Ενάντια σε όλα τα προγνωστικά, τα πρώτα στάδια της πανδημίας του Covid19 συνοδεύτηκαν από αυτό που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι ακτιβιστές αντιλαμβάνονται σαν ένα νέο κύμα διαμαρτυρίας. Ενώ ο φόβος της μετάδοσης και τα περιοριστικά μέτρα περιόρισαν έντονα τις φυσικές κινήσεις και φάνηκε να θέτουν σε κίνδυνο τη συλλογική δράση, οι ακτιβιστές ανακάλυψαν νέους τρόπους έκφρασης της αυξανόμενης δυσαρέσκειας και διέδωσαν νέες τακτικές. Αυτοκινητοπομπές, χτύπημα κατσαρολών, συλλογικό τραγούδι διαμαρτυρίας από τα μπαλκόνια, δράσεις που μεταδίδονταν live, ψηφιακές συγκεντρώσεις, εικονικές πορείες, διακοπή εργασιών, μποϊκοτάζ και διακοπές πληρωμής ενοικίου, πολλαπλασιάστηκαν ως μορφές καταγγελίας αυτού που η πανδημία έκανε ακόμη πιο εμφανής και λιγότερο ανεκτό: το βάθος των ανισοτήτων και οι δραματικές τους συνέπειες όσον αφορά στην ανθρώπινη ζωή.
Στις περισσότερες από τις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ζήτησαν την άμεση παροχή εξοπλισμού, καθώς και επενδύσεις στο σύστημα δημόσιας υγείας. Στην Ιταλία, 100.000 γιατροί υπέγραψαν μια διαμαρτυρία που ζητούσε την αποκεντρωμένη οργάνωση της παροχής υγειονομικής περίθαλψης. Στο Μιλάνο, το προσωπικό υγειονομικής περίθαλψης ιδιωτικών νοσοκομείων παρέμεινε εντός των χώρων εργασίας (διατηρώντας τις αποστάσεις ασφαλείας) για να διαμαρτυρηθεί για την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας τους. Στις ΗΠΑ, νοσοκόμες πραγματοποίησαν ειρηνικές συγκεντρώσεις και δέχτηκαν επίθεση από ακροδεξιούς ακτιβιστές που ζητούσαν το τέλος του lockdown. Στην Ισπανία, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, οι πολίτες εκφράζουν την υποστήριξή τους στους εργαζομένους στον τομέα της υγείας χειροκροτώντας συλλογικά από τα μπαλκόνια τους.
Σε όλο τον κόσμο, εργαζόμενοι της λεγόμενης gig οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των ντελιβεράδων, των οδηγών του Amazon και των εργαζομένων στα τηλεφωνικά κέντρα, έλαβαν μέρος σε ανεπίσημες απεργίες, βγαίνοντας έξω από τους χώρους εργασίας, κάνοντας τους άρρωστους και διοργανώνοντας αυθόρμητες συγκεντρώσεις, ζητώντας προστασία από τη μετάδοση του ιού, καθώς και ευρύτερα εργασιακά δικαιώματα. Επίσης, συχνά καταδίκαζαν τις προσπάθειες των εταιρειών τους να αποθαρρύνουν τη συλλογική δράση απολύοντας όσους σήκωσαν ανάστημα για να καταγγείλουν τις κακές συνθήκες. Οι ανισότητες αμφισβητήθηκαν εξίσου από φοιτητές που ζητούν μείωση των διδάκτρων, καθώς και από εκείνους που υποφέρουν από ανεργία και δραστικές μειώσεις εισοδήματος, προωθώντας απεργίες ενοικίου.
