Θανάσης Βασιλείου

Η αλήθεια είναι ότι ο Νίκος Γραικός «κατοικεί» σε πολλούς χώρους: της παιδικής ηλικίας, της νεότητας, της ενηλικίωσης, της παιδείας, της τέχνης, της πολιτικής… Κατοικεί σε χώρες: τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ευρώπη. Πάνω απ’ όλα, όμως, κατοικεί στο καταδικό του σαλόνι, κατά προτίμηση σ’ ένα «μικρό βιεννέζικο σαλονάκι», της παιδικής ηλικίας, της μύχιας εκμυστήρευσης, των μπερδεμάτων και των εξομολογήσεων. Εκκινώντας από την ατομική κατάσταση, η αφήγησή του καταφέρνει να γίνει συλλογική αποτίμηση, κρίση και –το δίχως άλλο– «Ερωτήματα» (όπως είναι άλλωστε ο τίτλος του βιβλίου του). Οι βασικοί άξονες των κειμένων θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε ζητήματα ανοιχτά, σε θέματα μάχης: αυτοβιογραφία, μετανάστευση, πατρίδα, οικογένεια, πολιτική, κοινότητες, Αριστερά και, βεβαίως, στην αναζήτηση ταυτότητας. Μάλλον, στη διερεύνηση των πολλών ταυτοτήτων: «Νίκος παιδί», «γιος του μπαρμπα-Γραικού» (της θυσιαστικής Αριστεράς), «Νίκος φοιτητής», «Νίκος αστός» (με τις θετικές και αρνητικές συνδηλώσεις του όρου), «Νίκος της ισονομίας των πολιτών», «θείος Νίκος», «Νίκος divin» κ.ο.κ. Τα κείμενα του Νίκου Γραικού είναι γραμμένα με αμεσότητα· με τρυφερή γοητεία για το ταξίδι που διαρκεί και με αγάπη για τους παρόντες και απόντες συνταξιδιώτες του – με καμπύλες αυτογνωσίας, κοινωνικής και ατομικής διερεύνησης, κύματα μνήμης, αποτιμήσεις, παραδοχής σφαλμάτων και αποκαλύψεις. Είναι ένα απολύτως σκόπιμο ταξίδι αφήγησης, με το οποίο –αν ερμηνεύω σωστά τον συγγραφέα– προσπαθεί να καταλάβει ποιος είναι, ποιος είναι ο Αλλος και –στο μέτρο των ατομικών και συλλογικών δράσεων– εάν μπορεί να κάνει κάτι· κάτι να γίνει· κάτι ν’ αλλάξει. Ως προς την αυτοβιογραφική διάσταση των κειμένων, ο συγγραφέας δεν κολακεύει. Δεν κοιμίζει τα θηρία του με κόλπα και τεχνικές του θηριοδαμαστή. Κι αυτή είναι η άλλη, η γλυκόπικρη διάσταση. Μιλάει για τους παρόντες και γι’ αυτούς «που υπόσχονται ότι θα είναι πάντα εδώ, και ίσως να το λένε ειλικρινά, αλλά είναι πάντα απόντες!». Είναι ο περιπατητής, ο μετανάστης, αυτός που ρωτάει, που σκέφτεται φωναχτά, που ανοίγει πόρτες· το ξενάκι που εγκαταστάθηκε κι έμαθε να ανοίγει τα κλουβιά ατομικών και συλλογικών δαιμονίων. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεκλειδώνεις κώδικες, καθώς διαβάζεις ο ίδιος το βιβλίο της ζωής σου. Ωστόσο, ο Γραικός κατορθώνει να μαθαίνει ο ίδιος την πολιτική οικονομία του «κοινωνικού», τις ιδιοτροπίες του Αλλου, χωρίς φτιασίδια· δίχως μασκαρέματα.

Σήμερα, η μετάδοση του κορονοϊού δεν χρειάστηκε παρά 15 με 20 ημέρες για να μετατραπεί σε πανδημία ανά τον κόσμο. Αλλά αν η παγκοσμιοποίηση του 20ού αιώνα απευθύνθηκε αισιόδοξα στα υψηλά εισοδήματα, σε μια μορφωμένη, αεικίνητη και πολύγλωσση κατηγορία που στήριξε την ελεύθερη ροή κεφαλαίων και αγαθών, την πολυπολιτισμικότητα και καθολικές αξίες, αυτό δεν σημαίνει ότι έχασε τη μερικευτικότητά της. Τα φτηνά ρούχα, τα ηλεκτρονικά της πληροφορικής τεχνολογίας, τα εξωτικά φρούτα, οι διακοπές σε ολόκληρο τον κόσμο κ.λπ., κ.λπ., δεν κρύβουν τις βιομηχανίες-κάτεργα, τη σύγχρονη δουλεία, τον εξευτελισμό της εργασίας, τη μεγάλη παγκόσμια ανισότητα και τους μηχανισμούς κοινωνικών αποκλεισμών. Ούτε καλύπτουν το παράδοξο ότι, στο τέλος του 20ού αιώνα, η εκβιομηχάνιση της Ασίας έγινε με βάση την αποβιομηχάνιση της Δύσης. Μπορεί να αναβιώσει το αφήγημα των ευεργετικών πτυχών της παγκοσμιοποίησης; Μήπως βρισκόμαστε στην κρίσιμη στιγμή της ενηλικίωσης του αιτήματος για μια άλλη παγκοσμιοποίηση; Είναι ένα στοίχημα. Καθώς εξασθενεί η ηγεμονία των ΗΠΑ, καθώς η Κίνα υπόσχεται μονοκομματική γραφειοκρατία και καθώς αναδύεται νέος αυταρχισμός στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, μήπως θα πρέπει να ενισχυθούν οι θεσμοί της παγκόσμιας διακυβέρνησης; Μήπως θα πρέπει να αλλάξει η κατεύθυνση και το περιεχόμενό τους; Η Δεξιά αρνείται να το δει. Επιμένει στο ατελέσφορο προηγούμενο αφήγημα. Η παγκόσμια Αριστερά, επομένως, είναι που θα πρέπει τώρα να ανιχνεύσει το νέο τοπίο, με ελπιδοφόρες αφηγήσεις και νέα υποκείμενα. Με αιτήματα κοινοτικής, εθνικής αλλά και παγκόσμιας αλληλεγγύης.

Από τον διάλογο στην Ε.Ε. απουσιάζουν ορισμένα σημαντικά. Λόγου χάριν, απουσιάζει η παραδοχή ότι από το βάθος των χιλιετιών της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού, μετανάστευση και μετανάστης λειτούργησαν ως κινητήριες συνθήκες προόδου, όσμωσης, ειρήνης. Σήμερα, θεωρούνται μήτρα του κακού. Λες και η μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Γερμανίας να μην οφείλεται στη γενναία συγχώρεση των Συμμάχων και στην εργασία εκατομμυρίων μεταναστών∙ όπως και του Βελγίου, της Αυστρίας ή και της Σκανδιναβίας ∙ λες και οι ΗΠΑ να μην αναγνωρίζουν την πολιτισμική ταυτότητά τους∙ λες και ο Ομπάμα ή ο Τραμπ να μην είναι απόγονοι κάποιου μετανάστη.