικής Αμερικής, ο Διόνυσος, ο Οδυσσέας. Αυτός που μιλάει για τους αδικοχαμένους της γενιάς του. Ενας οικουμενικός Ελληνας. Ανθρωπος δύσκολος και πείσμων υπήρξε πάντα ανοιχτός στις ανθρώπινες αντιφάσεις. Διάφανος απέναντι σε εχθρούς και φίλους, δεν φοβήθηκε ποτέ να εκτίθεται χωρίς αναστολές και προσχήματα. Η πληθωρικότητα του χαρακτήρα του, το υψηλό αισθητικό του κριτήριο, το οραματικό του στοιχείο, η πηγαία έμπνευσή του, η διαίσθησή του, βρίσκονται μέσα στη μεγαλοσύνη του έργου του που έσπασε τα σύνορα γεμάτο αληθινά «γιγάντιες σκέψεις». Είχα τη χαρά να μοιραστώ μεγάλες στιγμές μαζί του. Την επαφή με τόσους λαούς, τους αγώνες τους και την ιστορία τους, δίνοντας συναυλίες παντού στον κόσμο. Τη μέθεξη με τόσο διαφορετικά ακροατήρια. Ηταν μια εποχή μεγάλων δυσκολιών και κινδύνων αλλά και ανοιχτών οριζόντων. Συναντήσεις με άλλους καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο, μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Αλιέντε, ο Κάστρο, ο Μιτεράν, ο Πάλμε. Αλλά και μέχρι σήμερα έργα του παίζονται όπου μπορεί να φανταστεί κανείς. Τον τίμησαν στο Σάλτσμπουργκ, δώσαμε συναυλία στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν, τα γερμανικά συνδικάτα ζήτησαν το «Κάντο Χενεράλ» στην επέτειο ίδρυσής τους, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι στις συναντήσεις ειρήνευσης, δικό του έργο άνοιξε τους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης, τον τραγουδούν στην Κορέα. Οι Γερμανοί τον θεωρούν συνεχιστή των κλασικών τους. Συχνά τον αναφέρουν ως Μπετόβεν της Μεσογείου. Εχουν γραφτεί μεγάλες κριτικές για το σύνολο του έργου του. Γι’ αυτό συνήθισα πολύ καιρό τώρα να χαμογελάω πικρά με τους εύκολους εγχώριους επικριτές που επιδιώκουν να το υποβαθμίσουν. Θυμάμαι πάντα το σημείωμα που μου άφησε τις πρώτες μέρες της δικτατορίας που κρυβόταν, παροτρύνοντάς με εμένα και τους μουσικούς να φύγουμε στο εξωτερικό, χωριστά ο καθένας για να μη δώσουμε στόχο, και να διαδώσουμε τη μουσική του, υπηρετώντας τον αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία. «Μη φοβηθείτε, αυτοί είναι που φοβούνται τα τραγούδια μας». Εγραψε σπουδαία τραγούδια και κύκλους τραγουδιών φυλακισμένος και εξόριστος. Τον «Ηλιο και το Χρόνο», την «Κατάσταση πολιορκίας», τις «Αρκαδίες»... Εσπασε τα δεσμά με τη μουσική του. Και μας τα έστελνε έξω με κάθε δυνατό τρόπο για να τα τραγουδήσουμε. Δεν υπέβαλε την τέχνη του στις ανάγκες του αγώνα, τον διαμόρφωνε με τους όρους τους τέχνης του, γι’ αυτό εκείνη αντέχει στον χρόνο. Θεωρώ μαγική στιγμή τη νοερή συνάντησή μας, όταν παρουσιάζαμε πρώτη φορά την «Κατάσταση πολιορκίας» στο Λονδίνο κι εκείνος μας άκουγε από κρυφό τρανζιστοράκι εξόριστος στη Ζάτουνα. Δεν ζήσαμε όμως μόνο τη μεγάλη αποδοχή, τη μέθεξη, την αποθέωση. Ζήσαμε και τη σιωπή, τις κατηγορίες περί επικού. Τον είπαν ξεπερασμένο, τον υποτίμησαν. Ομως, Μίκη μου, εσύ δεν χρωστάς πουθενά. Εχεις ξεπληρώσει το χρέος σου στην Ιστορία, τηρώντας πάντα την παραίνεση του Σικελιανού «Ομπρός οι δημιουργοί, την αχθοφόρα ορμή σας». Κι έτσι «Πρωτάκουστες βαριές μας ζώνουν (οι) αρμονίες» σου, αυτές που σε ενέπνευσαν κι αυτές που μας χάρισες. Ιθάκη για μας το πέλαγο το ξέσκεπο γεμίσαν με μνηστήρες τα λιμάνια Ο κόσμος πάντα βρίσκει καινούργιο βασιλιά κι εμείς μονάχοι ποιητές θα μείνουμε Ετσι τελειώνει το «Τραγούδι των συντρόφων» από την «Οδύσσεια» του Κώστα Καρτελιά, τον τελευταίο κύκλο τραγουδιών που μελοποίησες, κι έτσι θέλω πάντα σε σκέφτομαι. Είναι βαθιά μου πεποίθηση όμως, Μίκη, πως πάντα θα σε ανακαλύπτουν οι επόμενες γενιές μέσα στο έργο σου κι αυτό θα ταξιδεύει μες στον χρόνο.