Οι διαμαρτυρίες αφορούν επίσης την αυξανόμενη επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Ένα βασικό παράδειγμα ψηφιακής απεργίας είναι η πέμπτη Παγκόσμια Απεργία ενάντια στην Κλιματική Αλλαγή που πραγματοποιήθηκε στις 24 Απριλίου 2020 από το «Fridays for Future», με τους ακτιβιστές να τοποθετούν τους ψηφιακούς τους εαυτούς μπροστά από εξαιρετικά συμβολικά μέρη (όπως το ιταλικό κοινοβούλιο). Οι ψηφιακές συνελεύσεις επέτρεψαν στους ακτιβιστές να συζητήσουν προοπτικές και να καταρτίσουν προτάσεις. Αυτό συνέβη με το πρόγραμμα «Back to the Future», το οποίο επικεντρώθηκε στην οικοδόμηση μιας κοινωνικά και περιβαλλοντικά δίκαιης απάντησης στην πανδημία. Οι αφίσες έχουν μείνει σε πλατείες και σε κτίρια για να ζητούν αλλαγές στις περιβαλλοντικές πολιτικές.
Όπως και με τη συγκρουσιακή πολιτική σε εποχές χωρίς πανδημία, η κινηματική πολιτική με άλλα μέσα αναμιγνύει μια λογική ενός (όσο το δυνατόν μεγαλύτερου) αριθμού ανθρώπων που υποστηρίζουν τις προτάσεις τους (όπως σε ψηφιακές απεργίες ή συλλογές υπογραφών), με μια λογική βλάβης, η οποία δημιουργεί κόστος στους στόχους της συλλογικής δράσης (όπως στις εργατικές απεργίες και στις απεργίες ενοικίου), και με μια λογική μαρτυρίας, αποδεικνύοντας το βαθμό αφοσίωσης και επιδεικνύοντας τη διάθεση θυσίας, τα ρίσκα και τα κόστη της συλλογικής δράσης (όπως στην ολονυχτία των νοσοκόμων που ήρθαν αντιμέτωπες με κακοποιητικούς δεξιούς ακτιβιστές).
Οι δραστηριότητες των προοδευτικών κοινωνικών κινημάτων στην πανδημία δεν περιορίζονται στις ορατές διαμαρτυρίες. Ακτιβιστές ζήτησαν η πολιτική και οικονομική εξουσία να είναι υπόλογη μέσω ενός προσεκτικού έργου συλλογής, επεξεργασίας και μετάδοσης πληροφοριών σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στις φτωχότερες και πιο μειονεκτούσες ομάδες πολιτών – όπως κρατούμενοι, μετανάστες, άστεγοι – αλλά και την άνιση κατανομή των δραστηριοτήτων φροντίδας εντός της οικογένειας, καθώς και τη βία κατά των γυναικών.
Στην πραγματικότητα, οι ακτιβιστές έχουν παράξει μια απλή γνώση που είναι τουλάχιστον τόσο απαραίτητη όσο και η εξειδικευμένη γνώση του ειδικού. Χρησιμοποιώντας ψηφιακούς πόρους για ανταλλαγή πληροφοριών, καθώς και διαδικτυακά μαθήματα, συνέβαλαν στη σύνδεση των διαφόρων τομέων της γνώσης που τείνει να κατακερματιστεί από την υπερ-εξειδίκευση της επιστήμης. Συνδυάζοντας θεωρητικές γνώσεις με πρακτικές, πειραματιζόμενοι με διαφορετικές ιδέες, βασιζόμενοι σε εμπειρίες του παρελθόντος, διαμορφώνουν ένα διαφορετικό μέλλον.
