Οικογένεια
Οι συντηρητικές παρατάξεις υποτίθεται ότι στηρίζουν την οικογένεια. Είτε λόγω παράδοσης και παλαιότερων μαχών ενάντια στον φιλελευθερισμό είτε λόγω σύνδεσης με την Εκκλησία, η οικογένεια παρουσιάζεται ως ανάχωμα ενάντια σε επικίνδυνες ιδέες και νεωτερισμούς – ως βασικό θεμέλιο σταθερότητας του συστήματος.
Η Ν.Δ. δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι επιδόσεις της σε αυτό το πεδίο στην προ κρίσης εποχή μπορεί να μην ήταν εντυπωσιακές –για παράδειγμα ποτέ δεν είχαμε κοινωνικό κράτος υπέρ του παιδιού και η παιδική φτώχεια ήταν πάντα σε υψηλό επίπεδο– αλλά η Ν.Δ. είχε άλλους τρόπους να απευθύνεται στην οικογένεια, κυρίως μέσω του πελατειακού συστήματος και των μικροεξυπηρετήσεων όλων των ειδών.
Πόσο συμβατή είναι όμως μια νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική, εμμονική στην απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, με παρεμβάσεις υπέρ της οικογένειας; Η οικογένεια υποτίθεται ότι βασίζεται στις αξίες της δέσμευσης και της εμπιστοσύνης. Η απελευθερωμένη αγορά εργασίας επιτάσσει πολλές φορές δύο δουλειές –αν βέβαια υπάρχουν–, μεγάλες καθημερινές μετακινήσεις ή μετατοπίσεις σε άλλες περιοχές. Αντί ενός σταθερού περιβάλλοντος, ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί στην αβεβαιότητα, στην παροδικότητα και στην αστάθεια. Ενα νέο ζευγάρι, που δεν έχει τα μέσα ούτε την αυτοπεποίθηση για το μέλλον ώστε να δημιουργήσει οικογένεια, αποτελεί χαρακτηριστική εικόνα της εποχής μας. Η νέα ταινία του Κεν Λόουτς μας δίνει μια τρομακτική απεικόνιση αυτής της νέας κατάστασης.
Οι οικογένειες, και τα παιδιά ιδιαίτερα, υπέστησαν μεγάλο πλήγμα στην κρίση και στην περίοδο μετά. Το υπουργείο Εργασίας επί ΣΥΡΙΖΑ είχε, παρά τις δυσκολίες, μια συγκροτημένη στρατηγική αντιμετώπισης του προβλήματος. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δεν μπορούν εκ φύσεως να πατήσουν πάνω σε αυτά τα επιτεύγματα.
Εκπαίδευση
Η ιδέα των ίσων ευκαιριών, της κοινωνικής κινητικότητας, επίσης είναι μέρος της συντηρητικής ιδεολογίας, πρωτίστως ως αντίδοτο στην επικίνδυνη ιδέα της ισότητας των αποτελεσμάτων, που θέτει θέματα αναδιανομής του εισοδήματος, του πλούτου και γενικότερα της πρόσβασης σε κοινωνικά αγαθά. Για την ελληνική και ευρωπαϊκή Δεξιά, η μεγάλη ελπίδα για τις ίσες ευκαιρίες και την κοινωνική κινητικότητα ήταν η εκπαίδευση. Βέβαια οι περισσότερες μελέτες αναδεικνύουν ότι οι χώρες με τη μεγαλύτερη ισότητα αποτελεσμάτων είναι αυτές που επιτυγχάνουν και τη μεγαλύτερη ισότητα ευκαιριών και τη μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα. Αλλά αυτό πάντα ίσχυε.
Ομως στον σύγχρονο καπιταλισμό οι ανισότητες έχουν αυξηθεί και έχουν αλλάξει μορφή. Στα πρώτα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού, οι ανισότητες οφείλονταν κυρίως στην ανισότητα μισθών. Τα τελευταία χρόνια, στις ανεπτυγμένες οικονομίες, έχουμε και μια σημαντικότατη μείωση του μεριδίου της εργασίας στο εθνικό εισόδημα, με αντίστοιχη αύξηση στο μερίδιο του κεφαλαίου. Εν ολίγοις, τώρα η ανισότητα λόγω ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής είναι μεγαλύτερη από την ανισότητα πλούτου, που είναι μεγαλύτερη από την ανισότητα εισοδήματος.
