Να κάνουμε μια σοβαρή κουβέντα για το ποιο είναι το πιο δημοκρατικό εκλογικό σύστημα και ποιο είναι το πιο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα και πώς πρέπει να λειτουργούν τα κόμματα, πώς να χρηματοδοτούνται από την πολιτεία, πώς να είναι απόλυτα διαφανής η λειτουργία τους και πολλά άλλα παρόμοια πράγματα τα οποία θα συμβάλουν σε μια συνολική δημοκρατική στροφή.
Πάνε σχεδόν 60 χρόνια από τότε που ο Χάγιεκ διοργάνωσε το πρώτο συνέδριο οικονομολόγων με νεοφιλελεύθερη απόχρωση. Ο νεοφιλελευθερισμός τότε ήταν σε ανυποληψία και η σοσιαλδημοκρατία κέρδιζε έδαφος παντού στην Ευρώπη. Από τότε όμως κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και ο νεοφιλελευθερισμός είναι πια κυρίαρχο δόγμα σε όλη την υφήλιο. Έτσι σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός, στην προσπάθεια επιβολής του, έχει τρία πολύ σημαντικά πλεονεκτήματ, τρία υπερόπλα που δεν πρέπει να αγνοεί κανένας αριστερός.
1ο. Είναι πλέον ηγεμονική οικονομική αντίληψη και πολιτική διεθνώς. Εφαρμόζεται σχεδόν παντού, ακόμη και από κομμουνιστικά κόμματα και η ανατροπή του δεν αφορά μόνο μια συγκεκριμένη χώρα, αλλά μια ικανή ομάδα χωρών που θα πρέπει να συντονίσουν τη δράση τους και φυσικά να συγκεντρώσουν τις απαραίτητες δυνάμεις για να τον ανατρέψουν.
2ο. Είναι πλέον θεσμικά οργανωμένος παντού. Έχει καταφέρει να δημιουργήσει υπερκρατικές, δηλαδή, δομές, που δεν μπορεί να ελέγξει κανένα κράτος από μόνο του, και παράλληλα δημιουργεί ανεξάρτητες δομές, τις γνωστές ανεξάρτητες αρχές που επιβάλλουν το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, όποια κυβέρνηση και αν υπάρχει σε κάθε χώρα και κυρίως ανεξάρτητα από τη λαϊκή βούληση.
3ο. Δεν χρειάζεται κανένα συγκεκριμένο πολιτικό υποκείμενο, δηλαδή κανένα συγκεκριμένο κόμμα, για να εφαρμοστεί. Όποιο κόμμα πλην ΣΥΡΙΖΑ κι αν αναλάβει την κυβερνητική εξουσία στην Ελλάδα, θα εφαρμόσει νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα. Παλιότερα έλεγε ο Γκράμσι ότι η αστική τάξη δεν χρειάζεται τα κόμματα γιατί έχει το αστικό κράτος και επιβάλλει την πολιτική της, ακόμη ευκολότερα αν πρόκειται για φασιστικό κράτος. Σήμερα τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει ανάγκη ούτε αυτό το αστικό κράτος για να επιβληθεί.
Η τεράστια αδυναμία του νεοφιλελευθερισμού, από την άλλη, βρίσκεται στο γεγονός ότι είναι βαθύτατα αντιδημοκρατικός. Μισεί και εχθρεύεται τη δημοκρατία, διαδίδει ότι δεν χρειαζόμαστε πολιτικούς και δημοψηφίσματα, δεν χρειάζεται ο λαός να εκφράζει τη γνώμη του, γιατί η «αγορά» θα βρεί τις ισορροπίες από μόνη της, όποια και αν είναι η λαϊκή βούληση. Συχνά επικαλείται ότι αυτά που λέει είναι η «κοινή λογική». Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν θα χρησιμοποιήσει την κατ’ επίφαση δημοκρατία ως μέσο ευκολότερης επιβολής. Σε ήπιες συνθήκες θα χρησιμοποιεί εναλλάξ κόμματα που έχουν ασπαστεί το δόγμα του προκειμένου να προσφέρει την ψευδαίσθηση της δημοκρατίας. Σε κρίσιμες συνθήκες θα δημιουργεί νέα κόμματα μέσα σε μια νύχτα, όπως έκανε με το ΠΟΤΑΜΙ στην Ελλάδα, θα βγάζει από την κατάψυξη άλλα κόμματα, όπως η Ένωση Κεντρώων, θα χρησιμοποιεί πολλά εφεδρικά κόμματα, ακόμη και αριστερά κόμματα, προκειμένου να πλήξει το κόμμα που εξέφρασε την αντινεοφιλελεύθερη κατεύθυνση. Θα προβάλλει τις κυβερνήσεις τεχνοκρατών και τις οικουμενικές κυβερνήσεις ως τις πιο δημοκρατικές και κατάλληλες να αντιμετωπίσουν την κρίση που ο ίδιος δημιούργησε. Με τις συνεχείς επιθέσεις και την αυταρχική επιβολή μέτρων, θα προσπαθεί να σβήσει τη φλόγα της ελπίδας και να στρέψει την κοινωνία προς την αποχή.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, με τις διαδοχικές εκλογικές νίκες που κατάφερε, δημιούργησε μια τομή, μια ασυνέχεια στο νεοφιλελεύθερο συνεχές. Και όπως μια ανοικτή πληγή στο ανθρώπινο σώμα για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι δυνατό να οδηγήσει σε θάνατο εξαιτίας της εισαγωγής μολύνσεων, το ίδιο θα μπορούσε να πάθει και ο νεοφιλελευθερισμός. Ο άνεμος της δημοκρατίας άρχισε να φυσά στην Ευρώπη, και η φλόγα της ελπίδας για την ανατροπή της λιτότητας να φουντώνει. Βάλθηκαν λοιπόν όλοι οι «θεσμοί» και ηγέτες να τσακίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Και βρήκαν θερμούς υποστηρικτές στο εσωτερικό της χώρας. Παρά την ήττα όμως, ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να υπάρχει και, με τις μεταβολές που σημειώνονται διεθνώς, μπορεί μαζί με τους Ευρωπαίους συμμάχους του να κάνει αυτό που δεν κατάφερε μονος του. Να ανατρέψει την λιτότητα στο ευρωπαϊκό επίπεδο και να τελειώσει το μνημόνιο στο εσωτερικό, εφαρμόζοντας ένα παράλληλο πρόγραμμα που θα είναι σε αντίστροφη λογική από το μνημόνιο.