Εκτός από τη διαμαρτυρία και την κατασκευή εναλλακτικών γνώσεων, τα προοδευτικά κινήματα συνέβαλαν επίσης σε μια πολύ αναγκαία εργασία σε μια τραγική στιγμή: την παραγωγή και διανομή υπηρεσιών διαφορετικού τύπου. Αντιμέτωποι με την περιορισμένη ικανότητα των δημόσιων θεσμών (εξασθενημένων από μακροχρόνιες νεοφιλελεύθερες πολιτικές) να παρέμβουν και να υποστηρίξουν εκείνους που έχουν ανάγκη, οι ακτιβιστές βασίστηκαν σε εμπειρίες μιας νέας αμοιβαιότητας, που είχε ήδη καλλιεργηθεί για να αντιμετωπίσει την κοινωνική κρίση που προκλήθηκε από την οικονομική κρίση και ιδιαιτέρως από τη λιτότητα στις αρχές τη δεκαετίας του 2010. Έτσι, οι προοδευτικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι λαϊκές ομάδες γειτονιάς διένημαν τρόφιμα και φάρμακα, παρήγαγαν μάσκες και ιατρικά όργανα, πρόσφεραν καταφύγιο στις άστεγες και προστατευμένες γυναίκες από την ενδοοικογενειακή βία. Η αρχή της επισιτιστικής αυτάρκειας και της αλληλέγγυας οικονομίας εξαπλώνεται μέσω αυτών των πρακτικών παραδειγμάτων.
Με αυτό τον τρόπο, οι ακτιβιστές αμφισβητούν μια αντίληψη φιλανθρωπίας ή ανθρωπισμού από τα πάνω, διαδίδοντας κανόνες αλληλεγγύης που έρχονται σε αντίθεση με τον ακραίο ατομικισμό του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Μέσω κοινωνικών παρεμβάσεων, ανασυγκροτούν τις κοινωνικές σχέσεις που έχουν διαρραγεί πολύ πριν από την πανδημία, αλλά επίσης πολιτικοποιούν αιτήματα, μεταστρέφοντάς τα από άμεση ανακούφιση σε προτάσεις για ριζικές κοινωνικές αλλαγές. Κατά τη διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων, τα προοδευτικά κοινωνικά κινήματα συνιστούν δημόσιες σφαίρες στις οποίες η συμμετοχή επαινείται στο πλαίσιο ενός οράματος αλληλεγγύης, το οποίο γεννιέται από μια αναδημιουργημένη αίσθηση κοινής μοίρας.
Στη δράση, διαφορετικές (προϋπάρχουσες και αναδυόμενες) ομάδες δημιουργούν δεσμούς και γεφυρώνουν ερμηνευτικά και αξιακά σχήματα. Στην πραγματικότητα, αυτές οι ενέργειες συνδέονται γύρω από μια σειρά κεντρικών προκλήσεων για την κατασκευή εναλλακτικών μετά την πανδημία. Πρώτα απ’ όλα, τα προοδευτικά κινήματα επεξεργάζονται καινοτόμες ιδέες για το πώς να αντιστρατευθούν τις συνεχώς αυξανόμενες ανισότητες, στις συνθήκες εργασίας και στο εισόδημα, αλλά και μεταξύ γενεών, φύλων, φυλετικών ομάδων και διαφορετικών περιοχών. Εδώ οι αγώνες είναι όχι μόνο για την επιστροφή των εργασιακών δικαιωμάτων, που είχε ήδη καταργήσει ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, με συνέπειες που γίνονται όλο και πιο δραματικές κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς αναπτύσσουν αιτήματα για βασικό εισόδημα για όσους εκδιώχθηκαν ή δεν εισήλθαν ποτέ στην αγορά εργασίας , καθώς και για δικαιώματα στην εκπαίδευση, τη στέγαση, τη δημόσια υγεία. Η πανδημία καταδεικνύει τις θανατηφόρες συνέπειες της άνισης πρόσβασης στη δημόσια υγεία σε χώρες που (όπως οι ΗΠΑ) ιστορικά είχαν ένα αδύναμο κράτος πρόνοιας ή χώρες όπου οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές από δεξιές κυβερνήσεις ήταν πιο διαδεδομένες (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο). Σε άλλες χώρες (συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών) οι συνέπειες της εμπορευματοποίησης των υπηρεσιών υγείας, οι περικοπές πόρων σε δημόσια ιδρύματα, οι περικοπές στον αριθμό και το μισθό των δημοσίων υπαλλήλων, έγιναν ορατές με την εξάπλωση και την επικινδυνότητα του ιού. Εκτός από τις άμεσες προκλήσεις, η πανδημία έχει καταστήσει εμφανείς τις δραματικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των ανισοτήτων, χτυπώντας ιδιαίτερα σκληρά εθνοτικές μειονότητες, ηλικιωμένους σε υπερπλήρεις οίκους ευγηρίας και φτωχές γειτονιές. Τονίζοντας τη σημασία της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, η μετάδοση ήταν ιδιαίτερα έντονη και η θνησιμότητα ήταν υψηλότερη στις πιο μολυσμένες περιοχές. Εκτός από την αύξηση των επεισοδίων βίας κατά των γυναικών, η πανδημία κατέστησε επίσης ξεκάθαρη τόσο τη σημασία των δραστηριοτήτων φροντίδας όσο και την άνιση κατανομή τους σε βάρος των γυναικών.