Σε αυτή την περίπτωση η εκπαίδευση παύει να αποτελεί διέξοδο. Η αντικατάσταση εργαζομένων με πιο εκπαιδευμένους εργαζόμενους δεν μπορεί να αλλάξει την τάση προς την ανισότητα, όταν ένα ολοένα αυξανόμενο μερίδιο του εθνικού εισοδήματος απλά δεν πάει στους εργαζόμενους.
Μεσαία στρώματα
Τα μεσαία στρώματα αποτελούν μια κοινωνική κατηγορία, αλλά για τις συντηρητικές αφηγήσεις αποτελούν πρωτίστως μια ιδεολογία: απλοί οικογενειάρχες, η ραχοκοκαλιά του συστήματος, εμπόδιο σε συλλογικά εγχειρήματα.
Το πρόβλημα για τις συντηρητικές δυνάμεις είναι ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν διαταράξει σοβαρά αυτή τη σχέση. Παντού τα μεσαία στρώματα στριμώχνονται: από τους στάσιμους μισθούς, από την έλλειψη θέσεων εργασίας με προσδοκία επαγγελματικής ανόδου, από το κόστος μεταφορών (ιδιαίτερα στην περιφέρεια) ή στέγασης (ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις), από πολιτικές απορρύθμισης που ευνοούν μεγάλες επιχειρήσεις και αλυσίδες, και από αλλά πολλά.
Η Ν.Δ. σε κάποιο βαθμό έπεισε ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν αυτή που κατέστρεψε αυτά τα στρώματα. Αυτό δεν στέκει εμπειρικά – η πτώση των μεσαίων στρωμάτων έγινε σε πολύ μεγάλο βαθμό στην περίοδο 2010-2014, και στην περίοδο της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ είχαμε μια μικρή ανάκαμψη.
Αλλά τώρα καλείται η Ν.Δ. να δώσει ουσιαστική λύση στα προβλήματα των μεσαίων στρωμάτων. Η φορολογική πολιτική για το 2020 μπορεί να δώσει κάποιες ανάσες στους αυτοαπασχολουμένους –αν και είμαστε εν αναμονή των αλλαγών στο ασφαλιστικό– αλλά η ελάφρυνση για τον μεγάλο κορμό των μισθωτών και συνταξιούχων θα είναι ελάχιστη. Ταυτόχρονα, παρεμβάσεις στη λογική της φιλελευθεροποίησης και απορρύθμισης θα δημιουργήσουν προβλήματα γενικότερα για τα μεσαία στρώματα, καθώς ευνοούν το μεγάλο ψάρι έναντι του μικρού.
Ευθυγράμμιση με αυταρχικές πολιτικές γενικότερα
Τρεις μεγάλες αντιφάσεις στον κορμό της ιδεολογίας της Ν.Δ. και στην πιθανότητα να οικοδομήσει ένα ηγεμονικό σχέδιο για τα επόμενα χρόνια. Δύσκολα να πιστέψει κανείς ότι οι οικογένειες και τα μεσαία στρώματα θα δουν ουσιαστική βελτίωση – το αντίθετο μάλλον. Ούτε η εκπαίδευση θα έχει τη δυνατότητα να αμβλύνει το κοινωνικό ζήτημα που προκύπτει από την αυξανόμενη ανισότητα.
Εκεί που δεν υπάρχει αντίφαση είναι ανάμεσα στο οικονομικό πρόγραμμα και στην αυταρχική πολιτική στο κράτος, στις εργασιακές σχέσεις, στο μεταναστευτικό – παντού. Ο εθνικισμός και η ξενοφοβία, ο νόμος και η τάξη, αποτελούν παραδοσιακά όπλα για τις συντηρητικές δυνάμεις, σε έλλειψη αναπτυξιακού και κοινωνικού οράματος.
Η ιδέα είναι να οικοδομηθεί η ηγεμονία πάνω σε μια νέα, πιο αυταρχική και εθνική συνείδηση και ταυτότητα.
Βέβαια και εδώ υπάρχει αντίφαση. Αλλά σε αυτή την περίπτωση με τις φιλελεύθερες ιδέες της δημοκρατίας, της ισονομίας και των ατομικών δικαιωμάτων.
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Πηγή: Καθημερινή
