Νίκος Φίλης: Πώς θα αλλάξει το «κλίμα»;

“Τα νέα από τη Σύνοδο, διαψεύδουν και απογοητεύουν. Με βάση τις δεσμεύσεις των ηγετών, αυτά που θα γίνουν θα οδηγήσουν την αύξηση της θερμοκρασίας στη Γη ως το τέλος του αιώνα, πολύ πάνω από την τιμή στόχος 1,5°C (που είναι ήδη άσχημα): κατά 2,4°C, τουλάχιστον. Καμιά κυβέρνηση μεγάλης και πλούσιας χώρας δεν φαίνεται διατεθειμένη να προχωρήσει σε δραματικές αλλαγές στην παραγωγή, που θα έθιγε τα κέρδη του συστήματος και θα κλόνιζε τις παραγωγικές σχέσεις. Για αυτό, έχει σημασία να μπουν μπροστά οι νέοι. Έχει σημασία να τους εμπιστευτούμε και να τους ακούσουμε. Κι αν δεν το κάνουμε εμείς, να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους”.

Υπάρχουν δύο μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις συνθήκες μες τις οποίες φούντωσε και ωρίμασε το οικολογικό κίνημα τη δεκαετία του ‘80 στην Ευρώπη, και στις τωρινές: η αίσθηση του επείγοντος και ο παγκόσμιος χαρακτήρας του κυριότερου συμβάντος που αντιμετωπίζει, της κλιματικής κρίσης. Δύο διαφορές με μια απροσδόκητη συνέπεια -για την οποία θα επανέλθω παρακάτω στο άρθρο.

Πρώτον, η κλιματική κρίση δεν μπορεί να αναστραφεί με μικρές διορθωτικές κινήσεις. Οφείλεται στην καθημερινή και διαρκή αύξηση της ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, εξαιτίας του παραγωγικού μοντέλου. Διαβάζω τι λένε οι επιστήμονες: Τα τελευταία 1.000.000 χρόνια το διοξείδιο διατηρούνταν σταθερό ανάμεσα στα 200 και στα 300 μέρη ανά εκατομμύριο. Σε αυτή την γιγαντιαία χρονική περίοδο, ξεπέρασε πρώτη φορά τα 300 μόλις το 1915. Και μετά, τα 350 το 1988 και πολύ γρήγορα τα 400, το 2016. Έφτασε κιόλας σήμερα στα 419! Από το 1915 το διοξείδιο,, όχι απλώς δεν μειώθηκε ποτέ σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά (με μια οριακή εξαίρεση: το 1945) αλλά η αύξησή του χρόνο με το χρόνο διαρκώς διευρύνεται. Τα ίδια ισχύουν για άλλα δύο αέρια που συμβάλλουν στην κρίση, το μεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου. Βλέποντας στεγνά τις καμπύλες τρομάζει ακόμα κι ο μη επιστήμονας. Η αναστροφή μοιάζει σχεδόν αδύνατη. Ως κύρια συνέπεια έχουμε αποδεχτεί ότι η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας δεν θα αποτραπεί, μιλάμε μόνο για το εύρος της. Θα είναι άραγε 3,5 βαθμοί Κελσίου (καταστροφή ανάλογη με πτώση μεγάλου μετεωρίτη) ή 2,0 βαθμοί (καταστροφικά συμβάντα μικρότερης κλίμακας);

Δεύτερον, δεν υπάρχει κάτι που μπορούμε να πετύχουμε στη «γειτονική μας» βιομηχανία και να αλλάξει την εικόνα. Αυτές ήταν μάχες που δόθηκαν, και συχνά κερδήθηκαν, τις προηγούμενες δεκαετίες. Όταν χρειαζόταν προστασία ένα ποτάμι, ένα τοπικό οικοσύστημα, ένας δρυμός. Σήμερα η παραγωγή των αερίων θερμοκηπίου είναι τόσο ομοιόμορφα ισομοιρασμένη γεωγραφικά, που ως ποσοστό κανένα εθνικό μερίδιο δεν είναι από μόνο του καίριο. Δείτε για παράδειγμα: ολόκληρη η υπερ-βιομηχανοποιημένη Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 παράγει «μόλις» το 18% του διοξειδίου του άνθρακα ετησίως.