Δύο είναι κατά την άποψή μου οι κύριες αιτίες που εμποδίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ να ανακτήσει την πολιτική του αποτελεσματικότητα τόσο ως αντιπολίτευση όσο και ως προοπτική ανάκτησης της κυβερνητικής εξουσίας: πρώτον, η αλλοίωση αν όχι η εγκατάλειψη της νικηφόρας στρατηγικής που τον ανέδειξε σε πρωταγωνιστή της πολιτικής ζωής και του πολιτικού συστήματος και, δεύτερον, η ανέμελη υιοθέτηση των πρακτικών διακυβέρνησης που συγκροτούν έναν ιδιότυπο κυβερνητισμό. Α. Η σημερινή στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ χαρακτηρίζεται από βιασύνη για επαναφορά στην κυβέρνηση με όρους και πρακτικές που θυμίζουν περισσότερο ΔΗΜΑΡ και της λογικής της «πάση θυσία κυβέρνηση». Πρόκειται για στρατηγική που μετά την πρόσκαιρη επιτυχία της ηττήθηκε πολιτικά και η οποία πόρρω απέχει από την πριν από το 2019 πολιτική λογική και νικηφόρα πορεία του ΣΥΡΙΖΑ. Μια πορεία που στηριζόταν στην κοινωνική δυναμική του κόμματος με όρους αυθεντικής κοινωνικής συμμετοχής, την ενότητα του όλου της Αριστεράς (σοσιαλδημοκρατικής, κινηματικής και πολυλενινιστικής), σε σοβαρές προγραμματικές θέσεις κοινωνικής μεροληψίας και φυσικά στην ξεκάθαρη βούληση ανάληψης κυβερνητικών ευθυνών, ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες. (...) Β. Αλλά και η κυβερνητική θητεία, πέρα από τα προφανή θετικά οφέλη για την εμπειρία των στελεχών της ριζοσπαστικής Αριστεράς, οδήγησε σε έναν ιδιότυπο κυβερνητισμό που έχει αφήσει αρνητικό αποτύπωμα στην πορεία του κόμματος τα τελευταία δύο χρόνια. Ενδεικτικά: Η πολιτική συζήτηση στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευση φαίνεται να περιορίζεται στο πλαίσιο μιας οιονεί κυβερνητικής λογικής. Μια λογική που εστιάζει κυρίως σε συγκεκριμένες προτάσεις, χωρίς σαφή αναφορά και γείωση στο αξιακό πλαίσιο και παράδοση του ΣΥΡΙΖΑ και με ασάφεια ή/και αδιαφορία για το πώς αυτές οι προτάσεις συμβάλουν στην προοπτική ευρύτερων κοινωνικών μετασχηματισμών. Μια λογική, με άλλα λόγια, ιδιαίτερα τεχνοκρατική, η οποία πολύ συχνά μάλιστα υπογραμμίζει ότι οι κυβερνητικές αυτές προτάσεις είναι απολύτως «κοστολογημένες», κάτι που με τη σειρά του θέτει το πολιτικό στίγμα του ΣΥΡΙΖΑ εντός του ηγεμονικού πλαισίου των κρατικών πολιτικών και της πολυθρύλητης «κανονικότητας».