Εκτός από τη διεκδίκηση κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, τα προοδευτικά κοινωνικά κινήματα που δραστηριοποιούνται στην πανδημία προτείνουν επίσης ο δρόμος για την επίτευξή των στόχων τους να μην είναι μέσω του συγκεντρωτισμού της λήψης πολιτικών αποφάσεων, πολλώ δε μάλλον μέσω τεχνοκρατικών κινήσεων, αλλά μάλλον μέσω την αύξηση της συμμετοχής των πολιτών. Η εποχή της πανδημίας ήταν καιρός όπου αναζητήθηκαν αποδιοπομπαίοι τράγοι, οι άλλοι, οι φτωχοί, οι μετανάστες, που κατηγορούνται από τους δεξιούς πολιτικούς για τη διάδοση του ιού. Αυτές ήταν εποχές έλλειψης διαφάνειας και χαμηλής λογοδοσίας, με τις διακηρύξεις κατάστασης έκτακτης ανάγκης να χρησιμοποιούνται, σε διάφορες μορφές και βαθμούς, για τον περιορισμό της διαφωνίας. Ξενοφοβικές κυβερνήσεις αύξησαν τον αναγκαστικό επαναπατρισμό και έκλεισαν τα σύνορα ακόμη και στους πρόσφυγες. Μέσα από αυτοκινητοπομπές (όπως στο Ισραήλ) ή τις ποδηλατικές πορείες (όπως στη Σλοβενία), προοδευτικές ομάδες διαμαρτυρήθηκαν για τις κυβερνητικές προσπάθειες εκμετάλλευσης της κρίσης για τον περιορισμό της πολιτικής συμμετοχής και των δικαιωμάτων των πολιτών. Σε αυτήν την κατεύθυνση, τα κινήματα μπορούν να χτίσουν πάνω στις δημοκρατικές καινοτομίες που αναπτύχθηκαν ως απάντηση στην οικονομική κρίση την τελευταία δεκαετία.
Μέσω διαβουλευτικών πειραμάτων, άμεσης δημοκρατίας, συνταγματικών διαδικασιών που προέρχονται από πλήθος, καθώς και της οικοδόμησης κινηματικών κομμάτων, οι ιδέες των κοινών αναπτύσσονται και στρέφονται προς τα δημόσια αγαθά που πρέπει να τα διαχειριζόμαστε μέσω της ενεργού συμμετοχής των πολιτών, των χρηστών και των εργαζομένων.
Επομένως, οι καιροί βαθιάς κρίσης μπορούν (βεβαίως όχι αυτόματα) να προκαλέσουν την επινόηση ενός εναλλακτικού, αλλά πιθανού μέλλοντος. Καθώς η πανδημία αλλάζει την καθημερινή ζωή, τα προοδευτικά κοινωνικά κινήματα δημιουργούν τους απαραίτητους χώρους για προβληματισμούς σχετικά με έναν κόσμο μετά την πανδημία, έναν κόσμο που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός ως η συνέχεια του προ της πανδημίας κόσμου.
Η Donatella della Porta είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, Scuola Normale Superiore, Φλωρεντία
Μετάφραση: Δημήτρης Παπανικολόπουλος
Πηγή: Η Αυγή από Interface