Δημοκρατία είναι το πολιτικό σύστημα που, με το σύνολο των δομών και των λειτουργιών του, επιτρέπει να εκφραστεί πολιτικά και να γίνει κυβερνητική πολιτική αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία, αυτό που θέλει η πλειοψηφία της κοινωνίας. Άρα, όταν μιλάμε γι’ αυτήν, πρέπει να έχουμε όλη την εικόνα και όχι μόνο την προβολή της δημοκρατίας σε διάφορους ιδεατούς ή πραγματικούς χώρους. Κυρίως όμως, επειδή η δημοκρατία απαιτεί την αποκατάσταση των συσχετισμών δύναμης και θέλησης από την κοινωνία στο πολιτικό επίπεδο, πρέπει να σέβεται και να έχει ως όριο επιβίωσής της τους ήδη διαμορφωμένους πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς δύναμης.
Είναι αναγκαίο να σημειώσουμε μια αξιοσημείωτη μεταβολή, που αφορά τη δημοκρατία στις συνθήκες του νεοφιλελευθερισμού. Ενώ παλιότερα η δημοκρατία ήταν ένα μέσο που διευκολύνει την ταξική πάλη υπέρ των αδυνάτων, σήμερα η δημοκρατία είναι αντικείμενο της ταξικής πάλης, με άλλα λόγια για να επιτύχουμε τη δημοκρατία πρέπει να δώσουμε μάχη και πρέπει να συγκεντρώσουμε τις απαραίτητες δυνάμεις ώστε να επιβάλουν τη δημοκρατική αλλαγή στη χώρα μας. Μορφές, σχήματα και συστήματα, συντάγματα και εκλογικοί νόμοι που στο παρελθόν λειτουργούσαν αυτόματα δημοκρατικά υπέρ της εργασίας, σήμερα δεν λειτουργούν έτσι ή τουλάχιστον αυτό δεν είναι η απόλυτη αλήθεια. Οι αλλαγές που έχουν σημειωθεί στην Ευρώπη, όπως για παράδειγμα η προσπάθεια για τη συνταγματοποίηση της λιτότητας, η προσπάθεια των δανειστών να επιβάλουν στον ΣΥΡΙΖΑ να υιοθετήσει το μνημόνιο ως πρόγραμμα δικής του έμπνευσης και ιδιοκτησίας, δυσκολεύουν την κατάσταση και έτσι, όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα μιας δημοκρατικής εκλογής ή ενός δημοψηφίσματος, το μνημόνιο θα επιβάλλεται αυτόματα. Κατά συνέπεια και η πάλη για την απλή αναλογική, χάνει απλώς το νόημά της, τουλάχιστον αυτό που είχε στο παρελθόν. Πρέπει να δοθεί συνολική μάχη για τη δημοκρατία σε Ελλάδα και Ευρώπη και όχι να τρέφουμε την αυταπάτη ότι αρκεί ένα απλό εκλογικό σύστημα για να ανατρέψει την κατάσταση.
Πρέπει επίσης να διαλυθούν ορισμένες ψευδαισθήσεις οι οποίες ενδημούν στους κόλπους της Αριστεράς.