Γιατί η νεολαία

Αυτή η σοβαρή απειλή για τον πλανήτη και τις επόμενες γενιές, έχει εύλογα κινητοποιήσει τη νεολαία. Το δικό τους μέλλον απειλείται περισσότερο από το δικό μας. Τελευταία, ζήσαμε μεγάλες διαδηλώσεις σε κάθε γωνιά της Γης. Μόλις μια βδομάδα πριν, στη Γλασκώβη, μια συγκλονιστική διαδήλωση 100.000 νέων ανθρώπων (κατά συντριπτική πλειοψηφία) απαίτησε από τους ηγέτες κυβερνήσεων να κάνουν κάτι παραπάνω. Τι έχει σημασία: οι νέοι δεν μιλούν για την περιβαλλοντική κρίση ουδέτερα, ούτε μένουν στο «τεχνικό» μέρος της. Σκάβουν βαθύτερα, πάνε στα αίτια. Θέτουν στο επίκεντρο τις παραγωγικές δυνάμεις και τις ταξικές σχέσεις, όχι απλώς την αγάπη για τη φύση: ο καπιταλισμός, η λατρεία της κατανάλωσης, ο διαρκής ανταγωνισμός του μεγάλου κεφαλαίου, η επικέντρωση στα ποσοτικά και όχι στα ποιοτικά στοιχεία της ανάπτυξης (δείτε τη διαρκή επίκληση του ΑΕΠ!), αυτά προκαλούν την κλιματική κρίση. Κι άρα για την αντιμετώπισή της χρειάζονται ρήξεις με το μοντέλο ανάπτυξης. Με το σύστημα. Με τον καπιταλισμό. Βέβαια, όπως γνωρίζουμε και από παλιότερες μάχες, η συνειδητοποίηση των διαστάσεων και των αιτιών της κλιματικής κρίσης συντελείται σταδιακά. Το πρόβλημα είναι τόσο περίπλοκο, οι λύσεις τόσο δύσκολες και τόσο ρηξικέλευθες, που απαιτείται χρόνος. Σε αυτή τη πορεία ωρίμανσης, καμιά ιδεολογική μάχη δεν είναι περιττή και κανείς δεν μπαίνει έχοντας εκ των προτέρων «δίκιο». Αλλά σημασία έχει να μπει. Τι θέλω να πω: πάρτε για παράδειγμα τη μεγάλη διεθνή καμπάνια «Extinction Rebellion», που ξεκίνησε το 2018 από την Μεγάλη Βρετανία και εξαπλώθηκε. Έχει θέσει τρεις κύριους στόχους: (α) οι κυβερνήσεις πρέπει να πουν την αλήθεια στον κόσμο, καθιστώντας σαφές πόσο κρίσιμη είναι η κατάσταση, (β) να πετύχουν μηδενικό ισοζύγιο για τα αέρια θερμοκηπίου ως το 2025 και (γ) να ιδρύσουν μια «συνέλευση» (assembly) πολιτών που θα καθοδηγεί τις κρίσιμες αποφάσεις με περιβαλλοντικούς όρους. Η Extinction Rebellion κινητοποίησε πολλούς νέους και συνέβαλε στην συνειδητοποίηση ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων. Δεν την υποτιμώ λοιπόν και δεν τη μειώνω. Ωστόσο βλέπω και τα τρωτά της: Υπάρχει κυβέρνηση που μπορεί να εφαρμόσει -ακόμα και αν ήθελετόσο σύντομα το μηδενικό ισοζύγιο, αφήνοντας ανέγγιχτες τις παραγωγικές σχέσεις; Και αν μέχρι τώρα καμία δεν το έχει επιχειρήσει ουσιαστικά, είναι γιατί δεν έχει στο πλευρό της ένα διορισμένο σώμα «περιβαλλοντικής αρετής»; Ή επειδή οι δυνάμεις της αγοράς είναι απείρως ισχυρότερες από τη Λογική και τη Δημοκρατία;