Η κοινωνική ανάσα μετά την καταστροφή που έφεραν οι κυβερνήσεις της Ν.Δ., αποσιωπάται σκοπίμως. Πρέπει να ξεχαστεί το έργο και η τετραετία του ΣΥΡΙΖΑ. Κατανοητό. Ομως γι’ αυτό η ΕΣΚΕ 2021-27 επαναλαμβάνει όλες τις δράσεις της ΕΣΚΕ του 2018 χωρίς να τις αξιολογεί. Δεν προβλέπει και δεν εκτιμά ποια θα είναι τα κεντρικά θέματα που θα κληθεί η χώρα να αντιμετωπίσει την επόμενη επταετία λόγω της πανδημικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής και δεν καθορίζει νέες δράσεις για αυτά. Δεν ορίζει τον πιθανό αριθμό των αριθμό ωφελουμένων κάθε δράσης και το προϋπολογιζόμενο κόστος για την επταετία. (...) Αν αντιπαραθέσει κάνει την ΕΣΚΕ του 2018 με αυτήν του 2021-27 καταλαβαίνει αμέσως ότι η «νέα» ΕΣΚΕ είναι μια κακή αντιγραφή της παλιάς, χωρίς να δεσμεύεται σε τίποτε. Το «νέο» είναι η ολική επαναφορά του προνοιακού μοντέλου του παρελθόντος που αφορά τους ακραία φτωχούς και ευάλωτους και όχι την κοινωνική πλειοψηφία η οποία χρειάζεται φροντίδα σε κάθε φάση της ζωής της που αντιμετωπίζει ανισότητες. Αλλά ακόμη και για την ακραία φτώχεια το μετονομασθέν σε «Ελάχιστον Εγγυημένο Εισόδημα» (ΕΕΕ) «Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης» (ΚΕΑ) δεν αυξάνεται ούτε κατά 11%, αναλογικά με την αύξηση του κατώτατου μισθού από 586 σε 651 επί ΣΥΡΙΖΑ. (...) Οι ελάχιστες νέες δράσεις, όπως π.χ. ο βοηθός του ανάπηρου, δεν κοστολογούνται, ούτε αναφέρεται πόσους αφορούν. Η αποϊδρυματοποίηση δεν έχει χρονικό ορίζοντα, ξεχάστηκε και το κλείσιμο των Λεχαινών. Αντίθετα, επανέρχεται το πιλοτικό πρόγραμμα της λειτουργικότητας που θα εξοντώσει τους ανάπηρους, τα επιδόματα και τις συντάξεις τους, όπως ήθελε το ΔΝΤ και ο ΣΥΡΙΖΑ απέρριψε. Επανέρχεται η ρήση του ΔΝΤ ότι τα επιδόματα είναι πολλά και πρέπει να μειωθούν. Ο Ελληνας πολίτης, μέσα στις 100 σελίδες της ΕΣΚΕ, δεν θα βρει μέτρα που θα τον βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τα τεράστια προβλήματα της πανδημικής και της κλιματικής κρίσης. Η φτώχεια, η ανεργία και οι ανισότητες αυξάνουν. Η απάντηση δεν είναι η επιστροφή στο αποτυχημένο μοντέλο μέριμνας που εφάρμοσε η Ν.Δ. την περίοδο 2012.

Οι δωρεάν υπηρεσίες (επικοινωνίας, ανταλλαγής φωτογραφιών, μηνυμάτων, σχολίων, βίντεο, επιβράβευσης, συζήτησης κ.λπ.) που παρέχει το μέσο έχουν βασικό σκοπό να κρατήσουν όσο πιο πολύ μπορούν στην εφαρμογή τον χρήστη και να αντλήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα δεδομένα για τη ζωή του. Κάθε ενέργεια του χρήστη παρακολουθείται και καταγράφεται. Οτιδήποτε σταματά για να κοιτάξει στο κινητό του τηλέφωνο, ο χρόνος που το παρακολουθεί, η συχνότητα των επισκέψεών του σε μια ιστοσελίδα, οι αναρτήσεις του, τα σχόλιά του, οι φωτογραφίες του, τα ενδιαφέροντά του, οι φόβοι του, όλα συνιστούν δεδομένα και συνδιαμορφώνουν μια εικόνα για τον χρήστη και την προσωπικότητά του. Τα δεδομένα αυτά διοχετεύονται σε εξελιγμένα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης τα οποία λειτουργούν με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Σε απίστευτα γρήγορες ταχύτητες τα συστήματα αυτά αναλύουν τα δεδομένα και δομούν μοντέλα που προβλέπουν τις πράξεις των χρηστών. Ο,τι πράττει κάποιος στο διαδίκτυο, ό,τι κλικάρει, χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ενός πιο ακριβούς μοντέλου το οποίο πωλείται στους διαφημιζόμενους. Ο χρήστης μετασχηματίζεται έτσι σε εμπόρευμά τους, συνιστά προϊόν το οποίο μάλιστα χάρη στις δυνάμεις της τεχνητής νοημοσύνης διαμορφώνεται. Κατανοώντας τις αιτίες που πυροδοτούν τις αντιδράσεις των ανθρώπων, οι μηχανές τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «φυτεύουν» στον νου των χρηστών (και ειδικά των ιδιαίτερα ευάλωτων παιδιών και εφήβων) ασυναίσθηστες συνήθειες -όπως, π.χ., η αποδοχή μέσω των likes- οι οποίες αλλάζουν σταδιακά τις συμπεριφορές τους και τους επαναπρογραμματίζουν. Απώτερος στόχος αυτής της διαδικασίας είναι η μετατροπή των χρηστών σε βέλτιστο προς πώληση προϊόν στους διαφημιζόμενους. Οι περισσότερες διαφημίσεις που πωλούνται μέσα από τις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι «pay per click». Οι διαφημιζόμενοι πληρώνουν δηλαδή τις εταιρείες social media για κάθε φορά που ένα άτομο κάνει κλικ σε μια διαφήμισή τους η οποία εμφανίζεται στο κινητό του ή στον υπολογιστή του. Παρ’ όλο που κάθε κλικ δεν κοστίζει πολλά, ο όγκος τους είναι τεράστιος και αποφέρει δισεκατομμύρια δολάρια στις εταιρείες.