Ψευδαίσθηση πρώτη. Πολλοί σύντροφοι νομίζουν ότι η απλή αναλογική έχει μια ιδιόμορφη λειτουργία, να προκαλεί επιτάχυνση των δημοκρατικών εξελίξεων. Αυτό όμως δεν είναι σωστό διότι, απλούστατα, η απλή αναλογική μπορεί να οδηγήσει στον κατακερματισμό των δυνάμεων της Αριστεράς, στον κατακερματισμό των δυνάμεων της προόδου με αποτέλεσμα ο νεοφιλελευθερισμός να επιβάλλεται πολύ πιο εύκολα. Για φανταστείτε μία Βουλή με 20 κόμματα, ακόμη κι αν όλα είναι αντιμνημονιακά, πόσο δύσκολο θα είναι να παρθεί μια απόφαση που θα ανατρέψει μια κατάσταση. Επίσης μια τέτοια Βουλή μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε επιβράδυνση των εξελίξεων και μπορεί μάλιστα να πάμε και σε πισωγύρισμα. Είναι εύκολο να αρχίσουν να καλλιεργούνται αντιλήψεις περί ακυβερνησίας, και τότε πολύ πιθανόν να επικρατήσει η ιδέα της πολιτειακής αλλαγής, δηλαδή να αλλάξουμε πολίτευμα και να πάμε σε προεδρική δημοκρατία, όπου ο πρόεδρος της δημοκρατίας εκλέγεται από τον λαό και τα κόμματα να έχουν υποβαθμισμένο ρόλο.
Ψευδαίσθηση δεύτερη. Η απλή αναλογική είναι ηθική υποχρέωση της Αριστεράς. Ηθική υποχρέωση της Αριστεράς είναι η δημοκρατία. Ήδη πολλοί αριστεροί κατανοούν ότι θα πρέπει να μπεί ένα κάτω όριο για κάποιο κόμμα που θα μπαίνει στη Βουλή, ώστε να μη δημιουργηθούν κόμματα μιας χρήσεως που η μοναδική υπηρεσία που θα προσφέρουν θα αφορά την παράταση του μνημονίου. Αν λοιπόν αρχίζουμε να προσθέτουμε νερό στο κρασί μας και να νοθεύουμε την ιδέα της απλής αναλογικής, μήπως είναι πιο ώριμες οι συνθήκες ώστε να κάνουμε μια σοβαρή κουβέντα για το ποιο είναι το πιο δημοκρατικό εκλογικό σύστημα και ποιο είναι το πιο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα και πώς πρέπει να λειτουργούν τα κόμματα, πώς να χρηματοδοτούνται από την πολιτεία, πώς να είναι απόλυτα διαφανής η λειτουργία τους και πολλά άλλα παρόμοια πράγματα τα οποία θα συμβάλουν σε μια συνολική δημοκρατική στροφή; Κατά τη γνώμη μου, δεν πρέπει να περιοριστεί το ζήτημα της δημοκρατίας απλά και μόνο στο θέμα της απλής αναλογικής.
Ψευδαίσθηση τρίτη ή εργαλειακή αντίληψη. Νομίζουμε ότι η απλή αναλογική παντού είναι αυτό που πρέπει να κάνει η Αριστερά, ώστε να καταργηθεί το κράτος της Δεξιάς και να αποτραπεί η επάνοδος της απόλυτης εξουσίας του κεφαλαίου. Η άποψη αυτή παραβλέπει ότι είμαστε σε μια «μεταδημοκρατία» όπου οι ανεξάρτητες αρχές, τα διευθυντήρια, οι κεντρικές τράπεζες κλπ. έχουν αυτονομηθεί πλήρως από τον κρατικό μηχανισμό και επιβάλλουν οικονομική πολιτική με κύριο στοιχείο την αναδιανομή υπέρ των ισχυρών.
Θεωρώ ανάξιες σχολιασμού τις επιθέσεις των πολιτικών αντιπάλων ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει την απλή αναλογική γιατι θα χάσει τις εκλογές και δεν θέλει μια αυτοδύναμη ΝΔ. Πολλά τέτοια θα ακουστούν. Δεν θα διολισθήσουμε σε αυτά.
Μια παράλληλη συζήτηση που άνοιξε άκαιρα επίσης για το Σύνταγμα πρέπει να την προσεγγίσουμε με την ίδια λογική. Ο εκσυγχρονισμός του Συντάγματος για να είναι δημοκρατικός πρέπει να υπάρχουν οι απαραίτητοι κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί δύναμης που θα τον επιβάλλουν. Η συζήτηση για το ποια άρθρα χρήζουν αλλαγής μάλλον χάνει το νόημά της σε συνθήκες μνημονίου, το οποίο αναστέλλει μια σειρά από άρθρα. Σε κάθε περίπτωση η συνταγματική αλλαγή και επικαιροποίηση είναι θέμα που μάλλον άνοιξε άκαιρα. Ας μείνουμε στο υπάρχον.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα κριθεί από το αν έφερε την απλή αναλογική ή άλλαξε το σύνταγμα προς το δημοκρατικότερο. Θα κριθεί από το αν δημιούργησε εκείνες τις κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες που θα ανατρέψουν τη λιτότητα στην Ευρώπη και θα καταργήσουν το μνημόνιο στην Ελλάδα. Αν αρχίσει να περιγράφει ένα πρόγραμμα δέκα προτάσεων που θα αντιστρέφουν το μνημόνιο και θα αλλάζουν τη ζωή μας προς το καλύτερο.
Ο Αντώνης Βασιλείου είναι μέλος της ΚΕ ΣΥΡΙΖΑ.