Η πολιτική πίσω από το πρόβλημα

Να μην παρεξηγηθώ: η ορμή των νέων είναι σήμερα απαραίτητη. Αλλά μπορεί να αποτελέσει δύναμη πραγματικής ρήξης, μόνο ακολουθώντας μια διαδρομή συνειδητοποίησης, ριζοσπαστικοποίησης και ωρίμανσης που να καταλήγει στο σύστημα που γεννά το πρόβλημα. Είναι σε αυτό σε θέση, οι μεγαλύτερες γενιές να συμβάλλουν καθοριστικά; Φυσικά, αλλά μέχρι ενός ορίου. Δεν είναι ότι εμείς οι μεγαλύτεροι υπήρξαμε λιγότερο ευαίσθητοι, οικολογικά. Ωριμάσαμε όμως σε ένα περιβάλλον που τα προβλήματα της φύσης ήταν λιγότερο επείγοντα και λιγότερο παγκόσμια. Ναι, φυσικά ήταν και τότε κρίσιμα! Ναι, ασφαλώς είχαν και τότε σοβαρές συνέπειες για τις οποίες άξιζε να παλέψεις και να συγκρουστείς! Αλλά η φύση και το εύρος τους ήταν διαφορετικά. Και αυτές οι διαφορές, όπως έγραψα στην αρχή, έχουν μια συνέπεια. Είναι δύσκολο για τη γενιά μου να αποτελέσει σήμερα τον πολιορκητικό κριό. Για αυτό ιδρύουμε «υπουργεία κλιματικής αλλαγής», με καλές προθέσεις ίσως, αλλά με μικρό αποτύπωμα και αποτέλεσμα. Για αυτό, ίσως, επικαλούμαστε συχνά την απειλή της κλιματικής κρίσης στις ομιλίες μας, αλλά δεν καθιστούμε την επείγουσα αντιμετώπισή της προτεραιότητα στις πράξεις μας. Άλλα υπερισχύουν. Χρειάζεται παραπάνω απόδειξη από το γεγονός ότι όταν την 1η Οκτωβρίου 2019 πρότεινα από το βήμα της Βουλής να κληθεί στο Κοινοβούλιο η Γκρέτα Τούνμπεργκ, το αίτημα αγνοήθηκε από το προεδρείο ενώ από ορισμένα ΜΜΕ λοιδορήθηκε;

COP26

Αλλά και στην παγκόσμια σκηνή που έχει μεγαλύτερη σημασία, δεν πάμε καλύτερα. Αυτές τις μέρες ολοκληρώθηκε στη Γλασκώβη η Σύνοδος Κορυφής για την κλιματική κρίση (γνωστή ως COP26). Έδωσαν «παρών» οι ηγέτες όλων σχεδόν των βιομηχανικών χωρών. Όπως κάθε φορά, επενδύθηκαν ελπίδες. Είναι εξάλλου τόσο κρίσιμες οι συνθήκες που ο κοινός νους λέει «δεν μπορεί, θα υπάρξει αφύπνιση». Αλλά αν η ιστορία εδραζόταν στη λογική, οι αποφάσεις θα είχαν ληφθεί εδώ και δεκαετίες. Για αυτό, τα νέα από την Σύνοδο, διαψεύδουν και απογοητεύουν. Με βάση τις δεσμεύσεις των ηγετών, αυτά που θα γίνουν θα οδηγήσουν την αύξηση της θερμοκρασίας στη Γη ως το τέλος του αιώνα, πολύ πάνω από την τιμή στόχος 1,5 °C (που είναι ήδη άσχημα): κατά 2,4 °C, τουλάχιστον. Καμιά κυβέρνηση μεγάλης και πλούσιας χώρας δεν φαίνεται διατεθειμένη να προχωρήσει σε δραματικές αλλαγές στην παραγωγή, που θα έθιγε τα κέρδη του συστήματος και θα κλόνιζε τις παραγωγικές σχέσεις. Για αυτό, έχει σημασία να μπουν μπροστά οι νέοι. Έχει σημασία να τους εμπιστευτούμε και να τους ακούσουμε. Κι αν δεν το κάνουμε εμείς, να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους. Και τέλος, έχει βέβαια μέγιστη σημασία ο αγώνας κατά της κλιματικής καταστροφής να επικεντρωθεί στα ουσιώδη -στο σύστημα που τον γεννάει.

Πηγή: kontra news